Postanowienie z dnia 1997-05-13 sygn. III CKN 51/97

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CKN 51/97

Wyrok z dnia 13 maja 1997 r.

Separacja faktyczna małżonków, uniemożliwiająca im współdziałanie w zarządzie majątkiem wspólnym, może stanowić ważny powód zniesienia przez sąd wspólności majątkowej małżeńskiej. Z żądaniem może wystąpić również małżonek, który jest wyłącznie winny separacji. Wina jego, jak też wzgląd na dobro rodziny lub pozwanego małżonka, powinny być brane pod uwagę jedynie przy ocenie żądania zniesienia wspólności z punktu widzenia zasad współżycia społecznego (art. 5 k.c.).

Przewodnicząca: sędzia SN H. Ciepła.

Sędziowie SN: M. Sychowicz, K. Zawada (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w dniu 13 maja 1997 r. na rozprawie sprawy z powództwa Jolanty J. przeciwko Mirosławowi J. o zniesienie wspólności majątkowej, na skutek kasacji pozwanego od wyroku Sądu Wojewódzkiego w Lublinie z dnia 22 listopada 1996 r. sygn. akt (...)

oddalił kasację.

Uzasadnienie:

Jolanta J., pozwem z dnia 3 listopada 1995 r., wniosła o zniesienie przez sąd z dniem 12 października 1994 r. ustawowej wspólności majątkowej małżeńskiej, w której pozostaje z Mirosławem J. Rozpoznający sprawę w pierwszej instancji Sąd Rejonowy w Lublinie ustalił, że Jolanta i Mirosław J. są małżeństwem od dnia 1 5 lipca 1978 r. W dniu 12 października 1994 r. powódka wyprowadziła się z domu, który zajmowała z mężem, i zamieszkała z innym mężczyzną, Jerzym P. W listopadzie 1994 r. kupiła ona, częściowo za pieniądze Jerzego P., a częściowo za kredyt zaciągnięty w banku, samochód BMW, który kilka miesięcy później sprzedała, spłacając jednocześnie kredyt bankowy. Z kolei w styczniu 1995 r. pozwany sprzedał należący do wspólnego majątku stron samochód, a w lutym 1995 r. wynajął dom, w którym strony uprzednio mieszkały, jesienią zaś przeprowadził jego remont, którego koszt wyniósł 40 mln starych zł. W 1995 r. strony wzajemnie się oskarżyły w Prokuraturze Rejonowej w Lublinie. Powódka zgłosiła popełnienie przez męża przestępstwa polegającego na sprzedaży wspólnego samochodu, pozwany zaś popełnienie przez żonę przestępstwa kradzieży jego majątku odrębnego oraz majątku wspólnego stron.

W związku z tymi oskarżeniami wszczęte zostały stosowne postępowania karne. Pomiędzy stronami toczy się także postępowanie rozwodowe z powództwa Jolanty J. Dwoje ich małoletnich dzieci mieszka z powódką; pozwany płaci na nie alimenty w wysokości 400 zł. Pozwany nie sprzeciwił się samemu zniesieniu wspólności majątkowej małżeńskiej, zakwestionował jednak zasadność określenia daty jej zniesienia na dzień 12 października 1994 r. Opierając się na dokonanych ustaleniach, Sąd Rejonowy w Lublinie, wyrokiem z dnia 28 lutego 1996 r. sygn. akt (...), uwzględnił żądanie powódki i zniósł ustawową wspólność majątkową małżeńską pomiędzy stronami z dniem 12 października 1994 r. Rewizję pozwanego od tego rozstrzygnięcia, zarzucającą brak podstaw do zniesienia wspólności z mocą wsteczną od dnia 12 października 1994 r., Sąd Wojewódzki w Lublinie oddalił wyrokiem z dnia 22 listopada 1996 r. Pozwany zaskarżył wyrok Sądu Wojewódzkiego w Lublinie kasacją, którą oparł na analogicznie ujętym, jak w rewizji, zarzucie naruszenia art. 52 k.r.o.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 52 k.r.o., zniesienie wspólności majątkowej małżeńskiej wyrokiem sądu na żądanie jednego z małżonków może nastąpić tylko wtedy, gdy jest uzasadnione ważnymi powodami. Ustanie wspólności w wyniku jej zniesienia następuje z dniem oznaczonym w wyroku, z czego wyprowadza się wniosek, że wyrok ten musi zawierać określenie dnia, z którym wspólność ustaje (por. wyrok SN z dnia 6 grudnia 1976 r. III CRN 230/76, OSNCP 1977, z. 10, poz. 190). Według utrwalonego poglądu, zarówno w piśmiennictwie, jak i w orzecznictwie (por. wyrok SN z dnia 6 listopada 1972 r. III CRN 250/72, OSNCP 1973, z. 6, poz. 113; uchwała SN z dnia 28 maja 1973 r. III CZP 26/73, OSNCP 1974, z. 4, poz. 65; wyrok SN z dnia 20 maja 1976 r. III CRN 373/75, OSNCP 1977, z. 2, poz. 31; wyrok SN z dnia 22 listopada 1994 r. II CRN 131/94, OSNCP 1995, z. 4, poz. 69), ważnym powodem do zniesienia przez sąd wspólności majątkowej małżeńskiej jest w szczególności separacja małżonków, uniemożliwiająca im współdziałanie w zarządzie majątkiem wspólnym i najczęściej zarazem stwarzająca zagrożenie interesów majątkowych jednego lub nawet obojga małżonków.

Rozbieżność poglądów istnieje tylko co do tego, czy musi ona przybierać postać trwałego i zupełnego rozkładu pożycia w znaczeniu przepisów o rozwodzie (art. 56 k.r.o.), czy, podobnie jak przy rozwodzie, małżonek, który ponosi winę rozkładu pożycia, nie może żądać zniesienia wspólności - czy też brak podstaw ku wspomnianym analogiom do rozwodu. Sąd Najwyższy w obecnym składzie nie podziela zapatrywania opowiadającego się za pierwszą z wymienionych ewentualności, znajdującą silniejszy lub słabszy wyraz także w niektórych orzeczeniach Sądu Najwyższego (por.: wyrok SN z dnia 6 listopada 1972 r. III CRN 250/72, OSNCP 1973, z. 6, poz. 113; uchwała SN z dnia 8 maja 1973 r. III CZP 26/73, OSNCP 1974, z. 4, poz. 65; wyrok SN z dnia 20 maja 1976 r. III CRN 373/75, OSNCP 1977, z. 2, poz. 31). Jak trafnie podnoszą oponenci tendencji do utożsamiania ważnych powodów zniesienia wspólności majątkowej małżeńskiej z przyczynami rozwodu, dochodzi tu do identyfikacji pojęć niewspółmiernych: rozkład pożycia, choć może mieć reperkusje w sferze stosunków majątkowych, dotyczy relacji osobistych między małżonkami, natomiast sprawy o zniesienie wspólności majątkowej małżeńskiej są sprawami majątkowymi.

Włączenie w zakres badania ważnych powodów zniesienia wspólności majątkowej małżeńskiej kwestii rozkładu pożycia grozi skupieniem uwagi sądu na drobiazgowych badaniach faktów z zakresu osobistych relacji małżonków, zamiast skoncentrowania się na problemach natury majątkowej, istotnych w sprawach, o których mowa w art. 52 k.r.o. Należy zatem przyjąć, że ważnym powodem zniesienia przez sąd wspólności majątkowej małżeńskiej jest separacja faktyczna małżonków, uniemożliwiająca im współdziałanie w zarządzie majątkiem wspólnym i najczęściej zarazem stwarzająca zagrożenie interesów majątkowych jednego lub nawet obojga małżonków, przy czym dla jej ustalenia jest obojętne, czy zachodzi zupełny i trwały rozkład pożycia małżeńskiego. Skoro, zgodnie z art. 52 § 1 k.r.o., zniesienia wspólności może żądać każdy z małżonków, z żądaniem takim może wystąpić również ten małżonek, który w sposób wyłącznie przez siebie zawiniony doprowadził do separacji (por. uchwałę SN z dnia 28 maja 1973 r. III CZP 26/73, OSNCP 1974, z. 4, poz. 65). Wina małżonka żądającego zniesienia wspólności majątkowej, jak też wzgląd na dobro rodziny lub pozwanego małżonka, powinny być brane pod uwagę jedynie przy ocenie żądania zniesienia z punktu widzenia zasad współżycia społecznego (art. 5 k.c.). Artykuł 52 § 2 k.r.o, postanawiając, że zniesiona przez sąd wspólność majątkowa ustaje z dniem oznaczonym w wyroku, dopuszcza zniesienie wspólności przed dniem uprawomocnienia się wyroku. W związku z tą regulacją należy mieć na względzie, że zniesienie wspólności z określoną wcześniejszą datą jest możliwe tylko o tyle, o ile w tej dacie istniały już ważne powody zniesienia wspólności. Zniesienie wspólności majątkowej małżeńskiej z wcześniejszą datą może wywoływać komplikacje w stosunkach między małżonkami, a przede wszystkim - co stało się aktualne zwłaszcza

ostatnio w związku z częstszym podejmowaniem działalności gospodarczej przez małżonków - stwarzać duże zagrożenie dla interesów wierzycieli małżonków.

Dlatego w nowszym orzecznictwie Sądu Najwyższego podkreśla się konieczność zachowania przez sąd dużej ostrożności oraz staranne rozważenie interesów, z jednej strony rodziny, a z drugiej strony, osób trzecich przy orzekaniu zniesienia wspólności z mocą wsteczną (por. wyrok SN z dnia 24 maja 1994 r. I CRN 50/94, OSNCP 1994, z. 12, poz. 246; wyrok SN z dnia 22 listopada 1994 r. wyrok SN z dnia 11 stycznia II CRN 131/94, OSNC 1995, z. 4, poz. 69. 1995 r. II CRN 148/94, OSNC 1995, z. 4, poz. 70), a nawet stwierdza się, że skutek wsteczny orzeczeniu o zniesieniu wspólności powinien być nadawany tylko w sytuacjach wyjątkowych (wyrok SN z dnia 3 lutego 1995 r. II CRN 162/94, OSNCP 1995, z. 6, poz. 100). Zniesienie wspólności majątkowej małżeńskiej z wcześniejszą datą, nawet poprzedzającą dzień wytoczenia powództwa, nie budzi zastrzeżeń właściwie tylko wtedy, gdy powodem zniesienia jest separacja faktyczna małżonków. Z dokonanych przez Sąd Rejonowy w Lublinie ustaleń wynika, że strony od dnia 12 października 1994 r. pozostają w stanie separacji, uniemożliwiającym im współdziałanie w zarządzie majątkiem wspólnym.

Jednocześnie sąd ten nie stwierdził faktów, które przemawiałyby przeciwko uwzględnieniu żądania powódki. Dlatego Sąd Wojewódzki w Lublinie, podzielający stanowisko Sądu Rejonowego, nie naruszył właściwych w sprawie norm prawa materialnego, w tym także powołanej w kasacji normy art. 52 k.r.o, wobec czego kasację należało oddalić (art. 393¹² k.p.c.).

OSNC 1997 r., Nr 12, poz. 194