Wyrok z dnia 1997-03-14 sygn. I CKN 48/97

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I CKN 48/97

Wyrok z dnia 14 marca 1997 r.

Po wniesieniu zarzutów od nakazu zapłaty, wydanego na podstawie weksla gwarancyjnego, spór z płaszczyzny stosunku prawa wekslowego przenosi się na ogólną płaszczyznę stosunku prawa cywilnego. Strony mogą zatem powoływać się na podstawy faktyczne i prawne wynikające z łączącego je stosunku prawnego, który jest źródłem dochodzonego przez powoda roszczenia cywilnoprawnego, nawet jeśli okaże się, że roszczenie wekslowe nie istnieje.

Przewodniczący: sędzia SN S. Dąbrowski.

Sędziowie: SN K. Kołakowski, SA H. Pietrzkowski (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w dniu 14 marca 1997 r. na rozprawie sprawy z powództwa "F.(...)" SA w W. przeciwko Jackowi K., Robertowi R. i Kazimierzowi R. o zapłatę, na skutek kasacji pozwanych od wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 8 października 1996 r. sygn. akt (...)

1) oddalił kasację;

2) zasądził od Jacka K., Roberta R. i Kazimierza R. solidarnie na rzecz "F.(...)" SA w W. kwotę 750 złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie:

Sąd Wojewódzki w Toruniu, rozpoznając sprawę na skutek wniesionych przez pozwanych zarzutów od nakazu zapłaty, wydanego przez Sąd Rejonowy w postępowaniu nakazowym, stwierdził, że załączony do pozwu weksel:

1) jest nieważny, gdyż nie zawiera oznaczenia waluty,

2) nie jest tym wekslem gwarancyjnym, do którego odwołuje się załączona do pozwu umowa dotycząca zakupu cebuli, którą strony zawarły w dniu 21 października 1993 r.,

3) jest wekslem, który pozwani w dniu 9 czerwca 1993 r. przekazali stronie powodowej w celu zabezpieczenia wykonania wcześniej zawartej umowy dotyczącej zakupu truskawek.

Sąd Wojewódzki po wyjaśnieniu podstaw faktycznych i prawnych zgłoszonego roszczenia ustalił, że pomiędzy stronami zawarta została w dniu 21 października 1993 r. umowa, w której strona powodowa zobowiązała się sfinansować za kwotę 1 miliarda starych złotych zakup przez pozwanych - jako wspólników Spółki cywilnej "W.(...)" - 1000 ton cebuli. Pozwani natomiast zobowiązali się sprzedać zakupioną cebulę i zwrócić stronie powodowej do końca 1993 r. kwotę 1 miliarda starych złotych oraz przekazać kwotę 200 milionów starych złotych, uzgodnioną w umowie według przyjętego założenia, że od każdego kilograma sprzedanej cebuli w ilości 1000 ton, strona powodowa otrzyma po 200 starych złotych. Tytułem zabezpieczenia roszczeń wynikających z tej umowy pozwani przekazali stronie powodowej weksel gwarancyjny in blanco ze stosowną deklaracją wekslową z dnia 21 października 1993 r. W dniu 6 maja 1994 r. strona powodowa wypełniła inny, wcześniej wystawiony przez pozwanych weksel gwarancyjny in blanco, wpisując na wekslu kwotę 1 443 000 000 (starych) złotych bez określenia waluty.

Sąd Wojewódzki, uznając roszczenie strony powodowej za uzasadnione do kwoty 1262 625 000 (starych) złotych, którą objęta jest należność główna, odsetki oraz zysk od faktycznej ilości sprzedanej cebuli, wyrokiem z dnia 12 kwietnia 1996 r. uchylił nakaz co do kwoty 18 037,50 złotych i w tej części oddalił powództwo, a w pozostałym zakresie (21265,50 zł) nakaz zapłaty utrzymał w mocy. Sąd Apelacyjny w Gdańsku, oddalając rewizję od powyższego wyroku w części utrzymującej nakaz zapłaty w mocy, uznał - wbrew zarzutom rewizyjnym-że strona powodowa, w postępowaniu wywołanym wniesieniem zarzutów przeciwko nakazowi zapłaty, mogła dla uzasadnienia swego żądania powoływać się skutecznie na umowę z dnia 21 października 1993 r., mimo że podstawą tego żądania był weksel in blanco, wystawiony przez pozwanych w dniu 9 czerwca 1993 r. dla zabezpieczenia wykonania innej umowy, wcześniej zawartej pomiędzy stronami.

Pozwani zaskarżyli wyrok kasacją. Opierając kasację na podstawie art. 393¹ pkt 2 k.p.c., zarzucili Sądowi Apelacyjnemu naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. Podnosząc ten zarzut wnosili o uchylenie w całości zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Kasacja jest nieuzasadniona.

Postępowanie kasacyjne polega na badaniu zasadności podstaw kasacyjnych. Kodeks postępowania cywilnego wymienia dwie podstawy, na których można oprzeć kasację - naruszenie prawa materialnego przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie oraz naruszenie przepisów postępowania, jeżeli uchybienie to mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy (art. 393¹ pkt 1 i 2 k.p.c.). Pozwani oparli kasację na drugiej z wymienionych podstaw, zarzucając sądowi II instancji naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. Zdaniem skarżących, Sąd Apelacyjny pogwałcił wyrażoną w tym przepisie zasadę swobodnej oceny dowodów poprzez "dowolne uznanie, że skoro roszczenie wekslowe nie istnieje, to okoliczność wypełnienia przez powoda weksla in blanco z dnia 9 czerwca 1993 r. w oparciu o deklarację wekslową z dnia 21 października 1993 r. nie ma istotnego znaczenia dla oceny dopuszczalności zmiany podstawy faktycznej i prawnej roszczenia", a ponadto poprzez "uznanie, że weksel został wypełniony zgodnie z deklaracją wekslową".

Oceniając tak sformułowany zarzut naruszenia przez Sąd Apelacyjny art. 233 § 1 k.p.c. przede wszystkim należy zauważyć, że Sąd Apelacyjny, rozpoznając sprawę w II instancji na skutek wniesionej rewizji, nie oceniał dowodów przeprowadzonych przez Sąd Wojewódzki. Wobec braku zarzutu rewizyjnego naruszenia art. 233 § 1 k.p.c., nie przeprowadzał nawet kontroli oceny dowodów, dokonanej przez sąd I instancji. Podnoszenie zatem tej kwestii w kasacji w formie zarzutu naruszenia przez Sąd Apelacyjny art. 233 § 1 k.p.c., ocenić należało jako chybione.

Zarzuty kasacji, sformułowane w ramach podstawy z art. 393¹ pkt 2 k.p.c., dotyczą w istocie kwestii dopuszczalności badania przez sąd -w postępowaniu wywołanym wniesieniem zarzutów przeciwko nakazowi zapłaty - podstaw faktycznych i prawnych, wynikających ze stosunku cywilnoprawnego, którego wykonanie zabezpieczone było wekslem gwarancyjnym. Wprawdzie w kasacji zarzuty te nie zostały powiązane z konkretnymi przepisami postępowania, co usprawiedliwione jest charakterem zarzucanych uchybień, ale ich treść jednoznacznie wskazuje, że dotyczą one reguł, którymi sąd powinien kierować się przy rozpoznawaniu sprawy po wniesieniu zarzutów od nakazu zapłaty. Przyjąć zatem należało, że kasacja spełnia wymagania określone w art. 3933 k.p.c., jeśli pomimo niepowołania konkretnych przepisów postępowania, co usprawiedliwione jest charakterem zarzucanych uchybień, formułuje - w ramach podstawy kasacyjnej z art. 393¹ pkt 2 k.p.c. - zarzut naruszenia reguł postępowania, według których sąd powinien rozpoznać sprawę.

Przy ocenie zarzutu sformułowanego w kasacji, pamiętać należało, że w judykaturze utrwalony jest pogląd, zgodnie z którym w postępowaniu nakazowym po wniesieniu zarzutów od nakazu zapłaty dopuszczalne jest powoływanie się na podstawę faktyczną i prawną, wynikającą z łączącego strony stosunku prawnego, w związku z którym został wystawiony weksel gwarancyjny (por. uchwałę składu siedmiu sędziów SN z dnia 7 stycznia 1967 r. III CZP 19/66, OSNCP 1968, z. 5, poz. 79 i uchwałę Połączonych Izb: Cywilnej oraz Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 24 kwietnia 1972 r. III PZP, OSNCP 1973, z. 5, poz. 72). Wprawdzie powołane uchwały - na co zwrócili uwagę skarżący - wydane zostały na tle innego stanu faktycznego, nie oznacza to jednak, że wyrażone w nich stanowisko nie jest przydatne dla oceny sytuacji procesowej, jaka wystąpiła w rozpoznawanej sprawie.

W uchwałach tych Sąd Najwyższy wyjaśnił, że wystawienie weksla gwarancyjnego ma na celu zabezpieczenie zobowiązania ze stosunku cywilnoprawnego (podstawowego) i polega na tym, iż dłużnicy stosunku "podstawowego" podpisują blankiet wekslowy w miejscach przeznaczonych na podpisy zobowiązanych, wręczają wierzycielom i upoważniają go do wypełnienia stosownie do wyników obrachunku "podstawowego" stosunku prawnego. Przez te czynności przydana zostaje wierzytelności dodatkowa podstawa w postaci zobowiązania wekslowego. Umożliwia to wierzycielom dochodzenie roszczeń nie tylko w drodze zwykłego procesu, lecz także w postępowaniu odrębnym nakazowym.

W rozpoznawanej sprawie okazało się, że roszczenie wekslowe nie istnieje z powodu opisanych wad weksla załączonego do pozwu. Ponadto weksel ten miał zabezpieczać inne roszczenie od tego, które dochodzone było w pozwie. Ta ostatnia okoliczność (brak łączności między zobowiązaniem z weksla gwarancyjnego a zobowiązaniem ze stosunku "podstawowego") nie mogła - wbrew zarzutom kasacji - stanowić przeszkody w rozpoznaniu przez sąd roszczenia, które już w pozwie uzasadniane było nie tylko załączonym wekslem gwarancyjnym, lecz także powołaniem umowy, stanowiącej podstawę zaciągniętego zobowiązania. Łączność między zobowiązaniem z weksla gwarancyjnego a zobowiązaniem ze stosunku "podstawowego" oznacza, że zaspokojenie jednego powoduje wygaśnięcie drugiego oraz, że bezpodstawność roszczenia cywilnoprawnego pociąga za sobą bezpodstawność roszczenia opartego na wekslu. Nie można natomiast zaakceptować rozumowania odwrotnego - przedstawionego w kasacji - według którego bezpodstawność roszczenia opartego na wekslu pociąga za sobą bezpodstawność roszczenia cywilnoprawnego, i daje sądowi podstawę tylko z tej przyczyny do uchylenia nakazu zapłaty i oddalenia powództwa.

Gdyby sąd tak uczynił, to uniemożliwiłby powodowi dochodzenie roszczenia cywilnoprawnego w innym procesie. Powód nie mógłby też żądać rozpoznania sprawy w zwykłym postępowaniu, gdyż kodeks postępowania cywilnego przewidywał taką możliwość tylko w wyniku odmowy wydania nakazu zapłaty (art. 490 w brzmieniu obowiązującym do dnia 30 czerwca 1996 r.). Po uchyleniu art. 490 k.p.c. (art. 1 pkt 78 ustawy z dnia 1 marca 1996 r. - Dz. U. Nr 43, poz. 189) rozpoznanie sprawy - wszczętej pozwem nakazowym - w postępowaniu zwykłym nadal możliwe jest tylko w pierwszej fazie tego postępowania, to jest przed wydaniem nakazu zapłaty (art. 485 § 2 k.p.c.). Niezamieszczenie zatem w kodeksie postępowania cywilnego przepisu, który pozwalałby - po wydaniu nakazu i wniesieniu zarzutów - na przekazanie sprawy do postępowania zwykłego, wyraźnie wskazuje na to, że sąd - skoro już przeprowadza rozprawę na skutek zarzutów pozwanego - powinien sprawę załatwić merytorycznie oraz utrzymać nakaz zapłaty w mocy i w takich granicach, w jakich roszczenie powoda, nawet nieskutecznie zabezpieczone wekslem gwarancyjnym, okazało się uzasadnione w świetle dodatkowej podstawy powództwa (art. 496 k.p.c.).

Pamiętać ponadto należy, że po wniesieniu zarzutów od nakazu zapłaty, wydanego na podstawie weksla gwarancyjnego, spór z płaszczyzny stosunku prawa wekslowego przenosi się na ogólną płaszczyznę stosunku prawa cywilnego. Strony mogą zatem powoływać się na podstawy faktyczne i prawne wynikające z łączącego je stosunku prawnego, który jest źródłem dochodzonego przez powoda roszczenia cywilnoprawnego, nawet jeśli okaże się, że roszczenie wekslowe nie istnieje. Sąd Apelacyjny, akceptując postępowanie przeprowadzone według tych reguł przez Sąd Wojewódzki, nie naruszył - wbrew zarzutom kasacji - przepisów o postępowaniu nakazowym. Kasację jako pozbawioną usprawiedliwionych podstaw należało więc oddalić na podstawie art. 393¹² k.p.c. O kosztach postępowania kasacyjnego Sąd Najwyższy orzekł na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. oraz § 18 ust. 1 w związku z § 10 ust. 2 pkt 8 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 4 czerwca 1992 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie w postępowaniu przed organami wymiaru sprawiedliwości (Dz. U. Nr 48, poz. 220 ze zm.).

OSNC 1997 r., Nr 9, poz. 124