Wyrok z dnia 1997-01-23 sygn. I CKN 51/96

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I CKN 51/96

Wyrok z dnia 23 stycznia 1997 r.

Pozorność umowy jest okolicznością faktyczną i jako taka podlega ustaleniu przez sądy merytoryczne. W ramach podstawy kasacyjnej, o której mowa w art. 393¹ pkt 1 k.p.c., ustalenie to nie podlega kontroli kasacyjnej w jakimkolwiek aspekcie.

Przewodniczący: sędzia SN T. Wiśniewski (sprawozdawca).

Sędziowie SN: F. Barczewska, M. Sychowicz.

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w dniu 23 stycznia 1997 r. sprawy z powództwa Mirosławy M. i Krystyny Z. przeciwko Teresie A., z udziałem interwenienta ubocznego Miejskiego Przedsiębiorstwa Gospodarki Mieszkaniowej Spółka z o.o. w P., o ustalenie, na skutek kasacji powódek od wyroku Sądu Wojewódzkiego w Poznaniu - Sądu Gospodarczego z dnia 11 września 1996 r. sygn. akt (...)

I. oddalił kasację;

II. zasądził od powódek na rzecz pozwanej po 100 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie:

Uwzględniając powództwo wytoczone przez powódki Mirosławę M. i Krystynę Z. przeciwko pozwanej Teresie A., Sąd Rejonowy w Poznaniu wyrokiem z dnia 6 lutego 1996 r. ustalił, że zawarta przez strony w dniu 10 października 1990 r. umowa spółki cywilnej jest nieważna. Według ustaleń Sądu Rejonowego, strony zawarły wskazaną umowę spółki prawa cywilnego, albowiem pragnęły prowadzić wspólną działalność gospodarczą w postaci handlu mięsem i jego przetworami. Pozwana Teresa A. jako wkład do spółki wniosła samochód osobowy o wartości 30 mln zł (przed denominacją) oraz gotówkę w kwocie 30 mln złotych (przed denominacją). Wkład powódek natomiast polegał na świadczeniu pracy. Udziały stron w zyskach określono następująco: pozwana - 80%, powódki - po 10% każda. W trakcie prowadzenia działalności gospodarczej powódki udzieliły pozwanej upoważnienia do zawarcia umowy kredytowej na kwotę 80 mln złotych (przed denominacją), jak też do zawarcia umowy najmu na dodatkowy lokal sklepowy. Pozwana została też upoważniona - na zasadzie wyłączności - do zarządzania kontem bankowym. Z dniem 10 czerwca 1992 r. strony zrezygnowały z dalszej działalności gospodarczej.

Sąd Rejonowy ustalił też, że chociaż spółka przynosiła straty i strony tym samym nie wypracowywały zysku do podziału, to jednak powódki w związku ze świadczoną pracą na rzecz spółki otrzymywały od pozwanej po około 2 mln zł (przed denominacją) miesięcznie. W 1992 r. przed Sądem Wojewódzkim w Poznaniu zawisła sprawa z powództwa Miejskiego Przedsiębiorstwa Gospodarki Komunalnej w P., w wyniku której stosownym wyrokiem zasądzono od powódek i pozwanej na rzecz tego Przedsiębiorstwa kwotę 111 331 900 zł (przed denominacją). Postępowanie rewizyjne w tej sprawie zostało zawieszone do czasu rozstrzygnięcia niniejszej sprawy. Na gruncie tego rodzaju ustaleń faktycznych Sąd Rejonowy uznał, że strony umowę spółki zawarły dla pozoru. W rzeczywistości bowiem chodziło jedynie o to, ażeby działalność gospodarczą prowadziła wyłącznie pozwana, powódki zaś w wyniku zatrudnienia przez nią mogły zachować dotychczasowe miejsce pracy.

W następstwie rewizji pozwanej oraz interwenienta ubocznego - Miejskiego Przedsiębiorstwa Gospodarki Komunalnej w P., Sąd Wojewódzki - Sąd Gospodarczy w Poznaniu po uzupełnieniu postępowania dowodowego w trybie dawnego art. 479²⁰ k.p.c. wyrokiem z dnia 11 września 1996 r. zmienił zaskarżony wyrok i powództwo oddalił.

Zdaniem Sądu Wojewódzkiego; zebrany w sprawie materiał dowodowy pozwala na jednoznaczne stwierdzenie, że strony zawarły ważną umowę spółki cywilnej. O pozorności tej umowy nie mogą w każdym razie świadczyć ani przyczyny, które skłoniły strony do jej zawarcia, ani też dysproporcja wkładów wniesionych przez poszczególnych wspólników. Za przyjęciem pozorności umowy nie może również przemawiać sposób jej realizowania. O pozorności bowiem danej umowy decydują okoliczności wynikające z art. 83 § 1 k.c., a te muszą występować w czasie składania przez strony oświadczeń woli. Tymczasem powódki, wbrew wymaganiom wynikającym z art. 6 k.c., dotyczącym ciężaru dowodu, okoliczności tych nie wykazały. Sąd Wojewódzki zaznaczył też, że przyjęciu pozorności umowy przeciwstawia się wzgląd na to, że przed zawarciem umowy wszystkie wspólniczki zastanawiały się nad sposobem przejęcia sklepu, a po jej zawarciu wielokroć potwierdzały fakt jej istnienia, czyli, że powódki udzieliły pozwanej upoważnienia do podpisania umowy najmu, a następnie aneksu do tej umowy, jak też to, że wspólnie poszukiwały sposobu zlikwidowania zaległości czynszowej.

W kasacji od wyroku Sądu Wojewódzkiego w Poznaniu powódki domagają się jego uchylenia, zarzucając naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 83 § 1 k.c.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Skarżące w kasacji, podważając trafność zaskarżonego wyroku w aspekcie prawnym, nie zarzucają zarazem Sądowi Wojewódzkiemu naruszenia przepisów prawa procesowego, stąd też poczynione w sprawie przez sądy obu instancji ustalenia faktyczne są wiążące zarówno dla samych stron niniejszego postępowania, jak i dla Sądu Najwyższego. Wychodząc zaś z tego założenia, trzeba przede wszystkim podkreślić, że pozorność umowy jest okolicznością faktyczną i jako taka podlega ustaleniu przez sądy merytoryczne. W ramach podstawy kasacyjnej, o której mowa w art. 393¹ pkt 1 k.p.c., ustalenie to nie podlega kontroli kasacyjnej w jakimkolwiek aspekcie. Jeżeli więc w sprawie jest ustalone, że zawarcie przez strony umowy spółki prawa cywilnego nie było pozorne, to rzeczą Sądu Najwyższego jest jedynie ustosunkowanie się do zarzutu, że sąd drugiej instancji błędnie zinterpretował art. 83 § 1 k.c.

Odnosząc się natomiast do tego zarzutu należy stwierdzić, że skarżące niezasadnie podnosiły, że z uwagi na ten przepis wytoczone przez nie powództwo powinno zostać uwzględnione. Z art. 83 § 1 k.c. bowiem wynika, że o nieważności czynności prawnej można mówić w razie jej pozorności. Chodzi tu przy tym o nieważność z mocy samego prawa. W tej sytuacji, skoro Sąd Wojewódzki w sposób wiążący przyjął, że sporna umowa nie była dotknięta wadą oświadczenia woli w postaci pozorności, to siłą rzeczy nie można podzielić poglądu skarżących, iż sąd ten nieprawidłowo ocenił stan faktyczny sprawy z prawnomaterialnego punktu widzenia. Ponieważ skarżące w uzasadnieniu kasacji przedstawiły także własną wersję stanu faktycznego, a przy tym przeciwstawną ustaleniom, które legły u podstaw rozstrzygnięcia sprawy przez Sąd Wojewódzki, należy wyjaśnić, że wywody skarżących w tym zakresie ze względów przytoczonych uprzednio nie mogą być poddane ocenie Sądu Najwyższego. Z uwagi zatem na zakres kognicji instancji kasacyjnej w niniejszej sprawie uznać je trzeba za bezprzedmiotowe.

Z tych przyczyn Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji (art. 393¹² k.p.c.). Rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego ma swoją podstawę w przepisach art. 98 i 105 § 1 w zw. z art. 393¹⁹ i 391 k.p.c.

OSNC 1997 r., Nr 6-7, poz. 79