Uchwała z dnia 1996-10-29 sygn. III CZP 57/96

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 57/96

Uchwała z dnia 29 października 1996 r.

Przewodniczący: sędzia SN J. Gudowski.

Sędziowie SN: J. Majewska, T. Żyznowski (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Banku Rozwoju Rolnictwa SA w P., z udziałem Janusza i Zofii W., o wpis hipoteki, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym dnia 29 października 1996 r. zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Wojewódzki w Gdańsku, postanowieniem z dnia 12 kwietnia 1996 r. sygn. akt (...), do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy podstawą uzyskania hipoteki przymusowej na nieruchomości wchodzącej w skład majątku objętego wspólnością majątkową dłużnika i jego małżonka może być tytuł wykonawczy, wydany tylko przeciwko dłużnikowi, czy też konieczne jest dla uzyskania wpisu hipoteki przymusowej w takich warunkach, nadanie tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności, także przeciwko małżonkowi dłużnika?"

podjął następującą uchwałę:

Ustanowienie hipoteki przymusowej na nieruchomości objętej wspólnością majątkową małżeńską może nastąpić po nadaniu tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności także przeciwko małżonkowi dłużnika (art. 787 § 1 k.p.c.).

Uzasadnienie:

Wnioskodawca Bank Rozwoju Rolnictwa Spółka Akcyjna "R.(...)" SA w P., powołując się na tytuł wykonawczy wydany przeciwko Januszowi W., wnosił o wpisanie w księdze wieczystej KW nr (...) Sądu Rejonowego w Tczewie hipoteki przymusowej. Ponieważ w dziale drugim tejże księgi wieczystej wpisana jest Zofia W. na prawach wspólności ustawowej z jej mężem dłużnikiem Januszem W., Sąd Rejonowy postanowieniem z dnia 15 grudnia 1995 r. (...) wyznaczył wnioskodawcy stosowny termin do usunięcia przeszkody do wpisu przez złożenie tytułu wykonawczego przeciwko Zofii W. - małżonce dłużnika, współwłaścicielce nieruchomości na prawach wspólności ustawowej. W piśmie z dnia 29 grudnia 1995 r., a następnie złożonym zażaleniu, skarżący Bank, powołując się na wypowiedzi judykatury, wskazywał na możliwość ustanowienia hipoteki przymusowej na nieruchomości objętej wspólnością ustawową małżeńską, pomimo że drugi z małżonków z tytułu tego zabezpieczenia nie jest osobiście zobowiązany.

Rozpoznając złożone zażalenie wnioskodawcy Sąd Wojewódzki w Gdańsku, postanowieniem z dnia 12 kwietnia 1996 r., przedstawił - w trybie wówczas obowiązującego art. 391 k.p.c. - przytoczone na wstępie zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Jak podkreślił Sąd Wojewódzki, przyczyną tego wystąpienia była zasadnicza rozbieżność w judykaturze, w tym także Sądu Najwyższego, w kwestii przesłanek obciążenia hipoteką przymusową nieruchomości objętej małżeńską wspólnością ustawową. Mianowicie, w postanowieniu z dnia 5 lipca 1994 r. I CRN 83/94 (OSNCP 1994, z. 12, poz. 247) wyrażony został pogląd, zgodnie z którym wyciąg z ksiąg banku lub inny dokument związany z dokonywaniem czynności bankowych, stwierdzający zobowiązanie jednego z małżonków na rzecz banku i zaopatrzony w oświadczenie, że oparte na nim roszczenie jest wymagalne (art. 53 ust. 2 Prawa bankowego), może być podstawą uzyskania hipoteki przymusowej na nieruchomości wchodzącej w skład majątku objętego wspólnością majątkową dłużnika i jego małżonka tylko w razie nadania mu klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika (art. 787 k.p.c.).

W kolejnym postanowieniu z dnia 11 stycznia 1995 r. I CRN 149/94 (OSNC 1995, z. 5, poz. 84) Sąd Najwyższy stwierdził, że wpis hipoteki przymusowej, obciążającej nieruchomość ujawnioną w księdze wieczystej jako przedmiot własności (użytkowania wieczystego) obojga małżonków na zasadzie wspólności ustawowej, może być dokonany na podstawie tytułu wykonawczego przeciwko któremukolwiek z nich. Zapatrywanie to zostało w całości potwierdzone w uzasadnieniu uchwały Sądu Najwyższego z dnia 26 kwietnia 1995 r. III CZP 48/95 (OSNC 1995, z. 7-8, poz. 115). Stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w przytoczonym orzeczeniu z dnia 11 stycznia 1995 r., które zapoczątkowało rozbieżność poglądów, rozstrzygające znaczenie - w nawiązaniu do uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 30 czerwca 1987 r. III CZP 41/86 (OSNCP 1988, z. 1, poz. 3) - przywiązywało do treści art. 767¹ k.p.c. Po dokonaniu analizy, w powiązaniu z innymi przepisami, a także w aspekcie zmian, jakie następowały w przepisach kodeksu rodzinnego i opiekuńczego oraz kodeksu postępowania cywilnego, Sąd Najwyższy doszedł do wniosku, że w istocie przesądza on o dopuszczalności prowadzenia egzekucji z majątku objętego wspólnością ustawową pomimo istnienia tytułu wykonawczego tylko przeciwko dłużnikowi. Stanowisko to spotkało się zarówno z krytyką, jak i z aprobatą w doktrynie.

Wyprowadzenie rozstrzygającej, dla tego kierunku orzecznictwa, argumentacji z analizy przepisu art. 767¹ k.p.c. uzasadnia odwołanie się do tezy uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 20 września 1996 r. III CZP 60/95 (OSNC 1996, z. 11, poz. 140). Mianowicie, teza tej uchwały stanowi, że tytuł wykonawczy przeciwko osobie pozostającej w związku małżeńskim nie uprawnia do prowadzenia egzekucji z nieruchomości objętej wspólnością ustawową bez nadania tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi tej osoby. Uzasadnienie zaś uchwały wyklucza jakoby brzmienie art. 767¹ k.p.c. mogło uzasadniać wniosek, że od daty wprowadzenia tego przepisu do kodeksu postępowania cywilnego przymusowe zaspokojenie wierzyciela z majątku wspólnego małżonków następować mogło tylko na podstawie tytułu wykonawczego wydanego jedynie przeciwko dłużnikowi. Funkcja omawianego przepisu - jak wskazuje uzasadnienie tej uchwały - jest ograniczona. Obejmuje ona sytuację, w której komornik, z naruszeniem zasad określonych w art. 787 w zw. z art. 776 k.p.c., dokonał zajęcia nieruchomości stanowiących majątek wspólny dłużnika i jego małżonka, a małżonek ten nie sprzeciwił się prowadzeniu egzekucji także przeciwko niemu, w skardze zaś podniósł jedynie zarzut prawa materialnego oparty na art. 41 § 3 k.r.o.

Rozpoznając ten zarzut w ramach postępowania skargowego, po przeprowadzeniu rozprawy, sąd rozstrzygnie o ograniczeniu lub wyłączeniu możliwości zaspokojenia się przez wierzyciela z majątku wspólnego. Przepis ten pozwala sądowi, w określonej sytuacji, na podjęcie tych czynności, które w normalnym toku postępowania w sprawie podejmuje się przed wszczęciem egzekucji (art. 787 § 2 k.p.c.). Upadek tego - jak to już podkreślono - rozstrzygającego argumentu na rzecz poglądu wyrażonego w orzeczeniu z dnia 11 stycznia 1995 r. II CRN 149/94 (OSNC 1995, z. 5, poz. 84) i uzasadnieniu uchwały z dnia 26 kwietnia 1995 r. III CZP 48/95 (OSNC 1995, z. 7-8, poz. 115) uzasadnia nawiązanie do przepisów dotyczących powstania hipotek.

Trafnie podniesiono w literaturze przedmiotu, że w myśl przepisów ogólnych ustawy o księgach wieczystych i hipotece (art. 65 ust. 1 i 2) zasadą jest, że przedmiotem hipoteki może być nieruchomość lub jej ułamkowa część. Zasada ta odnosi się do wszystkich, przewidzianych w tej ustawie, hipotek z zastrzeżeniem, że przepisy dotyczące poszczególnych hipotek mogą zawierać własne, szczególne unormowanie. Takie szczególne unormowanie zawiera art. 109 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece. W myśl tego przepisu, wierzyciel, którego wierzytelność jest stwierdzona tytułem wykonawczym, może na jego podstawie uzyskać hipotekę przymusową na należących do dłużnika jednej lub kilku nieruchomości albo częściach ułamkowych stanowiących udział dłużnika.

Przepisy te nie przewidują możliwości ustanowienia hipoteki przymusowej na przysługującym dłużnikowi prawie we współwłasności łącznej (bezudziałowej), do której należy majątek wspólny małżonków. W wypadku, gdy wierzyciel zmierza do uzyskania hipoteki przymusowej na nieruchomości objętej tego typu współwłasnością, niezbędne jest uzyskanie tytułu wykonawczego przeciwko wszystkim współwłaścicielom tej nieruchomości, a zatem przeciwko obojgu małżonkom (art. 787 § 1 k.p.c.).

Z powyższych przyczyn należało udzielić odpowiedzi jak w sentencji przytoczonej na wstępie uchwały.

OSNC 1997 r.,  Nr 3, poz. 24