Uchwała z dnia 1996-01-31 sygn. III CZP 1/96

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 1/96

Uchwała z dnia 31 stycznia 1996 r.

Przewodniczący: sędzia SN T. Wiśniewski (sprawozdawca).

Sędziowie SN: B. Czech, S. Dąbrowski.

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Ireny S. przeciwko Jerzemu J. o zapłatę, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym dnia 31 stycznia 1996 r. zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Wojewódzki w Ostrołęce, postanowieniem z dnia 5 grudnia 1995 r. sygn. akt (...), do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy w razie opóźnienia dłużnika z zapłatą należności z tytułu kosztów procesu cywilnego, zasądzonych w prawomocnym orzeczeniu, wierzycielowi przysługują odsetki ustawowe za czas opóźnienia (art. 481 § 1 k.c.)?"

podjął następującą uchwałę:

Artykuł 481 § 1 k.c. nie ma zastosowania do zobowiązań pieniężnych z prawomocnego rozstrzygnięcia o kosztach procesu cywilnego.

Uzasadnienie:

Rozpoznając przedstawione w trybie art. 391 k.p.c. zagadnienie prawne, Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

W uchwale z dnia 10 lutego 1995 r. III CZP 8/95 (OSNC 1995, z. 6, poz. 88) Sąd Najwyższy wypowiedział pogląd, według którego art. 358¹ § 3 k.c. nie ma zastosowania do zobowiązań wynikających z prawomocnego rozstrzygnięcia o kosztach procesu cywilnego. Dostrzeżona przez Sąd Wojewódzki w niniejszej sprawie wątpliwość prawna jest w znacznym stopniu zbliżona do tej, która była przedmiotem wymienionej uchwały. Artykuł 481 § 1 k.c. bowiem, podobnie jak art. 358¹ § 3 k.c. w odniesieniu do możliwości waloryzacji sądowej, uzależnia obowiązek zapłaty przez dłużnika odsetek za opóźnienie od rodzaju świadczenia, a w szczególności od tego, czy jest to świadczenie pieniężne. Uzasadnia to wniosek, że skoro w istocie rzeczy chodzi o analogiczny z punktu widzenia prawa procesowego problem, to argumentację przytoczoną przez Sąd Najwyższy na uzasadnienie tezy sformułowanej w uchwale z dnia 10 lutego 1995 r. można uznać za adekwatną również do sytuacji polegającej na tym, że wierzyciel z tytułu rozstrzygnięcia o kosztach procesu domaga się od swego dłużnika odsetek ustawowych w związku z nieterminową zapłatą tych kosztów.

Przyjęcie takiego założenia wymaga przedstawienia - w niezbędnym zakresie - argumentacji Sądu Najwyższego, która doprowadziła go do zajęcia stanowiska wyrażonego we wskazanej na wstępie uchwale.

Sąd Najwyższy w uchwale tej przede wszystkim podkreślił, że instytucja kosztów procesu, aczkolwiek związana jest ściśle z rozpoznawaniem sporów cywilnych - w szerokim rozumieniu tego słowa - o podłożu każdorazowo materialnoprawnym, jest instytucją, której kształt i zasady regulowane są przez przepisy kodeksu postępowania cywilnego, tj. przez przepisy procesowe. Orzeczenie sądu dotyczące tych kosztów ma charakter konstytutywny, przy czym ma ono na celu - na gruncie przepisów wymienionego kodeksu - kompleksowe, ostateczne i definitywne rozstrzygnięcie o wyłożonych przez strony kosztach. Z tych właśnie względów w art. 109 k.p.c. przewidziana jest prekluzja roszczenia o zwrot kosztów procesu. Mianowicie wygasa ono, jeżeli strona najpóźniej przed zamknięciem rozprawy bezpośrednio poprzedzającej wydanie orzeczenia nie zgłosi go w odpowiedniej postaci.

Konsekwencją takiego stanu rzeczy jest - jak to zaznaczył Sąd Najwyższy - okoliczność, że po zakończeniu procesu nie można już dochodzić w odrębnym postępowaniu jakichkolwiek należności z tytułu kosztów tegoż procesu. Nie można także modyfikować zasądzonych prawomocnie sum. Innymi słowy, zasądzanie świadczeń pieniężnych z tytułu omawianych kosztów odbywa się na innych zasadach niż zasądzanie świadczeń pieniężnych związanych z żądaniem zasadniczym. Z tego też względu roszczenie o zwrot tych kosztów traktować należy jako roszczenie pozostające wobec zasadniczego roszczenia procesowego wyłącznie w stosunku akcesoryjności formalnej, a nie akcesoryjności materialnej.

Na koniec Sąd Najwyższy podkreślił, że szczególne ujęcie normatywne instytucji kosztów procesu, decydujące o jej prawnej swoistości i samodzielnym charakterze, nie pozwala na "uzupełnienie" jej przepisami prawa materialnego, odnoszącymi się do tych kwestii, które zostały przez ustawodawcę rozwiązane przepisami procesowymi. W tym bowiem zakresie regulacja ustawowa jest kompleksowa i zupełna.

Przytoczone obszernie rozumowanie Sądu Najwyższego, prowadzące do konkluzji, że w odniesieniu do zobowiązania z tytułu kosztów procesu nie wchodzi w grę zastosowanie art. 358¹ § 3 k.c., jednoznacznie wskazuje na to, iż również wykluczona jest możliwość uwzględnienia żądania wierzyciela, by zasądzić na jego rzecz odsetki ustawowe w związku z opóźnieniem się dłużnika z zapłatą kosztów procesu. Uznać zatem należy, że orzeczenie o kosztach procesu w ramach danej sprawy jest ostateczne, i to bez względu na to, czy po jego uprawomocnieniu pojawiła się nowa okoliczność, jak np. wskazany przez powódkę w niniejszej sprawie fakt, iż dłużnik dopuszcza się wspomnianego opóźnienia w realizacji tego orzeczenia. Poza tym, jeżeliby ustawodawca w omawianej sytuacji zamierzał nałożyć na dłużnika obowiązek płacenia odsetek, musiałby dać temu stosowny wyraz, czego jednak zaniechał.

Wobec powyższego na przedstawione pytanie prawne należało udzielić odpowiedzi jak w sentencji uchwały.

OSNC 1996 r., Nr 4, poz. 57)