Uchwała z dnia 1995-01-04 sygn. III CZP 148/94

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 148/94

Uchwała z dnia 4 stycznia 1995 r.

Przewodniczący: sędzia SN S. Dmowski.

Sędziowie SN: G. Filcek (sprawozdawca), J. Gudowski.

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Heleny Zofii B. przeciwko Jerzemu M., Domowi Handlowemu (...) w W. o zapłatę, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym z dnia 4 stycznia 1995 r. zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki we Wrocławiu, postanowieniem z dnia 24 października 1994 r. sygn. akt (...), do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy pojęcie jednostki organizacyjnej lub zakładu, użyte w art. 33 k.p.c., może odnosić się tylko do osoby prawnej lub innej posiadającej zdolność sądową, czy też może obejmować nazwę (firmę), pod którą osoba fizyczna prowadzi działalność gospodarczą?"

podjął następującą uchwałę:

Powództwo o roszczenie majątkowe skierowane przeciwko osobie fizycznej prowadzącej ewidencjonowaną działalność gospodarczą, związane z tą działalnością, wytoczyć można przed sąd, w którego okręgu znajduje się miejsce prowadzenia tej działalności (zakład).

Uzasadnienie:

Helena Zofia B. złożyła w Sądzie Rejonowym dla Wrocławia-Śródmieście pozew przeciwko Jerzemu M., Domowi Handlowemu w W., o zwrot 14 000 000 starych zł, które zapłaciła za zakupione w tym domu futro. Powódka uzasadniła swoje roszczenie faktem odstąpienie od umowy wskutek wad futra.

Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Śródmieście stwierdził swoją niewłaściwość i przekazał sprawę do rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Oleśnicy jako sądowi miejsca zamieszkania pozwanego Jerzego M.

Sąd Rejonowy stwierdził, że nie występują podstawy do zastosowania art. 33 k.p.c. o właściwości przemiennej, a ponadto że nie byłby sądem właściwym nawet przy zastosowaniu tego przepisu.

Rozpatrując zażalenie powódki, oparte na zarzucie naruszenia art. 33 k.p.c., Sąd Wojewódzki we Wrocławiu powziął wątpliwość, czy użyte w tym przepisie pojęcie "jednostka organizacyjna" lub "zakład" może odnosić się do firmy, pod którą osoba fizyczna prowadzi działalność gospodarczą i zwrócił się do Sądu Najwyższego z przedstawionym wyżej zagadnieniem prawnym.

W pytaniu Sądu Wojewódzkiego występuje problem właściwości miejscowej sądu do rozstrzygnięcia roszczenia powstałego w związku z odstąpieniem od umowy sprzedaży z powodu wady rzeczy sprzedanej, gdy sprzedawca, będący osobą fizyczną, prowadzi działalność gospodarczą, z którą wiąże się to roszczenie, w innym miejscu niż miejsce jego zamieszkania.

Pytanie to wymaga odpowiedzi, czy powód powinien w takiej sytuacji kierować powództwo wyłącznie do sądu miejsca zamieszkania sprzedawcy (art. 27 § 1 k.p.c.), czy też przysługuje mu prawo wyboru innego sądu zgodnie z przepisami o właściwości przemiennej, a w szczególności czy przysługuje mu prawo wytoczenia powództwa przed sąd, w okręgu którego znajduje się placówka handlowa pozwanego, w której doszło do zawarcia umowy sprzedaży.

Przepisy o właściwości przemiennej, zawarte w art. 31-37 k.p.c., dając powodowi możliwość wyboru sądu według właściwości ogólnej lub przemiennej, wskazują na dążenie ustawodawcy do stworzenia ułatwień procesowych osobom, którym przysługują roszczenia wymienione w tych przepisach.

Na tle stanu faktycznego występującego w niniejszej sprawie należy skupić uwagę w zasadzie tylko na art. 33 k.p.c., gdyż art. 34 k.p.c., chociaż także dotyczy roszczeń majątkowych, to jednak, jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 21 lutego 1983 r. (OSNCP 1983, z. 11, poz. 178), nie obejmuje żądania zwrotu świadczenia, po odstąpieniu od umowy sprzedaży, na podstawie rękojmi za wady rzeczy.

Sąd Wojewódzki opowiedział się za dopuszczalnością dokonania przez powódkę wyboru Sądu według właściwości przewidzianej w art. 33 k.p.c. ze względów społeczno-gospodarczych. Względy te mają rzeczywiście znaczenie przy rozważaniu przedstawionego zagadnienia prawnego, ale nie są jedyną przesłanką tezy zawartej w uchwale.

Artykuł 33 k.p.c. stanowi, że powództwo o roszczenie majątkowe wytoczyć można przed sąd, w którego okręgu znajduje się jednostka organizacyjna pozwanego lub jej zakład mający za zadanie prowadzenie działalności gospodarczej, jeżeli roszczenie pozostaje w związku z działalnością tej jednostki lub zakładu. Nauka prawa definiowała pojęcie "Ťjednostki organizacyjnejť w ten sposób, że jest to wyodrębniona, samodzielna placówka pozwanego, wyposażona w trwale wydzielone środki rzeczowe i osobowe, której celem jest stałe samodzielne działanie (...)". Natomiast "zakład", w rozumieniu art. 33 k.p.c., był określony jako wyodrębniony zespół osobowy i majątkowy pozwanego, wyposażony w pewną samodzielność, którego zadania polegają na osiąganiu bezpośrednich celów gospodarczych w zakresie produkcji, usług itp.

Z dotychczasowych wypowiedzi przedstawicieli nauki prawa i orzecznictwa wynikało, że art. 33 k.p.c. mógł mieć zastosowanie do powództw przeciwko Skarbowi Państwa i przeciwko osobom prawnym oraz innym podmiotom nie będącym osobami fizycznymi. Jako przykład takich powództw wskazywano m.in. powództwa dotyczące PKP lub banków, które z natury rzeczy mają rozbudowaną strukturę organizacyjną.

Przedstawione zagadnienie prawne skłania do zastanowienia, czy wyżej przedstawione stanowisko doktryny i orzecznictwa jest właściwe dla nowej sytuacji gospodarczej w Państwie, która charakteryzuje się funkcjonowaniem podmiotów gospodarczych będących osobami fizycznymi, które podejmują działalność gospodarczą na szeroką skalę i dysponują częstokroć całą siecią rozrzuconych po kraju placówek handlowych, produkcyjnych i usługowych.

Odpowiedź na to pytanie powinna być, zdaniem Sądu Najwyższego, negatywna, gdyż dotychczasowa wykładnia art. 33 k.p.c. była uwarunkowana funkcjonującym w Państwie systemem gospodarczym, w którym działalność gospodarcza osób fizycznych była zmarginalizowana, ograniczona do drobnej wytwórczości i drobnego handlu, której ramy nie pozwalały zakładać powstawania sieci jednostek organizacyjnych lub zakładów należących do osoby fizycznej. Uwarunkowanie to zaciążyło wyraźnie na wykładni omawianego przepisu, albowiem jego dosłowne brzmienie nie pozwala na wyłączenie podmiotów gospodarczych będących osobami fizycznymi z zasięgu oddziaływania tego przepisu. Powinien on mieć zastosowanie do wszystkich podmiotów gospodarczych, dysponujących "jednostkami organizacyjnymi" lub "zakładami", jeżeli tylko roszczenie powstaje w związku z działalnością takiej jednostki lub zakładu.

Powyższe stanowisko uzasadnia sama treść art. 33 k.p.c., a ponadto postanowienia i zasady dotyczące działalności gospodarczej, wprowadzone w ustawie z dnia 23 grudnia 1988 r. o działalności gospodarczej (Dz. U. Nr 41, poz. 324 ze zm.). Określany przepisami tej ustawy zakres działalności gospodarczej oraz przewidziane w niej uprawnienia i obowiązki (z wyjątkiem przewidzianego w art. 8 obowiązku ewidencji) są wspólne dla wszystkich wymienionych w art. 2 ust. 2 podmiotów gospodarczych, wśród których na pierwszym miejscu wymienia się osoby fizyczne. Podmioty te mogą więc na równych prawach z innymi rozbudowywać swoją działalność poprzez tworzenie sieci jednostek i zakładów, a z faktem istnienia jednostek i zakładów należących do osób fizycznych powinno wiązać się takie skutki, jakie wiąże się z jednostkami organizacyjnymi i zakładami innych podmiotów gospodarczych.

Jak wyżej powiedziano, nie kodeks postępowania cywilnego, lecz nauka prawa zdefiniowała występujące w art. 33 k.p.c. pojęcia ,jednostka organizacyjna" i "zakład". Z tego względu należy przyjąć, że definicje te powinny być podatne na uściślanie lub aktualizowanie w miarę rozwoju poszczególnych gałęzi prawa, w obrębie których definiowane pojęcia występują. W związku z tym należy zwrócić uwagę na art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 23 grudnia 1988 r. o działalności gospodarczej, który przez "zakład" rozumie oznaczone na zewnątrz "miejsce prowadzenia działalności gospodarczej". W tym ujęciu można dopatrzyć się zbliżenia pojęcia "zakład" do wymienionego w art. 34 § 2 przedwojennego kodeksu postępowania cywilnego "przedsiębiorstwa handlowego" lub innego przedsiębiorstwa, gospodarstwa czy kopalni, których miejsce położenia uzasadniało właściwość przemienną sądu, jeżeli dochodzone roszczenie majątkowe dotyczyło takich przedsiębiorstw.

Opisany w pozwie "Dom Handlowy", w którym pozwany prowadzi ewidencjonowaną działalność gospodarczą, jest niewątpliwie "zakładem" w rozumieniu art. 12 ust. 1 ustawy o działalności gospodarczej, a zatem miejsce jego położenia powinno być postrzegane jako miejsce służące do określenia właściwości przemiennej sądu dla dochodzenia roszczeń, o których mowa w art. 33 k.p.c.

Przy gramatycznym odczytaniu art. 33 k.p.c. można byłoby wyciągnąć wniosek, że przepis ten ma zastosowanie tylko do tych "zakładów", które należą do utworzonej wcześniej przez pozwanego "jednostki organizacyjnej". Taki sposób odczytania wspomnianego przepisu byłby jednak niewłaściwy, gdyż godziłby w funkcję tego przepisu, która powinna mieć dominujące znaczenie przy jego interpretacji. Funkcją zaś tego przepisu jest ułatwienie dochodzenia roszczeń majątkowych osobie poszkodowanej w obrocie gospodarczym poprzez stworzenie jej jak najdogodniejszego dostępu do sądu.

Należy sądzić, że ten właśnie wzgląd zaważył na stanowisku komentatorów kodeksu postępowania cywilnego (Kodeks cywilny z komentarzem, praca zbiorowa, Wydawnictwo Prawnicze 1989), którzy się wypowiedzieli, że art. 33 k.p.c. można stosować zarówno przy istnieniu wielości jednostek organizacyjnych, czy zakładów, jak też przy istnieniu jednej jednostki organizacyjnej, czy "jednego zakładu danego podmiotu". Stanowisko to znajduje akceptację Sądu Najwyższego.

Prawo wyboru sądu według właściwości przemiennej (art. 33 k.p.c.) przy dochodzeniu roszczenia majątkowego przeciwko podmiotowi gospodarczemu będącemu osobą fizyczną i prowadzącemu ewidencjonowaną działalność gospodarczą w innym miejscu niż miejsce zamieszkania, nie ma wpływu na inne kwestie dotyczące pozwanego, a w szczególności na ocenę jego zdolności sądowej. Zdolność tę mieć będzie wyłącznie wspomniana osoba fizyczna, jak to już kilkakrotnie wyjaśniał Sąd Najwyższy, m.in. w uchwale z dnia 18 grudnia 1992 r., do której nawiązał Sąd Wojewódzki. Ta zatem osoba powinna być pozwaną przed sądem i do niej będą miały zastosowanie wszystkie wymagane procedury, które dotyczą pozwanych będących osobami fizycznymi, a w szczególności przepisy dotyczące oznaczenia w pozwie pozwanego i jego miejsca zamieszkania (art. 126 § 2 k.p.c.) oraz przepisy o doręczaniu pism sądowych pozwanemu będącemu osobą fizyczną, na co zwrócił uwagę Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 26 stycznia 1993 r. II CR 74/92 - OSP 1993, z. 10, poz. 193.

Biorąc pod uwagę powyższe założenia Sąd Najwyższy podjął, na podstawie art. 391 k.p.c., przedstawioną na wstępie uchwałę.

OSNC 1995 r., Nr 3, poz. 61