Uchwała z dnia 1995-09-22 sygn. III CZP 117/95

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 117/95 

Uchwała z dnia 22 września 1995 r.

Przewodniczący: sędzia SN Z. Świeboda.

Sędziowie SN: A. Nalewajko, A. Wypiórkiewicz (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy w sprawie egzekucyjnej z wniosku Piotra B. przeciwko dłużnikowi "(...)" S.A. w P. - Zakład Produkcyjny w K. o zapłatę, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym dnia 22 września 1995 r. zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Wojewódzki w Koninie, postanowieniem z dnia 10 lipca 1995 r. sygn. akt (...), do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"W oparciu o jaki tytuł wierzyciel może egzekwować koszty postępowania zabezpieczającego wszczętego na podstawie nakazu zapłaty w trybie art. 492 §. 1 k.p.c.?"

podjął następującą uchwałę:

W sprawie, w której nakaz zapłaty jest orzeczeniem kończącym postępowanie, a zabezpieczenie powództwa na podstawie tego nakazu nastąpiło w drodze czynności komornika, o kosztach postępowania zabezpieczającego rozstrzyga sąd na wniosek Powoda (art. 745 k.p.c.).

Uzasadnienie.

Sąd Rejonowy w Poznaniu na skutek pozwu wniesionego przez Piotra B. nakazał pozwanej Spółce Akcyjnej ,,(...)" w P., aby zapłaciła powodowi z tytułu weksla odsetki od kwoty 200 000 000 starych złotych oraz 3 000 000 starych złotych kosztów sądowych. Temu nakazowi jako tytułowi zabezpieczenia, w myśl art. 492 § 1 k.p.c., Sąd nadał klauzulę wykonalności, po czym powód na podstawie pozyskanego w ten sposób tytułu złożył na ręce komornika wniosek o zabezpieczenie zasądzonej nakazem zapłaty kwoty pieniężnej przez zajęcie ruchomości dłużnika. Komornik dokonał zajęcia samochodu ciężarowego dłużnika, a następnie wydał postanowienie ustalające koszty postępowania na kwotę 32 466 500 starych złotych, które powód pokrył częściowo z wpłaconej uprzednio zaliczki, a częściowo na wezwanie komornika. Prowadząc zaś postępowanie egzekucyjne po uprawomocnieniu się nakazu zapłaty komornik ściągnął z majątku dłużnika m.in. koszty poniesione przez powoda w postępowaniu w przedmiocie zabezpieczenia roszczenia, na którą to czynność dłużnik złożył skargę.

Powołując się na fakt uregulowania należności głównej jeszcze przed wdrożeniem przez wierzyciela egzekucji, skarżący dowodził, że tytuł wykonawczy nie obejmował pobranych przez komornika kosztów, w tym kosztów wynikających z zabezpieczenia roszczenia. Na tej podstawie domagał się umorzenia egzekucji i zwrotu ściągniętych kwot. Sąd Rejonowy oddalił skargę, wychodząc z założenia, że koszty zabezpieczenia władny jest ustalić i ściągnąć komornik przy uwzględnieniu art. 770 k.p.c. Rozpoznając sprawę na skutek zażalenia dłużnika. Sąd Wojewódzki powziął poważną wątpliwość prawną w przedmiocie zagadnienia prawnego, wyrażonego w przedstawionym Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia pytaniu. Wynika ono stąd, że w sytuacji - jak w niniejszej sprawie - gdy pozwany nie wniesie zarzutów od nakazu zapłaty, rozstrzygnięcie o kosztach postępowania zabezpieczającego, w myśl art. 745 § 1 k.p.c., okazuje się niemożliwe. W takim bowiem stanie rzeczy nakaz zapłaty jest orzeczeniem kończącym postępowanie w sprawie, a on nie zawiera rozstrzygnięcia o kosztach postępowania zabezpieczającego. Natomiast art. 770 k.p.c. odnosi się do postępowania egzekucyjnego, a zatem nie może mieć zastosowania do kosztów postępowania zabezpieczającego.

Wobec takich uregulowań Sąd Wojewódzki proponuje zastosowanie w drodze analogii art. 745 § 2 zd. 2 k.p.c., co umożliwi wierzycielowi złożenie wniosku o zasądzenie kosztów postępowania zabezpieczającego. Z uwagi na okoliczności sprawy, istota poważnych wątpliwości, jakie powziął Sąd Wojewódzki - nie oddana wprost w treści przedstawionego zagadnienia - sprowadza się do pytania, czy w sprawie, w której postępowanie zakończone zostało nakazem zapłaty, a zabezpieczenie powództwa na podstawie tego nakazu nastąpiło w drodze zajęcia ruchomości dłużnika przez komornika, o kosztach zabezpieczenia rozstrzyga sąd, czy też mają być one ściągnięte przez komornika wraz z egzekwowanym roszczeniem.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Artykuł 745 § 1 k.p.c. nie pozostawia wątpliwości co do zasady, że o kosztach postępowania zabezpieczającego rozstrzyga sąd. Przepisy kodeksu postępowania cywilnego dotyczące postępowania zabezpieczającego nie przewidują wyjątków od tej zasady. Dlatego też -jak to trafnie przyjmuje Sąd Wojewódzki - nie jest uzasadnione uznanie w tym przedmiocie uprawnień komornika poprzez art. 770 k.p.c. Zabieg taki wymagałby poza tym traktowania kosztów postępowania zabezpieczającego na równi z kosztami postępowania egzekucyjnego, czego nie można przyjąć. Ponadto art. 745 § 1 k.p.c. stanowi, że o kosztach postępowania zabezpieczającego sąd rozstrzyga w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie. Paragraf 2 tego przepisu reguluje sytuacje szczególne w zakresie kosztów zabezpieczenia ustanowionego na podstawie zarządzenia tymczasowego, wydanego przed wszczęciem sprawy. Stanowi on, że jeżeli wierzyciel nie zachował wyznaczonego mu terminu do wytoczenia sprawy, dłużnik może w ciągu dwóch tygodni od upływu tego terminu złożyć wniosek o przyznanie mu kosztów. W tymże terminie wniosek taki może zgłosić wierzyciel, jeżeli nie wytoczył sprawy dlatego, że dłużnik zaspokoił jego roszczenie.

Hipoteza art. 745 § 2 k.p.c. nie obejmuje takiej sytuacji, jaka powstała w sprawie obecnie rozpoznawanej przez Sąd Najwyższy. Powód wszczął bowiem sprawę, wnosząc pozew w postępowaniu nakazowym, a w nim sam nakaz zapłaty jest, w myśl art. 492 § 1 k.p.c., tytułem zabezpieczenia. Wydanie przez sąd odrębnego od nakazu zapłaty zarządzenia tymczasowego jest wobec tego zbędne. Istotne jest przy tym, że art. 745 § 1 k.p.c., mówiąc o orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie, nie może mieć na uwadze także nakazu zapłaty . Nie ma bowiem możliwości rozstrzygnięcia o kosztach postępowania zabezpieczającego w nakazie zapłaty, gdyż dopiero nakaz zapłaty zaopatrzony w odpowiednią klauzulę wykonalności może stanowić podstawę wszczęcia na wniosek powoda postępowania zabezpieczającego. Samo wydanie nakazu zapłaty - jak również każdego innego zarządzenia tymczasowego - jeszcze nie przesądza o tym, czy koszty zabezpieczenia w ogóle powstaną oraz w jakiej wysokości. Istnieje zatem luka w kodeksie postępowania cywilnego, polegająca na braku uregulowania sposobu rozstrzygnięcia o kosztach postępowania zabezpieczającego w sytuacji, gdy nakaz zapłaty jest orzeczeniem kończącym postępowanie, a postępowanie zabezpieczające zostało przeprowadzone.

Lukę tę należy wypełnić w drodze analogii, stosując przepisy zawierające hipotezy, które mogłyby zostać odniesione do stanów faktycznych wykazujących dostateczne podobieństwo do unormowanych. Te przepisy, jeśli chodzi o sprawę obecnie rozstrzyganą, zawiera art. 745 § 1 i 2 zd. 2 k.p.c. Analogicznie do nich trzeba przyjąć, że o obowiązku poniesienia kosztów postępowania zabezpieczającego w takiej sprawie, jaka jest rozpoznawana przez Sąd Najwyższy, rozstrzyga sąd, a nie komornik, na wniosek powoda zgłoszony w ciągu dwóch tygodni. Pozostaje do rozważenia kwestia, jak liczyć ten termin, skoro nie można k.p.c. Według tego tu postępować w sposób wskazany w art. 745 § 2 przepisu, okres dwutygodniowy należy liczyć od upływu terminu wyznaczonego wierzycielowi przez sąd do wytoczenia powództwa.

Pozostaje do przyjęcia rozstrzygnięcie zakładające, że wniosek wierzyciela powinien być złożony w ciągu dwóch tygodni, liczonych od dnia uprawomocnienia się postanowienia komornika ustalającego wysokość kosztów zabezpieczenia, poniesionych przez wierzyciela. Komornik jest uprawniony do wydania takiego postanowienia ze względu na art. 770 zd. 3 i 4 k.p.c. w związku z art. 743 k.p.c. Ostatnio wymieniony przepis stanowi bowiem, że do wykonania zarządzeń tymczasowych stosuje się odpowiednio przepisy o postępowaniu egzekucyjnym. Jeżeli zabezpieczenie następuje przez zajęcie ruchomości, to koszty postępowania powstają w związku z przepisami o taksie za czynności komornika, które on stosuje (por. rozp. Ministra Sprawiedliwości z dnia 24 czerwca 1991 r. - Dz. U. Nr 62, poz. 264 ze zm.). Zrozumiałe jest zatem, że do organu egzekucyjnego powinno należeć ustalenie wysokości takich kosztów, poniesionych przez wierzyciela. Okoliczność, że sąd jest związany prawomocnym postanowieniem komornika o kosztach, nie oznacza, że wydanie przez sąd postanowienia wyżej omawianego ma znaczenie czysto formalne. Czym innym jest bowiem wysokość kosztów zabezpieczenia, a czym innym rozstrzygnięcie o obowiązku ich poniesienia w postępowaniu zabezpieczającym w stosunku pomiędzy wierzycielem a dłużnikiem. W tym przedmiocie obowiązują zasady określone w art. 98 i nast. k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.

Jeżeli zatem Sąd Wojewódzki pyta, na podstawie jakiego tytułu wierzyciel może egzekwować koszty postępowania zabezpieczającego w okolicznościach niniejszej sprawy, to należy wyjaśnić, że będzie to postanowienie sądu zaopatrzone w klauzulę wykonalności, wydaną na wniosek wierzyciela w celu zabezpieczenia powództwa w określony sposób (por. art. 745 § 1 w zw. z art. 776 k.p.c.). Uwzględniając całą rozważoną wyżej argumentację Sąd Najwyższy na podstawie art. 391 k.p.c. podjął uchwałę o treści jak w sentencji.

Na marginesie należy zauważyć, że sąd może przywrócić wierzycielowi termin do złożenia wniosku o zasądzenie od dłużnika kosztów postępowania zabezpieczającego, jeżeli uchybienie terminu nastąpiło bez jego winy (por. art. 13 § 2 w zw. z art. 168 k.p.c.).

OSNC 1995 r., Nr 12, poz. 179