Wyrok z dnia 1995-11-15 sygn. I CRN 170/95

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I CRN 170/95

Wyrok z dnia 15 listopada 1995 r.

Upatrywanie ważnego powodu zniesienia przez sąd wspólności majątkowej na podstawie art. 52 k.r.o. w samej możliwości powstania w przyszłości długów związanych z działalnością gospodarczą podjętą przez jednego z małżonków podważa sens prawny ustawowego ustroju małżeńskiej wspólności ustawowej. Ustrój ten bowiem zakłada, że zaspokojenia z majątku wspólnego może żądać także wierzyciel którego dłużnikiem jest tylko jeden z małżonków (art. 41 § 1 k.r.o.).

Przewodniczący: sędzia SN A. Wypiórkiewicz (sprawozdawca).

Sędziowie SN: J. Majewska, A. Gola.

Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora S. Trautsolta, po rozpoznaniu w dniu 15 listopada 1995 r. sprawy z powództwa Barbary A. przeciwko Jerzemu A. o zniesienie ustawowej wspólności majątkowej, na skutek rewizji nadzwyczajnej Ministra Sprawiedliwości (...) od wyroku Sądu Wojewódzkiego w Poznaniu z dnia 29 września 1993 r., sygn. akt (...)

uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Rejonowemu w Poznaniu do ponownego rozpoznania.

Uzasadnienie:

Zgodnie z żądaniem Barbary A., wyrażonym w jej pozwie z dnia 7 września 1993 r., Sąd Wojewódzki w Poznaniu, wyrokiem z dnia 29 września 1993 r., zniósł z dniem 1 sierpnia 1991 r. ustawową wspólność majątkową w małżeństwie powódki z pozwanym Jerzym A., zawartym w dniu 31 stycznia 1976 r.

Wyrok ten nie został zaskarżony w zwykłej drodze. Natomiast Minister Sprawiedliwości w dniu 1 września 1995 r. złożył od niego z urzędu rewizję nadzwyczajną. Domagając się uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy Sądowi Rejonowemu w Poznaniu jako rzeczowo właściwemu, skarżący zarzucił rażące naruszenie art. 3 § 2, art. 213 § 1, art. 232, 233 § 1 i art. 316 § 1 k.p.c., art. 431, 432 i 441 w związku z art. 452 k.c. oraz art. 52 k.r.o., a poza tym naruszenie interesu Rzeczypospolitej Polskiej.

Według Ministra Sprawiedliwości, w przeprowadzonym przez Sąd Wojewódzki postępowaniu nie doszło do wyjaśnienia istotnych okoliczności, a w szczególności przyczyny, dla której powódka domaga się zniesienia wspólności ustawowej z odległą datą wsteczną. Samo bowiem prowadzenie przez pozwanego działalności gospodarczej w formie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, bez ustalenia, czy w związku z tą działalnością zaciągnął on wobec osób trzecich (banków) zobowiązania pieniężne, których istnienie zagraża bytowi materialnemu rodziny, nie może być jeszcze oceniane jako ważny, w rozumieniu art. 52 § 1 k.r.o., powód do zniesienia wspólności ustawowej. Nie zostało też dostatecznie zbadane, w jakim stopniu istniejące według twierdzeń powódki nieporozumienia wpływają na sprawy majątkowe i czy doprowadziły one do ustania między małżonkami więzi ekonomicznej. Wyrok zapadł w warunkach uznania powództwa przez pozwanego i przyznania okoliczności faktycznych powołanych przez powódkę, którą sąd przesłuchał pod nieobecność pozwanego, przebywającego za granicą.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Trafnie skarżący dowodził, że treść zebranego w sprawie materiału dowodowego nie dawała Sądowi Rejonowemu podstawy do zniesienia małżeńskiej wspólności ustawowej, gdyż nie wynika z niej, aby zaistniał ku temu ważny, w rozumieniu art. 52 k.r.o., powód. Nie może bowiem o powstaniu ważnego powodu zniesienia przez sąd wspólności majątkowej przesądzać sama obawa, że w związku z podjęciem przez jednego z małżonków działalności gospodarczej może dojść do powstania długów, których zaspokojenia wierzyciele będą dochodzić z majątku wspólnego, na co powódka wyraźnie powołuje się w uzasadnieniu wytoczonego powództwa, w szczególności dla wykazania, że ważny powód zaistniał już z dniem 1 sierpnia 1991 r., tj. z chwilą przystąpienia pozwanego do spółki cywilnej prowadzącej działalność gospodarczą. W odpowiedzi na rewizję nadzwyczajną małżonkowie zgodnie podnieśli, że działalność gospodarcza pozwanego nie tylko nie powoduje zadłużeń, ale jest też efektywna, o czym świadczy chociażby kupno przez pozwanego nieruchomości miejskiej już po uprawomocnieniu się wyroku zaskarżonego przez Ministra Sprawiedliwości.

W związku z takim postawieniem sprawy należy stwierdzić, wbrew odmiennemu stanowisku stron, że upatrywanie ważnego powodu zniesienia przez sąd wspólności majątkowej na podstawie art. 52 k.r.o. w samej możliwości powstania w przyszłości długów związanych z działalnością gospodarczą, podjętą przez jednego z małżonków, podważa sens prawny ustawowego ustroju małżeńskiej wspólności majątkowej. Ustrój ten bowiem zakłada, że zaspokojenia z majątku wspólnego może żądać także wierzyciel, którego dłużnikiem jest tylko jeden z małżonków (art. 41 § 1 k.r.o.). Natomiast nic nie stoi na przeszkodzie, aby małżonkowie prowadzący działalność gospodarczą wyłączyli umownie wspólność majątkową (art. 51 k.r.o.), jeżeli żywią obawę, że majątek dorobkowy dozna poważnego uszczerbku w razie niepowodzenia.

Dla prawidłowego zastosowania przez sąd art. 52 § 1 k.r.o. istotne jest ustalenie, że w wyniku złej lub bezowocnej działalności gospodarczej jednego z małżonków dochodzi do realnego zagrożenia podstawy materialnej rodziny, bez możliwości zaradzenia takiemu stanowi rzeczy przez drugiego małżonka. Z reguły towarzyszyć mu będzie zerwanie między małżonkami więzi ekonomicznej, nieodzownej w warunkach sprzyjających utrwaleniu lub pomnażaniu majątku wspólnego. Dlatego też należy zgodzić się ze stanowiskiem skarżącego, że niewyjaśnienie sprawy w zakresie okoliczności powołanych w rewizji nadzwyczajnej doprowadziło do wydania wyroku zasądzającego powództwo z rażącym naruszeniem wymienionych w tej rewizji art. 52 § 1 k.r.o. oraz przepisów postępowania.

Skutkować to musi uchylenie zaskarżonego wyroku w trybie art. 422 § 2 k.p.c. i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu w Poznaniu do ponownego rozpoznania (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 5 października 1994 r. III CZP 126/95, OSNC 1995, z. 2, poz. 34, co do właściwości rzeczowej sądu rejonowego w sprawach o zniesienie małżeńskiej wspólności ustawowej).

Uchyleniu zaskarżonego wyroku nie stoi na przeszkodzie upływ terminu przewidzianego w art. 421 § 2 k.p.c., gdyż narusza interes Rzeczypospolitej Polskiej jako państwa prawa wyrok naruszający rażąco przepisy prawa wskutek nieliczenia się z celem ustawowych uregulowań w istotnych sprawach rodziny.

OSNC 1996 r., Nr 3, poz. 45