Postanowienie z dnia 2016-09-21 sygn. III SA/Lu 833/16

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sentencja

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Lublinie w składzie następującym: Przewodniczący: Sędzia WSA Jadwiga Pastusiak po rozpoznaniu w dniu 28 września 2016 r. na posiedzeniu niejawnym sprawy ze skargi P.C.M. sp. z o.o. z s. w W. na decyzję Zarządu Województwa Lubelskiego z dnia [...]., nr [...], w przedmiocie zwrotu dofinansowania - na skutek sprzeciwu od postanowienia referendarza sądowego z dnia 18 sierpnia 2016 r. postanawia: utrzymać w mocy postanowienie referendarza sądowego z dnia 18 sierpnia 2016 r. o odmowie przyznania prawa pomocy.

Uzasadnienie

S. P.C. M. sp. z o.o. wniosła skargę na decyzję Zarządu Województwa Lubelskiego z dnia [...] nr [...], w przedmiocie zwrotu dofinansowania. W odpowiedzi na wezwanie Sądu do uiszczenia wpisu od skargi, Spółka wystąpiła z wnioskiem o przyznanie prawa pomocy w zakresie częściowym, obejmującym zwolnienie od kosztów sądowych.

W uzasadnieniu wniosku spółka podniosła, że znajduje się w trudnej sytuacji finansowej, ponieważ wobec spółki prowadzone były liczne postępowania egzekucyjne, w wyniku których zajęte zostały konta bankowe spółki i sprzęt firmy. Spółka jest niewypłacalna, z dniem 31 grudnia 2012 r. zaprzestała prowadzenia działalności, a Sąd Rejonowy w Warszawie postanowieniem z dnia 12 lutego 2013 r., sygn. akt X GU 523/12 oddalił wniosek o ogłoszenie upadłości. W chwili obecnej spółka nie zatrudnia żadnych osób, z ostatnim pracownikiem rozwiązano umowę o pracę w dniu 14 kwietnia 2016 r. W dalszej części wniosku spółka podała, że wysokość kapitału zakładowego spółki wynosi 100.000 zł, wartość środków trwałych według bilansu za ostatni rok jest ujemna (-86.627,83 zł), a w 2015 r. spółka poniosła stratę (-324.544,57 zł). Stan środków finansowych w kasie spółki na dzień 30 czerwca 2016 r. wyniósł 349,55 zł, która to kwota ma być wydatkowana jako podatek VAT i koszty wpisu od sprawozdania finansowego spółki za 2015 r. Na wezwanie referendarza Spółka złożyła dodatkowe dokumenty (w tym zeznanie podatkowe w podatku dochodowym od osób prawnych za 2015 r.) oraz wyjaśnienia.

Postanowieniem z dnia 18 sierpnia 2016 r. referendarz sądowy odmówił przyznania prawa pomocy, uznając że skarżąca nie wykazała przesłanek przyznania prawa pomocy. W ocenie referendarza okoliczność, że spółka poniosła stratę księgową nie świadczy automatycznie o braku środków finansowych na poniesienie kosztów sądowych. Ponoszenie przez spółkę wydatków ponad poziom przychodów, stanowiło wyłączną decyzję strony, nie było zatem czynnikiem od niej obiektywnie niezależnym. Odnosząc się do kwestii upadłości Spółki, referendarz wskazał, że wniosek nie został złożony przez skarżącą, ale przez jednego z wierzycieli. Ponadto brak środków na przeprowadzenie postępowania upadłościowego oznacza, że wniosek o upadłość skarżącej spółki został złożony zbyt późno, jednakże sama spółka nadal pozostaje w obrocie prawnym jako przedsiębiorca (w nadesłanym odpisie z KRS z dnia 13 lipca 2016 r. brak jest wzmianek o zakończeniu działalności spółki). Twierdzeniom o zaprzestaniu prowadzenia działalności przeczy brak wzmianek o tym w nadesłanym odpisie z KRS oraz fakt, że Spółka uzyskała w 2015 r. przychód i ponosiła koszty działalności. W ocenie referendarza, jeśli spółka uzyskuje przychód to ma środki na funkcjonowanie, a więc również na pokrycie kosztów sądowych. Referendarz zwrócił tez uwagę na brak podjęcia przez Spółkę starań o pozyskanie środków na pokrycie kosztów sadowych poprzez zobowiązanie wspólników do dopłat.

W terminie otwartym Spółka złożyła sprzeciw od postanowienia referendarza, zarzucając błędne przyjęcie, że nie wykazała przesłanek warunkujących przyznanie prawa pomocy. W ocenie skarżącej wykorzystany przez referendarza argument wymogu podjęcia wszelkich niezbędnych kroków dla zdobycia funduszy na pokrycie kosztów nie jest przewidziany w przepisach ustawy. Błędem referendarza było również zbagatelizowanie istnienia straty. Wskazuje ona na okoliczność braku jakichkolwiek płynnych środków finansowych, które można wykorzystać na pokrycie kosztów sądowych. Skarżąca wykazała, że faktycznie nie prowadzi działalności, do odmowy ogłoszenia upadłości doszło właśnie z braku środków, które mogłyby służyć chociażby pokryciu kosztów postępowania i że stan ten jest trwały. Powołując się na możliwość uzyskania dopłat od wspólników referendarz nie wziął pod uwagę faktu, że wspólnicy w 2011 r. udzielili pożyczek Spółce na łączną kwotę 1.700.000 zł. Część tych należności została umorzona, natomiast co do pozostałej części wspólnicy nie podejmują kroków w celu ich odzyskania. Nawet umorzenie pozostałej części należności nie doprowadzi do powstania płynnych środków, z których można byłoby pokryć koszty sądowe.

Wojewódzki Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Na wstępie należy wyjaśnić, że w dniu 15 sierpnia 2015 r. weszła w życie ustawa z dnia 9 kwietnia 2015 r. o zmianie ustawy – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U. z 2015 r., poz. 658), która zasadniczo zmieniła zasady rozpoznawania sprzeciwu od postanowienia referendarza. Ponieważ wniosek o przyznanie prawa pomocy został wniesiony po dniu wejścia w życie ustawy zmieniającej, oznacza to, że zastosowanie w niej znajdzie art. 260 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2016 r., poz. 718, ze zm.; dalej jako: p.p.s.a.) w brzmieniu nadanym przez jej art. 1 pkt 73 ustawy zmieniającej, bowiem postępowanie w tej sprawie zostało wszczęte po dniu 15 sierpnia 2015 r.

W myśl art. 260 § 1 p.p.s.a. w brzmieniu mającym zastosowanie do niniejszej sprawy, rozpoznając sprzeciw od postanowienia referendarza sądowego o odmowie przyznania prawa pomocy, sąd wydaje postanowienie, w którym zaskarżone postanowienie referendarza sądowego zmienia albo utrzymuje w mocy. W sprawach, o których mowa w § 1, wniesienie sprzeciwu od zarządzenia lub postanowienia referendarza sądowego wstrzymuje jego wykonalność. Sąd orzeka jako sąd drugiej instancji, stosując odpowiednio przepisy o zażaleniu (art. 260 § 2 p.p.s.a.). Sąd rozpoznaje sprawę na posiedzeniu niejawnym (art. 260 § 3 p.p.s.a.). Ustawa nowelizująca ten przepis weszła w życie w dniu 15 sierpnia 2015 r. Oznacza to, że obecnie sąd dokonuje merytorycznego rozpoznania sprzeciwu i wypowiada się o zasadności zaskarżonego sprzeciwem postanowienia lub zarządzenia, a nie jak dotychczas rozpoznaje wniosek o przyznanie prawa pomocy na nowo.

Skarżąca ubiega się o przyznanie prawa pomocy w zakresie obejmującym zwolnienie od kosztów sądowych, a więc w zakresie częściowym (art. 245 § 3 p.p.s.a.).

Jak wynika z art. 246 § 2 pkt 2 p.p.s.a., osobie prawnej, a także innej jednostce organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej, prawo pomocy może być przyznane w zakresie częściowym - gdy wykaże, że nie ma dostatecznych środków na poniesienie pełnych kosztów postępowania.

Jak wielokrotnie podkreślano w orzecznictwie, orzeczenie w przedmiocie prawa pomocy winno wynikać ze zrównoważonej i wzajemnej oceny dwóch elementów: wysokości kosztów jakie musi ponieść strona na poczet postępowania sądowego oraz sytuacji finansowej, w tym zwłaszcza aktualnych możliwości płatniczych skarżącego (por. m.in. postanowienie NSA z 15 stycznia 2014 r. II FZ 1526/13 LEX nr 1417309). Należy też podkreślić, że dokonując oceny przedstawionych przesłanek trzeba brać pod uwagę sytuację aktualną, a nie przeszłą czy przyszłą.

Należy z całą mocą podkreślić podstawową zasadę, jaką kierują się sądy przy orzekaniu w przedmiocie prawa pomocy: celem tej instytucji jest zapewnienie prawa do sądu tym podmiotom, które ze względu na swoją trudną sytuację ekonomiczną nie są w stanie uiścić kosztów sądowych. Prawo pomocy stanowi bowiem wyjątek od zasady ponoszenia przez stronę pełnych kosztów postępowania, wyrażonej w art. 199 p.p.s.a. Skoro zaś przyznanie prawa pomocy ma charakter wyjątkowy, okoliczności przytoczone przez stronę ubiegającą się o to prawo powinny uzasadniać takie (wyjątkowe) traktowanie (por. postanowienia NSA: z 8 stycznia 2015 r., II OZ 1361/14; z 13 stycznia 2015 r., II OZ 1387/14; z 14 stycznia 2015 r., II OZ 1402/14; z 16 stycznia 2015 r., I OZ 4/15 i II OZ 1152/14; z 20 stycznia 2015 r., II OZ 11/15; z 22 stycznia 2015 r., I OZ 21/15; dostępne w Centralnej Bazie Orzeczeń Sądów Administracyjnych – CBOSA, orzeczenia.nsa.gov.pl). Obowiązek zagwarantowania skutecznego dostępu do sądu nie oznacza konieczności zagwarantowania stronom bezwarunkowego prawa do uzyskania bezpłatnej pomocy prawnej ani prawa do zwolnienia od kosztów sądowych. Wymóg ponoszenia kosztów postępowania nie stanowi ograniczenia prawa do sądu i jest usprawiedliwiony koniecznością zapewnienia właściwego funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości. Udzielenie stronie prawa pomocy w postępowaniu przed sądami administracyjnymi jest formą jej finansowania z budżetu państwa i przez to powinno sprowadzać się jedynie do przypadków, w których strona nie posiada rzeczywiście środków na sfinansowanie udziału w postępowaniu sądowym i wykaże to w sposób przekonywujący (por. postanowienie NSA z 22 stycznia 2015 r., II GZ 935/14, CBOSA).

Osoba ubiegająca się o przyznanie prawa pomocy powinna wykazać szczerą wolę współpracy z sądem i rzetelnie przedstawić swoją sytuację majątkową

i finansową, nie zatajając żadnych istotnych faktów w tym zakresie.

Zdaniem Sądu trafne są konkluzje referendarza, że skarżąca Spółka nie wykazała, że nie ma dostatecznych środków na poniesienie pełnych kosztów postępowania (art. 246 § 2 pkt 2 p.p.s.a.).

Wniosek o przyznanie prawa pomocy Spółka opiera na twierdzeniach o niewypłacalności i faktycznym zaprzestaniu prowadzenia działalności. Twierdzenia te opiera na kilku argumentach.

Po pierwsze Spółka powołuje się na to, że były wobec niej prowadzone postępowania egzekucyjne, w wyniku których zostały zajęte konta bankowe Spółki. Informacje te nie znajdują odzwierciedlenia w żadnym z przedłożonych przez skarżącą dokumentów. W tej sytuacji są one niestety gołosłowne.

Po drugie, Spółka powołuje się na okoliczność, że w 2013 r. Sąd Rejonowy dla m. st. Warszawy wydał postanowienie o oddaleniu wniosku o ogłoszenie jej upadłości (złożonego przez wierzyciela). Przyczyną oddalenia wniosku był brak środków na zaspokojenie kosztów postępowania. Należy zauważyć, że postanowienie Sądu zostało wydane 12 lutego 2013 r., a więc ponad trzy lata przed wniesieniem skargi do sądu administracyjnego. Z rachunku zysków i strat za okres od 1 stycznia do 31 grudnia 2015 r. wynika, że zarówno w 2014, jak i w 2015 r. Spółka uzyskiwała znaczne przychody operacyjne. Większość z nich stanowiła dotacja, ale przychody obejmowały też zysk ze zbycia niefinansowych aktywów trwałych i inne przychody operacyjne. Trudno w tej sytuacji uznać, że Spółka nie prowadzi żadnej działalności ani nie ma wystarczających środków na pokrycie kosztów postępowania sądowego. Należy jeszcze raz podkreślić, że rozpoznając wniosek o przyznanie prawa pomocy należy brać pod uwagę sytuację bieżącą, a nie z przeszłości i to dość odległej.

Po trzecie, istotnym argumentem w wywodach Spółki jest poniesiona przez nią strata. Rzeczywiście, zarówno w 2014, jak i w [...]tys. zł.

Znaczenie straty wykazywanej w dokumentach księgowych i podatkowych nie jest tak oczywiste jak stara się wykazać pełnomocnik skarżącego. Pomimo wykazywanej księgowo straty, istotnym czynnikiem pozwalającym na ocenę kondycji przedsiębiorstwa (również prowadzonego przez osobę fizyczną) jest wysokość uzyskiwanego z tej działalności przychodu. Wykazywana przez stronę strata absolutnie nie świadczy automatycznie o braku środków finansowych, lecz powstaje w następstwie nadwyżki kosztów uzyskania przychodów nad wydatkami, a to skutkuje jedynie brakiem dochodu do opodatkowania (por. postanowienia NSA z 19 stycznia 2016 r., II GZ 961/15; z 20 stycznia 2016 r., I GZ 889/15; z 2 lutego 2016 r., II GZ 9/16).

Z analizy wspomnianego wyżej rachunku zysków i strat za 2015 r. wynika, że główne źródło straty z działalności operacyjnej Spółki stanowi amortyzacja środków trwałych. Amortyzacja stanowi ponad 96% kosztów działalności operacyjnej Spółki. Z kolei z ewidencji środków trwałych wynika, że ostatni środek trwały wpisany do ewidencji został nabyty w 2011 r. Nie ulega zatem wątpliwości, że koszty w niemal całej części stanowią jedynie działanie księgowe, nie są efektem rzeczywistych rozchodów środków finansowych Spółki w 2015 r. Pomijając koszty stanowiące w istocie element operacji księgowych, pozostaje znaczna nadwyżka pomiędzy przychodami netto i pozostałymi przychodami operacyjnymi, a kosztami działalności operacyjnej (z wyłączeniem amortyzacji) i pozostałymi kosztami operacyjnymi. W szczególności bez odpowiedzi pozostaje pytanie o sposób zagospodarowania głównego źródła przychodu – dotacji.

Jak podkreśla się w orzecznictwie, spółka, która nie wykazała, iż utraciła płynność finansową i nadal funkcjonuje w obrocie gospodarczym, nawet pomimo trudności finansowych powinna partycypować w kosztach postępowania sądowego. Dlatego spółka, prowadząc działalność gospodarczą, powinna uwzględnić odpowiednie środki finansowe na pokrycie kosztów postępowań sądowych związanych z jej działalnością (postanowienie NSA z dnia 20 lutego 2012 r., II FZ 791/11).

Odnosząc ten pogląd do badanej sprawy, nie można zgodzić się ze stwierdzeniem Spółki, że zaprzestała ona całkowicie prowadzenia działalności. Przeczą temu wykazywane w rachunku zysków i strat przychody operacyjne. Spółka nie wykazała, aby zagospodarowała te przychody (w tym dotację) w taki sposób, który uniemożliwia znalezienie środków na pokrycie kosztów sądowych.

Po czwarte, skarżąca w sprzeciwie polemizuje z argumentami referendarza odnoszącymi się do wymogu podjęcia wszelkich niezbędnych kroków dla zdobycia funduszy na pokrycie kosztów. Wbrew twierdzeniom Spółki nie jest to argument wykraczający poza ustawowo określone przesłanki przyznania prawa pomocy. Z powoływanego art. 246 § 2 pkt 2 p.p.s.a. wynika, że osoba prawna ma wykazać, że nie ma dostatecznych środków na poniesienie pełnych kosztów postępowania. Wykazanie braku dostatecznych środków obejmuje również wykazanie, że takich środków osoba prawna nie jest w stanie pozyskać przy racjonalnym gospodarowaniu. W orzecznictwie podkreśla się, że osoba prawna oraz inna organizacja nieposiadająca osobowości prawnej nie może powoływać się tylko na to, że w danym momencie nie dysponuje środkami na poniesienie kosztów sądowych. Musi także wykazać, że nie ma ich, mimo że podjęła wszelkie niezbędne działania, by zdobyć fundusze na pokrycie wydatków związanych z postępowaniem (postanowienie NSA z dnia 13 marca 2012 r., II FZ 195/12). Wskazanie przez referendarza na możliwość pozyskania środków poprzez dopłaty od wspólników nie stanowi zatem wykroczenia poza ustawowo określone przesłanki przyznania prawa pomocy. Znajduje oparcie w utrwalonym orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego, powoływanym w uzasadnieniu postanowienia referendarza. Argumenty tego rodzaju nie stanowią przejawu "wymuszania" na wspólnikach dopłat, sprzecznych z istotą funkcjonowania spółki z ograniczona odpowiedzialnością. Mieszczą się w zakresie tego, czego można wymagać od wspólników, dbających o trwałość zawiązanego przez nich przedsiębiorstwa. Co więcej – w warunkach badanej sprawy wsparcie Spółki przez wspólników nie jest czymś nadzwyczajnym, skoro wspólnicy udzielali już Spółce wysokich pożyczek i znaczną ich część umorzyli. Wskazywanie zatem na możliwość udzielenia dodatkowego wsparcia na pokrycie wpisu sądowego (ponad [...] zł) nie stanowiło uchybienia referendarza i wyjścia poza granice ustawowych przesłanek oceny wniosku o przyznanie prawa pomocy.

Wobec powyższych argumentów Sąd uznał, że nie ma podstaw do uchylenia postanowienia referendarza jako naruszającego prawo. Referendarz prawidłowo uznał, że Spółka nie wykazała aby nie miała dostatecznych środków na pokrycie kosztów sądowych.

Mając powyższe na uwadze sąd orzekł jak w sentencji postanowienia, na podstawie art. 260 § 1 oraz art. 246 § 1 p.p.s.a.