Postanowienie z dnia 2012-07-11 sygn. I CSK 75/12

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania Pokaż dokument źródłowy

Sygn. akt I CSK 75/12

POSTANOWIENIE

Dnia 11 lipca 2012 r.

Dopuszczalne jest całkowite pozbawienie prawa do zachowku w wyniku zastosowania art. 5 k.c., odnoszonego do samej postawy uprawnionego względem zobowiązanego z tytułu zachowku, a przy tym ze względu na taką postawę występującą w przeszłości.

Sąd Najwyższy w składzie :

SSN Dariusz Zawistowski

w sprawie z powództwa J. O.

przeciwko G. O.

o zachowek,

na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 11 lipca 2012 r.,

na skutek skargi kasacyjnej powoda

od wyroku Sądu Apelacyjnego

z dnia 6 września 2011 r.,

1. odmawia przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania

2. przyznaje radcy prawnemu A. K. od Skarbu Państwa -Sądu Apelacyjnego kwotę 2 700 zł (dwa tysiące siedemset), powiększoną o stawkę podatku VAT, tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu w postępowaniu kasacyjnym.

Uzasadnienie

Sąd Najwyższy przyjmuje skargę kasacyjną do rozpoznania jeżeli: w sprawie występuje istotne zagadnienie prawne, istnieje potrzeba wykładni przepisów prawnych budzących poważne wątpliwości lub wywołujących rozbieżności w orzecznictwie sądów, zachodzi nieważność postępowania lub skarga kasacyjna jest oczywiście uzasadniona (art. 398⁹ § 1 k.p.c.).

W sprawie nie występuje żadna z przesłanek określonych w art. 398⁹ § 1 pkt 1 k.p.c., choć skarżący odwołał się do przesłanki występowania w sprawie istotnego zagadnienia prawnego.

Istotne zagadnienie prawne polega na przedstawieniu tego zagadnienia przez jego sformułowanie, z przytoczeniem argumentów prawnych, które mogą prowadzić do różnych wyników (por. np. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 7 czerwca 2005 r., V CSK 3/05, niepublikowane i z dnia 26 września 2005 r., II PK 98/05, OCNP 2006, nr 15 - 16, poz. 243). Jego rozstrzygniecie powinno wywierać istotny wpływ na wynik sprawy.

W ocenie skarżącego istotnym zagadnieniem prawnym pozostaje możliwość pozbawienia osoby uprawnionej prawa do zachowku w oparciu o treść art. 5 k.c. Przedstawione przez skarżącego zagadnienie nie stanowi istotnego zagadnienia prawnego w rozumieniu art. 398⁹ § 1 pkt 1 k.p.c., a problematyka ta była już przedmiotem wypowiedzi Sądu Najwyższego. W judykaturze podkreśla się, że zastosowanie art. 5 k.c. nie jest wykluczone także do spadkowych praw podmiotowych. Podkreśla się, że ocena sądu, czy żądanie zapłaty sumy odpowiadającej wysokości zachowku stanowi nadużycie prawa (art. 5 k.c.), nie powinna pomijać, że prawa osoby uprawnionej do zachowku służą urzeczywistnieniu obowiązków moralnych, jakie spadkodawca ma wobec swoich najbliższych (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 kwietnia 2004 r., IV CK 215/03, PiP 2005/6/111). Jednocześnie jednak dopuszcza się, że pozbawienie osoby uprawnionej zachowku na podstawie art. 5 k.c., jednakże tylko w sytuacjach wyjątkowych (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 stycznia 2001 r., IV CKN 250/00, niepubl.). Z uzasadnienia orzeczenia wydanego przez Sąd drugiej instancji jednoznacznie wynika, że Sąd takiej oceny dokonał i uznał, że w sprawie występuje sytuacja wyjątkowa, uzasadniająca zastosowanie art. 5 k.c.

Z tych względów Sąd Najwyższy odmówił przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania (art. 398⁹ § 2 k.p.c.).

Biuletyn Izby Cywilnej SN nr 06/2013

Dopuszczalne jest całkowite pozbawienie prawa do zachowku w wyniku zastosowania art. 5 k.c., odnoszonego do samej postawy uprawnionego względem zobowiązanego z tytułu zachowku, a przy tym ze względu na taką postawę występującą w przeszłości.

(postanowienie z dnia 11 lipca 2012 r., I CSK 75/12, D. Zawistowski, niepubl.)

Glosa

Marcina Trzebiatowskiego, Glosa 2013, nr 2, s. 82

Glosa jest krytyczna.

Glosator, wbrew Sądowi Najwyższemu, przyjął, że zarzut nadużycia prawa podmiotowego oparty na negatywnej, z punktu widzenia zasad współżycia społecznego, ocenie postawy (rodzinnej) uprawnionego wobec zobowiązanego z tytułu zachowku, nie może prowadzić do całkowitego pozbawienia uprawnionego prawa do zachowku. Jest tak dlatego, że – jak stwierdził autor glosy – zastosowanie art. 5 k.c. pozwala jedynie na czasową odmowę udzielenia podmiotowi ochrony prawnej w sytuacji korzystania z prawa w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego, i przez to nie może prowadzić do trwałego nabycia lub utraty prawa podmiotowego.

W konsekwencji glosator uznał, że trafny jest pogląd, zgodnie z którym pozbawienie prawa do zachowku na podstawie art. 5 k.c. byłoby bezzasadną, nadmierną ingerencją w ustawowe reguły dotyczące spadkobrania. Oznaczałoby „wyręczenie”, czy wręcz zastąpienie spadkodawcy w decydowaniu o dziedziczeniu jego majątku. Prowadziłoby do modyfikacji ustawowych zasad nie tylko wydziedziczenia oraz uznania za niegodnego, lecz także zasad odpowiedzialności za długi spadkowe. W praktyce stanowiłoby przez to niejako sankcję cywilnoprawną za naruszenie zasad współżycia społecznego.