Uchwała z dnia 1969-02-06 sygn. III CZP 129/68

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 129/68

Uchwała z dnia 6 lutego 1969 r.

Przewodniczący: sędzia J. Ignatowicz (sprawozdawca). Sędziowie: W. Kuryłowicz, F. Wesely.

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Zespołu Adwokackiego Nr 2 w S. przeciwko P. O. o zapłatę, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w (…) postanowieniem z dnia 28 listopada 1968 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"a) Czy ustanowienie obrońcy dla nieletniego w postępowaniu karnym podpada pod pojęcie praw i obowiązków rodzica nad osobą dziecka w rozumieniu art. 95 k.r.o.?

1. b) W razie odpowiedzi pozytywnej na powyższe pytanie - czy o zapłatę wynagrodzenia za obronę z urzędu takiego nieletniego dziecka biernie legitymowany jest jeden z rodziców, który nie sprawował nad nim faktycznie władzy rodzicielskiej?"

uchwalił:

Poniesienie kosztów obrony nieletniego dziecka w procesie karnym wchodzi w zakres obowiązku alimentacyjnego rodziców. Osoba trzecia, która tę obronę nieletniemu dziecku zapewniła, może żądać zwrotu jej kosztów bezpośrednio od rodziców.

UZASADNIENIE

Zespół Adwokacki Nr 2 w S. wytoczył powództwo przeciwko P. O. o zasądzenie kwoty 360 zł twierdząc, że jest to wynagrodzenie należne Zespołowi za obronę z urzędu nieletniego syna pozwanego. Wynagrodzenie to należy się Zespołowi - według dalszych wyjaśnień strony powodowej - dlatego, że sąd karny nie wydał zarządzenia stwierdzającego, iż nieletni (albo jego rodzice) nie może bez uszczerbku dla swego utrzymania i utrzymania rodziny ponieść kosztów obrony (§ 26 rozporządzenia Min. Sprawiedl. z dnia 21 grudnia 1967 r. w sprawie opłat za czynności zespołów adwokackich - Dz. U. Nr 48, poz. 241).

Wyrokiem z dnia 8 sierpnia 1968 r. Sąd Powiatowy w Szczecinie powództwo oddalił, stwierdzając m.in., że pozwany nie może ponosić odpowiedzialności za koszty związane z obroną syna przed sądem dla nieletnich, ponieważ - jak wynika z wywiadu środowiskowego - małoletni znajdował się pod opieką matki i ojczyma, u których zamieszkiwał, a pozwany mieszka oddzielnie i nie był zawiadomiony o popełnieniu przez małoletniego przestępstwa, jak również o terminie rozprawy.

Rozpoznając rewizję Zespołu od powyższego wyroku Sąd Wojewódzki w (…) przedstawił Sądowi Najwyższemu na podstawie art. 391 k.p.c. zacytowane we wstępnej części niniejszej uchwały pytania prawne, zmierzające przede wszystkim do wyjaśnienia, czy od tego z rodziców, który nie sprawuje bezpośredniej pieczy nad dzieckiem, można żądać kosztów obrony dziecka w procesie karnym.

Udzielając odpowiedzi na powyższe pytania, Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

W myśl art. 128 i nast. k.r.o. rodzice obowiązani są do alimentowania swoich dzieci, przy czym obowiązek alimentacyjny rodziców obejmuje - w wypadku gdy dziecko jest małoletnie - dostarczanie środków utrzymania oraz środków wychowania. Zgodnie z utrwalonym poglądem obowiązek dostarczania środków utrzymania i wychowania należy rozumieć szeroko, w tym znaczeniu mianowicie, że rodzice obowiązani są dostarczać małoletnim dzieciom nie tylko tego wszystkiego, co jest potrzebne do ich prawidłowego rozwoju fizycznego i duchowego, ale także są obowiązani pokryć te wszystkie wydatki, jakie m.in. wynikną czy to w związku z zarządem majątkiem dziecka (jeżeli majątek ten nie wystarcza na te cele), czy ze względu na konieczność prowadzenia spraw, jakie dotyczą osoby dziecka. Zgodnie z tym w orzeczeniu z dnia 25 maja 1960 r. 2 CZ 42/60 (NP 1961, nr 7-8, s. 1040) Sąd Najwyższy wyjaśnił, że w zakres obowiązku alimentacyjnego wchodzi "wyłożenie kosztów procesu" w postępowaniu cywilnym. Te same przyczyny uzasadniają oczywiste przyjęcie poglądu, że w zakres obowiązku alimentacyjnego rodziców wchodzi także obowiązek poniesienia kosztów obrony nieletniego dziecka w postępowaniu karnym.

To uzasadnia pierwszy człon niniejszej uchwały.

Jeżeli chodzi o zagadnienie, które z rodziców powinno ponieść koszty obrony dziecka, to należy przede wszystkim stwierdzić, że skoro poniesienie tych kosztów wchodzi w zakres obowiązku alimentacyjnego, to tym samym jest niezależne od tego, czy i któremu z rodziców przysługuje władza rodzicielska, jak również do tego, które z nich sprawuje bezpośrednią pieczę nad dzieckiem. Dlatego nie ma z omawianego punktu widzenia znaczenia podniesiona przez Sąd Powiatowy okoliczność, czy ojciec lub matka wiedzieli o postępku nieletniego, co zaprowadziło go na ławę oskarżonych, jak również czy zostali poinformowani o procesie karnym. Obowiązkiem rodziców jest interesowanie się losem dziecka. Jeżeli tego nie czynią, może to mieć znaczenie dla oceny sposobu sprawowania przez nich władzy rodzicielskiej, w najmniejszym jednak stopniu nie wpływa na zmniejszenie ich obowiązku alimentacyjnego.

Jeżeli rodzice nie zainteresowali się obroną nieletniego i obrony tej mu nie zapewnili, a zamiast nich uczyniła to osoba trzecia, to osobie tej przysługuje na podstawie art. 140 k.r.o. roszczenie o zwrot poniesionych wydatków, które może ona kierować bezpośrednio przeciwko rodzicom. Rzecz oczywista, osobą trzecią w rozumieniu tego przepisu może być także zespół adwokacki, który zapewnił nieletniemu obronę.

Powyższe wyjaśnienia uzasadniają drugi człon udzielonej przez Sąd Najwyższy odpowiedzi.

Z wyjaśnień tych wynika m.in., że roszczenie swe zespół adwokacki może kierować także przeciwko temu z rodziców, które faktycznie nie zajmuje się dzieckiem. O tym zaś, czy ten właśnie z rodziców ma obowiązek ponieść koszty obrony dziecka, a więc czy powództwo względem niego jest uzasadnione, czy też obowiązek ten ciąży na drugim z rodziców, wreszcie czy obciąża on oboje rodziców w odpowiednich częściach, zależy od okoliczności konkretnego wypadku. Między innymi zależy to od tego, w jakim zakresie ten z rodziców, przy którym dziecko nie przebywa, uiszcza alimenty: czy mianowicie w zakresie, który obejmuje także tego rodzaju niecodzienne wydatki, jak koszty ewentualnej obrony, czy też alimenty te zostały obliczone (z reguły przez sąd) wyłącznie przy uwzględnieniu koniecznych bieżących potrzeb dziecka. Jest rzeczą oczywistą, że ta ostatnia sytuacja jest w rodzinach średnio zarabiających regułą. W takiej więc sytuacji ojciec, który uiszcza tak ustalone alimenty, ma obowiązek, w całości lub w części, pokryć także koszty niecodziennego wydatku, jaki stanowią koszty obrony dziecka w postępowaniu karnym.