Wyrok z dnia 2012-05-28 sygn. V ACa 427/12

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt V ACa 427/12

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 maja 2012 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku V Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący - Sędzia SA Roman Kowalkowski (spr.)

.......................

po rozpoznaniu w dniu 9 maja 2012 r. w Gdańsku na rozprawie sprawy z powództwa

.......................

od wyroku Sądu Okręgowego w Bydgoszczy

z dnia 21 grudnia 2011 r. w sprawie VIII GC 160/10 uchyla zaskarżony wyrok w całości i przekazuje sprawę z powództwa głównego i powództwa interwencyjnego Sądowi Okręgowemu w Bydgoszczy do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania apelacyjnego.

Na oryginale właściwe podpisy

V ACa 427/12

UZASADNIENIE

Wyrokiem z 21 grudnia 2011 r. w sprawie VIII GC 160/10 Sąd Okręgowy w

B          rozpoznając sprawę z powództwa głównego

.......................

oddalił powództwo interwencyjne oraz orzekł o kosztach procesu.

Swoje rozstrzygnięcie oparł na następujących ustaleniach i rozważaniach.

.......................

faktycznym posiadaniu pozwanej, wymienione w pozwie ewentualnie gdyby pozwany zbył, zniszczył lub w inny sposób uniemożliwił zaspokojenie roszczenie powoda wnosił o nakazanie pozwanemu zapłaty na jego rzecz kwoty 410.866 zł. wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu.

W uzasadnieniu pozwu podał, iż w dn. 21.04.2009r. zakupił i objął w posiadanie od spółki O        2. „Z ” spółka z o.o skrzynie formierskie.

.......................

W apelacji pozwanego M.        >A w E

skarżący domagała się

uchylenia wyroku uwzględniającego w stosunku do niego powództwo i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu zarzucając:

• - naruszenie prawa materialnego, tj. art. 222 § 1 kc i 169 § 1 kc przez uwzględnienie powództwa, gdy powód nie wykazał, że właścicielem rzeczy stanowiących przedmiot sporu,

• - naruszenie prawa procesowego, tj. art. 365 § 1 kpc polegające na uznaniu, że postanowienie sędziego komisarza z 30 czerwca 201 Or. o wyłączeniu z masy upadłości skrzyń formierskich jest objęte tzw. rozszerzoną prawomocnością i wiąże strony oraz sąd orzekający w tej sprawie,

• - naruszenie prawa procesowego, tj. art. 233 § 1 kpc i art. 328 § 2 kpc polegające na uznaniu, że pozwany dokumentami nie wykazał swego prawa własności do przedmiotów stanowiący przedmiot sporu,

• - niewyjaśnienie istotnych dla rozstrzygnięcia okoliczności.

W apelacji interwenienta głównego domagał się on zmiany wyroku i uwzględnienia jego powództwa względnie przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu.

Wyrokowi zarzucił naruszenie prawa materialnego:

-art. 169 § 1 kc przez przyjęcie, że powód skutecznie nabył własność spornych rzeczy podczas gdy nie zostały spełnione przesłanki warunkujące nabycie własności, bo nigdy nie objął spornych ruchomości we faktyczne władztwo,

• - art. 72 w zw. z art. 84 ust. 2 ustawy prawo upadłościowe i naprawcze przez przyjęcie, że mógł skutecznie bronić swoich praw w postępowaniu upadłościowym,

• - art. 73 tej ustawy przez przyjęcie, że orzeczenie sędziego komisarza wydane w postępowaniu upadłościowym o wyłączeniu z masy upadłości ma charakter prawokształtujący, gdy ma jedynie znaczenie proceduralne i techniczne,

• - art. 73 ust.6 w zw. z art. 84 ust. 2 cyt. ustawy przez przyjęcie, że mógł bronić swoich praw zaskarżając postanowienie o wyłączeniu z masy upadłości,

• - art. 84 § 2 ustawy przez pominięcie, że umowa przewłaszczenia na zabezpieczenie z uwagi na niezachowanie formy pisemnej z data pewną aczkolwiek ważna to jednak była bezskuteczna wobec masy upadłości.

Zarzucił także naruszenie prawa procesowego:

• - art. 233 § 1 kpc w zw. z art. 227 kpc przez dowolną a nie swobodną ocenę zebranych dowodów, tj.

• a) przemilczeniu przez sąd dokumentów świadczących o braku objęcia w posiadanie

spornych ruchomości przez powoda,

• b) przyjęciu prawnej skuteczności dokumentu protokołu przekazania z 22 kwietnia 2009r. podczas gdy jego wiarygodność podważały inne dokumenty w postaci zeszytu ewidencji ruchu pojazdów i ewidencji gości,

• c)  przyjęciu, że przedmiotem oceny sędziego - komisarza orzekającego o wyłączeniu z masy upadłości były wszystkie okoliczności istotne dla rozstrzygnięcia w tym kwestia wydania rzeczy powodowi,

• d) nieprzeprowadzeniu dowodu co do faktów mających dla rozstrzygnięcia istotne znaczenie,

• - art. 328 § 2 kpc przez wadliwe i nie przedstawiające w sposób należyty procesu myślowego i decyzyjnego sądu sporządzenie uzasadnienia zaskarżonego wyroku,

• - art. 365 § 1 kpc przez uznanie, że postanowienie sędziego komisarza o wyłączeniu z masy upadłości spornych ruchomości korzysta z rozszerzonej prawomocności, Nadto zarzucił błąd w ustaleniach faktycznych polegający na przyjęciu, że powód wykazał swój tytuł własności do spornych ruchomości, a także, że przedmiotem zainteresowania sędziego komisarza wydającego postanowienie o wyłączeniu z masy upadłości były wszystkie kwestie podnoszone w tym postępowaniu i mające znaczenie dla rozstrzygnięcia.

W odpowiedzi na apelacje powód domagał się ich oddalenia.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Apelacje okazały się skuteczne, a zaskarżony wyrok w całości podlegał uchyleniu i sprawa przekazaniu do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu.

Istota tego sporu, z uwagi na przyjęty przez Sąd formalny sposób rozstrzygnięcia o żądaniach pozwu interwenienta głównego i zarzutach pozwanego z pozwu głównego, sprowadzała się do oceny, jakie znaczenie dla tego postępowania i zgłoszonych przez   jego strony   żądań oraz zarzutów tamujących,   miało

postanowienie sędziego - komisarza o wyłączeniu z masy upadłości spółki z o.o. „Z ” ruchomości (ram formierskich) stanowiących przedmiot tego postępowania. Sąd Okręgowy przyjął, że z mocy art. 365 § 1 kpc jest nim związany tak dalece, że nie może w tym postępowaniu oceniać, czy pozwana spółka M utraciła ich własność na rzecz spółki zo.o. „Z ... i w konsekwencji czy prawo

ich własności przysługuje interwenientowi głównemu z tytułu umowy przewłaszczenia. Argumentował bowiem, że skoro sędzia komisarz w postępowaniu upadłościowym wyłączył je z masy upadłości z wniosku i na rzecz powoda głównego spółki „D~       to rozstrzygnął ze skutkiem dla innych postępowań, iż ta spółka

wykazała skutecznie swoje prawo własności.

Z tą argumentacją nie można się zgodzić.

Istota tzw. mocy wiążącej orzeczenia sądowego, o której mowa w art. 365 § 1 kpc jest skutkiem jego formalnej prawomocności. Oznacza, że nie można kwestionować faktu jego wydania i treści rozstrzygnięcia wyrażonej w jego sentencji.

To związanie jednak nie dotyczy motywów, jakimi się kierował sąd je wydając (por. wyrok SN z 4 marca 2009r. w sprawie IVCSK 441/08 i zawartą tam argumentację). Nie wiążą zatem innego sądu, w innym postępowaniu, ani ustalenia, ani dokonana ocena dowodów, co przesądza o dopuszczalności prowadzenia innego postępowania i zbierania w nim dowodów mających posłużyć ocenie okoliczności świadczących o istnieniu prawa innego podmiotu do rzeczy lub prawa będącego przedmiotem uprzedniego postępowania objętego orzeczeniem korzystającym ze wspomnianej mocy wiążącej.

Jak podnosi się w literaturze, moc wiążąca orzeczenia sądu charakteryzuje się dwoma aspektami. Pierwszy z nich odnosi się do faktu istnienia orzeczenia, drugi zaś przejawia się w mocy wiążącej jako określonym walorze prawnym rozstrzygnięcia zawartego w treści orzeczenia. Ten drugi aspekt wiązany jest z tzw. prejudycjalnością prawomocnego orzeczenia, ale mówi się o niej tylko w przypadku, gdy w postępowaniu tym występują te same osoby albo osoby objęte rozszerzoną prawomocnością orzeczenia, a ponadto gdy pomiędzy prawomocnym orzeczeniem a tocząca się sprawą zachodzi związek powodujący, że prawomocne orzeczenie oddziałuje na toczące się postępowanie (tak J. Rodziewicz, Prejudycjalność w postępowaniu cywilnym, Gdańsk 2000, s. 95).

Pomijając inne aspekty tej sprawy, które zostaną omówione w dalszej części uzasadnienia, trzeba zatem przyjąć, że moc wiążąca prawomocnego orzeczenia wydanego w postępowaniu cywilnym dotyczy stron postępowania oraz sądu, który orzeczenie to wydał, a nadto innych sądów, organów państwowych i organów administracji publicznej. Jeśli zaś chodzi o inne osoby związane prawomocnym orzeczeniem, które nie były stronami postępowania, w którym zapadło orzeczenie, to moc wiążąca musi wynikać z odrębnych przepisów ustawowych, np. art. 435 kpc,

458 § 1 w zw. z art. 436 kpc (por. A. Jakubecki, Komentarz do art. 365 kpc LEX i motywy wyroku SN z dnia 27 stycznia 2011 r. w sprawie IUK 191/10).

Stwierdzenie, że art. 365 § 1 kpc przypisuje prawomocnemu orzeczeniu sądu moc wiążącą nie tylko wobec stron i sądu, który je wydaf, lecz również innych sądów, organów państwowych i organów administracji publicznej, a wypadkach prawem przewidzianych także innych osób, oznacza jedynie tyle, że żaden z wymienionych podmiotów nie może negować faktu jego wydania i jego treści, niezależnie czy był czy nie był stroną tego postępowania. Jednakże mocy wiążącej prawomocnego wyroku w rozumieniu art. 365 § 1 kpc nie można rozpatrywać w oderwaniu od art. 366 kpc, który przymiot powagi rzeczy osądzonej odnosi tylko „do tego co w związku z podstawą sporu stanowiło przedmiot rozstrzygnięcia, a ponadto tylko pomiędzy tymi samymi stronami".

Zatem związanie sądu prawomocnym orzeczeniem, zapadłym w innej sprawie, na podstawie art. 365 § 1 k.p.c. (rozumiane jako rozstrzygnięcie kwestii prejudycjalnej) występuje w zasadzie przy tożsamości nie tylko przedmiotowej, ale i podmiotowej obu tych spraw. Prawomocne przesądzenie określonej kwestii między tymi samymi stronami tworzy indywidualną i konkretną normę prawną wywiedzioną przez sąd z norm generalnych i abstrakcyjnych zawartych w przepisach prawnych (por. wyrok SN z 23 czerwca 2009 r„ II PK 302/08, LEX nr 513001).

Jeśli określona kwestia objęta tą indywidualną normą ma znaczenie prejudycjalne w sprawie aktualnie rozpoznawanej między tymi samymi stronami to nie może być w ogóle badana.

Co do zasady więc nie stanowi prejudykatu wyrażona w prawomocnym orzeczeniu indywidualna norma prawna wiążąca inne strony niż strony aktualnie toczącego się postępowania.

Zatem związanie z art. 365 § 1 kpc innych osób niż strony postępowania zapadłym orzeczeniem wykluczające ponowne badanie rozstrzygniętych okoliczności ma miejsce wtedy, gdy tak stanowią przepisy szczególne (tak SN w cytowanym orzeczeniu IUK 191/10).

Przewidziane związanie innych osób zapadłym orzeczeniem w rozumieniu art. 365 § 1 kpc wyraża jednak tylko nakaz przyjmowania do wiadomości faktu jego wydania i zawartej w jego sentencji treści, nie dotyczy zaś, jak wcześniej powiedziano, ustaleń faktycznych i poglądów prawnych wyrażonych w uzasadnieniu zapadłego orzeczenia.

Przenosząc te rozważania na grunt sprawy, którą rozpoznawał Sąd Okręgowy, trzeba podkreślić, że sędzia - komisarz rozpoznawał wniosek powodowej spółki o wyłączenie spornych ruchomości z masy upadłości. Zatem tożsamość stron postępowania, ocenianą na potrzeby stosowania art. 365 § 1 kpc trzeba zawęzić do tego podmiotu, pomimo że także pozwana spółka M         była formalnym

uczestnikiem postępowania upadłościowego. Nie uczestniczyła jednak w rozpoznaniu tego wniosku, gdyż ani sama nie żądała wyłączenia na jej rzecz spornych ruchomości, ani nie kwestionowała prawa powoda, który taki wiosek złożył, bo postanowienia sędziego - komisarza nie zaskarżyła. Nie znaczy to jednak, że nie może w innym postępowaniu cywilnym przedstawiać zarzutów tamujących prawo powoda oparte na twierdzeniu o przysługującym jej prawie własności tych ruchomości. Jest tak nie tylko z uwagi na wspomnianą wcześniej ograniczoną do stron wpadkowego postępowania o wyłączenie z masy upadłości mocy wiążącej zapadłego orzeczenia sędziego - komisarza, ale przede wszystkim z uwagi na charakter tego orzeczenia i jego ograniczoną skuteczność wynikającą ze specyfiki postępowania upadłościowego.

Postanowienie sędziego - komisarza o wyłączeniu z masy upadłości ma bowiem specyficzny charakter i ograniczoną moc, związane z istotą postępowania upadłościowego. Rozstrzyga przecież tylko na potrzeby tego postępowania, czy określony składnik majątkowy może być poddany jego rygorom, a więc czy może być traktowany jako składnik majątku upadłego podlegającego likwidacji w ramach toczącego się postępowania. Innymi słowy rozstrzyga, czy stanowi on własność upadłego oraz, czy w świetle zebranych dowodów można przyjąć, że jest inaczej. Nie rozstrzyga jednak definitywnie prawa własności do spornych rzeczy osoby, na rzecz której wyłączono ten składnik z masy upadłości w sposób uniemożliwiający dochodzenie swoich praw do nich przez inne podmioty w innym postępowaniu cywilnym.

Taki charakter tego orzeczenia przekonuje o jego ograniczonej skuteczności jedynie do ram toczącego się postępowania upadłościowego i wyklucza konstruowanie skutku dalej idącego, jak to uczynił Sąd Okręgowy przyjmując jego rozszerzoną prawomocność.

Postępowanie o wyłączenie z masy upadłości i wydane w nim postanowienie ma incydentalny, procesowy i formalny charakter związany z istotą postępowania upadłościowego, czyli likwidacją majątku upadłego. Jak już powiedziano, skutek jego wydania jest ograniczony do ram postępowania upadłościowego, związany z jego przebiegiem i zamyka się stwierdzeniem o niedopuszczalności objęcia postępowaniem likwidacyjnym składnika wyłączonego z majątku upadłego na mocy tego postanowienia. Wprawdzie podstawę rozstrzygnięcia stanowić muszą okoliczności wykluczające możliwość traktowania go jako należącego do majątku upadłego, to na tym stwierdzeniu skutek postanowienia się kończy, bo taki jest cel instytucji wyłączenia z masy upadłości. Chodzi bowiem o to, aby postępowaniem likwidacyjnym nie zostały objęte rzeczy lub prawa nie należące do upadłego. Chociaż orzekając o wyłączeniu sędzia - komisarz ocenia prawa osoby trzeciej do przedmiotu jego rozstrzygnięcia, wyłączające prawa upadłego, to jednak czyni to w ograniczonym zakresie wynikającym z uwarunkowań postępowania upadłościowego.

Wykluczone jest zatem przypisywanie jego postanowieniu skutku materialnoprawnego także dla innych osób, poza upadłym i żądającym wyłączenia z masy upadłości.

Jest tak przede wszystkim dlatego, pomijając procesowy charakter tego postanowienia, ponieważ prawa innych osób do wyłączonych z masy upadłości rzeczy lub praw nie musiały być, a w tej sprawie z pewnością nie były, przedmiotem rozstrzygnięcia sędzia - komisarza.

Podsumowując, skutek wydanego przez sędziego - komisarza postanowienia o wyłączeniu z masy upadłości ram formierskich sprowadza się do stwierdzenia, że żadna ze stron niniejszego postępowania nie może zasadnie twierdzić, iż powinny one być objęte postępowaniem upadłościowym i dzielić los innych składników majątkowych upadłego, a więc być zbywane przez syndyka masy upadłości w sposób i na zasadach obowiązujących w postępowaniu upadłościowym. Muszą one akceptować fakt ich wyłączenia z masy upadłości.

Nie jest jednak wyłączona możliwość udowadniania w innym postępowaniu cywilnym prawa do tych ruchomości niweczącego prawo podmiotu, na rzecz którego dokonano ich wyłączenia z masy upadłości.

Moc wiążąca prawomocnego orzeczenia sędziego - komisarza nie wykracza bowiem poza postępowanie upadłościowe i wspomniany już jego cel.

Skoro Sąd Okręgowy przyjął inne założenia i nie badał zarzutów merytorycznych pozwanego z pozwu głównego oraz interwenienta głównego nie rozpoznał istoty sprawy. Jej nierozpoznaniem jest bowiem pominięcie merytorycznych twierdzeń merytorycznych twierdzeń stron i oparcie rozstrzygnięcia wyłącznie na przesłankach o formalnych charakterze.

Z tej przyczyny zaskarżony wyrok podlegał uchyleniu i sprawa przekazaniu do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu (art. 386 § 4 kpc i 108 § 2 kpc).

Ponownie rozpoznając sprawę powinien Sąd Okręgowy ocenić twierdzenia stron i wyjaśnić, której z nich przysługuje przymiot właściciela ruchomości stanowiących przedmiot sporu i stosownie do tych ustaleń orzec o powództwie głównym i interwencyjnym.