Wyrok z dnia 2010-12-02 sygn. VI ACa 300/10

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania Pokaż dokument źródłowy

Sygn. akt VIA Ca 300/10

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 2 grudnia 2010 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący – Sędzia SA – Krystyna Karolus - Franczyk

Sędzia SA

– Anna Orłowska

Sędzia SO del.

– Beata Waś (spr.)

Protokolant: sekr. sąd. Karolina Kulibska – Janusz po rozpoznaniu w dniu 18 listopada 2010 r. w Warszawie na rozprawie

sprawy z powództwa Miasta Stołecznego Warszawy przeciwko W. F. i P. F.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 23 listopada 2009 r.

sygn. akt XX GC 1186/03

I oddala apelację;

II zasądza od Miasta Stołecznego Warszawy na rzecz W. F. i P. F. kwotę 1800 zł (jeden tysiąc osiemset) tytułem kosztów zastępstwa procesowego za drugą instancję.

Sygn. akt VI ACa 300/10

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia […] września 2003 r. powód – miasto stołeczne Warszawa wniósł o zasądzenie od pozwanych W. F. i P. F. - wspólników spółki cywilnej „[…]” kwoty 39 676, 20 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty tytułem czynszu najmu lokalu przy ulicy […] oraz […] […] i […] w W. Powód wniósł także o zasądzenie kosztów postępowania.

W odpowiedzi na pozew z dnia […] października 2003 r. pozwani wnieśli o oddalenie powództwa, zgłaszając zarzut potrącenia co do całej dochodzonej pozwem kwoty w związku z poniesieniem przez pozwanych nakładów na wynajmowane lokale. Do odpowiedzi na pozew pozwani dołączyli ponadto oświadczenie o potrąceniu kwoty niezapłaconego czynszu najmu jako części wierzytelności z tytułu nakładów.

W dniu […] stycznia 2005 r. pozwani wnieśli pozew wzajemny na kwotę 150 000 zł tytułem zwrotu nakładów poniesionych na kompleksową adaptację lokali użytkowych położonych przy ulicy […] oraz […] […] i […] w W. Z powodu nieuiszczenia opłaty przez powodów pozew wzajemny został zwrócony.

Wyrokiem z dnia 23 listopada 2009 r. (k. 400) Sąd Okręgowy w Warszawie XX Wydział Gospodarczy oddalił powództwo oraz zasądził od powoda na rzecz pozwanych zwrot kosztów procesu. Wyrok ten opiera się na następujących ustaleniach faktycznych i ocenie prawnej.

W dniu […].06.1996 r. strony zawarły w formie aktu notarialnego umowę najmu lokalu użytkowego położonego w W. przy ulicy […] o powierzchni 278,57 m², usytuowanego na parterze i w piwnicy budynku. Strony ustaliły zakres napraw lokalu, które mieli na własny koszt wykonać najemcy. Ustaliły także zasady zwrotu lokalu i dokonanych nakładów po rozwiązaniu umowy, wskazując w szczególności, że po rozwiązaniu z przyczyn leżących po stronie najemców, wynajmujący był uprawniony wedle swego wyboru do zatrzymania ulepszeń za zwrotem ich faktycznej wartości według stanu i cen z daty zwrotu lokalu lub do żądania przywrócenia lokalu do stanu poprzedniego. W dniu […].06.2000 r. między stronami zawarto umowę najmu lokali użytkowych przy ulicy […] […] i […] o łącznej powierzchni 147,45 m² usytuowanych w piwnicy w oficynie z przeznaczeniem na działalność gastronomiczno-rozrywkową. Ustalono, że remont lokali wykonają na własny koszt pozwani. Ustalono także, że po rozwiązaniu z przyczyn leżących po stronie najemców, wynajmujący był uprawniony wedle swego wyboru do zatrzymania ulepszeń za zwrotem ich faktycznej wartości według stanu i cen z daty zwrotu lokalu lub do żądania przywrócenia lokalu do stanu poprzedniego. W obu umowach postanowiono, że w razie dokonania ulepszeń przez najemców bez pisemnej zgody wynajmującego może on w wypadku rozwiązania umowy żądać przywrócenia lokali do stanu poprzedniego. Z tytułu najmu lokali pozwani nie płacili należnego czynszu, ich zadłużenie na dzień […] lipca 2003 r. wynosiło 39 605,22 zł.

Pozwani w czasie trwania stosunku najmu ponieśli na wynajmowane lokale nakłady w wysokości 792 965,95 zł. Powód podnosił, że ewentualne rozliczenie nakładów może dotyczyć tylko tych dokonanych za pisemną zgodą wynajmującego i dopiero po fizycznym przekazaniu lokali. Pismem z dnia […] lipca 2003 r. pozwani dokonali potrącenia należności z tytułu czynszu w wysokości 38 948,33 zł z należnością z tytułu nakładów koniecznych w wysokości 792 965,95 zł.

W dniu […] lipca 2003 r. lokale zostały zwrócone powodowi. Protokoły z odbioru lokali zawierały krótki opis stanu technicznego poszczególnych pomieszczeń ze wskazaniem stopnia ich zużycia, ale bez podania powierzchni wykonanych robót. Wskazywały, że najemcy we własnym zakresie wykonali: tynki, posadzki, biały montaż, instalację wentylacji, instalację elektryczną z osprzętem oraz montaż skrzydeł drzwiowych. W protokole stwierdzono, że najemcy zdewastowali instalację elektryczną i wentylacyjną oraz zdemontowali urządzenia sanitarne. Najemcy zgłosili szczegółowe uwagi do tych protokołów wraz z wykazem nakładów poczynionych na poszczególne pomieszczenia oraz zakwestionowali sposób wyliczenia stopnia zużycia wskazanego w protokołach podnosząc, że zarówno rzeczywiste zużycie pomieszczeń, jak i zakres koniecznych napraw uzupełniających jest znacznie mniejszy niż wskazany w protokołach, zaś demontaż instalacji wentylacji nastąpił w dniu odbioru na polecenie powoda. Sąd Okręgowy poczynił ustalenia faktyczne na podstawie dokumentów, w szczególności opinii prywatnej przedłożonej przez pozwanych na okoliczność poniesionych nakładów na wynajmowane lokale.

Sąd Okręgowy oddalił powództwo uznając, że zasadny jest zarzut potrącenia z tytułu poczynionych nakładów. Wskazując na materialnoprawne przesłanki potrącenia zdefiniowane w art. 498 § 1 k.c. Sąd Okręgowy podkreślił, że potrącenie jest przede wszystkim instytucją prawa materialnego, wobec czego ocena prawna zarzutu potrącenia jest kwestią prejudycjalną dla oceny zasadności powództwa. Sąd zobowiązany jest zatem zbadać, czy wierzytelność pozwanego istnieje i w jakiej wysokości. Sąd Okręgowy zaznaczył również, że procesowy zarzut potrącenia nie jest formą dochodzenia roszczeń, lecz środkiem obrony pozwanego, wobec czego nie wywołuje w zakresie roszczenia nim objętego ani stanu sprawy w toku, ani też stanu powagi rzeczy osądzonej. W ocenie Sądu Okręgowego roszczenie powoda z tytułu zaległych opłat czynszowych jest zasadne tak co do zasady, jak i co do wysokości. Ma ono charakter wierzytelności pieniężnej. Dalej Sąd Okręgowy badał zasadność zarzutu potrącenia wierzytelności powoda wynikającej z opłat czynszowych z wierzytelnością pozwanych wynikającą z dokonanych nakładów, a zatem istnienie wierzytelności pozwanych przedstawionej do potrącenia. Sąd nie uwzględnił podnoszonego przez powoda przeciwko roszczeniom pozwanych z tytułu nakładów zarzutu, że wykonane prace nie są zgodne z zawartym między stronami porozumieniem remontowym. Opierając się na opinii prywatnej T. K. Sąd uznał, że pozwani dokonali nakładów na lokale będące przedmiotem najmu w wysokości ustalonej w tej opinii, wskazując, że opinia ta nie była kwestionowana przez strony, poprawność jej sporządzenia potwierdził zaś biegły sądowy S. K., ponadto opinia prywatna została sporządzona przez osobę posiadającą stosowne uprawnienia. Sąd Okręgowy uznał, że powód, nie wypowiadając się co do ustaleń czynionych m. in. w oparciu o porozumienia stron, przyznał, że powyższe prace zostały wykonane zgodnie z porozumieniami remontowymi, a więc za zgodą powoda.

Kolejną kwestią sporną między stronami był także stan lokali w chwili ich wydania powodowi. Powód podnosił, że większość nakładów uległa amortyzacji, natomiast pozwani kwestionowali sposób wyliczenia stopnia zużycia wskazany w protokołach. Zdaniem Sądu Okręgowego rozstrzygnięcie tej kwestii spornej nie ma istotnego wpływu na uwzględnienie zarzutu potrącenia, z uwagi na wysokość wierzytelności powoda i wierzytelności pozwanych. Sąd pierwszej instancji wskazał również, że strona powodowa nie podniosła zarzutu niewyrażenia zgody na przeprowadzenie poszczególnych prac ani też nie podniosła zarzutu opartego na zaistnieniu sytuacji opisanej w § 11 ust. 5 umowy najmu lokali użytkowych przy ulicy […] […] i […]. Z tego względu Sąd Okręgowy uznał, że powód wyraził zgodę na przeprowadzenie prac remontowo-modernizacyjnych lokali, a więc najemcom przysługiwało roszczenie o zwrot nakładów. Ponieważ pozwani udowodnili poniesienie nakładów w wysokości przewyższającej dochodzoną przez powoda kwotę oraz skutecznie podnieśli zarzut potrącenia, skutkuje to umorzeniem obu wierzytelności do kwoty wierzytelności niższej i oddaleniem powództwa. Do dokonania potrącenia doszło przez oświadczenie woli złożone przez pozwanych w dniu […] lipca 2003 r.

Apelację od powyższego wyroku wniósł powód. Zaskarżył orzeczenie Sądu Okręgowego w całości, zarzucając mu mające bezpośredni wpływ na wynik sprawy naruszenie przepisów postępowania w postaci:

1. art. 233 § 1 k.p.c. przez dowolną ocenę dowodu z opinii biegłego sądowego,

2. art. 217 § 2 k.p.c. przez nieuwzględnienie wniosku pełnomocnika powoda o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego z uwagi na niekompletną, niespójną i niefachowo sporządzoną opinię przez powołanego biegłego.

Wskazując na powyższe zarzuty apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w całości i zasądzenie solidarnie od pozwanych na rzecz powoda kwoty 39 676,20 zł z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty, ewentualnie o uchylenie wyroku Sądu I instancji i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania. Wniósł również o zasądzenie od pozwanych kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego w obu instancjach według norm przepisanych.

Ponadto apelujący wniósł o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego z zakresu budownictwa na okoliczności wskazane w postanowieniu Sądu Okręgowego z dnia 28 listopada 2008 r. z uwagi na niekompletną, niespójną i niefachowo sporządzoną opinię biegłego w postępowaniu przed Sądem I instancji.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie.

Obowiązki stron umowy najmu w zakresie dokonywania napraw i ulepszeń rzeczy najętej oraz nakładów na nią podlegają regułom szczególnym zawartym w przepisach k.c. o najmie. I tak w myśl art. 662 § 1 k.c. wynajmujący powinien wydać najemcy rzecz w stanie przydatnym do umówionego użytku i utrzymywać ją w takim stanie przez czas trwania najmu. Natomiast przepis art. 663 k.c. ustanawia środki ochrony i uprawnienia najemcy na wypadek niezachowania przez wynajmującego dyspozycji przepisu art. 662 § 1 k.c. Jeżeli zatem w czasie trwania najmu rzecz wymaga napraw, które obciążają wynajmującego, a bez których rzecz nie jest przydatna do umówionego użytku, najemca może wyznaczyć wynajmującemu odpowiedni termin do wykonania napraw. Po bezskutecznym upływie najemca może dokonać koniecznym napraw na koszt wynajmującego. Dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy istotne znaczenie ma w szczególności uprawnienie najemcy ustanowione w zd. 3 art. 663 k.c., będące w istocie szczególną postacią zastępczego wykonania zobowiązania wynajmującego w zakresie, o którym mowa w art. 662 § 1 k.c.

Z całokształtu materiału dowodowego zgromadzonego w aktach sprawy wynika, że pozwani najemcy dokonali poważnych nakładów, obciążających wynajmującego, bez których lokale nie byłyby przydatne do umówionego użytku, w rozumieniu art. 663 k.c. w zw. z art. 662 § 1 k.c. W świetle uchwały Sądu Najwyższego z dnia 19 marca 1975 r., sygn. akt III CZP 13/75, publ. OSNCP 1976, nr 2, poz. 25 najemca, który dokonał na podstawie art. 663 koniecznych napraw lokalu na koszt wynajmującego, może potrącić swoją wierzytelność z tego tytułu z wierzytelności wynajmującego z tytułu czynszu. Sąd Apelacyjny w składzie orzekającym w niniejszej sprawie podziela ten pogląd Sądu Najwyższego. Podkreślić w tym miejscu należy, że nakłady, o których mowa w art. 663 k.c. nie są ulepszeniami lokalu w rozumieniu art. 676 k.c., lecz nakładami koniecznymi, do których nie ma zastosowania przepis art. 676 k.c. i do których, wobec precyzyjnej treści, nie mają zastosowania postanowienia § 11 umowy najmu zawartej między stronami. Pozwani dokonali tych nakładów na podstawie umowy, wobec czego zgoda powoda na ich dokonanie jest w ten sposób wyrażona, a ważności umowy ani jej treści powód nie kwestionował. Ponadto w wyroku z dnia 30 grudnia 1971 r., sygn. akt III CRN 375/71 Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że przepis art. 676 k.c. ma zastosowanie tylko do nakładów dokonanych w celu ulepszenia rzeczy najętej, zwrotu nakładów koniecznych najemca może dochodzić w czasie trwania najmu. A zatem najemca w ogóle nie potrzebuje zgody wynajmującego na dokonanie napraw, o których mowa w art. 663 k.c., które oczywiście pociągają za sobą odpowiednie nakłady ze strony najemcy. Oznacza to, że Sąd Okręgowy zasadnie uznał, że wierzytelność pozwanych istniała już w chwili rozwiązania umów najmu i wydania lokali powodowi, wobec czego, z uwagi na spełnienie pozostałych przesłanek dopuszczalności potrącenia, nadawała się do potrącenia. Należy w tym miejscu zaznaczyć, że prawnomaterialna ze swej istoty instytucja potrącenia ma także charakter egzekucyjny, wyrażający się w tym, że strona stosunku prawnego, która składa oświadczenie o potrąceniu, uzyskuje w ten sposób zaspokojenie swoich roszczeń w całości bądź w części. Pod względem skutków materialnoprawnych potrącenie jest zatem tożsame ze skuteczną egzekucją danej wierzytelności pieniężnej. Nie budzi wątpliwości pogląd, że upoważnienie najemcy określone w art. 663 zd. 3 k.c. jest szczególną postacią wykonania zastępczego, do realizacji którego najemca może przystąpić bez konieczności uzyskania uprzedniego zezwolenia sądu w trybie art. 480 k.c. Ustawodawca przewidział zatem intensywniejszą ochronę interesów najemcy w porównaniu z ochroną służącą podmiotom stosunków umownych na zasadach ogólnych. Egzekucyjny charakter potrącenia sprawia, że stanowi ono dopuszczalny i skuteczny środek zaspokojenia roszczeń najemcy względem wynajmującego o zwrot nakładów na rzecz najętą poczynionych w okolicznościach, o których mowa w art. 663 k.c.

Wobec powyższego Sąd Apelacyjny doszedł do przekonania, że podnoszone w apelacji zarzuty należy uznać za chybione. Dokonana przez Sąd pierwszej instancji ocena kwestionowanych przez skarżącego dowodów jest prawidłowa. Dowód z dokumentu prywatnego, nazywanego przez Sąd I instancji „opinia prywatną”, ma wszelkie walory pozwalające nadać mu atrybut wiarygodności i uczynić podstawą rozstrzygnięcia. Przede wszystkim zawiera wyliczenie kosztów robót wykonanych przez pozwanych zgodnie z zawartymi z powodem porozumieniami remontowymi. Dowód ten dotyczy zatem całokształtu spornych kwestii związanych z nakładami poczynionymi przez pozwanych. Prowadzi to do wniosku, że należy podzielić pogląd Sądu Okręgowego, że powód w istocie nie zakwestionował zakresu tych prac ani swojej zgody na ich wykonanie. Wbrew twierdzeniom skarżącego zawartym w uzasadnieniu apelacji Sąd Okręgowy nie zastosował schematu rozumowania sugerowanego przez skarżącego, polegającego na automatycznym przyjęciu, że brak stanowiska powoda wobec kosztorysu sporządzonego przez osobę prywatną jest jednocześnie zgodą na dokonane prace remontowe objęte porozumieniem remontowym. To stanowisko skarżącego jest błędne, gdyż do jego sformułowania doszło w wyniku nieuprawnionego połączenia zagadnień materialnoprawnych i procesowych dotyczących znaczenia sporządzenia kosztorysu prywatnego i następnie wniesienia go do procesu jako elementu materiału dowodowego. Oczywiste jest, że poza procesem kosztorys taki jest dokumentem prywatnym o znaczeniu przede wszystkim informacyjnym. Natomiast na gruncie procesowym stanowi on niewątpliwie dowód z dokumentu prywatnego na okoliczność wysokości kosztów remontów i ich zakresu, gdyż nieodzownym elementem kosztorysu jest wyszczególnienie robót, których dotyczy. Zgłoszenie takiego dowodu przez stronę pozwaną rodzi zatem po stronie powodowej obowiązek wypowiedzenia się co do tych twierdzeń pozwanych, pod rygorem uznania tych twierdzeń za przyznane, na podstawie art. 230 k.p.c. Milczenie powoda w tej kwestii Sąd Okręgowy uznał zatem za przyznanie twierdzeń pozwanych o zakresie robót i ich kosztach, a nie za wyrażenie przez powoda zgody na prace remontowe.

Zasadnie także został oddalony wniosek o dopuszczenie dowodu z opinii kolejnego biegłego. Zgodnie z art. 217 § 2 k.p.c. sąd pominie środki dowodowe, jeżeli okoliczności sporne zostały już dostatecznie wyjaśnione lub jeżeli strona powołuje dowody jedynie dla zwłoki. Już biegły K. w znacznej mierze opierał się na dokumencie wyceny autorstwa T. K., sporządzonym w okresie, kiedy stan lokali nie został jeszcze zmieniony przez działania następnych po pozwanych najemców tych lokali. Na obecnym etapie postępowania, po upływie tak dużej ilości czasu od zwrotu lokali powodowi, zależność ta jest jeszcze bardziej widoczna, a to wobec zmian dokonanych w substancji lokali przez nowych najemców. Należy zauważyć, że biegły K. potwierdził prawidłowość metodologiczną i merytoryczną obliczenia wielkości nakładów przeprowadzonego przez T. K., a nie że swoją opinię sporządził w sposób niejako wtórny czy odtwórczy wobec tego dowodu. Sąd oparł się w głównej mierze na obliczeniach T.

K., ale nie uznał dowodu z opinii biegłego K. za pozbawiony wiarygodności i mocy dowodowej, przydał mu raczej walory dowodu potwierdzającego wiarygodność innego dowodu. Zdaniem Sądu Apelacyjnego Sąd pierwszej instancji prawidłowo uznał, że ta sporna kwestia doczekała się dostatecznego wyjaśnienia, wobec czego dopuszczenie dowodu z opinii kolejnego biegłego jest zbędne i stanowiłoby jedynie nieusprawiedliwione przedłużanie postępowania. Oddalając wniosek o dopuszczenie kolejnego biegłego Sąd Okręgowy nie naruszył zatem przepisu art. 217 § 2 k.p.c., wręcz przeciwnie, postąpił zgodnie z jego dyspozycją i funkcją w systemie procesu cywilnego.

Wobec powyższego Sąd Apelacyjny uznał za niezasadny wniosek dowodowy skarżącego o dopuszczenie dowodu z opinii kolejnego biegłego w postępowaniu odwoławczym i oddalił ten wniosek na rozprawie apelacyjnej w dniu 18 listopada 2010 r.

Orzekając o kosztach postępowania apelacyjnego Sąd Apelacyjny zastosował zasadę finansowej odpowiedzialności za wynik postępowania i zasądził od powoda na rzecz pozwanych kwotę 1800 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego. Wysokość tej kwoty Sąd Apelacyjny ustalił na podstawie § 6 pkt 5) w zw. z § 13 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu.

Mając powyższe na uwadze Sąd Apelacyjny orzekł jak w sentencji n podstawie art. 385 k.p.c. O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd Apelacyjny orzekł na podstawie art. 108 § 1 k.p.c.