Wyrok z dnia 2011-12-21 sygn. VI ACa 873/11

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania Pokaż dokument źródłowy

Sygn. akt VIA Ca 873/11

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 21 grudnia 2011 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący – Sędzia SA – Marek Podogrodzki (spr.)

Sędzia SA              – Wanda Lasocka

Sędzia SA                – Krzysztof Tucharz

Protokolant             –sekr. sądowy Ewelina Murawska

po rozpoznaniu w dniu 13 grudnia 2011 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa Stowarzyszenia […] w P.

przeciwko […]S. A. w W.

o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone

na skutek apelacji obu stron

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie – Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów

z dnia 9 marca 2011r.

sygn. akt XVII AmC 3356/10

I oddala obie apelacje,

II koszty postępowania pomiędzy stronami wzajemnie znosi.

Sygn. akt VI ACa 873/11

UZASADNIENIE

Powód Stowarzyszenie […] w P. (dalej „powód” lub „Stowarzyszenie”) w pozwach skierowanych przeciwko […]S.A. w W. (dalej „pozwany” lub „Bank”) wnosił o uznanie za niedozwolone następujących postanowień umownych zawartych w –„Ogólnych warunków umów o usługi bankowości elektronicznej w […] S.A.” oraz „Regulaminie Konkursu „[…]” o treści:

• 1. „Bank zastrzega sobie prawo zmian lub rezygnacji ze świadczenia poszczególnych Usług bankowości elektronicznej (...)”;

• 2. „Bank nie ponosi odpowiedzialności za szkody poniesione przez Posiadacza/Użytkownika na skutek przerw, o których mowa powyżej, o których Bank informował Posiadacza/Użytkownika.”;

• 3. „Bank nie ponosi odpowiedzialności za: (...) szkody spowodowane decyzjami organów władzy publicznej (...).”;

• 4. „Bank może zmienić postanowienia Ogólnych warunków z ważnych przyczyn obejmujących w szczególności (...)”;

• 5. „Rozpoczęcie przez Posiadacza korzystania z nowych usług lub funkcjonalności, o których mowa w ust. 7 jest równoznaczne z akceptacją stosownych postanowień Ogólnych warunków.”;

• 6. „Bank zastrzega sobie prawo do zakończenia Konkursu w każdym czasie bez podania przyczyny, o czym poinformuje poprzez zamieszczenie informacji na stronie internetowej Banku.”;

• 7. „Organizator zastrzega sobie prawo do zmiany rodzaju nagrody podczas trwania Konkursu na nagrody o podobnych właściwościach, funkcjonalności oraz o podobnej wartości.”;

• 8. „Organizator nie ponosi odpowiedzialności za ewentualne wady fizyczne nagrody.”;

• 9. „W przypadku nagrody wydanej wraz z gwarancją producenta, wady towaru powinny zostać zgłoszone wyłącznie bezpośrednio w punktach serwisowych producenta, wskazanych w dokumencie gwarancji.”;

• 10. „Organizator nie ponosi odpowiedzialności za wady nagród oraz nieprawidłowości związane z działaniem Poczty Polskiej oraz firm kurierskich.”;

• 11. „Regulamin Konkursu oraz informacje o wszelkich jego zmianach są dostępne w siedzibie Banku, jego oddziałach oraz na stronie internetowej Banku.”.

W odpowiedzi na pozwy pozwany wnosił o oddalenie powództw i zasądzenie kosztów postępowania według norm przepisanych.

Postanowieniem z dnia 27 grudnia 2010 roku Sąd Okręgowy w Warszawie zarządził połączenie spraw do łącznego rozpoznania i rozstrzygnięcia oraz prowadzenia ich pod sygn. akt XVII AmC 3356/10.

Wyrokiem z dnia 9 marca 2011 roku, sygn. akt XVII AmC 3356/10 Sąd Okręgowy w Warszawie uznał za niedozwolone i zakazał wykorzystywania w umowach z konsumentami postanowień wzorca umowy o treści wskazanej w punktach od 1 do 3 i od 5 do 11 powyżej; oddalił powództwo co do wzorca o treści wskazanej w punkcie 4 powyżej. Nadto orzekł o kosztach procesu oraz zarządził opublikowanie wyroku w Monitorze Sądowym i Gospodarczym.

Powyższe rozstrzygnięcie zostało oparte na następujących ustaleniach faktycznych.

Bank prowadzi działalność gospodarczą, polegającą na świadczeniu usług bankowych. Przy prowadzeniu działalności gospodarczej pozwany posługiwał się w obrocie z konsumentami wzorcami umownymi o nazwie „Ogólne warunki umów o usługi bankowości elektronicznej w […] S.A.” oraz „Regulamin Konkursu „[…]”. Wzorce zawierały postanowienia, których uznania za niedozwolone żądał powód.

Przy tak ustalonym stanie faktycznym Sąd I instancji doszedł do przekonania, iż powództwo w zasadniczej części zasługuje na uwzględnienie.

Sąd Okręgowy wskazał, że konsumenci nie mieli wpływu na treść wszystkich kwestionowanych postanowień jak i nie były one z nimi uzgodnione indywidualnie.

Przedmiotowe postanowienia zdaniem Sądu I instancji nie dotyczą również głównych świadczeń stron, gdyż należą do nich tylko takie elementy konstrukcyjne umowy bez których uzgodnienia, nie doszłoby do jej zawarcia (essentialia negotii). Pierwszy wzorzec umowny dotyczy świadczenia usług bankowości elektronicznej, drugi zaś konkursu organizowanego dla konsumentów związanych już z Bankiem węzłem umownym.

Odnosząc się do pierwszego z zakwestionowanych postanowień o treści: „Bank zastrzega sobie prawo zmian lub rezygnacji ze świadczenia poszczególnych Usług bankowości elektronicznej (...)”, Sąd Okręgowy wskazał, że jest ono sprzeczne z dobrymi obyczajami, gdyż upoważnia Bank do dokonania jednostronnej zmiany lub zaprzestania świadczenia usług bankowości elektronicznej. Jak wynika z kontekstu kwestionowanego postanowienia, zmiana i rezygnacja, o której mowa w powyższym postanowieniu, stanowi uregulowanie niezależne od przyczyn rozwiązania umowy, uregulowanych w § 5 Ogólnych warunków umów o usługi bankowości elektronicznej w […] S.A. Takie uprawnienie do jednostronnej zmiany umowy Bank przyznał sobie w regulaminie, nie wymaga akceptacji drugiej strony, nie nawiązuje do ważnych przyczyn określonych w umowie, a więc prowadzi do zaburzenia równowagi stron na niekorzyść konsumenta, co jest sprzeczne z dobrymi obyczajami jak i rażąco narusza interesy konsumenta. Sąd I instancji podkreślił, że jest to postanowienie, które sam ustawodawca wskazał w katalogu niedozwolonych postanowień umownych (art. 385³ pkt 10 k.c.).

Oceniając drugie z zakwestionowanych postanowień o treści: „Bank nie ponosi odpowiedzialności za szkody poniesione przez Posiadacza/Użytkownika na skutek przerw, o których mowa powyżej, o których Bank informował Posiadacza/Użytkownika”, Sąd I instancji wskazał, że odpowiada ono postanowieniu wymienionemu w art. 385³ pkt 2 k.c. Postanowienie to, w ocenie Sądu Okręgowego, jest sformułowane ogólnie i wyłącza odpowiedzialność Banku za szkody, niezależnie od przyczyn powstania szkód, niezależnie od winy Banku lub podmiotów, którym powierzył on wykonanie czynności. Postanowienie to również jako niezgodne z art. 471 i następnymi k.c., jest sprzeczne z dobrymi obyczajami oraz rażąco narusza przede wszystkim interes ekonomiczny konsumenta, który mógłby być pozbawiony należnego mu odszkodowania.

W zakresie trzeciego z zakwestionowanych postanowień o treści: „Bank nie ponosi odpowiedzialności za: (...) szkody spowodowane decyzjami organów władzy publicznej (...)”, Sąd Okręgowy uznał, że jest ono sformułowane bardzo ogólnie, może dawać Bankowi prawo do jednostronnej interpretacji, co stanowi szkodę spowodowaną decyzją organów władzy publicznej. Nadto nie da się wykluczyć sytuacji, gdy Bank ponosi odpowiedzialność za decyzję władzy publicznej, zaś przy istnieniu kwestionowanej klauzuli byłby zwolniony za szkody wyrządzone w ten sposób klientom Banku, w sposób sprzeczny z art. 471 k.c. Z powyższych przyczyn, w ocenie Sądu I instancji, kwestionowane postanowienie narusza dobre obyczaje oraz interes ekonomiczny konsumenta, mogąc prowadzić do pozbawienia go należnego odszkodowania.

Także postanowienie o treści: „Rozpoczęcie przez Posiadacza korzystania z nowych usług lub funkcjonalności, o których mowa w ust. 7 jest równoznaczne z akceptacją stosownych postanowień Ogólnych warunków” należy uznać za abuzywne, gdyż odpowiada postanowieniu wymienionemu w art. 385³ pkt 4 k.c. Klauzula ta zdaniem Sądu Okręgowego, przewiduje domniemanie, że z chwilą skorzystania z danej usługi klient zaakceptował nowe treści w regulaminie, przy czym brak jest zastrzeżenia, ze Bank w ogóle udostępni i powiadomi klientów o wprowadzonych zmianach i że klient miał możliwość się z nimi zapoznać, zapoznał się z nimi i je zaakceptował. Sąd dokonał oceny tego postanowienia w świetle innych zapisów wzorca i uznał, że umieszczenie wzorca, dotyczącego nowych usług lub funkcjonalności na stronie internetowej Banku nie uprawnia do stwierdzenia, że konsument się z nim zapoznał oraz go zaakceptował. Równowaga stron stosunku zobowiązaniowego jest w tym wypadku zdecydowanie naruszona na niekorzyść konsumenta.

Zdaniem Sądu Okręgowego za abuzywną nie może zostać uznana klauzula o treści „Bank może zmienić postanowienia Ogólnych warunków z ważnych przyczyn obejmujących w szczególności:...”. W Ogólnych warunkach umów o usługi bankowości elektronicznej w […] S.A. zostały wymienione ważne przyczyny jak również został przewidziany sposób zawiadamiania o tychże zmianach. W tej zaś sytuacji nie można uznać, aby przedmiotowe postanowienie było sprzeczne z dobrymi obyczajami, jedynie poprzez użycie w swej treści sformułowania: „w szczególności”. Zdaniem Sądu I instancji, co do zasady, Bank ma prawo zmieniać zapisy regulaminu, istotne jest aby klienci Banku mogli zapoznać się ze zmianami i mieli możliwość ich zaakceptowania lub nie.

Odnośnie postanowień zawartych w drugim z zakwestionowanych wzorców w postaci regulaminu konkursu, Sąd Okręgowy wskazał, że w zakresie kwalifikacji prawnej regulaminu, jak również dopuszczalności wytoczenia powództwa o dokonanie abstrakcyjnej kontroli wzorca – regulaminu, podziela stanowisko zaprezentowane w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 20 stycznia 2011 roku, sygn. akt I CSK 218/10. Kwestionowane postanowienia pochodzą z regulaminu, który stanowi wzorzec umowy, a w konsekwencji dopuszczalna jest w ocenie Sądu I instancji jego abstrakcyjna kontrola.

Pierwsze z zakwestionowanych postanowień regulaminu o treści: „Bank zastrzega sobie prawo do zakończenia Konkursu w każdym czasie bez podania przyczyny, o czym poinformuje poprzez zamieszczenie informacji na stronie internetowej Banku”, Sąd Okręgowy uznał za sprzeczne z dobrymi obyczajami, gdyż pozwala na mocy jednostronnej decyzji Banku na zakończenie zorganizowanego dla klientów Banku konkursu w każdym czasie, bez podania przyczyny oraz poprzez poinformowanie o tym jedynie na stronie internetowej Banku. Ponadto nagłe przerwanie konkursu może wywołać u konsumenta rozczarowanie, poczucie straty czasu, dyskomfort, co powoduje, że postanowienie rażąco narusza jego interesy. Do naruszenia dobrych obyczajów dochodzi również poprzez uzyskanie od konsumenta danych osobowych, wraz ze zgodą na ich przetwarzanie, a w skrajnych przypadkach również uzyskanie klienta Banku, który gdyby nie chęć uczestnictwa w konkursie promocyjnym, nie zawarłby umowy z Bankiem. Sprzeczne z dobrymi obyczajami, w ocenie Sądu I instancji, jest również poinformowanie konsumenta o zakończeniu konkursu w taki sposób, iż brak jest pewności, że informacja do niego dotarła, a więc niezgodnie z art. 61 k.c.

Oceniając drugie z zakwestionowanych postanowień o treści: „Organizator zastrzega sobie prawo do zmiany rodzaju nagrody podczas trwania Konkursu na nagrody o podobnych właściwościach, funkcjonalności oraz o podobnej wartości”, Sąd I instancji uznał je za sprzeczne z dobrymi obyczajami, gdyż pozwala Bankowi na dokonanie jednostronnej zmiany warunków konkursu i nagród, według własnego uznania i bez podania przyczyny. Zmiana nagrody, szczególnie w sytuacji, gdy konsument uzyskał do niej uprawnienia, może wywołać u niego poczucie rozczarowania, straty czasu, wprowadzenia w błąd.

W zakresie postanowienia o treści: „Organizator nie ponosi odpowiedzialności za ewentualne wady fizyczne nagrody”, Sąd Okręgowy uznał, że Bank na mocy ustalonego przez siebie regulaminu odpowiada przed konsumentem za odpowiednią jakość przyznanej nagrody. Sprzeczne z dobrymi obyczajami byłoby pozbawienie konsumenta prawa do otrzymania pełnowartościowej nagrody, pozbawienie go prawa do wymiany lub usunięcia wad. Zdaniem Sądu I instancji przepisy o rękojmi za wady fizyczne rzeczy, można zastosować odpowiednio z uwzględnieniem celu, że konsument ma prawo do pełnowartościowej, wolnej od wad fizycznych nagrody. Na skutek przedmiotowego postanowienia doszłoby w ocenie Sądu meriti do rażącego pokrzywdzenia konsumenta oraz naruszenia jego interesów.

Z tych też powodów również postanowienie o treści: „W przypadku nagrody wydanej wraz z gwarancją producenta, wady towaru powinny zostać zgłoszone wyłącznie bezpośrednio w punktach serwisowych producenta, wskazanych w dokumencie gwarancji”, w ocenie Sądu I instancji należało uznać za niedozwolone. Dodatkowo Sąd meriti podniósł, iż sprzeczne z dobrymi obyczajami jest całkowite wyłączenie przez pozwanego odpowiedzialności za zapewnienie konsumentowi pełnowartościowej nagrody, który całą odpowiedzialność skierował na gwaranta, z którym konsumenta nie łączy żadna umowa.

W zakresie klauzuli o treści: „Organizator nie ponosi odpowiedzialności za wady nagród oraz nieprawidłowości związane z działaniem Poczty Polskiej oraz firm kurierskich” Sąd Okręgowy uznał, iż prowadzi ona do całkowitego wyłączenia odpowiedzialności Banku za przekazanie klientowi nagrody wolnej od wad, co jest sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumenta. Dochodzi więc zdaniem Sądu I instancji do przerzucenia na konsumenta ryzyka prowadzonej przez pozwanego działalności gospodarczej poprzez wyłączenie odpowiedzialności za wady nagród i nieprawidłowości związane z działaniem Poczty Polskiej i firm kurierskich.

Odnośnie postanowienia o treści: „Regulamin Konkursu oraz informacje o wszelkich jego zmianach są dostępne w siedzibie Banku, jego oddziałach oraz na stronie internetowej Banku.”, Sąd Okręgowy uznał, że zmiany regulaminu konkursu oraz informacje mogą zostać wprowadzone w taki sposób, iż brak jest pewności, ze konsument będzie miał możliwość się z nimi zapoznać. Powyższe jest sprzeczne z dobrymi obyczajami, gdyż kształtuje stosunek prawny niezgodnie z zasadą równorzędności stron, w sposób niekorzystny dla konsumenta. Tym samym taka dysproporcja praw i obowiązków, rażąco narusza interesy konsumentów.

Apelację od powyższego wyroku wniosły obie strony.

Powód przedmiotowy wyrok zaskarżył w zakresie punktu IV, zapadłemu rozstrzygnięciu zarzucił naruszenie art. 385¹ § 1 k.c., art. 385² k.c. oraz art 385³ pkt 10 k.c. - przez ich błędne zastosowanie w niniejszej sprawie polegające na wadliwym przyjęciu, że zakwestionowana klauzula umowna nie jest abuzywna, podczas gdy w przekonaniu powoda powinna za taką zostać uznana

Podnosząc powyższy zarzut powód wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w zaskarżonej części poprzez uwzględnienie powództwa w całości oraz o zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów procesu za obie instancje według norm przepisanych.

Pozwany w odpowiedzi na apelacje powoda wnosił o jej oddalenie i zasądzenie kosztów postępowania.

Pozwany przedmiotowy wyrok zaskarżył w zakresie punktów I, II, III, V, VI, VII, VIII, IX, X, XI, zaskarżonemu wyrokowi zarzucając naruszenie:

• 1.    art. 385¹ § 4 k.c. w związku z art. 6 k.c. poprzez błędną wykładnię i

niewłaściwe zastosowanie polegające na przyjęciu, że w postępowaniu o uznanie postanowień wzorca umownego za niedozwolone ciężar udowodnienia, że zaskarżone postanowienie umowne nie spełnia przesłanek sprzeczności z dobrymi obyczajami i rażącego naruszenia interesów konsumentów w każdym przypadku spoczywa na pozwanym przedsiębiorcy;

• 2.    art. 385¹ § 1 k.c. w związku z art. 385³ pkt 10 k.c. poprzez ich błędną

wykładnię i niewłaściwe zastosowanie polegające na przyjęciu, że klauzula wskazana w punkcie I wyroku wprowadza uprawnienie Banku do jednostronnej zmiany łączącej go z konsumentem umowy bez ważnej przyczyny wskazanej w tej umowie;

• 3.    art. 385¹ § 1 k.c. w związku z art. 385³ pkt 2 k.c. poprzez ich błędną

wykładnię i niewłaściwe zastosowanie polegające na przyjęciu, że klauzula wskazana w punkcie II wyroku jest sprzeczna z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumentów;

• 4.    art. 385¹ § 1 k.c. w związku z art. 385³ pkt 2 k.c. poprzez ich błędną

wykładnię i niewłaściwe zastosowanie polegające na przyjęciu, że klauzula wskazana w punkcie III wyroku jest sprzeczna z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumentów;

• 5.    art. 385¹ § 1 k.c. w związku z art. 385³ pkt 4 k.c. w związku z art. 384

§ 4 k.c. poprzez ich błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie polegające na przyjęciu, że klauzula wskazana w punkcie V wyroku jest sprzeczna z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumentów, ponieważ przewiduje niedopuszczalne domniemanie, że z chwilą skorzystania z danej usługi klient zaakceptował nowe treści w Ogólnych warunkach umów o usługi bankowości elektronicznej w […] S.A.;

• 6. art. 384 § 1 k.c. w związku z art. 919 – 921 k.c. poprzez ich błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie skutkujące przyjęciem, że klauzule wskazana w punktach od VI do XI wyroku, stanowią postanowienia wzorca umowy podlegające ocenie przez sąd w postępowaniu o uznanie postanowień wzorca umownego za niedozwolony;

• 7. art. 385¹ § 1 k.c. poprzez jego błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie polegające na przyjęciu, że klauzula wskazana w punkcie VI wyroku jest sprzeczna z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumentów;

• 8. art. 385¹ § 1 k.c. poprzez jego błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie polegające na przyjęciu, że klauzula wskazana w punkcie VII wyroku jest sprzeczna z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumentów, gdyż pozwala Bankowi na jednostronną zmianę warunków konkursu i nagród bez podania przyczyny;

• 9.    art. 385¹ § 1 k.c. poprzez jego błędną wykładnię i niewłaściwe

zastosowanie polegające na przyjęciu, że klauzula wskazana w punkcie VIII wyroku jest sprzeczna z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumentów, gdyż pozbawia konsumenta prawa do otrzymania pełnowartościowej nagrody lub usunięcia wad;

• 10. art. 385¹ § 1 k.c. w związku z art. 385³ pkt 21 k.c. w związku z art. 577 k.c. i art. 580 k.c. poprzez ich błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie polegające na przyjęciu, że klauzula wskazana w punkcie IX jest sprzeczna z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumentów, gdyż pozbawia konsumenta prawa do otrzymania pełnowartościowej nagrody i przerzuca całą odpowiedzialność za wady fizyczne nagrody na gwaranta,

• 11. art. 385¹ § 1 k.c. w związku z art. 577 k.c. i art. 580 k.c. oraz przepisu art. 385¹ § 1 k.c. w związku z art. 385³ pkt 2 k.c. poprzez ich błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie polegające na przyjęciu, że klauzula wskazana w punkcie X wyroku jest sprzeczna z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumentów, gdyż prowadzi do całkowitego wyłączenia odpowiedzialności Banku za przekazanie konsumentowi nagrody wolnej od wad oraz przerzuca na konsumenta ryzyko prowadzonej przez Bank działalności gospodarczej;

• 12. art. 385¹ § 1 k.c. poprzez jego błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie polegające na przyjęciu, że klauzula wskazana w punkcie XI wyroku jest sprzeczna z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumentów, gdyż upoważnia Bank do dokonywania jednostronnych zmian Regulaminu bez zapewnienia konsumentom możliwości uprzedniego zapoznania się ze zmianami,

• 13. art. 328 § 2 k.p.c. polegające na braku przytoczenia w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku motywów, jakimi kierował się Sąd I instancji.

Podnosząc powyższe zarzuty pozwany wniósł o zmianę wyroku w zaskarżonym zakresie poprzez oddalenie powództwa ewentualnie o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy w tym zakresie do ponownego rozpoznania sądowi I instancji oraz zasądzenie kosztów postępowania za obie instancje.

Powód w odpowiedzi na apelacje pozwanego wnosił o jej oddalenie i zasądzenie kosztów postępowania.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacje podlegają oddaleniu.

W pierwszej kolejności należy wskazać, iż wbrew twierdzeniom podniesionym przez pozwanego, uzasadnienie wyroku Sądu I instancji spełnia wszelkie wymagania przewidziane przez art. 328 § 2 k.p.c., a co się z tym wiąże możliwa była apelacyjna kontrola zapadłego w sprawie rozstrzygnięcia. Jak bowiem wskazuje się w najnowszym orzecznictwie Sądu Najwyższego zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. może być usprawiedliwiony tylko w wyjątkowych okolicznościach, w których treść uzasadnienia orzeczenia Sądu uniemożliwia całkowicie dokonanie oceny toku wywodu, który doprowadził do wydania orzeczenia w sprawie (por. wyrok SN z dnia 16 października 2009 roku, sygn. akt I UK 129/09, LEX nr 558286).

Odnosząc się do dalszych zarzutów obu apelacji należy wskazać, iż przesłanki uznania wzorca umowy za niedozwolone wynikają z przepisów kodeksu cywilnego. W świetle przepisu art. 385¹ § 1 k.c. niedozwolonym postanowieniem wzorca umowy jest takie postanowienie, które kształtuje prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy.

Rażące naruszenie interesów konsumenta można rozumieć jako nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków na jego niekorzyść w określonym stosunku obligacyjnym. Natomiast działanie wbrew dobrym obyczajom (w zakresie kształtowania treści stosunku obligacyjnego) oznacza tworzenie przez partnera konsumenta takich klauzul umownych, które godzą w równowagę kontraktową stron takiego stosunku. Obie wskazane w art. 385¹ § 1 k.c. formuły prawne służą ocenie tego, czy standardowe klauzule umowne zawarte we wzorcu przekraczają zakreślone przez ustawodawcę granice rzetelności kontraktowej twórcy wzorca w zakresie kształtowania praw i obowiązków stron konsumenckiego stosunku obligacyjnego (zob. wyrok SN z dnia 13 lipca 2005r. I CK 832/04, LEX nr 159111).

Nadto nie należy zapominać, iż w większości zakwestionowane postanowienia wzorców umowy są bądź tożsame bądź podobne do tych już wcześniej uznanych za niedozwolone i wpisanych do rejestru prowadzonego przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Przedsiębiorca nie powinien więc umieszczać w stosowanych przez siebie wzorcach umowy postanowień uznanych uprzednio za niedozwolone. Prowadzony rejestr jest bowiem jawny i w ocenie Sądu Apelacyjnego jego cel jest także taki, aby umożliwić przedsiębiorcy wyeliminowanie już na etapie tworzenia wzorca postanowień niedozwolonych, które kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszających jego interesy.

W dalszej kolejności należy przejść do oceny poszczególnych zarzutów obu apelacji.

W zakresie zarzutów apelacji powoda, Sąd Apelacyjny podziela w pełni stanowisko Sądu Okręgowego o braku abuzywności klauzuli o treści „Bank może zmienić postanowienia Ogólnych warunków z ważnych przyczyn obejmujących w szczególności:...”. Trafnie wskazuje Sąd I instancji, iż co do zasady strona ma możliwość zmiany ogólnych warunków umów, a jedynie konieczne jest wskazanie ważnych przyczyn z jakich może to nastąpić. Oceniając zaś ten konkretny wzorzec umowy należy podkreślić, że przyczyny ewentualnych zmian zostały wskazane i tym samym użycie słowa „w szczególności” nie może przemawiać za uznaniem tego postanowienia za niedozwolone.

Przechodząc do oceny zarzutów zawartych w apelacji pozwanego w pierwszej kolejności należy odnieść się do zarzutu naruszenia art. 385¹ § 4 k.c. w związku z art. 6 k.c. Przepis art. 6 k.c. formułuje jedynie zasadę rozkładu ciężaru dowodu, zaś art. 385¹ § 4 k.c. wskazuje jedynie, iż ciężar wykazania, że określone postanowienie umowne zostało uzgodnione indywidulanie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje. W kontekście zaś przedmiotowej sprawy gołosłowne powołanie się na powyższy zarzut, sformułowany wyłącznie z uwagi na jedno ze zdań zamieszczonych we wstępnej części uzasadnienia Sądu I instancji nie mogło być trafne. W ocenie Sądu Apelacyjnego, pozwany nie wykazał, aby Sąd I instancji w jakikolwiek sposób naruszył regułę z art. 6 k.c. Nie może bowiem budzić żadnych wątpliwości, że powód w każdej z wszczętych spraw przedłożył dowody w postaci ogólnych warunków umów oraz regulaminu, którymi Bank się posługuje, a w których znajdowały się zakwestionowane postanowienia. Ocena zaś tych postanowień dokonana przez Sąd I instancji, nie może być kwestionowane poprzez powołanie się na naruszenie wskazanych powyżej przepisów prawa.

Wbrew także stanowisku pozwanego trafnie przyjął Sąd Okręgowy, iż postanowienie uwzględnione w punkcie I wyroku jest sprzeczne z dobrymi obyczajami i narusza interesy konsumentów. Nie można również przyjąć, iżby Sąd I instancji odmiennie ocenił dwie tożsame klauzule. Zakwestionowane postanowienie zawarte we wzorcu umożliwia pozwanemu na dokonanie jednostronnej zmiany lub nawet rezygnacji ze świadczenia poszczególnych usług bankowości elektronicznej. Powyższe uprawnienie na skutek którego Bank uzyskuje prawo do jednostronnej zmiany zakresu świadczonych usług do których świadczenia zobowiązał się w umowie uprzednio zawartej z konsumentem (Usługi bankowości elektronicznej to bowiem usługi świadczone przez Bank na podstawie umowy zawartej z posiadaczem rachunku - § 2 ust. 1 pkt 17 Ogólnych warunków), jak trafnie przyjął Sąd I instancji jest uprawnieniem odmiennym od możliwości rozwiązania samej umowy o usługi bankowości elektronicznej. Powyższe uprawnienie jest także odmienne od postanowienia zawartego w § 19 ust. 1 Ogólnych warunków. W oparciu o ww. postanowienie Bank może zmienić zapisy Ogólnych warunków nie zaś dokonać jednostronnej zmiany zakresu świadczonych usług. Ponadto ważne przyczyny uzasadniające zmianę zakresu świadczonych usług (umowy) winny zostać skorelowane z konkretnymi usługami. Zmiana czy rezygnacja z danej usługi nie zawsze może być uzasadniona jedną generalna przyczyną. W obecnej zaś sytuacji Bank, w trakcie trwania stosunku prawnego z konsumentem, bez konieczności rozwiązania umowy przez siebie, a więc i utraty klienta, może odmiennie ukształtować tenże stosunek prawny i postawić przed tym faktem konsumenta – klienta Banki. Takie zaś postanowienie jest w ocenie Sądu Apelacyjnego abuzywne.

Nie doszło także zdaniem Sądu I instancji do naruszenia art. 385¹ § 1 k.c. w związku z art. 385³ pkt 2 k.c. poprzez uznanie za niedozwolone klauzul wskazanych w punktach II i III zaskarżonego wyroku. Ponownie podkreślić należy, iż kontrola abstrakcyjna polega na kontroli wzorca jako takiego, w trakcie kontroli abstrakcyjnej ocenie podlega więc treść danego zaskarżonego postanowienia wzorca, a nie sposób jego faktycznego, czy też potencjalnego wykorzystania przy uwzględnieniu intencji przedsiębiorcy.

Mając na uwadze powyższe należy uznać, że trafnie wskazuje Sąd Okręgowy, iż w oparciu o zakwestionowane bardzo ogólne postanowienia dochodzi do wyłączenia lub istotnego ograniczenia odpowiedzialności Banku względem konsumenta za nie wykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania w stosunku do zasad określonych w art. 471 k.c. i następnych. Takie postanowienie jest więc rażąco krzywdzące dla konsumenta. Przedmiotowe zapisy kształtuje relacje stron nieproporcjonalnie niekorzystnie dla konsumenta, co rażąco narusza zasadę wzajemnego rzetelnego i uczciwego działania obu stron umowy. Ponadto odwoływanie się przez Bank, iż w pewnych sytuacjach pozwany będzie ponosił odpowiedzialność w stosunku do konsumentów nie może podważyć trafności stanowiska Sądu I instancji. Podkreślić bowiem należy, iż objęte sporem klauzule poprzez niedoinformowanie konsumenta mogą wywołać u niego błędne przekonanie co do zakresu przysługujących mu praw i możliwości dochodzenia przez niego roszczeń w stosunku do pozwanego. Zapisy sugeruje bowiem, iż w określonych sytuacjach konsument nie będzie miał możliwości dochodzenia roszczeń.

Brak jest także podstaw do przyjęcia, że doszło do naruszenia art. 385¹ § 1 k.c. w związku z art. 385³ pkt 4 k.c. w związku z art. 384 § 4 k.c. Wbrew stanowisku pozwanego postanowienie w myśl którego „Rozpoczęcie przez Posiadacza korzystania z nowych usług lub funkcjonalności, o których mowa w ust. 7 jest równoznaczne z akceptacją stosownych postanowień Ogólnych warunków” jest sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumenta. Kluczową kwestią dla oceny treści zakwestionowanego postanowienia nie jest, jak stara się wykazać pozwany, to czy konsument ostatecznie skorzysta z nowo oferowanej usługi czy funkcjonalności, ale to czy przed możliwością skorzysta z tej nowej usługi czy funkcjonalności zapewniona mu zostanie realna możliwość zapoznania się z treścią zmienionych postanowień Ogólnych warunków. Nie można bowiem dopuścić do sytuacji w której kontrahent w sposób jednostronnie przez siebie ustalony będzie interpretował często nieświadome działania konsumenta. Należy bowiem dążyć do sytuacji w której konsument będzie podejmował decyzję w sytuacji, gdy już został poinformowany, a tym samym jego decyzję będzie można uznać za w pełni świadomą.

Nie zasadnie zarzuca także pozwany, iż Sąd I instancji dopuścił się naruszenia art. 384 § 1 k.c. w związku z art. 919 – 921 k.c. Nie budzi bowiem żadnych wątpliwości, iż regulamin jako szczególna postać wzorca umowy (art. 384 § 1 k.c.) może podlegać ocenie w toku postępowania w sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone. Poddane ocenie klauzule zostały zawarte właśnie w regulaminie (Regulamin Konkursu „[…]), który został ustalony przez pozwanego i jako wzorzec umowy może podlegać kontroli abstrakcyjnej w toku postępowania sądowego. W tym zakresie bowiem Sąd Apelacyjny podziela i przyjmuje za własne stanowisko zaprezentowane w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 20 stycznia 2011 roku, sygn. akt I CSK 218/10, LEX nr 707845. Nie mógł więc Sąd I instancji naruszyć art. 919 – 921 k.c., albowiem zastosowanie tychże przepisów nie było wymagane w przedmiotowej sprawie.

Oceniając zaś pozostałe zarzuty dotyczące klauzul zawartych w Regulaminie należy wskazać, iż także i one nie mogły okazać się zasadne.

W pierwszej kolejności należy wskazać, iż trafnie przyjął Sąd I instancji, że niedozwolonymi są klauzule o treści wskazanej w punktach VI i VII zaskarżonego wyroku. Nie może bowiem budzić wątpliwości pogląd, że postanowienia wzorca, które przyznają Bankowi uprawnienie do zakończenia stosunku prawnego w dowolnym momencie czy też uprawnienie do dowolnej zmiany warunków konkursu należy uznać za sprzeczne z samą naturą stosunku prawnego obligacyjnego, a tym samym słusznie są uznawane za abuzywne.

Nie może dojść do sytuacji w której konsument w ustalonym przez Bank czasie trwania konkursu, celem uzyskania nagrody podejmuje określone czynności, a następnie może zostać zaskoczony informacją, że konkurs został przerwany. Nie jest przy tym istotne to czy tenże konsument może zrezygnować z udziału w konkursie. To bowiem pozwany jako organizator konkursu przyjął na siebie zobowiązanie, że za wykonanie w ustalonych czasie określonych czynności, zostanie przyznana określona nagroda. Niewątpliwie takie działanie rażąco narusza interesy konsumenta narażając go na przykrość, zawód czy powodując przeświadczenie, iż podjęte czynności (dokonane transakcje) były zbędne. Takie zaś postępowanie nie może zostać uznane za zgodne z aprobowanymi w społeczeństwie obyczajami. Przyjętego stanowiska nie może podważyć także argument, iż uczestnik konkursu nie może wiedzieć, czy rzeczywiście nagrodę otrzyma. Owszem nie może on tego wiedzieć, ale biorąc udział w konkursie (podejmując wymagane czynności) może przypuszczać, że ma szansę nagrodę wygrać.

Również nie może dojść do sytuacji w której uczestnik Konkursu, licząc na otrzymanie określonej w Regulaminie nagrody, zostaje zaskoczony i po zakończeniu konkursu otrzymuje nagrodę inną. To zaś że ten produkt mający zastąpić wskazaną w Regulaminie nagrodę ma mieć podobne właściwości, funkcjonalność oraz podobną wartość nie zmienia faktu, że nie jest on tą samą rzeczą, która miała być nagrodą w konkursie, a której konsument oczekiwał. Ponadto tylko i wyłącznie w gestii przedsiębiorcy pozostawiona została ocena tego, że nowa rzecz mająca zastąpić pierwotną nagrodę, ma podobne właściwości, funkcjonalność oraz podobną wartość. Konsument nie ma na ten wybór żadnego wpływu i nie może go podważyć. Powyższe „umacnia” abuzywność przedmiotowego postanowienia. Zaistniała zatem nieusprawiedliwiona dysproporcja praw na niekorzyść konsumenta oraz nieusprawiedliwiona okolicznościami ochrona interesów przedsiębiorcy, który w sposób dowolny może dokonywać zmian w zakresie przyznawanych nagród.

Odnosząc się do zarzutów skierowanych przeciwko rozstrzygnięciom zawartym w punktach VIII, IX i X wyroku, należy wskazać, iż winny one zostać ocenione łącznie. Zaskarżone postanowienia o treści: „Organizator nie ponosi odpowiedzialności za ewentualne wady fizyczne nagrody.”; „W przypadku nagrody wydanej wraz z gwarancją producenta, wady towaru powinny zostać zgłoszone wyłącznie bezpośrednio w punktach serwisowych producenta, wskazanych w dokumencie gwarancji.” oraz „Organizator nie ponosi odpowiedzialności za wady nagród oraz nieprawidłowości związane z działaniem Poczty Polskiej oraz firm kurierskich.”, przewidują generalne wyłączenie odpowiedzialności pozwanego w przypadku niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, a nadto tworzą w świadomości konsumenta błędne przeświadczenie, o niemożności formułowania roszczeń związanych z wadami rzeczy w stosunku do pozwanego. Takie zaś zapisy trafnie zostały uznane przez Sąd I instancji za niedozwolone.

Nie budzi bowiem żadnych wątpliwości, iż pozwany ponosi odpowiedzialność w przypadku wad rzeczy będącej nagrodą w konkursie na zasadach ogólnych (art. 471 i nast. k.c.) i już z tej przyczyny zaskarżone postanowienia, które generalnie wyłączają jego odpowiedzialność za wady rzeczy i nakazują konsumentowi kierowanie roszczeń wyłącznie w stosunku do gwaranta, stanowią klauzule abuzywne. W tej zaś sytuacji powoływanie się przez pozwanego w apelacji na okoliczność, iż nie ponosi on odpowiedzialności z tytułu rękojmi nie mogło doprowadzić do zmiany zapadłego orzeczenia.

Podobnie pozwany nie może wyłączyć swojej odpowiedzialności w stosunku do konsumenta powołując się na fakt niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania przez podmioty którymi się posługuje przy jego wykonaniu (w tym wypadku firm kurierskich i Poczty Polskiej). W myśl zasad ogólnych Bank za działania „pośredników” ponosi odpowiedzialność jak za działania własne (art. 474 k.c.). Pozwany przy pomocy zaskarżonego postanowienia stara się więc przesunąć ciężar prowadzenia przedsiębiorstwa na konsumenta a więc jednostkę zdecydowanie słabszą. W tej sytuacji nie mogły okazać się zasadne argumenty w myśl których odpowiedzialność podmiotów świadczących usługi pocztowe jest ograniczona.

Także zarzut dotyczący ostatniego z zakwestionowanych postanowień, nie mógł okazać się zasadny. Pomimo tego, że z treści samego postanowienia nie wynika bezpośrednie uprawnienie do zmiany Regulaminu przez pozwanego, to jednak sposób jego sformułowania może wywołać takie przekonanie u konsumentów. Takie też niejasne sformułowanie może zostać przez profesjonalistę wykorzystane właśnie w celu umożliwienia mu dokonania jednostronnych zmian Regulaminu w trakcie trwania konkursu, co narusza zasadę lojalności wobec konsumenta.

Głównym jednakże zarzutem jaki można sformułować pod adresem zakwestionowanego postanowienia jest to, iż ustanawia on sposób informowania uczestników konkursu o treści Regulaminu i jego zmianach w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając interesy konsumentów. Należy wskazać, iż treść Regulaminu czy też informacje o jego ewentualne zmianach są dostępne jedynie w siedzibie Banku, jego oddziałach oraz na stronie internetowej. Taki sposób komunikowania wymusza na konsumencie ciągłą aktywność (konieczność śledzenia strony internetowej, wizyty w siedzibie czy oddziale Banku) celem zapoznania się z treścią Regulaminu czy też jego ewentualnych zmian. Bank zawierając takie postanowienie we wzorcu zwalnia się z ciążącego na nim obowiązku przekazania informacji i przerzuca ten obowiązek na konsumenta. W tej zaś sytuacji możliwość dowiedzenia się przez konsumenta o samym konkursie, jego zasadach zostaje w niedopuszczalny sposób utrudniona co niewątpliwie narusza szeroko rozumiany interes konsumenta.

Z tych też względów obie apelacje jako niezasadne podlegały oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c.

Także z tego względu zachodziła w oparciu o art. 100 k.p.c. podstawa do wzajemnego zniesienia kosztów postępowania apelacyjnego.