Uchwała z dnia 1969-03-26 sygn. III CZP 16/69

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Uchwała

Sądu Najwyższego

z dnia 26 marca 1969 r.

III CZP 16/69

Przewodniczący: sędzia Z. Wasilkowska (sprawozdawca). Sędziowie: J. Przybylski, F. Wesely.

Sentencja

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Danuty D. przeciwko Henrykowi D. o rozwód, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki dla m.st. Warszawy postanowieniem z dnia 11 stycznia 1969 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.: "Jaka jest początkowa data płatności alimentów zasądzonych na podstawie art. 60 k.r.o. w wyroku orzekającym rozwód? W szczególności czy za datę tę należy przyjąć datę zgłoszenia wniosku w trybie art. 444 k.p.c. i oznaczyć ją w wyroku, czy też datę taką stanowi z mocy samego prawa data uprawomocnienia się wyroku orzekającego rozwód?"

postanowił udzielić następującej odpowiedzi:

Początkową datę płatności alimentów zasądzonych na podstawie art. 60 k.r.o. w wyroku orzekającym rozwód stanowi data uprawomocnienia się tego wyroku.

Uzasadnienie

Zgodnie z art. 444 k.p.c. małżonek może dochodzić roszczeń alimentacyjnych od drugiego małżonka "na wypadek orzeczenia rozwodu". Już z brzmienia powyższego przepisu wynika, że przesłanką uwzględnienia żądania alimentów jest orzeczenie rozwodu. Gdyby samo żądanie orzeczenia rozwodu zostało oddalone, nie mogłoby w ogóle wchodzić w grę zasądzenie alimentów w wyroku. Jeżeli zaś wyrok zawiera orzeczenie rozwodu, to alimenty mogą być zasądzone, jednakże zasądzenie to stoi w ścisłym związku z uprawomocnieniem się samego orzeczenia rozwodu. W razie uchylenia wyroku w części orzekającej rozwód, musiałoby również ulec uchyleniu orzeczenie o alimentach, skoro alimenty są zasądzone zawsze tylko "na wypadek orzeczenia rozwodu". W konsekwencji zasądzenie alimentów odnosi skutek dopiero z chwilą uprawomocnienia się wyroku orzekającego rozwód. Podobne wnioski płyną również z przepisu art. 60 k.r.o., stanowiącego materialnoprawną przesłankę żądania alimentów przez małżonka rozwiedzionego.

Skoro więc alimentów może żądać małżonek rozwiedziony, to już to samo przesądza o tym, że żądanie takie może być zgłoszone albo już po orzeczeniu rozwodu albo - najczęściej - w procesie o rozwód, lecz tylko na wypadek, gdy zostanie orzeczony rozwód, a więc gdy dotychczasowi małżonkowie staną się małżonkami rozwiedzionymi.

Przepis art. 444 k.p.c. jest więc konsekwencją materialnoprawnego postanowienia art. 60 k.r.o. Niezależnie od powyższego także istnienie lub brak przesłanek, od których ustawa uzależnia istnienie obowiązku alimentacyjnego pomiędzy małżonkami rozwiedzionymi i zakres tego obowiązku, mogą być stwierdzone tylko w wyroku orzekającym rozwód. Dotyczy to zwłaszcza wymaganej przez art. 60 § 1 k.r.o. przesłanki, żeby małżonek żądający alimentów nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia, oraz - w wypadku żądania alimentów na podstawie art. 60 § 2 k.r.o. - przesłanki, żeby małżonek, od którego żąda się alimentów, został pozytywnie uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia małżeńskiego. O tym, czy i który z małżonków jest winien rozkładu pożycia, może decydować wyłącznie sentencja prawomocnego wyroku rozwodowego. Dopóki więc nie ma prawomocnego wyroku orzekającego rozwód, obowiązek alimentacyjny przewidziany w art. 60 k.r.o. nie powstaje. Przemawia to więc z całą stanowczością za poglądem, że alimenty zasądzone w wyroku orzekającym rozwód płatne są dopiero z chwilą uprawomocnienia się tego wyroku.

Przeciwko temu poglądowi nie mogą przemawiać wątpliwości podniesione przez Sąd Wojewódzki w uzasadnieniu pytania prawnego, a w szczególności fakt, że jego przyjęcie doprowadza do przyrównania sytuacji małżonka do sytuacji małoletnich dzieci (dla których alimenty biegną również od daty uprawomocnienia się wyroku rozwodowego), chociaż poza tym istnieją w tej sytuacji znaczne różnice, które doprowadziły Sąd Najwyższy do wyrażonego w wielu orzeczeniach (por. uchwałę 7 sędziów S.N. - O.S.N. 1954, zeszyt II, poz. 26) stanowiska, iż rozstrzygnięcie o alimentach na rzecz małżonka nie stanowi integralnej części wyroku orzekającego rozwód i nie musi dzielić jego losów. Sama okoliczność, że w odniesieniu do tej konkretnej kwestii sytuacja małżonka rozwiedzionego i dzieci będzie - aczkolwiek z innych przyczyn - jednakowa, niczego nie przesądza i nie mogłaby posłużyć za argument przeciwko omawianemu tu poglądowi. Jeśli zaś chodzi o fakt, że może nastąpić rozbieżność między datą uprawomocnienia się wyroku orzekającego rozwód a datą uprawomocnienia się orzeczenia zasądzającego alimenty (co może mieć miejsce w wypadku uchylenia wyroku w części dotyczącej alimentów na rzecz małżonka), to rozbieżność ta może być wyłącznie jednokierunkowa, to znaczy że uprawomocnienie się orzeczenia o alimentach może być tylko późniejsze od uprawomocnienia się orzeczenia rozwodu.

Taka rozbieżność nie stoi w sprzeczności ani z art. 60 k.r.o., ani z art. 444 k.p.c. Skoro jednak ten ostatni przepis zezwala na dochodzenie roszczeń alimentacyjnych na wypadek orzeczenia rozwodu, to należy przyjąć, że również w razie późniejszego uprawomocnienia się rozstrzygnięcia o alimentach dochodzonych w procesie rozwodowym będą one służyły wstecz od daty uprawomocnienia się orzeczenia rozwodu. Jeśli wreszcie chodzi o poruszony przez Sąd Wojewódzki problem, że źródłem uprawnienia małżonka do dostarczenia mu środków utrzymania przez drugiego małżonka jest nie rozwód, lecz samo zawarcie małżeństwa, i że małżonek ma prawo również przez okres trwania procesu rozwodowego otrzymywać należne mu - aczkolwiek nie na podstawie art. 60 k.r.o. - środki utrzymania, to sprawa ta jest regulowana przepisami art. 443 i 445 k.p.c. Nie wymaga ona bliższego omówienia, albowiem wykracza poza postawione pytanie prawne.

Z tych przyczyn Sąd Najwyższy udzielił odpowiedzi objętej sentencją uchwały.