Uchwała z dnia 1997-07-24 sygn. III CZP 26/97

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 26/97

Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 24 lipca 1997 r.

Przewodniczący: sędzia SN T. Wiśniewski (sprawozdawca).

Sędziowie SN: J. Gudowski, H. Ciepła.

Sąd Najwyższy w sprawie ze skargi Bożeny O. na czynność komornika po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym dnia 4 lipca 1997 r. zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Wojewódzki w Białymstoku, postanowieniem z dnia 16 kwietnia 1997 r. sygn. akt (...), do rozstrzygnięcia w trybie art. 390 k.p.c.:

"Czy wierzytelności małżonka z tytułu prowadzenia przez niego działalności gospodarczej można zaliczyć do wierzytelności o wynagrodzenie za pracę i usługi świadczone osobiście, w rozumieniu art. 33 pkt 8 k.r. i o. i czy w związku z tym stanowią one składnik majątku odrębnego, czy też są majątkiem dorobkowym obojga małżonków?"

podjął następującą uchwałę:

Nie stanowią dorobku wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za usługi osobiste świadczone przez jednego z małżonków w ramach prowadzonej przez niego działalności gospodarczej.

Postanowieniem z dnia 6 lutego 1997 r. Sąd Rejonowy w Białymstoku oddalił skargę Bożeny O. na odmowę przez Komornika tegoż sądu częściowego umorzenia postępowania egzekucyjnego wszczętego z wniosku wierzyciela - Banku Spółdzielczego w Z. przeciwko jej małżonkowi - dłużnikowi Ryszardowi O. Wymieniona domagała się mianowicie umorzenia tego postępowania w zakresie egzekucji z wierzytelności dłużnika z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej, wychodząc z założenia, że egzekucja ta nie jest dopuszczalna, gdyż wierzytelności te stanowią majątek dorobkowy, tytuł wykonawczy natomiast wydany został jedynie przeciwko dłużnikowi. Dodać trzeba, że wcześniej, bo postanowieniem z dnia 22 września 1995 r. Sąd Rejonowy w Białymstoku oddalił jej skargę na czynność wskazanego Komornika, polegającą na zajęciu powyższych wierzytelności. Zażalenie skarżącej na to postanowienie zostało oddalone postanowieniem Sądu Wojewódzkiego w Białymstoku z dnia 12 grudnia 1995 r.

W postępowaniu toczącym się wskutek wniesienia wskazanej skargi sądy obu instancji zajęły stanowisko, że egzekucja skierowana została do majątku odrębnego dłużnika. Należy też zaznaczyć, że wniosek wierzyciela o nadanie tytułowi wykonawczemu, wydanemu przeciwko dłużnikowi Ryszardowi O., także klauzuli przeciwko jego małżonce został oddalony przez Sąd Rejonowy w Białymstoku postanowieniem z dnia 21 grudnia 1994 r. Postanowienie to uprawomocniło się w pierwszej instancji.

Rozpoznając zażalenie Bożeny O. na wymienione na wstępie postanowienie z dnia 6 lutego 1997 r., Sąd Wojewódzki w Białymstoku powziął poważne wątpliwości prawne, którym dał wyraz w pytaniu prawnym przedstawionym Sądowi Najwyższemu w trybie art. 390 w zw. z art. 397 § 2 i art. 13 § 2 k.p.c.

Zasadnicza wątpliwość Sądu Wojewódzkiego sprowadza się do tego, że skoro w myśl art. 33 pkt 8 k.r.o. w skład majątku odrębnego każdego z małżonków wchodzą wierzytelności o wynagrodzenie za pracę lub za inne usługi świadczone osobiście przez jednego z małżonków, przy czym wynagrodzenie za pracę stanowi zawsze "czysty dochód" pracownika, podczas gdy dochody z prowadzenia działalności gospodarczej częściowo związane są z pokrywaniem kosztów tej działalności (zakup towarów, utrzymanie lokalu, opłacenie pracowników), to należałoby uznać, że dochody z tej działalności - na zasadach ogólnych - stanowią przedmiot majątku dorobkowego.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 32 § 1 k.r.o., dorobkiem małżonków są przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej przez oboje małżonków lub przez jedno z nich. W § 2 tego artykułu ustawodawca wymienia przykładowo - używa bowiem zwrotu "w szczególności" - dwie kategorie przedmiotów majątkowych będących dorobkiem małżonków, a mianowicie:

1) pobrane wynagrodzenie za pracę i za inne usługi oraz

2) dochody z majątku wspólnego i majątków odrębnych.

W ścisłym związku z art. 32 k.r.o. pozostaje art. 33 k.r.o., albowiem zawiera zamknięty katalog przedmiotów majątkowych, które nie wchodzą w skład majątku wspólnego, lecz należą do majątków odrębnych każdego z małżonków. Również art. 34 k.r.o. bliżej określa, co jest objęte wspólnością ustawową. Jego treść normatywną można tutaj jednak pominąć, bo nie ma ona znaczenia dla rozstrzygnięcia rozważanego zagadnienia.

Z punktu widzenia omawianego zagadnienia istotna jest natomiast okoliczność, że w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym przyjęto zasadę, według której regułą jest przynależność dochodu uzyskiwanego w czasie trwania wspólności ustawowej do majątku dorobkowego, wyjątkiem zaś zaszeregowanie konkretnego wpływu do majątku odrębnego poszczególnych małżonków. Zasada ta powinna więc rozstrzygać wszelkie wątpliwości co do tego, czy konkretny przedmiot majątkowy należy zaliczyć do majątku wspólnego, czy też odrębnego. Jeżeli chodzi o samo pojęcie "przedmiotów majątkowych", składających się w myśl art. 31 i 32 k.r.o., na majątek wspólny, to należy z kolei zwrócić uwagę, że jego zakresem objęte są również wszelkie wierzytelności. Przedmiotów majątkowych w rozumieniu tych artykułów nie można bowiem utożsamiać z rzeczami. Wniosek taki należy wyprowadzić m.in. z faktu, że art. 33 k.r.o. wśród składników majątku odrębnego wymienia expressis verbis wierzytelności (pkt 8). Z unormowania zawartego w art. 33 pkt 8 k.r.o. wynika mianowicie, że odrębny majątek każdego z małżonków stanowią wierzytelności o wynagrodzenie za pracę lub za inne usługi świadczone osobiście przez jednego z nich. Określając zatem wierzytelności, które zostały włączone do majątku odrębnego, ustawodawca ma na względzie sposób ich nabycia.

Nie ulega wątpliwości, że jednym ze źródeł nabycia wierzytelności może być prowadzenie przez wierzyciela działalności gospodarczej. Baza materialna tej działalności może być różnorodna. Jeżeli należy ona do majątku wspólnego powstaje wówczas cały splot problemów związanych m.in. z oceną, czy dana czynność mieściła się w granicach zwykłego zarządu i czy wchodzi w grę odpowiedzialność za zobowiązania wobec osób trzecich. Ten aspekt zagadnienia z uwagi na treść analizowanego pytania prawnego należy jednak pozostawić na uboczu. Z punktu widzenia tego pytania istotna jest bowiem inna okoliczność, a mianowicie, czy w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą można nieraz mówić o osobistym świadczeniu usług przez podmiot gospodarczy. Nie ulega wątpliwości, że tak.

Z całokształtu materiału normatywnego dotyczącego działalności gospodarczej wynika, że można wyszczególnić jej cztery podstawowe rodzaje, a mianowicie: wytwórczą, budowlaną, handlową i usługową (przykładowo art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 23 grudnia 1988 r. o działalności gospodarczej - Dz. U. Nr 41, poz. 324 ze zm.). W ich obrębie możliwe są zresztą dalsze wewnętrzne podziały, a poza tym niewykluczone są inne jeszcze rodzaje działalności gospodarczej, zwłaszcza że powyższy podział przedstawia się jako semantycznie niekonsekwentny, gdyż np. działalność budowlana może być usługowa, wytwórcza, itd. (por. w tej kwestii uzasadnienie uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 18 czerwca 1991 r. III CZP 40/91 - OSNCP 1992, z. 2, poz. 17). Niezbyt jasno też rysują się granice przedmiotowych zakresów pojęć "handel" i "usługa".

Należało zwrócić uwagę na te wszystkie nieścisłości, albowiem również w art. 33 pkt 8 k.r.o. ustawodawca posługuje się zwrotem "usługa", przy czym - podobnie jak w formule przepisu art. 32 § 2 pkt 1 k.r.o.- uzupełnia go element w postaci wymagania świadczenia usługi osobiście. Dlatego też wobec różnorodności rodzajów działalności gospodarczej oraz zróżnicowania jej pod względem rozmiaru i charakteru, a jednocześnie z uwagi na nieuregulowanie świadczenia usług jako takich wśród umów nazwanych w kodeksie cywilnym (por. art. 750), trzeba przyjąć, że przy udzielaniu odpowiedzi na przedstawione pytanie prawne nie można abstrahować od tego, że o zakwalifikowaniu określonych wierzytelności związanych z działalnością gospodarczą do majątku odrębnego względnie majątku dorobkowego decyduje w istocie rzeczy zawsze konkretna sytuacja danego małżonka prowadzącego tę działalność. Usługę, w rozumieniu art. 33 pkt 8 k.r.o., należy więc rozumieć szeroko. Jednakże uwzględniać trzeba, też to, że ma to być usługa świadczona przez małżonka osobiście.

Przytoczona argumentacja przemawiała zatem za rozstrzygnięciem przedstawionego zagadnienia prawnego jak w sentencji uchwały.