Wyrok z dnia 1974-11-12 sygn. I CR 602/74

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I CR 602/74

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 listopada 1974 r.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu sprawy z powództwa Marii D. przeciwko M. K., Z. M. o ustalenie współautorstwa i zapłatę kwoty 11 440 zł na skutek rewizji powódki od wyroku Sądu Wojewódzkiego dla W. z dnia 13 maja 1974 r.

- oddalił rewizję i zasądził od powódki na rzecz pozwanych 300 zł tytułem kosztów postępowania rewizyjnego

UZASADNIENIE

W pozwie powódka żądała ustalenia, że jest współautorem wraz z pozwanymi M. K. i Z. M. podręcznika pt. "Księgowość przedsiębiorstw handlowych" cz. III oraz zasądzenia solidarnie od pozwanych kwoty 11 400 zł i zawiadomienia Państwowego Wydawnictwa Szkolnictwa Zawodowego o toczącym się procesie. Następnie cofnęła żądanie pozwu o ustalenie i zrzekła się częściowo roszczenia, popierała natomiast powództwa o wynagrodzenie za wykonaną pracę, wyjaśniając, że nie wydrukowano podręcznika, co do którego Instytut wyraził zgodę, a w której to wersji miała ona swój udział, wydrukowano natomiast podręcznik, w którym nie uwzględniono uwagi z trzeciej już recenzji pióra powódki. Państwowe Wydawnictwo Szkolnictwa Zawodowego przystąpiło do sprawy w charakterze interwenienta ubocznego po stronie pozwanych.

Sąd Wojewódzki umorzył postępowanie w części dotyczącej ustalenia współautorstwa oraz żądania zasądzenia kwoty 4440 i oddalił powództwo o 7000 zł. U postaw tego rozstrzygnięcia leży następujący stan faktyczny ustalony przez Sąd Wojewódzki. Pozwani w 1968 r. zawarli umowę wydawniczą z Państwowym Wydawnictwem Szkolnictwa Zawodowego, w której zobowiązali się do napisania podręcznika pt. "Księgowość przedsiębiorstw handlowych" część III. W tym czasie powódka pełniła funkcję wiceprzewodniczącej Komisji Ocen Ministerstwa Oświaty i Szkolnictwa Wyższego, która to Komisja decydowała o dopuszczeniu podręcznika do druku. Na podstawie odrębnej umowy wydawniczej powódka wraz z inną osobą podjęła się recenzji podręcznika pozwanych. W pewnym momencie powódka oświadczyła pozwanym, że tekst podręcznika wymaga dalszych zmian i skłonna jest opracować osobiście dodatkową recenzję za odrębnym wynagrodzeniem. Pozwani się na to zgodzili. Pozostawili wówczas w Wydawnictwie oświadczenie na piśmie o zgodzie na włączenie powódki do zespołu autorskiego i wypłacenie jej wynagrodzenia w wysokości 1/3 wynagrodzenia za podręcznik. Powódka opracowała recenzję w formie odrębnych trzech arkuszy autorskiego tekstu. Pozwani po zapoznaniu się z treścią recenzji stwierdzili, że zmienia ona układ podręcznika, pogarsza jego treść i sprzeciwili się wprowadzeniu zmian zaproponowanych przez powódkę, wycofali swoje poprzednie oświadczenie i skierowali podręcznik do oceny Komisji bez części opracowanej przez powódkę. Podręcznik został wydany w wersji opracowanej przez pozwanych. Roszczenie o zapłatę 7000 zł powódka wywodzi z umowy ustnej z pozwanymi, na którą powołuje się w piśmie do PWSZ z 3 grudnia 1972 r. Postanowienia tej umowy nie zostały przez strony sprecyzowane, a w szczególności nie określono zakresu świadczenia powódki, w zamian którego miała otrzymać prawa autorskie i wynagrodzenie w wysokości 1/3 wynagrodzenia wypłaconego przez wydawnictwo za podręcznik. W braku istotnych elementów umowy należy uznać, że umowa do skutku nie doszła. Stanowisko to ma potwierdzenie w wycofaniu przez pozwanych pisma z 21 listopada 1972 r. przed jego podpisaniem przez powódkę, a także w niewykorzystaniu opracowania dokonanego przez powódkę w podręczniku oddanym do druku. Brak jest również podstaw do zasądzenia od pozwanych na rzecz powódki dochodzonej kwoty na podstawie przepisów o odpowiedzialności za szkody wyrządzone czynem niedozwolonym. Powódka podejmując się opracowania nowego układu podręcznika względnie jego odrębnej części działała w błędnym przekonaniu, że pozwani bezkrytycznie zaakceptują jej propozycje.

W postępowaniu pozwanych brak jest elementów czynu niedozwolonego. Uznanie przez pozwanych opracowania powódki jako nieprzydatnego lub wręcz niewskazanego do zamieszczenia w podręczniku znalazło oparcie w decyzji Instytutu Kształceni Zawodowego, który wyraził zgodę na przekazanie do druku podręcznika w wersji opracowanej przez pozwanych.

W konsekwencji wobec braku podstaw do żądania odszkodowania Sąd powództwo oddalił, umarzając postępowanie w części ograniczonej.

W rewizji od tego wyroku w części oddalającej powództwo o 7000 zł powódka wnosi o jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

W rewizji powódka zarzuca uchybienie procesowe na skutek nie przeprowadzenia dowodu z zeznań wskazanego przez nią świadka K. oraz dowodu z przesłuchania stron i w związku z tym nie wyjaśnienie treści umowy łączącej powódkę z pozwanymi oraz wadliwość oceny, że umowa między powódką a pozwanymi nie doszła do skutku wobec braku istotnych elementów. Zarzuty te są nieuzasadnione. Sprawa została dostatecznie wyjaśniona do stanowczego rozstrzygnięcia. Nie zachodziła potrzeba dalszego ustalania treści umowy łączącej powódkę z pozwanymi. Wszystkie bowiem istotne fakty zostały wyjaśnione i to zarówno fakty dotyczące treści umowy, jak i okoliczności, w których doszło do tego, że pozwani najpierw złożyli, a następnie wycofali swoje pismo z 21 listopada 1972 r., z którym powódka łączy dochodzone w sprawie roszczenia. Ze szczegółowych ustaleń dokonanych przez Sąd Wojewódzki wynika jednocześnie niedwuznacznie, że to właśnie zachowanie się powódki zmusiło pozwanych jako autorów podręcznika do złożenia tego oświadczenia, z którego powódka wywodzi swoje roszczenia. Oświadczenie to - co wymaga podkreślenia - zostało wymuszone. Całe bowiem zachowanie się powódki wskazuje na to, że zależało jej bardzo na tym, aby stać się współautorem podręcznika. Żadne okoliczności nie stały na przeszkodzie, aby powódka została dopuszczona przez autorów gotowego już dzieła jako współautor. Jest to przecież kwestią tylko odpowiedniego porozumienia i w zasadzie umowy z wydawnictwem. Jednakże ustalone przez Sąd Wojewódzki fakty wskazują na to, że powódka w tym celu wykorzystała swoją pozycję, jako wiceprzewodnicząca Komisji Ocen Ministerstwa, która to Komisja decydowała jako organ urzędowy o dopuszczeniu dzieła do druku. Sąd Wojewódzki ustalił, że powódka w ramach obowiązków służbowych brała udział w pracach tej Komisji również przy ocenie podręcznika pozwanych i zgłaszała uwagi do jego treści. Otóż z punktu widzenia zasad współżycia społecznego w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej musi budzić zastrzeżenia praktyka i stanowiące jej przejaw zachowanie się powódki, dopuszczając, aby osoba, która oceniła określone dzieło w charakterze organu urzędowego stawała się jednocześnie recenzentem z ramienia wydawnictwa. Nie może być również aprobowane z punktu widzenia społeczno-moralnego dalsze zachowanie się powódki, która po ponownym przedstawieniu dzieła wspomnianej Komisji Ocen Ministerstwa zwróciła się do pozwanych z propozycją opracowania przez siebie dodatkowej recenzji za odrębnym wynagrodzeniem. Wymaga - na podstawie tych ustaleń - podkreślenia, że w takich to właśnie warunkach pozwani skierowali do Wydawnictwa oświadczenie na piśmie o zgodzie na włączenie powódki do zespołu autorskiego.

Gdyby traktować wspomniane oświadczenie jako element umowy, to należałoby ją w każdym wypadku uznać za nieważną na podstawie art. 58 § 2 k.c. Nieważna jest bowiem czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Za sprzeczną z zasadami współżycia społecznego musi być uznana umowa, zawarta w sytuacji nacisku na kontrahenta, nacisku spowodowanego wykorzystaniem swych wpływów albo pozycji związanej z zajmowaniem stanowiska, z którym wiąże się decydowanie w takim czy w innym sensie o sytuacji prawnej kontrahentów. Za nieważne dlatego musi być uznane porozumienie, w wyniku którego recenzent, wykorzystując swoją pozycję, krytyczną oceną doprowadza autorów do zawarcia porozumienia, w wyniku którego recenzent miałby stać się współautorem dzieła przez włączenie do niego opracowanych przez siebie części.

W związku z tym za nieuzasadnione należy uznać stanowisko skarżącej wyrażone w rewizji, że pozwani jednostronnie zawarli umowę i że powódce należy się wynagrodzenie za wykonaną pracę. W świetle okoliczności sprawy nie budzi też wątpliwości, że powódce chodziło o stanie się współautorką dzieła, a nie o wykonanie prac na podstawie umowy zlecenia bez pretendowania do tytułu współautora. Z wielu sformułowań rewizji nadal wynika, że powódka pośrednio ma nieuzasadnione w istocie pretensje również do Wydawnictwa, że rzekomo wydrukowało pracę nieaprobowaną.

Z tych wszystkich względów rewizję, jako nieuzasadnioną należało oddalić i orzec o kosztach postępowania rewizyjnego stosownie do jego wyniku.