Wyrok z dnia 2017-02-28 sygn. IV KK 317/16

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania Pokaż dokument źródłowy

Sygn. akt IV KK 317/16

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 lutego 2017 r.

Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Roman Sądej (przewodniczący)

SSN Andrzej Tomczyk (sprawozdawca)

SSA del. do SN Marzanna Piekarska-Drążek

Protokolant Anna Kowal

w sprawie S.S.

oskarżonego z art. 212 § 1 i 2 kk,

po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie

w dniu 28 lutego 2017 r.,

kasacji wniesionej przez pełnomocnika oskarżyciela prywatnego od wyroku Sądu Okregowego w G.

z dnia 12 maja 2016 r., sygn. akt V.2 Ka …/16, utrzymującego w mocy wyrok Sądu Rejonowego w J.

z dnia 4 grudnia 2015 r., sygn. akt II K …/12,

• 1. uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi Okręgowemu w G. do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym;

• 2. zarządza zwrot oskarżycielowi prywatnemu R. K. opłaty od kasacji.

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 4 grudnia 2015 r. Sąd Rejonowy w J. uniewinnił oskarżonego S.S. od popełnienia czynu zarzucanego mu prywatnym aktem oskarżenia, zakwalifikowanego z art. 212 § 1 i 2 k.k., mającego polegać na tym, że w sierpniu 2011r., publikując na stronie 7 dwutygodnika „N.” data wydania 16-31.08.2011r., publikację pod tytułem „[…]”, rozpowszechnił nieprawdziwe informacje, przypisując oskarżycielowi prywatnemu takie postępowanie i właściwości, które mogłyby go poniżyć w opinii publicznej i narazić na utratę zaufania potrzebnego do pełnienia funkcji Przewodniczącego Zarządu Związku Zawodowego […] w J. (sygn. akt II K …/12).

Apelację od tego wyroku wniósł oskarżyciel prywatny R. K. i zarzucając:

„1. naruszenie prawa materialnego przez błędną jego wykładnię i niewłaściwe zastosowanie w szczególności art. 212 § 1 i 2 k.k.,

2. sprzeczność ustaleń Sądu z treścią zebranych w sprawie dowodów,

• 3. dopuszczenie jako dowodów w sprawie i uznania jako dokumentów kserokopii nieposiadających poświadczenia zgodności z oryginałem,

• 4. niewyjaśnienie okoliczności faktycznych istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy takich jak dostarczenie dowodów dokonania szczególnej staranności sprawdzenia wiarygodności wykorzystanych informacji,

• 5. niewyjaśnienie działania (…) S.S. pod kątem respektowania takich wartości, jakimi są dobra osobiste człowieka oraz zgodności z prawdą wypowiedzi zawartych w akcie oskarżenia naruszających dobra osobiste i godność R. K.,”

wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

Sąd Okręgowy w G. wyrokiem z dnia 12 maja 2016 r. (sygn. akt V.2 Ka …/16) utrzymał w mocy zaskarżony wyrok.

Orzeczenie to zaskarżył pełnomocnik oskarżyciela prywatnego, zarzucając w kasacji:

„1.rażące naruszenie przepisów prawa karnego materialnego, a to art. 212 § 1 i 2 k.k. w zw. z art. 213 § 2 pkt 1)-2) k.k. oraz w zw. z art. 29 k.k. poprzez ich błędne zastosowanie, a to uznanie, iż z perspektywy odpowiedzialności karnej za przestępstwo zniesławienia w środkach masowego przekazu popełnione przez osobę wykonującą zawód dziennikarza nie ma znaczenia okoliczność, że pomawiające twierdzenie miało charakter nieprawdziwego twierdzenia o faktach;

2. rażące naruszenie przepisów prawa karnego procesowego, a to art. 457 § 3 k.p.k. w zw. z art. 433 § 2 k.p.k. polegające na nienależytym przeprowadzeniu kontroli odwoławczej poprzez brak rzetelnego i wyczerpującego odniesienia się do wszystkich zarzutów stawianych zaskarżonemu rozstrzygnięciu jak również oparcie części motywacyjnej na ogólnikowych stwierdzeniach niepowiązanych z konkretnymi zarzutami oskarżyciela prywatnego”.

Formułując cytowane zarzuty, skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje.

Lektura uzasadnienia wyroku Sądu Okręgowego w G. jednoznacznie wskazuje, że nie uznał on zasadności zarzutów apelacji R. K., nie podzielając – jak zaznaczył – przytoczonej na jej poparcie argumentacji. Rzecz w tym jednak, że zarzuty opisane w punktach 2-5 apelacji zakwalifikował – nie do końca zasadnie – jako zarzut błędu w ustaleniach faktycznych i w tych ramach wyraził pełną aprobatę dla ustaleń poczynionych przez Sąd pierwszej instancji, podkreślając m. in., że słusznie Sąd ten uznał, iż „…nie można przypisać oskarżonemu zaniedbania i naruszenia wymogu rzetelności i staranności przy zbieraniu i wykorzystaniu materiału prasowego…”. Nie odniósł się przy tym w ogóle do argumentacji zawartej w uzasadnieniu apelacji, mimo że – jak stwierdził – nie podzielił jej trafności.

W odniesieniu zaś do zarzutu naruszenia przepisu prawa materialnego – art. 212 § 1 i 2 k.k. uznał, że nie jest on trafny, nie podając w tej kwestii żadnej argumentacji. Kolejne zdanie tej części uzasadnienia zdaje się wskazywać, że zarzut ten uznał za niedopuszczalny, ponieważ – jak stwierdził – „jest uprawniony wtedy, gdy odwołujący nie kwestionuje treści poczynionych przez sąd I instancji ustaleń faktycznych”.

Ustosunkowując się do cytowanej wypowiedzi należy wskazać, że w przepisach obowiązującej procedury karnej nie istnieje unormowanie, które zakazywałoby kwestionowania jednocześnie ustaleń faktycznych oraz prawidłowości subsumcji. W tej sytuacji należy przyjąć, iż ograniczenie w tym zakresie mogłoby wynikać jedynie z reguł prawidłowej wykładni. Takim argumentem mogłoby być twierdzenie, że nie dyskutuje się o prawie, przed ustaleniem stanu faktycznego sprawy. Założenie to – ze wszech miar słuszne – nie powinno jednak prowadzić do wniosku, że strona skarżąca ma do wyboru dwie, wzajemnie wykluczające się, możliwości: albo kwestionuje ustalenia faktyczne, albo zastosowanie prawa materialnego. Takie stanowisko byłoby uzasadnione, gdyby skarżący mógł w trakcie postępowania odwoławczego podnieść dodatkowy zarzut naruszenia prawa materialnego w sytuacji, gdy sąd odwoławczy nie dopatruje się błędów w ustaleniach faktycznych dokonanych przez sąd pierwszej instancji, zarzucanych w środku odwoławczym. Ze względu jednak na to, że przepisy procesowe przewidują terminy zawite dla wniesienia środków odwoławczych (art. 445 § 1 k.p.k. i 460 k.p.k. w zw. z art. 122 § 2 k.p.k.) nie jest to możliwe. W takiej sytuacji nie ma żadnych racjonalnych powodów, dla których strona miałaby być pozbawiona możliwości podniesienia w środku odwoławczym zarówno zarzutu naruszenia prawa materialnego, jak i błędu w ustaleniach faktycznych; przyjąć więc należy, że zarzut błędu w ustaleniach faktycznych powinien być rozpoznawany w pierwszej kolejności, natomiast zarzut obrazy prawa materialnego dopiero w drugiej i tylko pod warunkiem nieuwzględnienia pierwszego z nich (tzw. zarzut ewentualny). Prezentowane stanowisko znajduje poparcie w doktrynie (zob.: P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek, Kodeks postępowania karnego, t. II: Komentarz do artykułów 297–467, pod red. P. Hofmańskiego, wyd. 3, Wydawnictwo C. H. Beck, Warszawa 2007, s. 660; W. Wassermann, Zasady formułowania zarzutów apelacyjnych w obowiązującej procedurze karnej, Prok. i Pr. 2010, nr 6, s. 44) i jego dopuszczalność jest również aprobowana w judykaturze (por.: wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 2 lutego 2006 r., II AKa 265/05, KZS 2006/3/39, oraz wyrok tego Sądu z dnia 14 maja 2008 r., II AKa 49/08; KZS 2008/7-8/61, Prok.i Pr.-wkł. 2009/1/46; por. również wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 stycznia 2003 r., WK 41/02, OSNwSK 2003/1/93).

Podsumowując tę część wywodów, należy podkreślić, że w rozpoznawanej sprawie Sąd Okręgowy nie był zwolniony z obowiązku rozpoznania obu zarzutów, mimo ich wzajemnego wykluczania się. Jeśli bowiem uznał za niezasadny zarzut błędu w ustaleniach faktycznych, to przy tak ustalonych faktach przez Sąd pierwszej instancji obowiązany był wypowiedzieć się na temat kwestionowanej przez skarżącego oceny prawnej zachowania się oskarżonego, traktując ten zarzut jako alternatywny, a nie jako niedopuszczalny.

Jeżeli się przy tym zważy, że aprobując ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd pierwszej instancji, w ogóle nie odniósł się do argumentacji zawartej w apelacji oskarżyciela prywatnego, formułowany w kasacji zarzut rażącego naruszenia przepisów prawa procesowego: art. 457§ 3 k.p.k. w zw. z art. 433 § 2 k.p.k. jest słuszny. Ocena ta nakazuje uchylić zaskarżony wyrok i przekazać sprawę Sądowi Okręgowemu w G. do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.

Odnosząc się zaś tylko sygnalnie (art. 436 k.p.k.) do zarzutu obrazy przepisów prawa materialnego, wskazać wypada, że jest on podniesiony przedwcześnie i bez bezpośredniego związku z rozważaniami zawartymi w zaskarżonym i utrzymanym nim w mocy wyroku Sądu pierwszej instancji. Sądy te bowiem uchyliły się od ustalenia, czy podniesione przez oskarżonego zarzuty były prawdziwe. Ustalenie to umożliwiłoby zbadanie czy nie zachodzi w odniesieniu do działań oskarżonego kontratyp z art. 213 § 2 k.k. – czyli, innymi słowy, czy nie zachodzą okoliczności wyłączające bezprawność działania. Tak Sąd pierwszej instancji, jak i rozpoznający sprawę w wyniku wniesionej apelacji Sąd Okręgowy takich działań nie podjęły, wskazując, że oskarżonemu nie można było przypisać odpowiedzialności karnej ze względu na brak naruszenia przez niego wymogu rzetelności i staranności przy zbieraniu informacji. Nie rozważyły także, że „wynikający z obecnie obowiązującej ustawy zakres przesłanek wyłączających odpowiedzialność sprawcy zniesławienia nie ogranicza się do okoliczności wskazanych w przepisie art. 213 k.k., lecz ulega rozszerzeniu (…) poprzez zastosowanie do określonych normą art. 213 k.k. znamion kontratypu przepisów ogólnych o błędzie”, tj. art. 29 k.k. (zob.: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 marca 2003 r., V KK 350/02, LEX nr 77451; uwagi do art. 29 k.k., teza 4., (w:) Wróbel Włodzimierz (red.), Zoll Andrzej (red.), Kodeks karny. Część ogólna. Tom I. Część I. Komentarz do art. 1-52, wyd. V, Lex/el. 2017).

Ponownie rozpoznając sprawę, Sąd Okręgowy w sposób kompleksowy oceni orzeczenie sądu pierwszej instancji przez pryzmat zarzutów apelacji oskarżyciela prywatnego oraz argumentów mających je uzasadniać. W pierwszym rzędzie zobowiązany będzie do oceny wypowiedzi oskarżonego w kategoriach prawdy/fałszu, pamiętając, że uznanie rzetelności w zbieraniu przezeń informacji jest niewystarczające do uwolnienia go od odpowiedzialności karnej. Stanowisko swoje powinien przy tym uzasadnić w sposób odpowiadający obowiązującym w tej mierze przepisom.

Z przytoczonych powodów Sąd Najwyższy orzekł jak na wstępie.

kc