Uchwała z dnia 2016-06-29 sygn. III CZP 29/16

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania Pokaż dokument źródłowy

Sygn. akt III CZP 29/16

UCHWAŁA

Dnia 29 czerwca 2016 r.

Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Jacek Gudowski (przewodniczący)

SSN Krzysztof Strzelczyk

SSN Maria Szulc (sprawozdawca)

Protokolant Katarzyna Bartczak

w sprawie z powództwa […]Niestandaryzowanego Sekurytyzacyjnego Funduszu Inwestycyjnego Zamkniętego w W.

przeciwko S. D. i P. D.

o zapłatę,

po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym

w dniu 29 czerwca 2016 r. zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy w R. postanowieniem z dnia 8 marca 2016 r.,

"Czy przerwa biegu przedawnienia spowodowana złożeniem wniosku o wszczęcie egzekucji przez wierzyciela będącego bankiem wywołuje skutek wobec cesjonariusza tej wierzytelności nie będącego bankiem, gdy egzekucja prowadzona na podstawie bankowego tytułu egzekucyjnego zaopatrzonego klauzulą wykonalności została umorzona na podstawie art. 824 § 1 pkt 3 k.p.c.?"

podjął uchwałę:

Nabywca wierzytelności niebędący bankiem nie może powoływać się na przerwę biegu przedawnienia spowodowaną wszczęciem postępowania egzekucyjnego na podstawie bankowego tytułu egzekucyjnego zaopatrzonego w klauzulę wykonalności (art. 123 § 1 pkt 2 k.c.).

UZASADNIENIE

Przytoczone na wstępie zagadnienie prawne wyłoniło się w toku rozpoznania przez Sąd Okręgowy apelacji pozwanych od wyroku Sądu Rejonowego w R., którym została od nich zasądzona solidarnie kwota 45.668,70 zł na rzecz […] Niestandaryzowanego Sekurytyzacyjnego Funduszu Inwestycyjnego Zamkniętego w W. wskutek uznania, że przerwa biegu przedawnienia wywołana wnioskiem o nadanie klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu i złożeniem wniosku o wszczęcie egzekucji przez wierzyciela będącego bankiem wywołuje skutek prawny w stosunku do nabywcy wierzytelności nie będącego bankiem.

Uzasadniając poważne wątpliwości Sąd pytający wskazał, że roszczenie objęte pozwem nie byłoby przedawnione jedynie w przypadku uznania, iż wniosek o wszczęcie egzekucji na podstawie bankowego tytułu egzekucyjnego złożony przez bank wywołuje skutek przerwy biegu przedawnienia wobec cesjonariusza wierzytelności będącego funduszem sekurytyzacyjnym, który nabył wierzytelność po umorzeniu postępowania egzekucyjnego na podstawie art. 824 § 1 pkt 3 k.p.c. Umorzenie postępowania egzekucyjnego na tej podstawie nie uzasadnia odpowiedniego stosowania art. 130 § 2, 182 § 2 i 203 § 2 k.p.c. niweczących skutek przerwy biegu przedawnienia. Sąd Okręgowy podzielił stanowisko, że niebędący bankiem nabywca wierzytelności nie może powoływać się na przerwę biegu przedawnienia spowodowaną czynnościami egzekucyjnymi banku, przemawia za nim bowiem argument, że po umorzeniu postępowania egzekucyjnego przedawnienie rozpoczyna bieg na nowo w takich granicach podmiotowych, jakie wynikają z bankowego tytułu wykonawczego. Nabywca wierzytelności, fundusz sekurytyzacyjny, nie będący bankiem musi w celu dochodzenia roszczenia uzyskać nowy tytuł wykonawczy w postępowaniu sądowym, a więc nie może powołać się na przerwę biegu przedawnienia wywołaną wystawieniem bankowego tytułu egzekucyjnego i wnioskiem o wszczęcie na jego podstawie postępowania egzekucyjnego, w którym nie ma zastosowania art. 192 § 3 k.p.c. Wskazał, że jednak z drugiej strony, cesjonariusz nabywa na podstawie art. 509 § 2 k.c. wierzytelność w takim kształcie, w jakim przysługiwała cedentowi a dłużnikowi przysługują przeciwko nabywcy wszelkie zarzuty, które miał przeciwko zbywcy w chwili zbycia, łącznie z zarzutem przedawnienia wierzytelności.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Art. 1 ust. 4 ustawy z dnia 25 września 2015 r. o zmianie ustawy – Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2015 r., poz. 1854) uchylił art. 96 – 98 Prawa Bankowego, które dawały bankom uprawnienie do wystawiania bankowych tytułów egzekucyjnych i po nadaniu klauzuli wykonalności wszczęcia na ich podstawie postępowania egzekucyjnego. Zgodnie z art. 11 ust. 3 tej ustawy bankowy tytuł egzekucyjny, któremu nadano klauzulę wykonalności na podstawie przepisów dotychczas obowiązujących, zachowuje moc tytułu wykonawczego także po jej wejściu w życie.

Zagadnienie prawne dotyczy takiej sytuacji faktycznej, w której wniosek banku o wszczęcie postępowania egzekucyjnego na podstawie bankowego tytułu wykonawczego przerwał bieg przedawnienia, przerwa zakończyła się z datą prawomocnego postanowienia w przedmiocie umorzenia postępowania z urzędu na podstawie art. 824 § 1 pkt 3 k.p.c. wobec nieskuteczności egzekucji, po czym bieg przedawnienia rozpoczął się na nowo (art. 124 k.p.c.) i cesjonariusz nie będący bankiem nabył wierzytelność. Odpowiedzieć trzeba więc na pytanie, czy cesjonariusz, który nie jest bankiem może skorzystać ze skutków prawnych uprzywilejowanego trybu dochodzenia i egzekwowania roszczenia przez banki na podstawie art. 96 – 98 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (j.t. Dz. U. z 2015 r., poz. 128; dalej Pr. bank.), które obowiązywały do dnia 27 listopada 2015 r., skoro nabywa wierzytelność wraz ze wszystkimi związanymi z nią prawami (art. 509 § 2 k.p.c.).

Zgodnie z jednolitym stanowiskiem Sądu Najwyższego zarówno złożenie wniosku o nadanie klauzuli wykonalności bakowemu tytułowi egzekucyjnemu, jak i wszczęcie postępowania egzekucyjnego na podstawie takiego tytułu wykonawczego przerywa na podstawie art. 123 § 1 pkt 1 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. bieg przedawnienia jako czynność przedsięwzięta bezpośrednio w celu egzekwowania roszczeń ( uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16 stycznia 2004 r., III CZP 101/03, OSNC z 2005 r., nr 4, poz. 58, wyroki 23 listopada 2011 r., IV CSK 156/11, OSNC – ZD z 2013 r., nr 1, poz. 7, z dnia 12 stycznia 2012 r., II CSK 203/11, OSP z 2014 r., nr 6, poz. 60, z dnia 17 grudnia 2004 r., II CK 276/04, z dnia 22 stycznia 2008 r., V CSK 386/07, z dnia 21 maja 2010 r., II CSK 614/09, z dnia 4 października 2012 r., I CSK 90/12 – nie publ.). Rozpoczęcie na nowo biegu przedawnienia następuje bądź z chwilą prawomocnego zakończenia postępowania klauzulowego, bądź z chwilą zakończenia postępowania egzekucyjnego, w tym jego umorzenia (art. 826 k.p.c.) a wyjątek stanowi umorzenie na podstawie art. 823 lub 825 pkt 1 k.p.c. albo zwrot wniosku, które niweczą materialnoprawne skutki przerwy przedawnienia (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 19 lutego 2015 r., III CZP 103/14, OSNC z 2015 r., nr 12, poz. 137, wyroki z dnia 10 października 2003 r., II CK 113/02, OSP z 2004 r., nr 11, poz. 141, z dnia 23 stycznia 2007 r., V CSK 386/07, z dnia 14 kwietnia 2011 r., IV CSK 439/11, z dnia 19 listopada 2014 r., II CSK 196/14 – nie publ.). Umorzenie postępowania z urzędu z przyczyny bezskuteczności egzekucji na podstawie art. 824 § 1 pkt 3 k.p.c. powoduje, że bieg przedawnienia roszczenia stwierdzonego tytułem wykonawczym rozpoczyna się na nowo.

W razie cesji wierzytelności na nabywcę przechodzi ogół uprawnień przysługujących dotychczasowemu wierzycielowi, wszystkie właściwości, przywileje i braki, a więc ustawodawca zakłada identyczność wierzytelności cesjonariusza z wierzytelnością cedenta (art. 509 § 2 k.c.). Co do zasady, nabywca wstępuje w sytuację prawną cedenta, w tym również w zakresie przedawnienia, zbycie wierzytelności jest bowiem irrelewantne dla jego biegu.

W przypadku wierzytelności objętej bankowym tytułem wykonawczym sytuacja prawna cesjonariusza kształtuje się jednak odmiennie od sytuacji prawnej nabywcy wierzytelności objętej innym tytułem wykonawczym.

Uprawnienie do wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego przysługiwało jedynie bankom i tylko na ich rzecz mogła być nadana klauzula wykonalności; nadanie klauzuli na rzecz cesjonariusza nie będącego bankiem nie było dopuszczalne (uchwały Sądu Najwyższego z dnia 2 kwietnia 2004 r., III CZP 9/04, OSNC z 2005 r., nr 6, poz. 98, z dnia 22 lutego 2006 r., III CZP 129/05, OSNC z 2007 r., nr 1, poz. 4, z dnia 19 lutego 2015 r., III CZP 103/14). Cesjonariusz nie mógł kontynuować egzekucji wszczętej przez bank, bo w postępowaniu egzekucyjnym nie ma zastosowania art. 192 pkt 3 k.p.c., a więc fundusz sekurytyzacyjny, który nie mógł się powołać na bankowy tytuł egzekucyjny, przejście uprawnień i uzyskać klauzuli wykonalności na podstawie art. 788 § 1 k.p.c., musiał ustalić istnienie roszczenia w drodze procesu sądowego, uzyskać nowy tytuł wykonawczy i dopiero na jego podstawie egzekwować roszczenie.

Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 19 listopada 2014 r., II CSK 196/14 (nie publ.), przerwanie biegu przedawnienia na podstawie art. 123 § 1 pkt 1 k.p.c. następuje, co do zasady, tylko pomiędzy stronami postępowania, jeżeli z istoty łączącego je stosunku prawnego wynika, że są materialnie zobowiązane lub uprawnione, a więc skutek przerwania zachodzi tylko w podmiotowych i przedmiotowych granicach czynności podjętej przez wierzyciela.

Wniosek o wszczęcie egzekucji wywołuje zatem skutek przerwy wtedy, gdy pochodzi od wierzyciela wskazanego w tytule egzekucyjnym, na rzecz którego została wydana klauzula wykonalności; nie jest bowiem wystarczająca tożsamość wierzytelności lecz konieczna jest również identyczność osób, na rzecz których czynność ta została dokonana. Skutki prawne postępowania egzekucyjnego wszczętego na podstawie bankowego tytułu wykonawczego związane są więc tylko z podmiotami w nim uczestniczącymi na podstawie tego tytułu w granicach podmiotowych i przedmiotowych ukształtowanych treścią klauzuli wykonalności. Nie może umknąć uwadze, że przerwa biegu przedawnienia została spowodowana czynnością banku zmierzającą do egzekwowania roszczenia, podczas gdy nabywcy nie będącemu bankiem miałaby służyć do jego dochodzenia. Nabywca wierzytelności nie będący bankiem nabywa wierzytelność w swej treści i przedmiocie tożsamą z wierzytelnością zbywającego banku, ale nie wchodzi w sytuację prawną zbywcy wywołaną przerwą biegu przedawnienia i rozpoczęciem biegu na nowo. Czynność wszczęcia postępowania egzekucyjnego przez bank wywołuje materialnoprawny skutek przerwy biegu przedawnienia jedynie w stosunku do wierzyciela objętego bankowym tytułem wykonawczym, natomiast nabywca wierzytelności nie będący bankiem, nawet jeżeli nabycie nastąpiło po umorzeniu postępowania egzekucyjnego na podstawie art. 824 § 1 pkt 3 k.p.c. i rozpoczęciu biegu terminu przedawnienia w stosunku do banku na nowo, nie może się powołać na przerwę biegu przedawnienia wywołaną wszczęciem postępowania egzekucyjnego przez pierwotnego wierzyciela będącego bankiem. Wyjątkowość przywileju wystawiania bankowego tytułu egzekucyjnego prowadzi do wniosku, że skoro nie może on być podstawą egzekucji na rzecz innych osób, niż w nim wskazane za wyjątkiem następstwa prawnego po stronie wierzyciela innego banku, to również materialnoprawne skutki wszczęcia postępowania egzekucyjnego jako czynności wierzyciela – banku prowadzącej do przerwy biegu przedawnienia dotyczą wyłącznie tego wierzyciela i nie dotyczą nabywcy nie będącego bankiem.

Z tych względów podjęto uchwałę, jak na wstępie (art. 390 § 1 k.p.c.).

Biuletyn Izby Cywilnej SN nr 06/2018

Nabywca wierzytelności niebędący bankiem nie może powoływać się na przerwę biegu przedawnienia spowodowaną wszczęciem postępowania egzekucyjnego na podstawie bankowego tytułu egzekucyjnego zaopatrzonego w klauzulę wykonalności (art. 123 § 1 pkt 2 k.c.).

(uchwała z dnia 29 czerwca 2016 r., III CZP 29/16, J. Gudowski, K. Strzelczyk, M. Szulc, OSNC 2017, nr 5, poz. 55; BSN 2016, nr 6, s. 10; M.Pr.Bank. 2017, nr 2, s. 45)

Glosa

Magdaleny Surowiec, Studia Iuridica Lublinensia 2017, tom XXVI, nr 4, s. 149

Glosa ma zasadniczo charakter aprobujący.

Została oparta na trzech tezach. Po pierwsze, możliwość prowadzenia egzekucji na podstawie bankowego tytułu egzekucyjnego zaopatrzonego w klauzulę wykonalności jest szczególnym uprawnieniem osobistym jedynie banków. Po drugie,  w drodze przelewu wierzytelności przysługującej bankom na podmiot niebędący bankiem nie jest możliwe wraz z wierzytelnością przejście uprawnień osobistych banku w stosunku do dłużnika. Po trzecie, postępowanie egzekucyjne prowadzone na podstawie bankowego tytułu egzekucyjnego nie przerywa biegu przedawnienia wierzytelności wobec nabywcy tej wierzytelności niebędącego bankiem.

Oceniając stanowisko Sądu Najwyższego autorka przypomniała, że zarówno uprawnienia do wystawiania bankowego tytułu egzekucyjnego, jak i uproszczony tryb dochodzenia z niego należności w stosunku do dłużników banków są uprawnieniami osobistymi banków, związanymi ściśle z osobą wierzyciela.

Autorka podzieliła stanowisko Sądu Najwyższego, że tylko bank może wszcząć egzekucję na podstawie bankowego tytułu egzekucyjnego zaopatrzonego w klauzulę wykonalności. Zauważyła, że nie można jednak podzielić poglądu odnośnie do uzależnienia skuteczności podwyższenia kapitału zakładowego na podstawie dotychczasowych postanowień umowy spółki od objęcia nowych udziałów przez wszystkich wspólników, gdyż negacja tego stanowiska sprowadza się do zakwestionowania tego, że wspólnicy muszą objąć nowe udziały w stosunku do udziałów już posiadanych, oraz tego, że w drodze podwyższenia kapitału zakładowego na podstawie dotychczasowych postanowień umowy spółki nowe udziały nie mogą zostać zaoferowane osobom spoza kręgu wspólników.

Glosatorka wskazała, że Sąd Najwyższy, powołując się na własne orzeczenie, skonstatował, iż wniosek o wszczęcie egzekucji przerywa bieg przedawnienia jedynie wobec podmiotów wskazanych w tytule egzekucyjnym i klauzuli wykonalności. Zaznaczyła, że w tym zakresie nie można się zgodzić ze stanowiskiem Sądu Najwyższego. Stwierdziła, że nie można interpretować art. 123 § 1 pkt 1 k.c. aż tak rozszerzająco i skonkludowała, że egzekucja zmierzająca bezpośrednio do wyegzekwowania roszczenia przerywa bieg przedawnienia jedynie wobec wierzyciela prowadzącego tę egzekucję.

Autorka omówiła cesję wierzytelności i przedstawiła pogląd, że cesjonariusz niebędący bankiem nie może się powoływać na uprawnienia przysługujące bankowi z tytułu szczególnej regulacji tego drugiego, ponieważ nie ma on takich uprawnień i nie ma prawa ich nabyć w drodze umowy. Niewątpliwie, jak wcześniej wskazano, uprawnienie do prowadzenia egzekucji na podstawie bankowego tytułu egzekucyjnego przysługuje tylko bankom, dlatego bank nie może przenieść bankowego tytułu egzekucyjnego, może natomiast przenieść jedynie na cesjonariusza wierzytelność wcześniej objętą bankowym tytułem egzekucyjnym (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2004 r., III CK 545/02, niepubl.).

Podsumowała, że glosowaną uchwałę Sądu Najwyższego należy zaaprobować z zastrzeżeniem nietrafnego odwołania się do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 19 listopada 2014 r., II CSK 196/14 (OSNC 2015, nr 12, poz. 145). Ze względu na szczególne osobiste uprawnienia banków w zakresie egzekucji bankowego tytułu egzekucyjnego nieprzenoszalne na cesjonariusza niebędącego bankiem powoływanie się przez tego drugiego na przerwanie biegu przedawnienia wskutek egzekucji bankowego tytułu egzekucyjnego jest niemożliwe.

*******************************************

Biuletyn Izby Cywilnej SN nr 12/2017

Artura Grajewskiego, Przegląd Prawa Egzekucyjnego 2017, nr 6, s. 88

Glosa ma charakter krytyczny.

Zdaniem autora, glosowana uchwała zamiast rozwiązywać problem, z którym zwró­cił się do Sądu Najwyższego Sąd Okręgowy, stwarza wiele nowych. Sąd Najwyższy nie odniósł się do nich, bo co prawda nie miał takiego obowiąz­ku, ale wychodząc poza przedstawione mu zagadnienie i mając świadomość wydźwięku swojej uchwały w świecie zewnętrznym, nie tylko dla nauki prawa i judykatury, powinien i mógł podejść do po­stawionego przed nim problemu „bardziej holistycznie”.

W ocenie glosatora, nie sposób dostrzec jakichkolwiek uzasadnionych normatywnie pod­staw do różnicowania sytuacji prawnej wierzyciela w kontekście przedaw­nienia roszczeń mu przysługujących w zależności od tego, czy zostały one stwierdzone bankowym tytułem egzekucyjnym zaopatrzonym w klauzulę wykonalności, czy też zostały objęte sądowym (lub pozasądowym) tytułem egzekucyjnym, który umożliwia nadanie klauzuli wykonalności takiemu orzeczeniu na podstawie art. 788 k.p.c., bez względu na to, kto jest wierzycie­lem (bank czy inny podmiot). Autor stwierdził, że Sąd Najwyższy pomieszał zagadnienia materialnoprawne i procesowe, co doprowadziło go do konkluzji nieznajdującej odzwierciedlenia w żadnym z obowiązujących przepisów.

Uchwałę omówili w przeglądach orzecznictwa: M. Strus-Wołos (Pal. 2016, nr 11, s. 108) oraz M. Bączyk (M.Pr.Bank. 2017, nr 2, s. 45).