Wyrok z dnia 2018-02-23 sygn. VII AGa 166/18

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt VII AGa 166/18

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 lutego 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie VII Wydział Gospodarczy w składzie:

Przewodniczący: SSA Jan Szachułowicz (spr.)

Sędziowie:SA Jolanta de Heij-Kaplińska

SO del. Emilia Szczurowska

Protokolant:sekr. sądowy Katarzyna Mikiciuk

po rozpoznaniu w dniu 23 lutego 2018 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa Centrum (...) sp. z o.o. w P.

przeciwko Centrum (...) sp. z o.o. w P., (...) sp. z o.o. w P. i R. N.

o ustalenie

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 18 maja 2016 r., sygn. akt XXVI GC 588/13

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od Centrum (...) sp. z o.o. w P. na rzecz Centrum (...) sp. z o.o. w P., (...) sp. z o.o. w P. i R. N. kwoty po 1.800 zł (jeden tysiąc osiemset złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt: VIIA Ga 166/18

UZASADNIENIE

Powód - Centrum (...) sp. z o.o. w P. (dalej także (...)) wniósł o ustalenie, że jest wspólnikiem Centrum (...) sp. z o.o. w P. (dalej także (...)) uprawnionym z 519 udziałów tej spółki oraz o zasądzenie od pozwanych kosztów procesu.

Wszyscy pozwani - (...), (...) sp. z o.o. w P. oraz R. N. wnosili o oddalenie powództwa i zasądzenie na ich rzecz kosztów procesu.

Wyrokiem z dnia 18 maja 2016 r. Sąd Okręgowy w Warszawie oddalił powództwo i orzekł o kosztach postępowania. Orzeczenie to oparte zostało na następujących ustaleniach i rozważaniach.

W dniu 14 stycznia 1994 r. została zawiązana Centrum (...) sp. z o.o. w P., której wspólnikami założycielami byli - jednostka badawczo-rozwojowa Centrum (...) z siedzibą w P. i (...) Fundacja (...) z siedzibą w P.. Objęli oni po 20 udziałów, które zostały pokryte wkładem pieniężnym. (...) zwiększyła liczbę udziałów do 519 po 100 zł każdy udział (w łącznej wysokości 51 900 zł), które stanowiły 40,57 % kapitału zakładowego (...) opiewającego łącznie na kwotę 127 900 zł, stając się największym wspólnikiem (...). W dniu 23 stycznia 2007 r. Nadzwyczajne Zgromadzenie Wspólników (...) zmieniło umowę spółki, poprzez dodanie § 15a w następującym brzmieniu:

„§15a. 1. Udziały mogą być umarzane na mocy uchwały Zgromadzenia Wspólników, za zgodą Wspólnika, w drodze nabycia udziałów przez Spółkę.

2. W zamian za umorzone udziały Wspólnik otrzymuje wynagrodzenie w wysokości określonej w uchwale Zgromadzenia Wspólników, w terminie do sześciu miesięcy od dnia podjęcia uchwały określonej w ust. 1.

3. Udziały umarza się z kapitału zakładowego Spółki przez jego obniżenie albo z czystego zysku.”

Jednostka badawczo – rozwojowa Centrum (...) z siedzibą w P. została w dniu 19 września 2007 r. przekształcona w wyniku komercjalizacji w Centrum (...) sp. z o.o. z siedzibą w P. ( (...)). Jedynym wspólnikiem w (...) do dnia 23 stycznia 2013 r. był Skarb Państwa. W tej dacie (...) sp. z o.o. kupiła od Skarbu Państwa 85% udziałów w (...). Jedynym członkiem zarządu (...) do lipca 2012 r. był dotychczasowy dyrektor przekształconej jednostki badawczo-rozwojowej – M. N..

W dniu 3 lutego 2009 r. Zarząd (...) podjął uchwałę nr 1/2009 o wszczęciu procedury zmierzającej do dobrowolnego umorzenia 519 udziałów (...) w (...), o nominalnej wartości 100 zł każdy udział, w drodze ich nabycia przez (...) za wynagrodzeniem odpowiadającym ich wartości rynkowej ustalonej przez uprawnionego rzeczoznawcę majątkowego na kwotę 175 000 zł. W uzasadnieniu uchwały wskazano, że za rezygnacją (...) z uczestnictwa w (...) przemawiają następujące przesłanki: odpadł cel gospodarczy, dla którego (...) w roku 1994 przystąpiło do (...), procentowy udział w kapitale zakładowym (...) nie gwarantuje należytego wpływu (...) na podejmowane uchwały na Zgromadzeniu Wspólników, (...) w związku z ciężką sytuacją ekonomiczną (...) nie odnosi od wielu lat żadnych korzyści finansowych w formie wypłacanej dywidendy, przedmiot działalności (...) nie ma żadnego związku z przedmiotem działalności (...) określonym w akcie założycielskim, umorzenie udziałów za wynagrodzeniem odpowiadającym ich wartości rynkowej stanowi korzystną opcję finansową dla (...).

Prezes zarządu (...) pismem opatrzonym datą 4 lutego 2009 r. poinformował pełnomocnika wspólnika (...) (Skarbu Państwa) o podjęciu uchwały z dnia 3 lutego 2009 r., załączając odpis protokołu nr (...) wraz z uzasadnieniem.

W dniu 18 lutego 2009 r. Nadzwyczajne Zgromadzenie Wspólników (...) powzięło następujące uchwały:

- o zmianie § 15a ust. 2 umowy spółki, poprzez nadanie mu następującego brzmienia:

„§ 15a. 2. W zamian za umorzone udziały Wspólnik otrzymuje wynagrodzenie w wysokości określonej w uchwale Zgromadzenia Wspólników, w terminie do dwunastu miesięcy od daty ogłoszenia wpisu o obniżeniu kapitału zakładowego w Monitorze Sądowym i Gospodarczym”,

- o ustaleniu jednolitego tekstu umowy spółki,

- o umorzeniu udziałów i obniżeniu kapitału zakładowego spółki.

Z treści uchwały o umorzeniu udziałów i obniżeniu kapitału zakładowego (...) wynika, że obniżono kapitał zakładowy ze 127 900 zł do 76 000 zł, tj. o kwotę 51 900 zł (pkt 1), a obniżenie odbyło się na podstawie §15a umowy spółki w drodze dobrowolnego umorzenia 519 udziałów po 100 zł każdy udział, należących do (...) (pkt 2). Zgodnie z pkt 3 uchwały, umorzenie udziałów miało zostać dokonane w drodze ich nabycia przez (...), natomiast z pkt 4 wynika, że wspólnik ( (...)) w zamian za umorzone udziały ma dostać wynagrodzenie w wysokości 175 000zł, które powinno zostać wypłacone w terminie do dwunastu miesięcy od dnia ogłoszenia wpisu o obniżeniu kapitału zakładowego w Monitorze Sądowym i Gospodarczym (pkt 5). W pkt 6 uchwały dokonano zmiany § 8 umowy spółki, nadając mu brzmienie:

„§ 8. Kapitał zakładowy Spółki wynosi 76 000 zł (siedemdziesiąt sześć tysięcy złotych) i dzieli się na 760 udziałów po 100 zł (sto złotych) każdy udział.”.

Żaden ze wspólników (...), w tym m.in. (...), reprezentowanych przez pełnomocnika w osobie M. I., nie głosował przeciwko uchwale z dnia 18 lutego 2009 r., jak również nie żądał zaprotokołowania sprzeciwu.

Uchwała o obniżeniu kapitału zakładowego i wezwanie wierzycieli do zgłaszania sprzeciwów zostały ogłoszone przez (...) w Monitorze Sądowym i Gospodarczym w dniu 6 marca 2009 r. Z uwagi na niezgłaszanie sprzeciwów co do obniżenia przez (...) kapitału zakładowego, Sąd Rejonowy dla m. st. Warszawy w Warszawie w dniu 22 czerwca 2009 r. (sygn. akt WA XIV Ns Rej. KRS/(...)) wykreślił z (...) jako wspólnika (...) oraz dokonał wpisu obniżenia kapitału zakładowego do kwoty w wysokości 76 000 zł, co zostało opublikowane w Monitorze Sądowym i Gospodarczym.

Kwota w wysokości 175 000 zł została wypłacona przez (...) na rzecz (...). W drugiej połowie 2010 r. wspólnikiem (...) została R. N. - córka M. N. będącego członkiem zarządu (...).

Pismem z dnia 15 maja 2010 r. wspólnik (...) Skarb Państwa zwrócił się do prezesa zarządu (...) M. N. o wyjaśnienie powodów niewystąpienia do Zgromadzenia Wspólników o zgodę na zbycie udziałów w (...) w celu umorzenia za kwotę 175 000 zł, zarzucając na podstawie art. 17 ust. 1 k.s.h. nieważność zbycia udziałów z uwagi na naruszenie art. 18 ust. 2 pkt 3 ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji. Pismem z 25 maja 2010 r. prezes zarządu (...) odpowiedział, że brak było konieczności występowania do Skarbu Państwa, jako jedynego wspólnika (...), o podjęcie uchwały w zakresie zgody na umorzenie udziałów.

Wartość rynkowa 519 udziałów (...) w (...) w okresie między grudniem 2008 r. (data sporządzenia operatu szacunkowego, na którym oparł się zarząd (...) przy ustalaniu wysokości wynagrodzenia za umarzane udziały) a lutym 2009 r. (podjęcie uchwały o umorzeniu udziałów) zawierała się w przedziale między 532 424,99 zł a 620 000 zł.

Powyższy stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił na podstawie bezspornych twierdzeń stron (art. 229 k.p.c. i 230 k.p.c.) oraz na podstawie złożonych przez strony dokumentów, które uznał za wiarygodne, a których prawdziwości strony nie kwestionowały. Jako bezsporne Sąd Okręgowy uznał następujące fakty: daty i sposób powstania (...) i (...), liczba udziałów posiadanych przez powoda w pozwanej spółce, wysokość kapitału zakładowego pozwanej spółki przed obniżeniem kapitału, brzmienie uchwał z 23 stycznia 2007 r., 3 lutego 2009 r. i 18 lutego 2009 r., poinformowanie przez prezesa zarządu powodowej spółki pełnomocnika wspólnika powoda o rozpoczęciu procedury zmierzającej do umorzenia przysługujących powodowi udziałów w pozwanej spółce, niezaskarżenie uchwały z 18 lutego 2009 r., dokonanie przez (...) ogłoszeń w (...), wykreślenie powodowej spółki z KRS jako (...) spółki (...), uiszczenie przez (...) na rzecz powoda kwoty 175 000 zł.

Sąd Okręgowy, zgodnie z wnioskami strony powodowej, dopuścił dowód z zeznań następujących świadków: A. P., T. B., B. Ś., J. O. i W. I., z tym że nie stanowiły one podstawy ustaleń stanu faktycznego, bowiem:

- świadkowie A. P., T. B. i B. Ś. nie mieli wiedzy co do okoliczności, na które zostali przesłuchani,

- okoliczności, na które zostali przesłuchani świadkowie W. I. i J. O. (tj. dotyczące struktury kapitałowej (...) i (...), rzeczywistej wartości 519 udziałów (...) w (...) w grudniu 2008 r. i lutym 2009 r., powiązań pomiędzy członkami organów i wspólnikami (...) i (...)) nie były istotne dla rozstrzygnięcia sprawy, bowiem nie dotyczyły kwestii przysługiwania powodowi udziałów w (...).

Sąd Okręgowy oddalił wniosek pozwanych o przesłuchanie świadków M. J. i M. N. uznając, że okoliczności, na które mieli zeznawać (odpowiednio M. J. na okoliczność, jakie były ceny rynkowe działek przy ul. (...) w P., jaki był stan faktyczny i prawny nieruchomości na przełomie lat 2008 i 2009; M. N. na okoliczność konieczności zbycia części aktywów (...) w postaci 519 udziałów w (...) w celu pokrycia bieżących zobowiązań i płatności spółki oraz jej złej kondycji finansowej) odnosiły się do kwestii nie będących istotnymi dla rozstrzygnięcia sprawy w rozumieniu art. 227 k.p.c.

Na wniosek strony powodowej, celem uzyskania wiedzy w kwestii rzeczywistej wartości udziałów (...) w (...) w okresie pomiędzy grudniem 2008 r. (data sporządzenia operatu szacunkowego, na którym oparł się zarząd (...)) a lutym 2009 r. (podjęcie uchwały o umorzeniu udziałów), Sąd Okręgowy dopuścił dowód z opinii biegłego z zakresu wyceny przedsiębiorstw. Z pisemnej opinii J. C. wynika że wartość rynkowa 519 udziałów (...) w (...) w okresie między grudniem 2008 r. a lutym 2009 r. wynosiła 532 424,99 zł. Z uwagi na zarzuty zgłaszane przez stronę pozwaną do opinii, Sąd Okręgowy dopuścił dowód z ustnej opinii uzupełniającej, w której biegły J. C. podtrzymał ustalenia i wnioski z opinii pisemnej.

Na wniosek pozwanych Sąd Okręgowy dopuścił dowód z opinii biegłego z zakresu wyceny przedsiębiorstw i szacowania nieruchomości na okoliczność ustalenia rzeczywistej wartości udziałów (...) w (...) w okresie pomiędzy grudniem 2008 r. a lutym 2009 r. Z pisemnej opinii S. J. wynika, że wartość rynkowa 519 udziałów (...) w (...) w tym okresie wynosiła 620 000 zł. Z uwagi na zarzuty zgłaszane przez stronę pozwaną, Sąd Okręgowy dopuścił dowód z ustnej opinii uzupełniającej i biegły S. J. podtrzymał wnioski płynące z pisemnej opinii.

Sąd Okręgowy uznał obie opinie biegłych, uzupełnione opiniami ustnymi, za zgodne i spójne, wyczerpujące i jednoznaczne oraz zawierające stanowcze konkluzje, stąd mogły stanowić podstawę ustalenia przedziału, w jakim zawiera się wartość rynkowa spornych udziałów.

W ocenie Sądu Okręgowego, powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie. Powód na podstawie przepisu art. 189 k.p.c. dochodził ustalenia, stąd zachodziła w pierwszej kolejności potrzeba zbadania, czy powód wykazał interes prawny, a następnie czy wykazał prawdziwość twierdzeń, że stosunek prawny oznaczony w pozwie istnieje. W tej sprawie powód wniósł o ustalenie, że jest wspólnikiem pozwanej (...) uprawnionym z 519 udziałów z uwagi na bezskuteczność procedury tzw. dobrowolnego umorzenia udziałów, wobec braku umowy przeniesienia udziałów z (...) na (...), zaznaczając, że ewentualne zbycie tychże udziałów byłoby nieważne wskutek naruszenia przepisu art. 18 ust. 2 pkt 3 u.k.p. (tj. braku uchwały, w której Zgromadzenie Wspólników (...) wyraziłoby zgodę na zbycie przez (...) 519 udziałów w (...) na rzecz (...)), jak również na podstawie art. 5a ust. 1 w zw. z art. 5a ust. 3 pkt 2 ustawy z dnia 8 sierpnia 1996 r. o zasadach wykonywania uprawnień przysługujących Skarbowi Państwa i w zw. z § 27 ust. 3 pkt 3 aktu założycielskiego (...).

Sąd Okręgowy wywiódł, że udział wspólnika w spółce jest stosunkiem zawierającym w sobie określone uprawnienia i obowiązki wspólnika wobec spółki o charakterze cywilnoprawnym (majątkowym i niemajątkowym) i jako taki stosunek prawny może podlegać ustaleniu na podstawie art. 189 k.p.c. i należy przyjąć, że z uwagi na podnoszone przez powoda wątpliwości co do skuteczności procedury umorzenia udziałów, interes powoda wyraża się w potrzebie usunięcia tej niepewności. Zatem powód wykazał swój interes prawny w żądaniu ustalenia, że jest wspólnikiem (...) uprawnionym z 519 udziałów.

W dalszej kolejności, przechodząc do oceny zasadności powództwa, Sąd Okręgowy wskazał, że wyrok uwzględniający powództwo na podstawie art. 189 k.p.c. ma charakter deklaratoryjny i jedynie potwierdza istnienie lub nieistnienie prawa lub stosunku prawnego. Zatem wyrok pozytywny miałby potwierdzać, że powód jest wspólnikiem (...) i że przysługuje mu 519 udziałów w kapitale zakładowym tej spółki.

Zdaniem Sądu Okręgowego, takie ustalenie byłoby sprzeczne z istniejącym stanem prawnym z uwagi na obniżenie kapitału zakładowego spółki (...) i likwidację 519 udziałów (...) w (...). Zgodnie z art. 199 § 1 k.s.h., udział może być umorzony jedynie po wpisie spółki do rejestru i tylko w przypadku, gdy umowa spółki tak stanowi, przy czym udział może być umorzony za zgodą wspólnika w drodze nabycia udziału przez spółkę (umorzenie dobrowolne) albo bez zgody wspólnika (umorzenie przymusowe). Przesłanki i tryb przymusowego umorzenia określa umowa spółki. Z art. 199 § 2 k.s.h. wynika, że umorzenie udziału wymaga uchwały zgromadzenia wspólników, która powinna określać w szczególności podstawę prawną umorzenia i wysokość wynagrodzenia przysługującego wspólnikowi za umorzony udział. Przepis art. 199 § 7 k.s.h. stanowi zaś, że w razie umorzenia wymagającego obniżenia kapitału zakładowego, umorzenie następuje z chwilą obniżenia kapitału zakładowego. W tej sprawie w dniu 18 lutego 2009 r. Zgromadzenie Wspólników pozwanej spółki (...) podjęło uchwałę o umorzeniu 519 udziałów powoda i obniżeniu kapitału zakładowego spółki o kwotę 51 900 zł. Obniżenie kapitału zostało dokonane w trybie przepisu art. 263 k.s.h. i zgłoszone zgodnie z przepisem art. 265 § 1 i 2 k.s.h. W związku z tym, na podstawie uchwały z 18 lutego 2009 r. o umorzeniu 519 udziałów (...) w (...) i obniżeniu kapitału zakładowego (...) o kwotę odpowiadającą wartości nominalnej udziałów, tj. o 51 900 zł, sąd rejestrowy dokonał wpisu do rejestru zmiany umowy w części dotyczącej obniżenia wysokości kapitału zakładowego i wykreślenia powodowej spółki, jako wspólnika (...). Wpis ten miał charakter konstytutywny, bowiem uchwała o obniżeniu kapitału zakładowego staje się skuteczna z chwilą wpisania do rejestru przedsiębiorców (art. 255 § 1 i 2 k.s.h.).

Zdaniem Sądu Okręgowego, umorzenie udziałów powoduje likwidację udziałów, a co za tym idzie utratę praw i obowiązków związanych z udziałem. Mając na uwadze, że nastąpiło skuteczne (niezakwestionowane) obniżenie kapitału zakładowego (...) o kwotę odpowiadającą sumie wartości nominalnej posiadanych przez (...) udziałów (519 x 100 zł = 51 900 zł), udziały powoda zostały umorzone, a powód nie jest wspólnikiem (...), bowiem wspólnik, któremu umorzono wszystkie udziały, traci członkostwo w spółce.

Według Sądu Okręgowego, ewentualna wadliwość obniżenia kapitału zakładowego z uwagi na podniesione przez powoda zarzuty nie przesądza o nieważności bezwzględnej uchwały o obniżeniu kapitału zakładowego spółki, na którą można się powołać bez uprzedniego stwierdzenia jej nieważności orzeczeniem sądu. Podkreślić należy, że powód nie kwestionował ważności uchwały z 18 lutego 2009 r. na podstawie przepisu art. 252 k.s.h., w związku z tym uchwałę tą należy respektować, gdyż uchwała sprzeczna z ustawą, aby mogła być traktowana jako nieważna, musi być uznana za taką prawomocnym orzeczeniem sądu. W uchwale 7 sędziów SN z 18 września 2013 r. (sygn. akt III CZP 13/13, Legalis nr 731228) ustalono, że wyrok wydany w sprawie z powództwa opartego na podstawie art. 252 k.s.h. ma charakter konstytutywny i jest niezbędny do wykluczenia uchwały z obrotu prawnego ze skutkiem ex tunc, co oznacza, że uchwała niezgodna z przepisami prawa nie jest bezwzględnie nieważna. Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały wskazał, że wyrok stwierdzający nieważność uchwały wspólników w wyniku uwzględnienia wskazanego powództwa niweczy byt prawny zaskarżonej uchwały od chwili jej powzięcia, prowadząc do stworzenia takiej sytuacji, jakby uchwała ta w ogóle nie została podjęta, jednakże możliwość powołania się na ten skutek aktualizuje się dopiero z chwilą wydania prawomocnego wyroku stwierdzającego sprzeczność uchwały z ustawą. Brak takiego wyroku oznacza, że uchwała musi być respektowana zarówno między wspólnikami, jak i przez osoby trzecie, a także wykonywana przez zarząd.

Zdaniem Sądu Okręgowego, skoro wyrok uwzględniający powództwo na podstawie art. 189 k.p.c. ma charakter deklaratoryjny, nie może ustanawiać prawa na rzecz kogokolwiek albo go pozbawiać. W konsekwencji nie byłoby zgodne z aktualnym stanem prawnym ustalenie, że powód jest wspólnikiem pozwanej spółki i że przysługuje mu 519 udziałów, skoro udziały te zostały umorzone wskutek obniżenia kapitału zakładowego spółki (...). Wpisuje się to w brzmienie przepisu art. 252 k.s.h., który wyklucza zastosowanie przepisu art. 189 k.p.c. (powództwa służącego co do zasady stwierdzeniu wystąpienia bezwzględnej nieważności). Potwierdza to, że wolą ustawodawcy jest konsekwentne zastrzeżenie w art. 252 k.s.h. sankcji polegającej na wzruszalności uchwały sprzecznej z ustawą prawomocnym wyrokiem, eliminującym tą uchwałę z obrotu prawnego, któremu należy przypisać konstytutywny charakter. Wobec więc wiążącej mocy uchwały z dnia 18 lutego 2009 r., umarzającej udziały powoda i obniżającej odpowiednio kapitał zakładowy (...) (niezakwestionowanej na podstawie art. 252 k.s.h.), powództwo oparte na art. 189 k.p.c. jest niezasadne.

O kosztach postępowania pomiędzy stronami Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. zasądzając od powoda na rzecz pozwanej (...) kwotę 9 617 zł, na którą składały się 3 600 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego, 17 zł tytułem opłaty od pełnomocnictwa i 6 000 zł tytułem zaliczki uiszczonej przez (...) na wynagrodzenie biegłego oraz zasądzając od (...) na rzecz pozostałych pozwanych kwoty po 3 617 zł tytułem zwrotu kosztów procesu. Nadto na podstawie art. 83 ust. 2 u.k.s.c. w zw. z art. 113 ust. 1 u.k.s.c. Sąd Okręgowy nakazał pobrać od powoda na rzecz Skarbu Państwa kwotę 4 696,34 zł tytułem wydatków poniesionych tymczasowo z sum Skarbu Państwa, na którą składały się kwoty 3 404,80 zł, 135,12 zł, 1 021,30 zł i 135,12 zł, wypłacone za sporządzenie opinii.

Wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie strona powodowa zaskarżyła w całości apelacją zarzucając naruszenie:

1. przepisów prawa procesowego, mających istotny wpływ na wynik sprawy, tj.:

a) art. 328 § 2 k.p.c. poprzez sporządzenie uzasadnienia zaskarżonego wyroku w sposób uniemożliwiający odtworzenie rzeczywistego toku rozumowania sądu i zrozumienie kluczowych elementów, na których zasadzało się rozstrzygnięcie sprawy w I instancji, a w szczególności niewyjaśnienie:

- dlaczego Sąd pierwszej instancji uznał, że obniżenie kapitału zakładowego stoi na przeszkodzie ustaleniu, że wspólnikowi nadal przysługują udziały wobec bezskuteczności ich umorzenia (przy czym Sąd nie wskazał żadnej podstawy prawnej takiego poglądu i nie wiadomo dlaczego tak przyjął, w szczególności w braku jakiejkolwiek normy, która stanowiłaby, że obniżenie kapitału zakładowego ma skutek sanujący wady prawne czynności umorzenia udziałów spółki z o.o.),

- dlaczego Sąd pierwszej instancji uznał, że doszło do skutecznego obniżenia kapitału zakładowego, mimo niedokonania skutecznego umorzenia udziałów (którą to czynność owo obniżenie kapitału zakładowego powinno odzwierciedlać i to umorzenie udziałów stanowi warunek prawny obniżenia kapitału, a nie odwrotnie; skutki prawne tych czynności nie mogą być od siebie oddzielone, a w stanie faktycznym niniejszej sprawy kwestie umorzenia i obniżenia kapitału zakładowego były nawet objęte jedną uchwałą walnego zgromadzenia),

- dlaczego Sąd pierwszej instancji uznał, że kwestią prejudycjalną względem rozstrzygnięcia powództwa o ustalenie istnienia udziałów jest wcześniejsze orzeczenie nieważności uchwały o obniżeniu kapitału zakładowego (w sytuacji, w której uchwała ta została sama w sobie podjęta niewadliwie, a wadliwość procedury umorzeniowej tkwi w niedopełnieniu innych przesłanek umorzenia udziałów),

przy czym ww. wady uzasadnienia skarżonego wyroku są tak daleko idące, że uniemożliwiają jego kontrolę instancyjną;

b) art. 233 § 1 k.p.c. i art. 230 k.p.c. w zw. z art. 6 k.c. przez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów, polegające na niedokonaniu ustalenia faktycznego wynikającego z treści dowodów przeprowadzonych w sprawie oraz niezakwestionowanego przez pozwanych, a to że nigdy nie doszło do zawarcia umowy przenoszącej 519 udziałów w (...) na niego samego, w celu ich umorzenia;

c) art. 233 § 1 k.p.c. oraz art. 227 k.p.c. poprzez uznanie, iż zeznania świadków W. I. i J. O. nie były istotne dla rozstrzygnięcia, podczas gdy zeznania te dotyczyły wadliwości procedury umorzenia udziałów powoda w (...) wyrażającej się w braku umowy przenoszącej udziały powoda na (...) oraz braku zgody Skarbu Państwa (jedynego wspólnika (...)) na przeniesienie udziałów powoda na (...), a zatem okoliczności istotnych dla wykazania twierdzeń powoda o niedokonaniu czynności prawnej warunkującej skuteczne umorzenie udziałów, tj. okoliczności fundamentalnych dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy;

d) art. 233 § 1 w związku z art. 231 k.p.c. poprzez uznanie, iż świadkowie A. P. i B. Ś. nie mieli wiedzy co do okoliczności, na które zeznawali, podczas gdy obie te osoby złożyły zeznania w sprawie:

- braku umowy przenoszącej udziały należące do powoda na (...) (świadek A. P.),

- braku zgody Skarbu Państwa (jedynego wspólnika (...)) na przeniesienie udziałów powoda na (...) (świadek B. Ś.),

tj. na temat dokładnie tych faktów, na które ww. dowód był wnioskowany i został dopuszczony, a co najmniej na okoliczności, które pozwalały na ustalenie tych faktów w drodze domniemań faktycznych; podczas gdy są to okoliczności istotne dla wykazania twierdzeń powoda o niedokonaniu czynności prawnej warunkującej skuteczne umorzenie udziałów, tj. kwestii fundamentalnej dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy;

2. przepisów prawa materialnego, tj.:

a) art. 189 k.p.c. w zw. z art. 199 § 1 k.s.h. poprzez ich niezastosowanie mimo spełnienia się hipotezy ww. przepisów, tj. przez niedokonanie żądanego ustalenia, mimo że w niniejszym postępowaniu wykazano, względnie niesporne było, że (i) powodowi sporne udziały przysługiwały przed przeprowadzeniem procedury dobrowolnego umorzenia udziałów na podstawie uchwały NZW z 18 lutego 2009 r.; (ii) jedyną podstawą do twierdzenia przez pozwanych, jakoby sporne udziały powodowi nie przysługiwały, było ich rzekome umorzenie wskutek ww. procedury; ( (...)) ww. procedura umorzenia spornych udziałów została przeprowadzona wbrew przepisom prawa, tj. bez dokonania przeniesienia udziałów na (...) w celu umorzenia zgodnie z art. 199 § 1 k.s.h., a zatem nie doszło do skutecznego umorzenia udziałów i przysługują one nadal powodowi;

b) art. 199 § 7 k.s.h. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie wyrażające się w uznaniu, że skutek dobrowolnego umorzenia udziałów następuje zawsze w chwili obniżenia kapitału zakładowego spółki z ograniczoną odpowiedzialnością niezależnie od tego, czy inne czynności przewidziane prawem w ramach procedury umorzenia zostały przeprowadzone, podczas gdy norma wyrażona w art. 199 § 7 k.s.h. wskazuje jedynie na chwilę umorzenia udziałów przy założeniu, że wszystkie przesłanki, od których uzależniona jest skuteczność tej czynności zostały spełnione, a nie sanuje wadliwej procedury umorzeniowej;

c) art. 252 § 1 k.s.h. w zw. z art. 199 § 7 k.s.h. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że wydanie wyroku uchylającego uchwałę o umorzeniu kapitału zakładowego jest prejudykatem dla wyroku ustalającego istnienie udziałów powoda w (...), mimo że powód nie wywodził swojego roszczenia ze sprzeczności z prawem uchwał (...) z dnia 18 lutego 2009 r. o umorzeniu udziałów (...) w (...) ani o obniżeniu kapitału zakładowego (...), lecz z wadliwości procedury dobrowolnego umorzenia udziałów (...) w (...), wyrażającej się w niedopełnieniu koniecznego warunku umorzenia wskazanego w art. 199 § 1 k.s.h. (nabycia udziałów przez spółkę).

Powołując się na powyższe zarzuty strona powodowa wnosiła o zmianę zaskarżonego wyroku i uwzględnienie powództwa w całości, ewentualnie, w przypadku przyjęcia przez Sąd, że nie doszło do rozpoznania istoty sprawy i spełnione są przesłanki określone w art. 386 § 4 k.p.c., o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania. Strona powodowa wnosiła również o zasądzenie od pozwanych kosztów postępowania apelacyjnego.

Pozwani wnosili o oddalenie apelacji i zasądzenie na ich rzecz kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje.

Apelacja jest bezzasadna, zaskarżony zaś wyrok trafny.

Nie można podzielić zarzutu naruszenia art. 328 § 2 k.p.c., ponieważ uzasadnienie zaskarżonego wyroku zostało sporządzone w sposób umożliwiający, bez stosowania jakichkolwiek zabiegów interpretacyjnych, odtworzenie toku rozumowania Sądu Okręgowego i zrozumienie elementów, na których zasadzało się rozstrzygnięcie sprawy w pierwszej instancji, przy czym stanowisko Sądu pierwszej instancji jest klarowne i nie budzące wątpliwości.

Słuszny pogląd Sądu Okręgowego, że obniżenie kapitału zakładowego w spółce stoi na przeszkodzie ustaleniu, iż wspólnikowi nadal przysługują udziały w tej spółce wynikał z zasadnego ustalenia, że uchwała NZW z dnia 18 lutego 2009 r. tworzy określony stan prawny, polegający między innymi na tym, że udziały powoda już nie istnieją, a to wobec ich skutecznego umorzenia i obniżenia kapitału zakładowego, a zatem udziały te nie mogą komukolwiek przysługiwać. Swój pogląd Sąd pierwszej instancji oparł przede wszystkim na regule wynikającej z art. 252 k.s.h. i poparł stanowiskiem Sądu Najwyższego, natomiast Sądowi Okręgowemu nie chodziło o wyrażenie stanowiska, że kwestią prejudycjalną względem powództwa o ustalenie wniesionego w tej sprawie jest wcześniejsze orzeczenie o nieważności uchwały z dnia 18 lutego 2009 r., a o to, że skoro uchwała ta stanowi część porządku prawnego dotyczącego spółki (...), to żądanie pozwu nie może być uwzględnione, przy czym Sąd Apelacyjny zapatrywanie to podziela.

Sąd Okręgowy rzeczywiście nie poczynił ustaleń w przedmiocie zawarcia bądź nie zawarcia odrębnej umowy zbycia 519 udziałów, nie naruszył jednak w ten sposób art. 233 § 1 k.p.c. i art. 230 k.p.c. w zw. z art. 6 k.c., ponieważ ze stanowiska Sądu Okręgowego wynika, iż uznał za wystarczającą tę argumentację, która została powyżej właśnie przedstawiona. Ponieważ jednak apelacja w poważnej części odnosi się do zagadnienia czynności przeniesienia udziałów, Sąd Apelacyjny uważa za niezbędne omówienie tej problematyki.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, należy dokonać rozróżnienia pomiędzy czynnością „zbycia udziałów”, o której stanowi art. 180 k.s.h., a czynnością „dobrowolnego umorzenia udziałów w drodze ich nabycia” – art. 199 § 1 k.s.h. Ta druga nie jest prostą czynnością „zbycia udziału”, ale stanowi element swoistej instytucji prawnej - „dobrowolnego umorzenia udziału”, składającej się z kilku elementów, a mianowicie wyrażenia zgody przez tego wspólnika, którego udziały mają być umorzone w ramach czynności, podjęcia przez wspólników uchwały o określonej treści oraz podjęcia tej uchwały w takiej spółce, której umowa posiada oznaczoną treść. Te elementy tej instytucji prawnej determinują jej treść i formę, przy czym forma ta powinna odpowiadać wymogom formy przewidzianej dla zawarcia lub zmiany umowy spółki, formy przewidzianej dla wyrażenia zgody przez wspólnika oraz formy przewidzianej dla podjęcia uchwały przez wspólników.

W stanie faktycznym niniejszej sprawy wymagania związane z treścią oraz wymagania związane z formą kolejnych cząstkowych czynności zostały zachowane, natomiast wola stron, niezbędna do osiągnięcia przez czynność prawną jej zamierzonego skutku, została wyrażona przez wszystkich jej uczestników w sposób aż nadto dostateczny, przy czym nie bez znaczenia jest końcowy fragment podjętej czynności zbiorczej, polegający na przyjęciu przez powoda ustalonej kwoty pieniężnej stanowiącej ekwiwalent unicestwionych udziałów.

Dodatkowym czynnikiem potwierdzającym rozróżnienie dwóch rozważanych w tym miejscu instytucji prawnych jest nieprzypadkowe posłużenie się przez ustawodawcę w jednym przypadku terminem „zbycie” (art. 180 k.s.h.), a w drugim przypadku terminem „umorzenie poprzez nabycie” (art. 199 k.s.h.). Nadto w pierwszym przypadku na pierwszy plan wysuwa się zamiar wspólnika i jego kontrahenta będącego osobą trzecią, a w drugim zamiar spółki oraz wspólnika.

Inną jeszcze okolicznością przemawiającą za rozróżnieniem obu instytucji i w konsekwencji za ustaleniem w stosunku do nich innych wymogów jest wzgląd, jaki legł u podstaw przyjęcia obowiązującej obecnie treści art. 180 k.s.h. Otóż chodziło w tym przypadku o ukrócenie możliwości dopuszczania się przez wspólników nadużyć wobec spółki oraz wobec pozostałych wspólników poprzez antydatowanie zawieranych umów zbycia udziałów. Motyw ten nie ma jednak żadnego znaczenia w przypadku czynności zachodzących pomiędzy wspólnikiem i spółką, które z tego punktu widzenia nie są dotknięte żadnym ryzykiem.

Nie można zatem skutecznie formułować postulatu, by w ramach czynności prawnej dobrowolnego umorzenia udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością inicjować jeszcze dodatkową czynność prawną, polegającą na zbyciu przez wspólnika jego udziałów na rzecz spółki w rygorach art. 180 k.s.h. Są to bowiem dwie różne czynności prawne, z których druga nie stanowi koniecznego elementu tej pierwszej, jako że ta pierwsza zawiera już w sobie element przejścia udziału na inny podmiot prawa (na spółkę).

W kontekście powyższego należy wyprowadzić ustalenie, że czynność zbycia udziałów, taka o jakiej mowa w art. 180 k.s.h., nie miała miejsca, jednak doszło do dobrowolnego umorzenia udziałów przysługujących powodowi w spółce (...) i nabytych przez tę spółkę. Zatem zarzuty apelacyjne naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. i art. 227 k.p.c. oraz art. 233 § 1 w związku z art. 231 k.p.c. wywiedzione zostały w sposób nieuprawniony, natomiast jeżeli powód stoi na stanowisku, że zarząd powoda nie powinien bez zgody Skarbu Państwa podejmować decyzji o wycofaniu się ze spółki (...), może ewentualnie podjąć próbę poszukiwania stosownych rozwiązań, ale wewnętrznych, to jest bez odnoszenia się już do struktury kapitałowo - osobowej w spółce (...).

Należy dodatkowo podnieść, że uwzględnienie powództwa w tej sprawie oznaczałoby niedopuszczalne ominięcie mocy wiążącej wpisów dokonanych w Krajowym Rejestrze Sądowym - o obniżeniu kapitału zakładowego w (...) i wykreśleniu powoda jako wspólnika (...). Oznaczałoby również ominięcie reguł ustalonych przepisami art. 252 k.s.h. oraz ustalonego mocą uchwały z dnia 18 lutego 2009 r. stanu prawno-faktycznego w spółce (...).

W konsekwencji nie można podzielić żadnego z wywiedzionych w apelacji zarzutów naruszenia prawa materialnego, ponieważ doszło do skutecznego umorzenia udziałów powoda w (...) i nie przysługują już one powodowi, zostały spełnione przesłanki skuteczności umorzenia i nie ma w związku z tym potrzeby prowadzenia rozważań o „sanowaniu wadliwej procedury umorzeniowej”. Konieczne warunki umorzenia zostały spełnione, powód zaś dąży do ustalenia, że przysługują mu udziały, które nie istnieją, a tego rodzaju żądanie nie może być przecież uwzględnione. W ocenie Sądu Apelacyjnego, nie ma potrzeby bardziej szczegółowego odnoszenia się do poszczególnych zarzutów apelacyjnych naruszenia prawa materialnego, albowiem w istocie są one drugą stroną tych samych, omówionych już zjawisk, których inną stroną są zagadnienia procesowe, szczegółowo już omówione.

W tym stanie rzeczy apelację powoda, jako bezzasadną, należało oddalić na podstawie art. 385 k.p.c.

O kosztach za drugą instancję orzeczono na podstawie art. 98 § 1, 3 i 4 k.p.c. oraz art. 99 k.p.c., stosownie do wyniku postępowania apelacyjnego, przegranego przez powoda w całości. Suma zasądzonych od powoda na rzecz każdego z pozwanych kwot stanowi 75 % obowiązującej (w odniesieniu do momentu wnoszenia apelacji) stawki wynagrodzenia radcowskiego w niniejszej sprawie.