Wyrok z dnia 2010-12-01 sygn. I CSK 28/10

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania Pokaż dokument źródłowy

Sygn. akt I CSK 28/10

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 1 grudnia 2010 r.

W aktualnym porządku prawnym strony mogą w umowie przewidzieć zarówno kumulację obu rodzajów odsetek należnych wierzycielowi, jak i możliwość ustania obowiązku uiszczania odsetek kapitałowych i zastąpienia ich, od chwili, gdy dłużnik opóźnia się ze spełnieniem swojego świadczenia pieniężnego, odsetkami przewidzianymi w art. 481 § 1 k.c. Dopuszczalność takiej kumulacji pozostaje w granicach swobody kontraktowej stron zagwarantowanej ustawowo w art. 353¹ k.c.

Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Tadeusz Wiśniewski (przewodniczący, sprawozdawca)

SSN Irena Gromska-Szuster

SSA Jan Kremer

w sprawie z powództwa Agencji Rozwoju Przemysłu S.A. w W.

przeciwko Energetyce Cieplnej O.(...) S.A. w O.

o zapłatę,

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 1 grudnia 2010 r., skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 27 sierpnia 2009 r., sygn. akt I ACa (…),

oddala skargę kasacyjną; oddala wniosek strony powodowej o zasądzenie kosztów postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Wyrokiem z dnia 27 czerwca 2009 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację strony pozwanej - Energetyka Cieplna O.(...) S.A. z siedzibą w O. od wyroku Sądu Okręgowego w W. z dnia 2 marca 2009 r., którym utrzymano w mocy nakaz zapłaty tegoż Sądu z dnia 20 listopada 2008 r. zasądzający od pozwanej na rzecz strony powodowej - Agencji Rozwoju Przemysłu S.A. z siedzibą w W. kwotę 199 237,99 zł wraz z kosztami procesu.

Sąd Apelacyjny ustalił, że powodowa Agencja Rozwoju Przemysłu S.A. w dniu 6 lipca 1998 r. zawarła z Przedsiębiorstwem Usług Techniczno-Socjalnych (później zmianie uległa jego nazwa na Przedsiębiorstwo Usług Ciepłowniczych) umowę pożyczki na wsparcie realizacji programu restrukturyzacji i modernizacji ciepłowni. W dniu 24 sierpnia 2007 r. nastąpiła sprzedaż w/w Przedsiębiorstwa na rzecz pozwanej Energetyki Cieplnej O.(...) S.A. W dniu 25 września 2007 r. pozwana dokonała spłaty kapitału pożyczki w kwocie 1.166.000 zł. Do spłaty pozostały jeszcze naliczone przez powodową Agencję odsetki za zwłokę w płatności sumy pożyczki. Odsetki te - na dzień 31 października 2007 r. - zamknęły się kwotą 440.104,16 zł. Pozwana dokonała częściowej spłaty w wysokości 240.866,17 zł, a do spłaty pozostała jeszcze kwota 199.237,99 zł stanowiąca naliczoną na dzień 31 października 2007 r. należność z tytułu odsetek za opóźnienie. Kwoty tej dochodziła strona powodowa w postępowaniu sądowym i została ona zasądzona nakazem zapłaty wydanym przez Sąd Okręgowy. Sąd Okręgowy utrzymał nakaz zapłaty w mocy, a Sąd Apelacyjny oddalił apelację strony pozwanej uznając, że strony w umowie wyraźnie dopuściły możliwość kumulacji dwóch rodzajów odsetek, tj. odsetek za opóźnienie i odsetek od kapitału.

Od wyroku Sądu Apelacyjnego skargę kasacyjną złożyła strona pozwana, wnosząc o uchylenie zaskarżonego wyroku i zmianę wyroku Sądu Okręgowego w W. przez uchylenie nakazu zapłaty i oddalenie powództwa w całości. Skarżąca powołała się na obie podstawy kasacyjne. Wskazała w szczególności na naruszenie art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. oraz art. 378 § 1 k.p.c. przez nierozważenie i nieustosunkowanie się do wszystkich zarzutów apelacyjnych, a także art. 65 § 2 k.c. oraz art. 58 § 2 i 3 k.c. w zw. z art. 353¹ k.c. przez przyjęcie, że strony w umowie dopuściły możliwość łącznego naliczania odsetek od zaległej kwoty kapitału. Na wypadek natomiast podzielenia tego poglądu, wniosła o uznanie tego postanowienia umowy za sprzecznego z zasadami współżycia społecznego.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Skarga kasacyjna nie zasługiwała na uwzględnienie, gdyż powołane w niej podstawy okazały się nieuzasadnione.

W pierwszej kolejności należy wskazać, że poza kontrolą Sądu Najwyższego pozostaje kwestia poczynionych przez sądy meriti ustaleń faktycznych. Sąd Najwyższy rozpoznający skargę kasacyjną związany jest ustaleniami faktycznymi stanowiącymi podstawę zaskarżonego orzeczenia (art. 398¹³ § 2 k.p.c.), zarzuty zaś dotyczące ustalenia faktów i oceny dowodów nie mogą być w ogóle rozpoznawane w ramach postępowania kasacyjnego (art. 398³ § 3 k.p.c.). Z tego względu co do samej zasady chybiony był zarzut polegający na zakwestionowaniu ustalonej przez Sąd Apelacyjny treści umowy. Z poczynionych ustaleń wynika natomiast, że strony w przepisie § 5 ust. 5 umowy wyraźnie dopuściły możliwość kumulatywnego naliczania odsetek od niespłaconej części kapitału, z jednej strony przez należne stronie powodowej z mocy ustawy odsetki za opóźnienie, z drugiej zaś - odsetki kapitałowe ustalone w umowie. Wykładnia dokonanego i jednobrzmiącego postanowienia umowy nie nasuwa żadnych zastrzeżeń z punktu widzenia treści normatywnej zawartej w art. 65 § 2 k.c. W tym stanie rzeczy kontroli Sądu Najwyższego może być poddane jedynie zagadnienie, czy takie postanowienie umowne nie jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego (art. 58 § 2 i 3 k.c.), a w konsekwencji dotknięte sankcją nieważnością.

Rozpatrując powyższe zagadnienie, stwierdzić należy, że w aktualnym porządku prawnym nie powinno budzić wątpliwości, iż strony mogą w umowie przewidzieć zarówno kumulację obu rodzajów odsetek należnych wierzycielowi, jak i możliwość ustania obowiązku uiszczania odsetek kapitałowych i zastąpienia ich, od chwili, gdy dłużnik opóźnia się ze spełnieniem swojego świadczenia pieniężnego, odsetkami przewidzianymi w art. 481 § 1 k.c. (tak Sąd Najwyższy w wyroku z 17 października 2008 r., I CSK 187/08, niepubl.). Dopuszczalność takiej kumulacji, jak miało to miejsce w niniejszej sprawie, pozostaje w granicach swobody kontraktowej stron zagwarantowanej ustawowo w art. 353¹ k.c. Strony mogą zatem swobodnie ukształtować łączący je stosunek prawny także w zakresie ukształtowania wysokości i rodzaju naliczanych odsetek. Ograniczenie co do wysokości odsetek umownych zawiera jedynie art. 359 § 2¹ k.c. przez ustanowienie odsetek maksymalnych. Teoretycznie kwestię ujmując, w razie kumulacji odsetek przepis ten w niektórych sytuacjach mógłby oczywiście znaleźć zastosowanie. W literaturze można co prawda spotkać się z poglądem, że uprawnienie wierzyciela do odsetek za opóźnienie na podstawie art. 481 k.c. eliminuje co do zasady możliwość pobierania odsetek kapitałowych uregulowanych w art. 359 § 1 k.c. ale pogląd ten jest trafny tylko w wypadku, gdy strony nie uregulują tej kwestii odmiennie w umowie. Tymczasem strony niniejszej sprawy wyraźnie przewidziały, że od zaległych rat kapitałowych, jak i zaległych odsetek od kapitału będą pobierane odsetki za opóźnienie, co nie wstrzymuje – stosownie do umowy - „naliczania bieżącego oprocentowania od kapitału”.

Omawiane postanowienie umowne nie może być również, w okolicznościach sprawy, uznane za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Brak w tym zakresie jakichkolwiek ustaleń faktycznych Sądów rozpoznających sprawę. Samo powołanie się przez skarżącego na argument, że sprzeczność ta wynika z faktu, iż pożyczkodawcą jest podmiot działający w imieniu Skarbu Państwa i dysponujący środkami Skarbu Państwa a pożyczkobiorcą przedsiębiorstwo objęte restrukturyzacją nie jest wystarczające. Nie wynika bowiem z niego, że sposób ukształtowania wzajemnych praw i obowiązków stron w kontekście całej umowy jest nie do pogodzenia z zasadami współżycia społecznego. Wniosek taki nie wynika także ze szczegółowej analizy treści zawartej między stronami umowy. Strony zawierające umowę działały jako podmioty profesjonalne zajmujące się obrotem gospodarczym i powinny przewidywać konsekwencje prawne dokonywanych przez nie czynności. W szczególności odnosi się to do strony pozwanej.

Podstawa skargi kasacyjnej dotycząca naruszenia przepisów postępowania ogranicza się do zarzutu nierozważenia i nieuzasadnienia przez Sąd drugiej instancji zarzutu apelacji naruszenia art. 58 § 1 i 2 oraz art. 353¹ k.c. Wobec zaistniałej niezasadności dalej idącej podstawy kasacyjnej dotyczącej naruszenia przepisów kodeksu cywilnego, a zatem zarzutu naruszenia prawa materialnego, twierdzenie to należy uznać za nietrafne.

Z przedstawionych względów Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną pozwanego jako nieuzasadnioną (art. 398¹⁴ k.p.c.).

Sąd Najwyższy oddalił wniosek strony powodowej o zwrot kosztów postępowania kasacyjnego, albowiem odpowiedź na skargę kasacyjną została złożona po upływie ustawowego terminu. Tym samym wniosek ten był bezskuteczny.

Biuletyn Izby Cywilnej SN nr 07-08/2011

W aktualnym porządku prawnym strony mogą w umowie przewidzieć zarówno kumulację obu rodzajów odsetek należnych wierzycielowi, jak i możliwość ustania obowiązku uiszczania odsetek kapitałowych i zastąpienia ich, od chwili, gdy dłużnik opóźnia się ze spełnieniem swojego świadczenia pieniężnego, odsetkami przewidzianymi w art. 481 § 1 k.c. Dopuszczalność takiej kumulacji pozostaje w granicach swobody kontraktowej stron zagwarantowanej ustawowo w art. 353¹ k.c.

(wyrok z dnia 1 grudnia 2010 r., I CSK 28/10, T. Wiśniewski, I. Gromska-Szuster, J. Kremer, niepubl.)

Glosa

Marcina Lemkowskiego, Orzecznictwo Sądów Polskich 2011, nr 6, poz. 64

Glosa ma charakter krytyczny.

Komentator stwierdził, że w literaturze przeważa pogląd, zgodnie z którym podział odsetek na odsetki kapitałowe i odsetki za opóźnienie jest podziałem zupełnym i rozłącznym. Podniósł, że strony mogą uzgodnić, iż mimo opóźnienia oprocentowanie (odsetki zwykłe) nadal będzie naliczane według tej samej stopy, a niezależnie od tego dłużnik będzie zobowiązany do zapłaty odsetek za opóźnienie w wysokości i na podstawie określonej w art. 481 § 1 i 2 k.c. W jego ocenie, nie oznacza to jednak, że odsetki należne w czasie opóźnienia są nadal odsetkami kapitałowymi (zwykłymi), a jedynie stanowi niekonwencjonalny sposób określenia wysokości odsetek za opóźnienie.

Autor wytknął również Sądowi Najwyższemu pominięcie tego, że z chwilą nienależytego wykonania zobowiązania stosunek obligacyjny ulega istotnemu przekształceniu. Stwierdził ponadto, że różnice między odsetkami za opóźnienie a odsetkami kapitałowymi są bardzo istotne. Wskazał na inną wymagalność i przedawnienie obu kategorii odsetek oraz dopuszczalność ich dochodzenia pro futuro.

W dalszej części opracowania glosator dodał, że zasada swobody umów nie służy do powoływania alternatywnych figur prawnych dla tych, które przewidział ustawodawca. Wywiódł stąd, że przyjęty model rozłącznych odsetek kapitałowych i za opóźnienie nie wymaga korekty za pomocą swobody umów, gdyż pożądany przez strony rezultat można osiągnąć przez zastosowanie art. 482 § 2 k.c., który dopuszcza ukształtowanie stopy odsetek za opóźnienie według własnego uznania.