Wyrok z dnia 2010-11-25 sygn. III CSK 16/10

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania Pokaż dokument źródłowy

Sygn. akt III CSK 16/10

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 25 listopada 2010 r.

Podniesienie zarzutu przedawnienia może być uznane za nadużycie prawa także w przypadkach opóźnienia w dochodzeniu roszczenia spowodowanego przyczynami niezależnymi od obu stron roszczenia.

Sąd Najwyższy w składzie :

SSN Kazimierz Zawada (przewodniczący, sprawozdawca) SSN Marian Kocon

SSN Hubert Wrzeszcz

w sprawie z powództwa Centrum Rehabilitacji […] przeciwko Narodowemu Funduszowi Zdrowia o zapłatę, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 25 listopada 2010 r., skargi kasacyjnej strony powodowej od wyroku Sądu Apelacyjnego w […] z dnia 7 sierpnia 2009 r.,

uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Ś. Centrum Rehabilitacji w pozwie z dnia 30 września 2008 r. wniosło o zasądzenie na jego rzecz od Narodowego Funduszu Zdrowia - kwoty 495 637,98 zł z ustawowymi odsetkami tytułem równowartości wydatków poczynionych na wypłatę podwyżek pracownikom na podstawie art. 4a ustawy z dnia 16 grudnia 1994 roku o negocjacyjnym systemie kształtowania przyrostu przeciętnych wynagrodzeń u przedsiębiorców oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. z 1995 r. nr 1 poz. 2 ze zm. – dalej: „ustawa z dnia 16 grudnia 1994 r.”).

Pozwany zgłosił zarzut przedawnienia. W ocenie strony powodowej podniesienie tego zarzutu stanowiło nadużycie prawa.

Wyrokiem z dnia 16 kwietnia 2009 r. Sąd Okręgowy oddalił powództwo. Sąd ten ustalił, że związane w wykonaniem ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r. wydatki strony powodowej wyniosły, mimo podejmowanych przez nią działań zmierzających do neutralizacji wzrostu kosztów wynagrodzenia pracowników, 495 637,98 zł.

Strona powodowa pismem z dnia 12 lipca 2006 r. wezwała pozwanego do zapłaty wypłaconej pracownikom kwoty z tytułu podwyżek wynagrodzeń, a w złożonym w Sądzie Rejonowym wniosku z dnia 26 kwietnia 2007 r. - do próby ugodowej. Wezwania te nie odniosły jednak zamierzonego skutku.

Sąd Okręgowy uznając roszczenia strony powodowej za związane z prowadzeniem działalności gospodarczej i tym samym za przedawniające się z upływem trzech lat (art. 118 k.c.) podzielił zarzut pozwanego o przedawnieniu się tych roszczeń. Roszczenie o zapłatę równowartości wydatków poniesionych na wypłatę podwyżek wynagrodzeń pracowników w roku 2001 uległo przedawnieniu w dniu 1 stycznia 2005 r., a roszczenie o zapłatę równowartości wydatków poniesionych na wypłatę podwyżek wynagrodzeń pracowników w roku 2002 przedawniło się w dniu 1 stycznia 2006 r. Strona powodowa dokonała czynności mogącej przerwać bieg przedawnienia przysługujących jej roszczeń dopiero w dniu 26 kwietnia 2007 r. - gdy złożyła wniosek o zawezwanie pozwanego do próby ugodowej.

Sąd Okręgowy nie zgodził się ze stroną powodową, że podniesienie przez pozwanego zarzutu przedawnienia stanowiło nadużycie prawa.

Wyrokiem z dnia 7 sierpnia 2009 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację strony powodowej. Podzielił, odwołując się do uchwały Sądu Najwyższego z dnia 17 września 2008 r., III CZP 82/08 (OSNC 2009, nr 9, poz. 117), pogląd Sądu Okręgowego co do przedawnienia roszczeń strony powodowej.

Odnosząc się do zarzutu nadużycia prawa podmiotowego przez pozwanego, Sąd Apelacyjny wskazał, że zastosowanie art. 5 k.c. do zarzutu przedawnienia wymaga wykazania charakteru dochodzonego roszczenia, usprawiedliwionych przyczyn opóźnienia w jego dochodzeniu, oraz braku nadmierności tego opóźnienia, strona powodowa zaś mogła dochodzić swych roszczeń we właściwym terminie, a jej opóźnienie w ich dochodzeniu było oczywiście nadmierne i nieusprawiedliwione.

W skardze kasacyjnej strona powodowa zarzuciła Sądowi Apelacyjnemu naruszenie art. 5 k.c. w związku z art. 4a ustawy z dnia 16 grudnia 1995 r., art. 58 § 2 i art. 118 k.c.

Prokurator Generalny wniósł o oddalenie skargi kasacyjnej.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Podniesienie zarzutu przedawnienia może w wyjątkowych okolicznościach stanowić nadużycie prawa. Zastosowanie art. 5 k.c. w odniesieniu do zarzutu przedawnienia zakłada rozważenie na tle całokształtu okoliczności sprawy interesów obu stron roszczenia, tj. zarówno uprawnionego, jak i zobowiązanego. Za zastosowaniem art. 5 k.c. mogą w szczególności przemawiać leżące po stronie zobowiązanego przyczyny opóźnienia w dochodzeniu roszczenia, np. zachowanie zobowiązanego polegające na wywołaniu u uprawnionego przekonania o dobrowolnym zadośćuczynieniu roszczeniu. Nie jest jednak wykluczone uznanie zarzutu przedawnienia za nadużycie prawa także wtedy, gdy przyczyny opóźnienia w dochodzeniu roszczenia leżą również lub nawet wyłącznie po stronie uprawnionego. Za uznaniem wówczas zarzutu przedawnienia za nadużycie prawa mogą przemawiać inne okoliczności sprawy, np. charakter interesów leżących u podstaw przedawnionego roszczenia lub szczególna sytuacja uprawnionego, zwłaszcza w zestawieniu z sytuacją zobowiązanego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 lutego 2010 r., V CSK 242/09, OSNC 2010, nr 11, poz. 147 i powołane w orzeczenia). Z podobnych względów podniesienie zarzutu przedawnienia może być uznane za nadużycie prawa w przypadkach opóźnienia w dochodzeniu roszczenia spowodowanego przyczynami niezależnymi od obu stron roszczenia.

Podstawowym założeniem uzasadniającym poniesienie przez uprawnionego skutków upływu terminu przedawnienia roszczenia jest możność przerwania przez uprawnionego w tym terminie biegu przedawnienia roszczenia - w zasadzie przez podjęcie działań skierowanych na dochodzenie roszczenia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 lutego 2009 r., I CSK 331/08, LEX nr 500171). Dochodzenie zaś przez stronę powodową roszczeń objętych pozwem było w całym okresie biegu ich przedawnienia wysoce utrudnione z powodu rażąco wadliwej legislacji i wywołanej nią rozbieżności orzecznictwa co do biernej legitymacji pozwanego w sprawach o zwrot kwot stanowiących równowartość obowiązkowych podwyżek wynagrodzeń na podstawie art. 4a ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 maja 2006 r., IV CK 271/05, niepubl., i powołane w nim orzeczenia). Dopiero uchwała Sądu Najwyższego w składzie siedmiu sędziów z dnia 30 marca 2006 r., III CZP 130/05 (OSNC 2006, nr 11, poz. 177), przesądziła o biernej legitymacji pozwanego w tych sprawach. Zatem dopiero po jej podjęciu, a ściślej: z chwilą kiedy możliwe stało się zapoznanie z nią i jej uzasadnieniem, rozpoczął się okres, w którym strona powodowa mogła mieć pewność, że zobowiązanym wobec niej z tytułu wspomnianych podwyżek jest pozwany - i tym samym możliwość w pełni efektywnego dochodzenia od niego roszczeń. Wezwanie w dniu 12 lipca 2006 r. pozwanego przez stronę powodową do zapłaty przypadło więc niemal na początek tego okresu. W tej sytuacji podjęcie przez stronę powodową po niezastosowaniu się pozwanego do tego wezwania pierwszej czynności mogącej przerwać bieg przedawnienia dochodzonych roszczeń (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 28 czerwca 2006 r., III CZP 42/06, OSNC 2007, nr 4, poz. 57, oraz postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11 kwietnia 2008 r., II CSK 612/07, LEX nr 515703) w dniu 26 kwietnia 2007 r., ani też wytoczenie powództwa o te roszczenia w dniu 30 września 2008 r., nie może być uznane za nadmiernie spóźnione, a spóźnienie to – za nieusprawiedliwione. Jak wyjaśniono, w całym okresie biegu przedawnienia objętych pozwem roszczeń dochodzenie ich przez stronę powodową było wysoce utrudnione z przyczyn niezależnych od niej, poza tym jest rzeczą normalną podejmowanie najpierw prób uzyskania należnego świadczenia na drodze pozasądowej.

Za uznaniem podniesionego przez pozwanego zarzutu przedawnienia za działanie sprzeczne z zasadami współżycia społecznego i tym samym stanowiące nadużycie prawa przemawia także szczególna sytuacja strony powodowej w zestawieniu z sytuacją pozwanego. Trafnie strona powodowa powołuje się na to, że pozwany jest jedynym i wyłącznym jej płatnikiem i nieotrzymanie od niego należnych jej świadczeń mogłoby grozić jej dekapitalizacją środków trwałych oraz stać na przeszkodzie wdrażaniu przez nią nowoczesnych technologii medycznych, a tym samym rzutować na możliwość wykonywania przez nią swych zadań.

Ze względu na zasadność podniesionego w skardze kasacyjnej zarzutu naruszenia art. 5 k.c. Sąd Najwyższy na podstawie art. 398¹⁵ § 1 k.p.c. orzekł, jak w sentencji.

Biuletyn Izby Cywilnej SN nr 12/2011

Podniesienie zarzutu przedawnienia może być uznane za nadużycie prawa także w przypadkach opóźnienia w dochodzeniu roszczenia spowodowanego przyczynami niezależnymi od obu stron roszczenia.

(wyrok z dnia 25 listopada 2010 r., III CSK 16/10, K. Zawada, M. Kocon, H. Wrzeszcz, OSNC-ZD 2011, nr C, poz. 51; BSN 2011, nr 4, s. 8)

Glosa

Tomasza Justyńskiego, Orzecznictwo Sądów Polskich 2011, nr 11, poz. 111

Glosa ma charakter aprobujący.

Autor podniósł, że zasadniczym kryterium nadużycia prawa przez podniesienie zarzutu przedawnienia muszą być nieakceptowalne z punktu widzenia norm etycznych (zasad współżycia społecznego) skutki dla wierzyciela, nie jest natomiast konieczne, by postawa dłużnika była niewłaściwa.

Zauważył ponadto, że zastosowanie art. 5 k.c. w okolicznościach analizowanej sprawy będzie miało trwały skutek w postaci „utraty prawa”, gdyż skuteczne zablokowanie zarzutu przedawnienia będzie wiązało się z wyegzekwowaniem spełnienia świadczenia, a zatem z wygaśnięciem zobowiązania. W ocenie komentatora, powinno to skłaniać do szczególnej ostrożności przy ocenie stanu faktycznego i potwierdzeniu nadużycia prawa.

Glosator stwierdził następnie, że wyrokowi Sądu Najwyższego nie można przypisywać „znaczenia ogólnego”, przesądzającego sytuację prawną wszystkich podmiotów domagających się od Narodowego Funduszu Zdrowia przekazania środków na podwyżkę wynagrodzeń, ponieważ o zasadności zarzutu nadużycia prawa decydują skutki dla konkretnego podmiotu, które powinny być oceniane indywidualnie.