Uchwała z dnia 2010-04-09 sygn. III CZP 14/10

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania Pokaż dokument źródłowy

Sygn. akt III CZP 14/10

Uchwała

z dnia 9 kwietnia 2010 r.

Sędzia SN Antoni Górski (przewodniczący, sprawozdawca)

Sędzia SN Dariusz Dończyk

Sędzia SN Barbara Myszka

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku "L.C." sp. z o.o. w O. przy uczestnictwie Zbigniewa Seweryna Z. o zakaz prowadzenia działalności gospodarczej, po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 9 kwietnia 2010 r. zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy we Wrocławiu postanowieniem z dnia 14 stycznia 2010 r.:

„Czy roczny termin do złożenia wniosku o orzeczenie zakazu z art. 373 Pr.u.n. rozpoczyna bieg od oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości na podstawie art. 13 Pr.u.n. także w stosunku do osoby, która ze swej winy, będąc zobowiązana z mocy ustawy, nie złożyła takiego wniosku w terminie 2 tygodni od dnia powstania podstawy do ogłoszenia upadłości, a następnie utraciła status członka zarządu i od ponad roku przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości nie pełniła tej funkcji?"

podjął uchwałę:

Jeżeli dłużnik nie złożył wniosku o ogłoszenie upadłości w ciągu roku od dnia, w którym obowiązany był to uczynić, roczny termin przewidziany w art. 377 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz.U. Nr 60, poz. 535 ze zm.), w brzmieniu obowiązującym przed dniem 2 maja 2009 r., do złożenia wniosku o orzeczenie zakazu z art. 373 tej ustawy biegnie od dnia uprawomocnienia się postanowienia o umorzeniu lub zakończeniu postępowania upadłościowego wszczętego z wniosku wierzyciela albo od dnia oddalenia tego wniosku na podstawie art. 13 ustawy.

Uzasadnienie

Uczestnik Zbigniew Z. pełnił funkcję członka zarządu spółki z o.o. "P." (obecnie "S.") do dnia 30 sierpnia 2004 r. Pomimo wykazania straty w działalności spółki za 2002 r., uczestnik nie złożył wniosku o ogłoszenie upadłości spółki. Wniosek taki złożył wierzyciel spółki dopiero w grudniu 2008 r., lecz postanowieniem z dnia 17 lutego 2009 r. został on oddalony na podstawie art. 13 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz.U. Nr 60, poz. 373, ze zm. – dalej: "Pr.u.n."), gdyż majątek niewypłacalnego dłużnika nie wystarczał na zaspokojenie kosztów postępowania. W dniu 4 marca 2009 r. wierzyciel złożył wniosek o orzeczenie wobec uczestnika zakazu prowadzenia działalności gospodarczej oraz pełnienia określonych funkcji w podmiotach gospodarczych przez okres 10 lat.

Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Fabrycznej we Wrocławiu postanowieniem z dnia 16 czerwca 2009 r. oddalił ten wniosek jako złożony po upływie rocznego terminu prekluzyjnego przewidzianego w art. 377 Pr.u.n., liczonego od dnia odwołania uczestnika z funkcji członka zarządu. Uznał, że tylko ten termin może wchodzić w rachubę, gdyż po zaprzestaniu pełnienia funkcji w spółce uczestnik utracił możliwość złożenia wniosku o ogłoszenie jej upadłości.

Przy rozpoznawaniu apelacji wierzyciela Sąd Okręgowy powziął wątpliwość, sprowadzającą się do pytania, czy w ustalonym stanie faktycznym roczny termin do złożenia wniosku o zakazanie prowadzenia działalności gospodarczej przez uczestnika należy liczyć od zaprzestania pełnienia przez niego funkcji członka zarządu niewypłacalnej spółki, czy od daty oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości tej spółki, i przekazał ją do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu na podstawie art. 390 k.p.c.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Termin, którego dotyczy zagadnienie prawne został z dniem 2 maja 2009 r. przedłużony ustawą z dnia 6 marca 2009 r. o zmianie ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze, ustawy o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym oraz ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym (Dz.U. Nr 53, poz. 434 – dalej: „ustawa nowelizująca”) i wynosi obecnie trzy lata. Ponieważ jednak wniosek w niniejszej sprawie został złożony przed wejściem w życie tej ustawy, ma zastosowanie art. 377 Pr.u.n. w brzmieniu poprzednim, przewidującym termin roczny.

Wątpliwości co do początkowej daty liczenia rocznego terminu z art. 377 Pr.u.n. pojawiły już znacznie wcześniej. Wiążą się one z tym, że w przepis ten przewiduje liczenie początku tego terminu od różnych zdarzeń. Zgodnie z jego treścią sprzed nowelizacji, nie orzeka się zakazu, o którym mowa w art. 373, jeżeli postępowanie w tej sprawie nie zostało wszczęte w terminie roku od umorzenia lub zakończenia postępowania upadłościowego albo oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości na podstawie art. 13, a gdy nie złożono wniosku o ogłoszenie upadłości, od dnia, w którym dłużnik obowiązany był taki wniosek złożyć. Stosownie zaś do art. 373 ust. 1 pkt 1, orzeczenie zakazu pozbawienia prawa działalności gospodarczej następuje w stosunku do osoby, która ze swej winy, będąc do tego zobowiązana z mocy ustawy, nie złożyła – w terminie dwóch tygodni od dnia powstania podstawy do ogłoszenia upadłości – wniosku w tym przedmiocie. Podstawowa wątpliwość, jaką podnoszono na tle obu tych przepisów dotyczy sytuacji, w której wniosek o orzeczenie zakazu przewidzianego w art. 373 ust. 1 pkt 1 został zgłoszony w stosunku do osoby, która na skutek zaprzestania sprawowania funkcji członka zarządu spółki utraciła legitymację do wystąpienia z wnioskiem o ogłoszenie upadłości, ze względu na upływ terminu określonego w tym przepisie. Argumentowano, że trudno zaaprobować rozwiązanie, które przesuwa termin do nałożenia sankcji ustanowionej w art. 373 Pr.u.n. na czas nieokreślony, zależny wyłącznie od podjęcia inicjatywy do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości przez wierzycieli niewypłacalnej spółki.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego ukształtował się pogląd, podzielany przez większość doktryny, że określony w art. 377 Pr.u.n. roczny termin do wystąpienia o orzeczenie zakazu, o którym mowa w art. 373 Pr.u.n., jest terminem zawitym i biegnie od dnia, w którym dłużnik był obowiązany złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości, tylko wtedy, gdy takiego wniosku nie złożyły inne osoby uprawnione, a w szczególności wierzyciele. Jeżeli jednak wniosek o ogłoszenie upadłości został przez wierzyciela złożony, choćby po upływie terminu przewidzianego w art. 373, roczny termin do złożenia wniosku o orzeczenie zakazu liczy się od umorzenia lub zakończenia postępowania upadłościowego albo oddalenia wniosku na podstawie art. 13 Pr.u.n. (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 22 marca 2006 r., III CZP 13/06, OSNC 2007, nr 1, poz. 8 oraz  postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 12 maja 2006 r., V CSK 54/06, nie publ., z dnia 10 listopada 2006 r., I CSK 218/06, nie publ., z dnia 17 stycznia 2007 r., II CSK 330/06, "Izba Cywilna" 2008, nr 12, s. 45 oraz z dnia 12 grudnia 2007 r., V CSK 321/07, nie publ.). Sąd Najwyższy powołał się głównie na wykładnią gramatyczną art. 377, wspierając ją argumentacją funkcjonalną. Podkreślił, że przyjęcie zróżnicowanego sposobu liczenia terminów było w art. 377 ustawy zabiegiem celowym, gdyż chodziło o stworzenie wnioskodawcy realnej możliwości złożenia wniosku o zastosowanie sankcji wobec dłużnika, który poważnie naruszając reguły uczciwego obrotu, mógł jednocześnie zataić istnienie podstawy do ogłoszenia upadłości.

W judykaturze zaprezentowano także stanowisko zmierzające do czasowego ograniczenia możliwości wystąpienia przez wierzyciela z wnioskiem o zastosowanie sankcji przewidzianej w art. 373 Pr.u.n. W postanowieniach z dnia 7 lutego 2008 r., V CSK 424/07 (OSNC 2009, nr 4, poz. 59) oraz z dnia 29 października 2008 r., IV CSK 239/08 (nie publ.). Sąd Najwyższy przyjął, że złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości przesuwa wprawdzie początek biegu terminu określonego w art. 377 ustawy na chwilę prawomocnego umorzenia lub zakończenia postępowania upadłościowego albo oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości na podstawie art. 13 ustawy, ale nie oznacza to ani przywrócenia, ani przedłużenia tego terminu, jeżeli bowiem nie wszczęto postępowania upadłościowego w terminie roku, od dnia, w którym wniosek w tym przedmiocie obowiązany był złożyć dłużnik, niemożliwe staje się powołanie w przyszłości na okoliczności określone w art. 373 ust. 1 pkt 1-4 ustawy, zaistniałe w tym okresie.

Pogląd ten nie uzyskał jednak akceptacji; Sąd Najwyższy wyjaśnił, że dwutorowość liczenia terminu przewidzianego w art. 377 Pr.u.n. uzasadniona jest tym, że wierzyciel nie ma zwykle możliwości przeprowadzenia oceny, czy dłużnik znajduje się w sytuacji uzasadniającej zgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości, w związku z czym może wejść z nim w stosunki gospodarcze nawet po upływie rocznego terminu, w którym osoby powołane do reprezentowania jego kontrahenta miały obowiązek złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości. Prowadziłoby to do tego, że wierzyciel zostałby pozbawiony w ogóle możliwości skutecznego wystąpienia o orzeczenie zakazu, skoro przyczyny uprawniające do tego uległy sprekludowaniu, zanim uzyskał możliwość złożenia wniosku w tym przedmiocie, co jest rozwiązaniem niedopuszczalnym (postanowienie z dnia 4 marca 2009 r., IV CSK 423/09). Sąd Najwyższy uznał również, że potwierdzeniem woli ustawodawcy utrzymania stanu dwutorowości liczenia terminu do wystąpienia z wnioskiem o orzeczenie zakazu z art. 373 Pr.u.n. była nowelizacja art. 377, mająca na celu zapewnienie wierzycielowi realnej, możliwości złożenia wniosku o zastosowanie przeciwko nieuczciwemu dłużnikowi sankcji z art. 373 Pr.u.n. W wyniku dokonanej zmiany termin do wystąpienia o zastosowanie tej sankcji został przedłużony do trzech lat w sytuacji, w której nie zgłoszono wniosku o ogłoszenie upadłości, przy czym termin trzyletni liczy się od dnia, w którym dłużnik obowiązany był do wystąpienia z wnioskiem o ogłoszenie upadłości (postanowienie z dnia 13 stycznia 2010 r., II CSK 364/09, nie publ.).

Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym zagadnienie prawne przychyla się do stanowiska dominującego w judykaturze, zgodnie z którym tylko wówczas, gdy żaden z wierzycieli nie chce podjąć próby dochodzenia swoich roszczeń w postępowaniu upadłościowym, ograniczając się do żądania wykluczenia dłużnika z obrotu gospodarczego, nie ma powodu ani możliwości, aby liczyć termin do wystąpienia z żądaniem orzeczenia zakazu od innej chwili niż powstanie po stronie dłużnika obowiązku złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Należy przy tym podkreślić, że z treści art. 377 wynika, iż drugi początkowy termin jest traktowany przez ustawodawcę jako wyjątek od zasady, tj. liczenia terminu od daty wiązanej z wszczętym postępowaniem upadłościowym. Jeżeli zatem któryś z wierzycieli zainicjował to postępowanie, roczny termin do złożenia wniosku o orzeczenie zakazu przewidzianego w art. 373 ust 1 Pr.u.n. biegnie od dnia zakończenia lub umorzenia postępowania upadłościowego albo oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości na podstawie art. 13 Pr.u.n. Rozwiązanie to nie jest ani nadmiernie rygorystyczne, ani nie może być kwestionowane wyłącznie z punktu widzenia interesu dłużnika. Ustawodawca świadomie nadał priorytet interesowi społecznemu i względom natury prewencyjnej, które dla dobra, jakim jest bezpieczeństwo obrotu gospodarczego usprawiedliwiają orzeczenie sankcji przewidzianej w art. 373 Pr.u.n. w stosunku to nieuczciwego uczestnika tego obrotu. Nie można też podzielić stanowiska, że przyjęta wykładnia prowadzi do naruszenia zasady równości wobec prawa. Podnosi się, że w wypadku dłużnika będącego osobą fizyczną, może on uniknąć orzeczenia zakazu określonego w art. 373 ust. 1 Pr.u.n., jeżeli zaprzestanie działalności gospodarczej i uzyska wykreślenie z ewidencji tej działalności (art. 8 Pr.u.n.). Taka możliwość rzeczywiście istnieje, lecz wynika nie z powodu zamierzonego zróżnicowania sytuacji prawnej byłych reprezentantów podmiotu gospodarczego będącego spółką prawa handlowego w stosunku do osoby fizycznej – byłego przedsiębiorcy, lecz z oczywistego względu, że – zgodnie z art. 8 Pr.u.n. – po upływie roku od wykreślenia z ewidencji działalności gospodarczej osoba fizyczna traci zdolność upadłościową, a zatem po tym terminie wszczęcie w stosunku do niej postępowania upadłościowego jest niedopuszczalne. Ocena takiego rozwiązania z punktu widzenia zasad słuszności, uzasadnia postulowat rozważenia możliwości dostosowania sytuacji byłego przedsiębiorcy będącego osobą fizyczną do sytuacji byłych reprezentantów osoby prawnej, a nie odwrotnie.

Z tych względów orzeczono, jak w uchwale (art. 390 k.p.c.).

Biuletyn Izby Cywilnej SN nr 12/2011

Jeżeli dłużnik nie złożył wniosku o ogłoszenie upadłości w ciągu roku od dnia, w którym obowiązany był to uczynić, roczny termin przewidziany w art. 377 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz.U. Nr 60, poz. 535 ze zm.), w brzmieniu obowiązującym przed dniem 2 maja 2009 r., do złożenia wniosku o orzeczenie zakazu z art. 373 tej ustawy biegnie od dnia uprawomocnienia się postanowienia o umorzeniu lub zakończeniu postępowania upadłościowego wszczętego z wniosku wierzyciela albo od dnia oddalenia tego wniosku na podstawie art. 13 ustawy.

(uchwała z dnia 9 kwietnia 2010 r., III CZP 14/10, A. Górski, D. Dończyk, B. Myszka, OSNC 2010, nr 10, poz. 133; BSN 2010, nr 4, s. 8)

Komentarz

Krzysztofa Wróbla, Monitor Prawniczy 2011, nr 21, dodatek s. 14-15

Komentarz ma charakter aprobujący.

Komentator zwrócił uwagę, że stanowisko zajęte przez Sąd Najwyższy stanowi kontynuację linii orzeczniczej nadającej prymat ochronie interesu społecznego przed interesem dłużnika oraz wzmacniającą prewencyjny charakter art. 377 Pr.u.n. Komentator wskazał, że uchwała potwierdza alternatywny sposób liczenia terminu do złożenia wniosku o zakaz pełnienia funkcji przez członka rady nadzorczej, reprezentanta lub pełnomocnika dłużnika, w zależności od sytuacji, tj. czy wniosek o ogłoszenie upadłości został złożony, czy też nie. Wskazał, że w praktyce stanowisko wyrażone przez Sąd Najwyższy oznacza, iż osoba, której dotyczy powództwo o orzeczenie zakazy pełnienia funkcji nie będzie mogła powoływać się na upływ terminu przewidzianego w art. 377 Pr.u.n., licząc od chwili powstania przesłanek do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości, jeżeli taki wniosek złożył inny podmiot, np. wierzyciel. Komentator wskazał, że w praktyce istotne znaczenie ma ten skutek, iż stanowisko zajęte w powołanej uchwale skutkuje de facto wydłużeniem terminu, w czasie którego możliwe jest sądowe dochodzenie zakazu pełnienia funkcji. Wskazał ponadto, że taka sytuacja istotnie wzmacnia presję na członków organów spółek, aby lojalnie wypełniali nałożone na nich przepisami prawa obowiązki.

*********************************************

Biuletyn Izby Cywilnej SN nr 11/2010

Komentarz

Krzysztofa Wróbla, Monitor Prawniczy 2010, nr 19, dodatek, s. 9

Sąd Najwyższy rozstrzygał kwestię początku biegu terminu przewidzianego w art. 377 Pr.u.n., tj. wtedy, gdy postępowanie o ogłoszenie upadłości zostało wszczęte na wniosek wierzyciela i gdy poprzednio zaistniały już podstawy do ogłoszenia upadłości obligujące dłużnika do złożenia takiego wniosku, który jednak tego uczynił. Sąd Najwyższy uznał, że w takim wypadku termin ten rozpoczyna bieg od dnia zakończenia lub umorzenia postępowania upadłościowego albo oddalenia wniosku wierzyciela na podstawie art. 13 Pr.u.n., nawet gdyby liczony od dnia zaistnienia podstaw do ogłoszenia upadłości miał upłynąć jeszcze przed wszczęciem postępowania o ogłoszenie upadłości na wniosek wierzyciela.

Komentator wskazał na prymat ochrony interesu społecznego nad interesem dłużnika, prewencyjny charakter art. 377 Pr.u.n. i wzmocnienie presji na lojalne wykonanie obowiązków przez członków organów spółek.