Wyrok z dnia 2025-04-24 sygn. II SA/Gl 1533/24

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach w składzie następującym: Przewodniczący Sędzia WSA Rafał Wolnik, Sędziowie Sędzia WSA Wojciech Gapiński (spr.), Sędzia WSA Renata Siudyka, Protokolant Monika Rał, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 24 kwietnia 2025 r. sprawy ze skargi M. G. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Bielsku-Białej z dnia 23 września 2024 r. nr SKO.IV/424/659/2024 w przedmiocie odmowy przyznania świadczenia rodzicielskiego 1. uchyla zaskarżoną decyzję oraz poprzedzającą ją decyzję Prezydenta Miasta B. z dnia 5 lipca 2024 r. nr [...], 2. zasądza od Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Bielsku-Białej na rzecz skarżącej 480 (czterysta osiemdziesiąt) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania sądowego.

Samorządowe Kolegium Odwoławcze w Bielsku-Białej (dalej – organ odwoławczy, Kolegium) decyzją z dnia 23 września 2024 r. nr SKO.IV/424/659/2024, działając na podstawie art. 138 § 1 pkt 1 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 572 z późn. zm. - dalej k.p.a.), po rozpoznaniu odwołania M. G. (dalej – Skarżąca, Wnioskodawczyni), utrzymało w mocy decyzję Prezydenta Miasta B. (dalej – organ I instancji) z dnia 5 lipca 2024 r. nr [...] odmawiającą przyznania prawa do świadczenia rodzicielskiego na dziecko Z. G. na okres od 1 sierpnia 2023 r. do 31 maja 2024 r.

Przedmiotowa decyzja zapadła w następującym stanie faktycznym i prawnym.

Pismem z dnia 25 czerwca 2024 r. Skarżąca wniosła o przyznanie świadczenia rodzicielskiego na córkę. Do wniosku dołączyła oświadczenie z dnia 25 czerwca 2024 r., w którym podała, że stosownie do art. 88 k.c. uchyla się od skutków pisma z dnia 5 października 2023 r. Wyjaśniła w nim, że w trakcie poprzedniego postępowania złożyła wniosek o przedmiotowe świadczenie, jednakże na skutek błędnych informacji udzielonych przez pracownika zajmującego się jej sprawą, złożyła oświadczenie, iż zrzeka się powyższego świadczenia. Wobec powyższego, wniosła o przyznanie świadczenia licząc od daty pierwotnie złożonego wniosku.

Prezydent Miasta decyzją z dnia 5 lipca 2024 r. odmówił przyznania Wnioskodawczyni prawa do świadczenia rodzicielskiego na córkę na okres od 1 sierpnia 2023 r. do 31 maja 2024 r.

W jej uzasadnieniu wskazano, że wnioskiem z dnia 2 października 2023 r. Skarżąca wystąpiła o świadczenie rodzicielskie na córkę, który następnie wycofała pismem z dnia 5 października 2023 r. W tej sytuacji organ I instancji decyzją z dnia 24 października 2023 r. nr [...] umorzył postępowanie w sprawie zainicjowanej podaniem z dnia 2 października 2023 r. Rozstrzygnięcie to, wobec niewniesienia odwołania, stało się ostateczne. Z tych też względów – jak stwierdził Prezydent Miasta - nie można uwzględnić żądania Skarżącej wyrażonego w piśmie z dnia 25 czerwca 2024 r. dotyczącego przyznania świadczenia za okres od 1 sierpnia 2023 r. do 31 maja 2024 r. Wyjaśnił przy tym, że nie jest uprawniony do badania wad oświadczeń woli składanych w toku postępowania administracyjnego. Końcowo poinformował, że odrębną decyzją z dnia 5 lipca 2024 r. nr [...] rozstrzygnięto kwestię prawa do świadczenia rodzicielskiego na córkę od 1 czerwca 2024 r. do 30 lipca 2024 r.

W odwołaniu z dnia 23 lipca 2024 r. pełnomocnik Wnioskodawczyni zarzucił rozstrzygnięciu pierwszoinstancyjnemu:

1) naruszenie przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na wynik sprawy:

a) art. 8 i art. 9 k.p.a. poprzez ich niezastosowanie w sprawie;

b) art. 7 i art. 77 § 1 k.p.a. w związku z art. 97 § 1 k.p.a. poprzez uznanie za skuteczne cofnięcie wniosku o przyznanie świadczenia rodzicielskiego, pomimo złożonego oświadczenia o uchyleniu się od skutków oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu wywołanego przez urzędnika Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w B. i odmowę wydania decyzji przyznającej świadczenie rodzicielskie Skarżącej;

2) naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 61 k.c. w związku z art. 84 i art. 88 k.c. poprzez ich niezastosowanie w sprawie pomimo, iż do oświadczeń woli, jakim jest bez wątpienia wniosek o przyznanie świadczenia rodzicielskiego (a więc zdecydowanie i skorzystanie przez Skarżącą z uprawnienia do otrzymania świadczenia), podczas gdy do oświadczeń woli składanych na gruncie prawa administracyjnego mają zastosowanie wprost przepisy dotyczące składania oświadczeń woli, a to art. 61 k.p.c. i następne.

W motywach odwołania pełnomocnik podniósł, że cofnięcie wniosku z dnia 2 października 2023 r. nastąpiło wskutek argumentacji pracownika organu I instancji, który stał stanowisku, że Skarżąca nie spełnia warunków dla uzyskania świadczenia rodzicielskiego. Dlatego też pod jego dyktando Skarżąca napisała na papierze firmowym MOPS-u podanie o cofnięciu wniosku z dnia 2 października 2023 r. Pełnomocnik w tym miejscu nadmienił, że organ I instancji przyznał jego mocodawczyni świadczenie za okres od czerwca do lipca 2024 r., co świadczy o tym, że pracownik MOPS-u błędnie poinformował Skarżącą, że prawo do tego świadczenia jest jej nienależne. W dalszej części odwołania wskazano, że po uzyskaniu pomocy prawnej Skarżąca zwróciła się z wnioskiem o przyznanie świadczenia rodzicielskiego. Dołączyła do niego oświadczenie o uchyleniu się od skutków złożonego oświadczenia pod wpływem błędu, a to oświadczenia o cofnięciu wniosku w sprawie przyznania świadczenia rodzicielskiego - wnosząc o przyznanie owego świadczenia od daty pierwotnie złożonego wniosku, tj. od dnia 2 października 2023 r. Organ I instancji wydając zaskarżoną decyzję naruszył zasadę pogłębiana zaufania obywateli do organów państwa (art. 8 k.p.a.), a także zasadę informowania stron (art. 9 k.p.a.). W opinii pełnomocnika, w zaistniałej sytuacji należało bowiem oczekiwać od organu, że podejmie z urzędu działania w interesie Skarżącej, aby wyeliminować negatywne następstwa błędnej informacji pracownika. Następnie wyjaśniono, że błąd w rozumieniu przepisów Kodeksu cywilnego jest wadą oświadczenia woli powodującą względną nieważność czynności prawnej, czyli jest wzruszalna. Jak podkreślił pełnomocnik - uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu dokonuje się na drodze pozasądowej. Jeżeli więc wadliwe oświadczenie woli zostało złożone innej osobie, to wówczas, zgodnie z art. 88 § 1 k.c., uchylenie się od jego skutków należy złożyć jego adresatowi. Pełnomocnik podniósł również, że możliwość skorzystania z uprawnienia do uchylenia się od skutków prawnych wadliwego oświadczenia zależy wyłącznie od decyzji składającego to oświadczenie, druga strona - adresat oświadczenia - nie może przeszkodzić powstaniu skutków uchylenia, ani też zapobiec unieważnieniu czynności prawnej. To zdaniem pełnomocnika wskazuje, że w sprawie mają zastosowanie przepisy Kodeksu cywilnego, a więc i w odniesieniu do oświadczenia woli z dnia 5 października 2023 r.

Kolegium nie przychylając się do argumentacji odwołania, decyzją z dnia 23 września 2024 r. utrzymało w mocy rozstrzygnięcie pierwszoinstancyjne.

W motywach rozstrzygnięcia organ odwoławczy przedstawił stan faktyczny sprawy oraz obowiązujący stan prawny w zakresie świadczenia rodzicielskiego. Przychylił się do stanowiska Prezydenta Miasta, że świadczenie w niniejszej sprawie nie mogło być przyznane za okres od 1 sierpnia 2023 r. do 31 maja 2024 r. Uargumentowano to tym, że Skarżąca cofnęła pierwotny wniosek, a w kognicji organu I instancji nie pozostawało badanie, czy wspomniane cofnięcie wniosku zostało złożone pod wpływem błędu – wady oświadczenia woli.

W skardze z dnia 23 lipca 2024 r., wniesionej do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach, Wnioskodawczyni zarzucił decyzji Kolegium:

1) naruszenie przepisów postępowania, które mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy, tj. art 7 w związku z art. 77 § 1 i art. 107 § 3 k.p.a. poprzez nierozpatrzenie w całości materiału dowodowego; w szczególności zaś poprzez zaniechanie przesłuchania Skarżącej oraz urzędnika MOPS-u odpowiedzialnego za wydanie zaskarżonej decyzji, co w konsekwencji miało istotny wpływ na wynik postępowania, albowiem organ pominął kluczowy dowód dla sprawy celem ustalenia okoliczności złożenia przez Skarżącą oświadczenia o rezygnacji z należnego jej świadczenia rodzicielskiego. Zatem organ nie wyjaśnił istoty sprawy, bowiem ze zgromadzonego przez organ materiału dowodowego nie wynika dla sprawy nic więcej w odniesieniu do wyżej opisanej sytuacji, poza stanowiskiem Skarżącej - arbitralnie pominiętym przez organ;

2) naruszenie przepisów prawa materialnego, które miało istotny wpływ na wynik sprawy, tj.:

a) art. 61 k.c. w związku z art. 84 i art. 88 k.c. poprzez ich niezastosowanie w sprawie pomimo, iż do oświadczeń woli, jakim jest bez wątpienia wniosek o przyznanie świadczenia rodzicielskiego (a więc zdecydowanie i skorzystanie przez Skarżącą z uprawnienia do otrzymania świadczenia), podczas gdy do oświadczeń woli składanych na gruncie prawa administracyjnego mają zastosowanie wprost przepisy dotyczące składania oświadczeń woli, a to art. 61 k.p.c. i następne;

b) art. 17c ust. 1 pkt 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych - poprzez jego niezastosowanie w sprawie i odmowę przyznania Skarżącej prawa do świadczenia rodzicielskiego z tytułu urodzenia córki - w okresie od 1 sierpnia 2023 r. do 31 maja 2024 r.

Wobec tych zarzutów Skarżąca wniósł o uchylenie zaskarżonej decyzji i nakazanie organowi odwoławczemu przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości, tj. również w zakresie przesłuchania Wnioskodawczyni oraz świadka - a to pracownika MOPS-u B., która odebrała od Skarżącej oświadczenie o cofnięciu wniosku z dnia 1 sierpnia 2023 r. W skardze zawarto również żądanie zasądzenia zwrotu kosztów postępowania sądowego.

Skarżąca zawnioskowała ponadto o przeprowadzenie dowodu z jej przesłuchania - na okoliczności podniesione w skardze, w szczególności na okoliczność złożenia oświadczenia o cofnięciu wniosku o przyznanie świadczenia rodzicielskiego z dnia 1 sierpnia 2023 r.

W motywach skargi przywołano argumentację, która została wcześniej przedstawiona w odwołaniu.

Organ odwoławczy w odpowiedzi na skargę wniósł o jej oddalenie, podtrzymując swoje stanowisko oraz argumentację zawartą w zaskarżonej decyzji.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach zważył, co następuje:

Skarga zasługuje na uwzględnienie.

Kluczowym zagadnieniem dla sprawy jest wyjaśnienie, czy organ I instancji winien rozstrzygnąć kwestię wystąpienia ewentualnej wady oświadczenia woli Skarżącej, które dotyczyło cofnięcia wniosku z dnia 2 października 2023 r. o przyznanie świadczenia rodzicielskiego w związku z urodzeniem córki. Tym samym, czy zobligowany był do przeprowadzenia postępowanie dowodowego dla wyjaśnienia okoliczności w jakim zostało ono złożone i czy Wnioskodawczyni mogła skutecznie uchylić się od jego skutków. Przypomnieć należy, że organy obu instancji zgodnie przyjęły, że skoro Wnioskodawczyni zrezygnowała z prawa ubiegania się o świadczenie rodzicielskie i umorzono postępowanie w tym przedmiocie, to brak jest podstaw do przyznania świadczenia za tamten okres.

Przystępując do rozważań wskazać należy na art. 24 ust. 9 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 323 z późn. zm. – dalej u.ś.r.). Zgodnie z nim prawo do świadczenia rodzicielskiego ustala się, począwszy od miesiąca urodzenia lub przysposobienia dziecka, a w przypadku osób, o których mowa w art. 17c ust. 1 pkt 2 i 3, od miesiąca objęcia dziecka opieką, jeżeli wniosek o ustalenie prawa do świadczenia rodzicielskiego został złożony w terminie 3 miesięcy, licząc od dnia urodzenia lub przysposobienia dziecka, a w przypadku osób, o których mowa w art. 17c ust. 1 pkt 2 i 3 u.ś.r. (opiekun faktyczny oraz rodzina zastępcza, z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej), od dnia objęcia dziecka opieką. W przypadku złożenia wniosku po terminie, nie później jednak niż w okresach, o których mowa w art. 17c ust. 3 u.ś.r., prawo do świadczenia rodzicielskiego ustala się, począwszy od miesiąca, w którym wpłynął wniosek.

Zatem - w świetle art. 24 ust. 9 u.ś.r. - przyjęcie, że doszło do skutecznego uchylenia się od skutków cofnięcia wniosku z dnia 2 października 2023 r. otwiera drogę do uzyskania przez Skarżącą świadczenia również za okres od 1 sierpnia 2023 r. do 31 maja 2024 r.

W orzecznictwie i doktrynie powszechnie przyjmuje się, że oświadczenie woli stanowi ujawniony, uzewnętrzniony zamiar wywołania określonych skutków prawnych. W omawianym przypadku cofnięcie wniosku o przyznanie prawa jest typowym oświadczeniem woli i stosować się winno do niego przepisy Kodeksu cywilnego dotyczące wad oświadczenia woli, w szczególności w zakresie dopuszczalności i prawnych form odwołania tak złożonego oświadczenia.

Skarżąca powołała się na błąd oświadczenia woli, zmierzając tym samym do uchylenia się od złożonego uprzednio oświadczenia w przedmiocie cofnięcia wniosku o przyznanie świadczenia rodzicielskiego.

W dalszej części zaprezentowane zostaną poglądy zawarte w wyroku NSA z dnia 11 lipca 2007 r. sygn. akt II OSK 1042/06 (LEX nr 366751), które skład orzekający w całości podziela i akceptuje.

Zajmując się zasygnalizowanym problemem zauważyć należy, że Kodeks cywilny nie definiuje wprost pojęcia błędu, ale przez sprecyzowanie przesłanek mających znaczenie prawne określa, które błędy w potocznym znaczeniu tego słowa są uważane przez prawo za wadę oświadczenia woli w rozumieniu art. 84 - 86 i art. 88 k.c., będącą podstawą do uchylenia się od skutków prawnych wadliwego oświadczenia woli. W literaturze i orzecznictwie przyjmuje się, że błąd oznacza mylne wyobrażenie o istniejącym stanie rzeczy lub mylne wyobrażenie o treści złożonego oświadczenia woli. Błąd może dotyczyć faktu lub prawa (np. kwalifikacji czynności prawnej). Możliwość uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia woli zachodzi nie tylko wtedy, gdy błąd dotyczył okoliczności faktycznych, ale także wówczas, gdy dotyczył okoliczności prawnych, przy czym musi on być istotny i odnosić się do treści samego oświadczenia woli. Tym samym okoliczności, na które powołała się Skarżąca, a mianowicie przekazanie nieprawidłowych informacji przez pracownika organu co do przesłanek warunkujących przyznanie świadczenia, mogłoby zostać ewentualnie uznane za wadę oświadczenia woli w postaci błędu.

Błąd w rozumieniu przepisów Kodeksu cywilnego jest wadą oświadczenia woli powodującą względną nieważność czynności prawnej, czyli jej wzruszalność. Przy czym - co wymaga podkreślenia - uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu dokonuje się na drodze pozasądowej. Jeżeli więc wadliwe oświadczenie woli zostało złożone innej osobie, to wówczas, zgodnie z art. 88 § 1 k.c., uchylenie się od jego skutków należy złożyć jego adresatowi. Uprawnienie to ma charakter prawa podmiotowego, a jego wykonanie kształtuje stosunki między stronami, prowadząc do nieważności czynności prawnej. Możliwość skorzystania z uprawnienia do uchylenia się od skutków prawnych wadliwego oświadczenia zależy wyłącznie od decyzji składającego to oświadczenie, druga strona - adresat oświadczenia - nie może przeszkodzić powstaniu skutków uchylenia, ani też zapobiec unieważnieniu czynności prawnej.

Jeżeli jednak druga strona pozostaje przy stanowisku, że uchylenie się jest bezpodstawne, wówczas możliwe jest rozstrzygnięcie przez sąd, czy było ono uzasadnione. Skuteczność takiego uchylenia się podlega badaniu przed sądami powszechnymi. Przedmiotem oceny sądu jest w tym przypadku zasadność i podstawy uchylenia się od skutków oświadczenia woli. W razie sporu sąd bada, czy spełnione zostały przesłanki błędu prawnie doniosłego i czy uchylenie się od skutków oświadczenia woli nastąpiło w sposób prawem przewidziany. Rozstrzygniecie sądu ma w tym przypadku charakter deklaratywny, a nie konstytutywny.

Problem ustalenia, czy mamy do czynienia z oświadczeniem woli sformułowanym pod wpływem błędu, stanowić będzie kwestię prejudycjalną, obligującą do zawieszenia postępowania administracyjnego do czasu rozstrzygnięcia tego zagadnienia przez odpowiedni sąd powszechny. Zgodnie bowiem z powszechnie przyjętym stanowiskiem doktryny i orzecznictwa, wady oświadczeń woli, w rozumieniu przepisów art. 82 – art. 88 k.c., nie mogą stanowić przedmiotu badania w postępowaniu administracyjnym (zob. wyrok NSA z dnia 30 listopada 2001 r., sygn. akt II SA 2142/00, niepubl.). Dopiero sąd powszechny może dokonać prawidłowej kwalifikacji prawnej objętego stanem faktycznym sprawy oświadczenia woli. Czym innym bowiem są ustalenia dotyczące złożenia oświadczenia woli i jego treści, a czym innym jego kwalifikacja prawna zmierzająca do przypisania mu określonych skutków prawnych. Ustalenie faktów w postaci oświadczeń woli następuje według reguł postępowania dowodowego (art. 227 i nast. k.p.c.) oraz dyrektyw wykładni oświadczeń woli (przede wszystkim art. 65 k.c.). Kwalifikacja prawna oświadczeń woli polega zaś na właściwym określeniu tworzonej przez te oświadczenia czynności prawnej, dla ustalenia wywieranych przez nią skutków prawnych. Następuje więc już po ustaleniu faktu złożenia określonych oświadczeń woli i dlatego powinna być odróżniana od procesu zmierzającego do ustalenia tego faktu.

W takiej sytuacji organ administracji powinien skorzystać z art. 100 § 1 k.p.a. stanowiącego, że organ administracji publicznej, który zawiesił postępowanie z przyczyny określonej w art. 97 § 1 pkt 4 k.p.a., wystąpi równocześnie do właściwego organu lub sądu o rozstrzygnięcie zagadnienia wstępnego albo wezwie stronę do wystąpienia o to w oznaczonym terminie, chyba że strona wykaże, że już zwróciła się w tej sprawie do właściwego organu lub sądu.

Z powyższych względów organ odwoławczy rozpoznając sprawę ponownie, mając na uwadze poczynione wyżej uwagi, powinien na podstawie art. 97 § 1 pkt 4 k.p.a. zawiesić postępowanie. Następnie zgodnie z art. 100 § 1 k.p.a. wezwać Skarżącą do wystąpienia w oznaczonym terminie do sądu powszechnego z powództwem o rozstrzygnięcie powstałego w niniejszej sprawie sporu. Natomiast w razie braku podjęcia przez Skarżącą stosownych kroków prawnych organ będzie uprawniony do uznania, iż Skarżąca cofnęła wniosek z dnia 2 października 2023 r.

Podjęte natomiast w niniejszej sprawie rozstrzygnięcia, bez przeprowadzenia wskazanych czynności, uznać należy za przedwczesne, co skutkować musiało uznaniem, że organ dopuścił się naruszenia art. 7, art. 77 oraz art. 97 § 1 pkt 4 k.p.a.

Mając na uwadze powyższe, Sąd uchylił zaskarżoną decyzję oraz poprzedzającą ją decyzję organu I instancji, na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. c w związku z art. 135 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 935 z późn. zm. – dalej p.p.s.a.).

Zgodnie z art. 239 § 1 pkt 1 lit. a p.p.s.a. nie ma obowiązku uiszczenia kosztów sądowych strona skarżąca działanie, bezczynność organu lub przewlekłe prowadzenie postępowania w sprawach z zakresu pomocy i opieki społecznej. Dlatego też o kosztach postępowania w kwocie 480 zł orzeczono na podstawie art. 200 i art. 205 § 2 p.p.s.a., zaliczając do nich wynagrodzenie radcy prawnego w kwocie 480 zł, ustalone na podstawie § 14 ust. 1 pkt 1 lit. c rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1935 z późn. zm.).