Wyrok z dnia 2023-11-17 sygn. I OSK 2340/21

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący: sędzia NSA Mariola Kowalska Sędziowie: sędzia NSA Aleksandra Łaskarzewska (spr.) sędzia del. WSA Arkadiusz Blewązka Protokolant: asystent sędziego Karolina Kubik po rozpoznaniu w dniu 17 listopada 2023 r. na rozprawie w Izbie Ogólnoadministracyjnej skargi kasacyjnej S. S. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Lublinie z dnia 15 czerwca 2021 r. sygn. akt II SA/Lu 153/21 w sprawie ze skargi S. S. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Lublinie z dnia 25 listopada 2020 r. znak SKO.41/3223/OS/2020 w przedmiocie świadczenia wychowawczego oddala skargę kasacyjną.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Lublinie wyrokiem z 15 czerwca 2021 r. oddalił skargę S. S. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Lublinie z dnia 25 listopada 2020 r. znak SKO.41/3223/OS/2020 w przedmiocie świadczenia wychowawczego.

W uzasadnieniu wyroku Sąd I instancji przyjął następujące okoliczności faktyczne i prawne.

Decyzją z 17 sierpnia 2020 r. Prezydent Miasta Lublin odmówił przyznania S. S. świadczenia wychowawczego na dziecko: J. S. na okres od 1 października 2019 r. do 31 maja 2021 r. Organ wskazał, że w przedmiotowej sprawie istotne jest, iż Sąd Okręgowy w Lublinie III Cywilny Rodzinny wyrokiem sygn. akt III C 1497/17 z 5 kwietnia 2018 r. orzekł o miejscu zamieszkania dziecka J. S., które ustalił przy matce – A. W. Ponadto, postanowieniem Sądu Rejonowego Lublin-Zachód w Lublinie V Wydział Rodzinny i Nieletnich z dnia 7 listopada 2019 r., sygn. akt. V Nsm 649/19 w sprawie z wniosku S. S. o zmianę wyroku rozwodowego oraz z wniosku A. W. o ustalenie kontaktów i zmianę wyroku rozwodowego w przedmiocie wniosku S. S. i A. W. o udzielenie zabezpieczenia Sąd postanowił: w pkt 1 oddalić wniosek S. S. o udzielenie zabezpieczenia, w pkt 2 oddalić wniosek A. W. o udzielenie zabezpieczenia w przedmiocie ograniczenia władzy rodzicielskiej S. S., natomiast w pkt 3 zabezpieczyć kontakty S. S. z małoletnim synem J. S.. W ramach postępowania dowodowego organ dopuścił jako dowód z dokumentu: protokół z przesłuchania świadka A. W. z 31 lipca 2020 r. w sprawie o ustalenie prawa do świadczenia wychowawczego na dziecko J. S., na okoliczność zamieszkiwania i sprawowania opieki nad dzieckiem J. S. Z protokołu zawierającego zeznania świadka A. W. wynika, że świadek 13 lipca 2019 r. wyprowadziła się wraz z synem J. S. od byłego męża S. S. do wynajętego mieszkania. Mieszkała w nim wspólnie z synem przez okres 6 miesięcy, a następnie w styczniu 2020 r. przeprowadziła się do mieszkania swoich rodziców. Świadek zeznała, że do czasu ogłoszenia pandemii przestrzegała ustalonych kontaktów całkowicie, natomiast trudno było wyegzekwować prawa od byłego męża. W zeznaniach oświadczyła, iż były mąż nie przestrzegał ustalonych kontaktów. Jako świadków strona wskazała szkołę oraz policję, ponieważ każde zabieranie dziecka przez ojca bez zgody matki oraz w dni w których nie miał wyznaczonych kontaktów były zgłaszane odpowiednim służbom. Świadek dodała, że nie rozumie, dlaczego były mąż kwestionuje i nie przestrzega ustaleń dotyczących miejsca zamieszkiwania dzieci skoro zostały one ustalone przez Sąd ze względu na ich wspólną prośbę. A. W. zeznała, że od 29 maja 2020 r. dziecko J. S. przebywa u ojca, gdyż został zabrany przez niego siłą spod jej domu. Zdarzenie to zostało zgłoszone na policji, w Sądzie, w Miejskim Ośrodku Pomocy Rodzinie w L. w sekcji do walki z przemocą. Syn jest nią straszony przez byłego męża, a także nie ma możliwości zabrania go z mieszkania byłego męża. Dziecko jest w słabej kondycji psychicznej dlatego nie egzekwuje wyroku Sądu, żeby nie pogarszać sytuacji. Ponadto 2 stycznia 2020 r. były mąż wdarł się do jej aktualnego miejsca zamieszkania i próbował wynieść śpiące dziecko siłą. Zeznała, że S. S. nie pozwala przychodzić do swojego mieszkania, bądź wyłącznie pod kontrolą i na jego warunkach. A. W. zeznała, że syn mieszka z nią, jednak w tej chwili jest przetrzymywany przez ojca wbrew wyrokowi Sądu.

Organ podkreślił, że strona nie może wywodzić korzystnych dla siebie uprawnień naruszania prawa. Bezspornie bowiem do 29 maja 2020 roku dziecko mieszkało razem z matką – co wyłącza prawo ojca do świadczenia wychowawczego. Przemawiają za tym zarówno zeznania A. W., która stwierdziła, że wyprowadziła się z synem od męża w połowie lipca 2019 roku - jak również późniejsze postanowienia Sądu Rejonowego. Organ ocenił, że fakt przetrzymywania od 29 maja 2020 r. przez wnioskodawcę u siebie syna w okresie ogłoszonego stanu epidemii i zawieszenia nauki w szkole nie może być podstawą do uwzględnienia wniosku o przyznanie świadczenia wychowawczego. W sytuacji, gdy strona narusza porządek prawny określony wyrokiem Sądu Okręgowego - nie może ona jednocześnie wywodzić z takiego zachowania dla siebie korzystnych skutków prawnych w postaci nabycia uprawnienia do świadczeń.

W wyniku odwołania wniesionego przez S. S. w sprawie orzekało Samorządowe Kolegium Odwoławcze w Lublinie, które decyzją z 25 listopada 2020 r. utrzymało w mocy decyzję organu pierwszej instancji. Organ odwoławczy, odwołując się do przepisów art. 4 ust. 2 pkt 1 i art. 5 ust. 2a ustawy o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci, podkreślił, że prawomocnym orzeczeniem Sądu ustalone zostało miejsce zamieszkania J. S. oraz zasady kontaktu S. S. z synem. Zgodnie z art. 365 § 1 k.p.c. orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy oraz inne organy państwowe i organy administracji publicznej, a w wypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby. Zarówno ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego, jak i ustawa z dnia 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowaniu dzieci nie wyłączają przytoczonego wyżej związania prawomocnym orzeczeniem organów administracji publicznej. Oznacza to, że istnienie prawomocnego orzeczenia sądowego w przedmiocie ustalenia miejsca pobytu dziecka przy matce, czy ustalenie zasad kontaktu z dzieckiem przesądza do kogo należy uprawnienie do świadczenia wychowawczego na to dziecko. Zdaniem Kolegium, brak jest podstaw do przyjęcia, iż bezprawnie podejmowane działania, niezgodne z prawomocnym orzeczeniem, stanowić mogą podstawę do stwierdzenia, że spełnione zostały przesłanki warunkujące prawo do świadczenia wychowawczego.

Decyzja organu odwoławczego została zaskarżona przez S. S. do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Lublinie.

W odpowiedzi na skargę Samorządowe Kolegium Odwoławcze wniosło o jej oddalenie, podtrzymując dotychczasowe stanowisko w sprawie.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Lublinie uznał, że skarga nie zasługuje na uwzględnienie i oddalił ją na podstawie art. 151 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (tekst jednolity Dz.U. z 2019 r., poz. 2325 ze zm. - dalej jako: "P.p.s.a."). W uzasadnieniu wskazał, że obecnie obowiązujący art. 4 ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci (tekst jednolity Dz.U. z 2019 r., poz. 2407 ze zm. - dalej jako: "ustawa o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci" lub "u.p.p.w.d.") uzależnia przyznanie świadczenia wychowawczego matce lub ojcu od wspólnego zamieszkiwania z dzieckiem. W ocenie Sądu I instancji, w przepisie tym chodzi o zamieszkiwanie w sensie prawnym, a nie jedynie faktycznym. W konsekwencji też istnienie prawomocnego orzeczenia sądu powszechnego w przedmiocie ustalenia miejsca pobytu dzieci przy jednym z rodziców przesądza ustalenie do kogo należy uprawnienie do świadczenia wychowawczego na dzieci i sprawia, że świadczenie takie nie może zostać przyznane drugiemu z rodziców, przy którym nie ustalono miejsca zamieszkania dziecka. Sąd Wojewódzki wskazał, że w sprawie istnieje prawomocny wyrok Sądu Okręgowego w Lublinie z 5 kwietnia 2018 r., sygn. akt III C 1497/17 wydany w sprawie rozwodowej małżonków S., w którym to wyroku miejsce zamieszkania córki E. S. ustalono przy ojcu S. S., a syna J. S. przy matce A. W. Orzeczenie to jest prawomocne i w zakresie ustalenia miejsca zamieszkania J. S. nie zostało zmienione.

Zdaniem Sądu I instancji, powyższe oznacza, że w zakresie przesłanki wspólnego zamieszkiwania, o której mowa art. 4 ust. 2 pkt 1 u.p.p.w.d., za osobę wspólnie zamieszkującą z J. S. może być uznana wyłącznie jego matka, przy której ustalono sądownie miejsce zamieszkania tego dziecka. W takiej sytuacji jakiekolwiek zmiany faktycznego miejsca zamieszkania dziecka nie mają żadnego znaczenia albowiem, co jasno wynika z twierdzeń A. W. odbywają się one wbrew jej woli i przy jej sprzeciwie.

W konkluzji Sąd I instancji uznał, że skarżący nie spełnił przesłanki wspólnego zamieszkiwania z dzieckiem, od której art. 4 ust. 2 pkt 1 u.p.p.w.d. uzależnia przyznanie świadczenia wychowawczego rodzicowi, co uprawniało organ do odmowy przyznania świadczenia wychowawczego. Przy takiej interpretacji art. 4 ust. 2 pkt 1 u.p.p.w.d. za bez znaczenia Sąd I instancji uznał okoliczności przywoływane w załączonym do skargi oświadczeniu E. S. z 14 stycznia 2021 r.

Skargę kasacyjną od powyższego wyroku wywiódł S. S. wnosząc o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania. Zaskarżonemu orzeczeniu zarzucono:

I. naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 4 ust. 2 pkt 1 ustawy o pomocy państwa w wychowaniu dzieci, skutkujące odmową przyznania wnioskowanego świadczenia,

II. naruszenie przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na

wszystkim :

1) art. 106 § 3 i 5 P.p.s.a., art. 135 P.p.s.a., wobec braku ustosunkowania się do wszelkich dowodów, a w szczególności przez bezzasadne pominięcie oświadczenia E. S. z 14.01.2021r.,

2) art. 141 § 4 P.p.s.a. z uwagi na lakoniczność uzasadnienia wyroku,

3) art. 6 k.p.a., art. 7 k.p.a., art. 8 k.p.a., art. 9 k.p.a. poprzez wydanie 15 czerwca 2021 r. wyroku oddalającego skargę, mimo braku podjęcia wszelkich czynności niezbędnych do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego, pominięcia zasady bezstronności i równego traktowania wszystkich uczestników postępowania oraz braku należytego i wyczerpującego informowania stron o wszelkich okolicznościach, co ostatecznie, doprowadziło do podważenia zaufania skarżącego co do bezstronności organu procesującego w sprawie,

4) art. 151 P.p.s.a. poprzez bezzasadne zastosowanie tego przepisu i w konsekwencji oddalenie skargi.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje.

Zgodnie z art. 183 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2023 r., poz. 1634; dalej: "P.p.s.a.") Naczelny Sąd Administracyjny rozpoznaje sprawę w granicach skargi kasacyjnej, bierze jednak z urzędu pod uwagę nieważność postępowania. W sprawie niniejszej nie występują enumeratywnie wyliczone w art. 183 § 2 P.p.s.a. przesłanki nieważności postępowania sądowoadministracyjnego. Z tego względu przy rozpoznaniu tej sprawy Naczelny Sąd Administracyjny związany był granicami skargi kasacyjnej.

Skarga kasacyjna nie zawiera usprawiedliwionych podstaw.

Sąd I instancji nie dokonał błędnej wykładni art. 4 ust. 2 pkt 1 u.p.p.w.d., a w konsekwencji nie doszło również do niewłaściwego jego zastosowania. Przepis ten, w brzmieniu obowiązującym od 1 lipca 2019 r., stanowi, że świadczenie wychowawcze przysługuje matce albo ojcu, jeżeli dziecko wspólnie zamieszkuje i pozostaje na utrzymaniu matki albo ojca, z zastrzeżeniem art. 5 ust. 2a tejże ustawy. Powyższe oznacza, iż w odniesieniu do matki i ojca dziecka ustawa o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci, jako podstawowy warunek uzyskania świadczenia wychowawczego statuuje wymóg wspólnego zamieszkiwania i pozostawania przez dziecko na ich utrzymaniu.

Zdaniem Naczelnego Sądu Administracyjnego, spełnienie przesłanek, o których mowa w art. 4 ust. 2 pkt 1 p.p.w.d. nie może być oceniane w oderwaniu od prawomocnego orzeczenia sądu rodzinnego ustalającego, przy którym z rodziców małoletnie dziecko ma mieć miejsce zamieszkania. Niewątpliwie w sytuacji zgodnej współpracy wychowawczej rodziców możliwe jest ustalenie faktycznego miejsca pobytu dziecka odmiennie niż w zapadłym wcześniej orzeczeniu, i w oparciu o takie ustalenie rozstrzygnięcie, które z rodziców będzie pobierało w związku ze sprawowaną opieką nad dzieckiem świadczenie wychowawcze. Jednakże w przypadku konfliktu między rodzicami dziecka co do jego miejsca zamieszkania, organ nie ma możliwości kierowania się wyłącznie przesłanką faktycznego pobytu, bez uwzględnienia orzeczenia sądu regulującego tę kwestię.

W sprawie jest bezsporne, że syn J. od 29 maja 2020 r. zamieszkuje ze skarżącym. Jednak taki stan rzeczy jest niezgodny z wyrokiem Sądu Okręgowego w Lublinie z 5 kwietnia 2018 r., sygn. akt III C 1497/17 rozwiązującego małżeństwo skarżącego z A. W., w którym sąd ten pozostawił wykonywanie władzy rodzicielskiej nad synem obojgu rodzicom, ustalając jego miejsce zamieszkania przy matce; kosztami utrzymania i wychowania obciążył oboje rodziców, odstępując od konkretyzacji obowiązku alimentacyjnego oraz ustalił nieograniczone kontakty skarżącego z synem. Wyrok w zakresie kontaktów skarżącego z synem został zmieniony postanowieniem zabezpieczającym z 7 listopada 2019r., sygn. akt V Nsm 649/19 w ten sposób, że sąd ustalił kontakty skarżącego z synem w każdą środę od godziny 15 do godziny 19, w każdy czwartek od godziny 15.30 do godziny 19 oraz w każdy I i III weekend miesiąca od godziny 15.30 w piątek do momentu rozpoczęcia zajęć szkolnych w poniedziałek – w miejscu zamieszkania skarżącego.

W świetle tych orzeczeń miejscem zamieszkania J. S. jest miejsce zamieszkania matki, a nie ojca, który ma prawo do kontaktów z synem (w miejscu zamieszkania ojca), wyłącznie w ściśle określonych dniach i godzinach. Orzeczenia te, dopóki nie zostaną na nowo ustalone zasady opieki przez sąd powszechny, muszą być respektowane. Zgodnie bowiem z treścią art. 365 k.p.c., orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy oraz inne organy państwowe i organy administracji publicznej, a w wypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby. Z tego względu wiążące w kwestii miejsca zamieszkania małoletniego dziecka było miejsce wskazane przez sąd rodzinny w wydanym orzeczeniu. Okoliczność zatem, że syn faktycznie (wbrew tym orzeczeniom i przy sprzeciwie matki) przebywa u skarżącego, nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy. Tak sądy administracyjne, jak i organy administracji publicznej, związane są bowiem ustaleniami i stanowiskiem sądu powszechnego.

Niezasadnie w tej sytuacji skarżący kasacyjnie upatruje w rozpoznawanej sprawie naruszenia reguł postępowania określonych w art. 6, art. 7, art. 8 i art. 9 K.p.a. Nie sposób również w stanie faktycznym sprawy dopatrywać się naruszenia przez Sąd I instancji przepisów P.p.s.a. regulujących uzupełniające postępowanie dowodowe. Przepis art. 106 § 3 P.p.s.a. pozwala Sądowi na przeprowadzenie dowodów uzupełniających z dokumentów, jeżeli jest to niezbędne do wyjaśnienia istotnych wątpliwości i nie spowoduje nadmiernego przedłużenia postępowania w sprawie. Załączone do skargi oświadczenie E. S., co do którego zgłoszono wniosek o przyjęcie w poczet materiału dowodowego, odnosiło się do okoliczności faktycznego zamieszkiwania J. S. z ojcem, która to okoliczność nie była w sprawie kwestionowana i słusznie została przez Sąd I instancji uznana za niemającą znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy. Z kolei art. 135 P.p.s.a. mógłby zostać naruszony przez Sąd wyłącznie w razie wydania wyroku uwzględniającego skargę, co w niniejszej sprawie nie miało miejsca. Treść uzasadnienia zaskarżonego wyroku nie daje podstaw do uznania naruszenia przez Sąd I instancji art. 141 § 4 P.p.s.a. Uzasadnienie tego orzeczenia zawiera wymagane przepisem ustawy elementy, wobec czego możliwa jest jego kontrola instancyjna i prześledzenie toku rozumowania WSA, w tym poznanie przesłanek, które stały się podstawą oddalenia skargi. Nawet jeśli uzasadnienie to nie spełnia oczekiwań skarżącego kasacyjnie, co do jego szczegółowości i wnikliwości, to jednak należy uznać je za wystarczające do wykazania rozstrzygnięcia o oddaleniu skargi na podstawie art. 151 P.p.s.a., u podstaw którego legła trafna konkluzja, że skarżący nie spełnił przesłanki wspólnego zamieszkiwania z dzieckiem, od której art. 4 ust. 2 pkt 1 u.p.w.d. uzależnia przyznanie świadczenia wychowawczego rodzicowi.

Mając powyższe na uwadze Naczelny Sąd Administracyjny, na podstawie art. 184 P.p.s.a., orzekł jak w sentencji.