Wyrok z dnia 2024-01-25 sygn. IV SA/Po 495/23

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu w składzie następującym: Przewodniczący Sędzia WSA Maciej Busz Sędzia WSA Józef Maleszewski (spr.) Asesor sądowy WSA Jacek Rejman Protokolant ref. staż. Małgorzata Kusiak po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 25 stycznia 2024 r. sprawy ze skargi W. P. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego z dnia 6 lipca 2023 r. nr [...] w przedmiocie odmowy pomocy w formie usług opiekuńczych świadczonych w miejscu zamieszkania uchyla zaskarżoną decyzję oraz poprzedzającą ją decyzję Wójta Gminy Ż. z dnia 2 czerwca 2023 r. Nr [...]

Decyzją z dnia 2.06.2023 r. Wójt Gminy Ż. nr [...] odmówił W. P. (dalej jako skarżąca) przyznania pomocy w formie usług opiekuńczych świadczonych w miejscu zamieszkania.

W uzasadnieniu decyzji organ I instancji wyjaśnił, że wnioskiem z dnia 17.05.2023 r. skarżąca zwróciła się do Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Ż. o przyznanie pomocy w formie usług opiekuńczych w jej miejscu zamieszkania. Organ ustalił, że skarżąca zamieszkuje część parterowego domu jednorodzinnego z wygodami. Wskazano, że skarżąca ma ustaloną bezpłatną i dożywotnią służebność mieszkania polegającą na prawie korzystania z dwóch pokoi od strony zachodniej, współkorzystania z kuchni i łazienki - wszystko wraz ogrzewaniem i oświetleniem, korzystaniem ze strychu, z całego budynku gospodarczego oraz prawem do swobodnego poruszanie się po całej nieruchomości. Obie części zajmowanego domu łączy wspólna kuchnia. W tym samym budynku zamieszkuje córka skarżącej - M. Z.. W toku postępowania organ I instancji ustalił, że zajmowane przez skarżącą pomieszczenia są utrzymane czysto i wyposażone w niezbędny sprzęt gospodarstwa domowego oraz centralne ogrzewanie. Skarżąca ma swobodny dostęp do węzła sanitarnego oraz kuchni.

Dalej organ uzasadnił, że z załączonego do wniosku zaświadczenia lekarza rodzinnego z dnia 25.04.2023 r. wynika, że z uwagi na stan zdrowia, liczne choroby i wiek skarżąca wymaga pomocy opiekunki domowej. Ustalono, że na podstawie orzeczenia z dnia 28.08.2007 r., [...], skarżąca została na stałe zaliczona do osób niepełnosprawnych w stopniu lekkim. Z informacji uzyskanych od skarżącej podczas przeprowadzania rodzinnego wywiadu środowiskowego wynika, że samodzielnie przygotowuje posiłki i dba o higienę osobistą, porusza po zajmowanych pomieszczeniach mieszkalnych i obejściu oraz robi zakupy w pobliskim sklepie. Przy wsparciu osób drugich organizuje dojazd do lekarza. Podczas każdej wizyty pracownika socjalnego w miejscu zamieszkania skarżącej zawsze było czysto, ona sama była zadbana, a podstawowe potrzeby życiowe - posiłek, leki były zabezpieczone.

Organ I instancji podkreślił, że wspólnie zamieszkująca córka skarżącej może i powinna zapewnić matce pomoc i wsparcie. Z pisemnego oświadczenia córki wynika, że ze swej strony zapewni niezbędną pomoc, tj. drobne prace porządkowe w mieszkaniu, robienie większych zakupów, dowóz do lekarzy specjalistów, wsparcie w utrzymywaniu higieny osobistej i opiekę pielęgniarską, ponieważ jest z zawodu pielęgniarką.

Następnie organ I instancji wskazał, że źródłem utrzymania skarżącej jest renta wraz z przysługującym dodatkiem pielęgnacyjnym w kwocie do wpłaty [...] złotych, co przekracza kwotę kryterium dochodowego, określonego dla osoby samotnie gospodarującej w § 1 pkt 1 lit. a rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 14 lipca 2021 roku w sprawie zweryfikowanych kryteriów dochodowych oraz kwot świadczeń z pomocy społecznej, wynoszącego [...] złotych.

Końcowo organ uzasadnił, że choć podeszły wiek, długotrwała choroba oraz niepełnosprawność skarżącej uzasadniają potrzebę zapewnienia pomocy drugiej osoby, to jednak niezbędną pomoc zapewnia jej wspólnie zamieszkująca córka. W związku z możliwością zapewnienia skarżącej niezbędnej pomocy przez córkę organ I instancji stwierdził, że brak jest podstaw do zapewnienia wnioskowanej pomocy w drodze świadczenia z pomocy społecznej.

Od wskazanej decyzji w ustawowym terminie odwołanie wniosła skarżąca zarzucając:

1. nieprawidłowe ustalenie faktów w sprawie, to jest że:

- niezbędną i stosowną pomoc, w tym drobne prace porządkowe, robienie większych zakupów, dowóz do lekarzy specjalistów, wsparcie w utrzymywaniu higieny osobistej i opiekę pielęgniarską zapewnia jej córka, ponieważ złożyła takie oświadczenie na piśmie i z zawodu jest pielęgniarką,

- skarżąca ma swobodny dostęp do węzła sanitarnego oraz kuchni wyposażonych w niezbędny sprzęt gospodarstwa domowego,

- okoliczność, że skarżąca jest zadbana, zajmowane przeze nią pomieszczenia są czyste, jej podstawowe potrzeby życiowe (posiłek, leki) są zabezpieczone, samodzielnie przygotowuje posiłki i dba o higienę osobistą, robi zakupy w pobliskim sklepie, przy wsparciu osób drugich organizuje dojazd do lekarzy, itp. stanowi argument przeciwko przyznaniu jej pomocy w formie usług opiekuńczych,

czym naruszono przepisy art. 7 w zw. z art. 77 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 775 z późn. zm., dalej jako k.p.a.),

1. niezastosowanie przepisów:

- art. 50 ust. 2 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 901 z późn. zm., dalej jako u.p.s.) stanowiącego, że usługi opiekuńcze mogą być przyznane również osobie, która wymaga pomocy innych osób, a rodzina, a także wspólnie niezamieszkujący zstępni nie mogą takiej pomocy zapewnić,

- art. 41 u.p.s. umożliwiającego osobie o dochodach przekraczających kryterium dochodowe uzyskanie rzeczowej pomocy w szczególnie uzasadnionych przypadkach pod warunkiem zwrotu części lub całości wydatków na pomoc rzeczową,

- § 6 ust. 1 i 2 uchwały Nr [...] Rady Gminy Ż. z dnia 29 września 2020 roku stanowiących o tym, że osoba, której dochód przekracza kwotę kryterium dochodowego ponosi opłaty za usługi opiekuńcze ustalone przy zastosowaniu tabeli stanowiącej załącznik do tej uchwały.

Samorządowe Kolegium Odwoławcze (dalej jako SKO lub Kolegium) decyzją z dnia 6.07.2023 r., znak [...], utrzymało w mocy decyzję organu I instancji.

Organ II instancji uzasadnił, że skarżąca ma [...] lat, jest [...], posiada dwoje dzieci, jest osobą z niepełnosprawnością w stopniu lekkim. Skarżąca zamieszkuje w domu, który dzieli z córką. Kobiety prowadzą jednak odrębne jednoosobowe gospodarstwa domowe. Pomiędzy kobietami dochodziło do nieporozumień, albowiem skarżąca nie akceptowała zmarłego w ubiegłym roku męża swojej córki. Organ odwoławczy wskazał przy tym jednak, że córka nie odmawia matce pomocy w sytuacjach tego wymagających. Z uwagi na stan zdrowia i związane z nim ograniczenia córka nie jest w stanie wykonywać większych prac porządkowych (np. mycie okien), lecz wraz z matką ustaliły, że prace takie za odpłatnością będą zlecane innej osobie.

Dalej Kolegium wyjaśniło, że syn skarżącej J. P. z uwagi na swoją sytuację zdrowotną (znaczny stopień niepełnosprawności) nie jest w stanie świadczyć pomocy na rzecz matki.

Stan faktyczny Kolegium ustaliło na podstawie znajdujących się w aktach sprawy dokumentów, w szczególności dokumentacji medycznej, aktu notarialnego z dnia [...], Rep. [...], potwierdzenia odbioru renty, oświadczeń córki skarżącej oraz protokołów rodzinnego wywiadu środowiskowego z dnia 18.05.2023 r., 31.05.2023 r. i 1.06.2023 r., w tym - przede wszystkim - protokołu dokumentującego ustalenia poczynione przez pracowników socjalnych w toku rodzinnego wywiadu środowiskowego z dnia 18.05.2023 r.. W ocenie SKO odnotowane w protokole wywiadu spostrzeżenia pracowników socjalnych były spójne i konsekwentne, a zatem należało ocenić je jako wiarygodne. Waloru wiarygodności w świetle pozostałego materiału dowodowego organ II instancji odmówił zaś twierdzeniom skarżącej (w tym podniesionym w odwołaniu) w zakresie sprzecznym z wymienionymi wyżej dokumentami. Zdaniem Kolegium twierdzenia te pozostają gołosłowne i stanowią wyłącznie próbę polemiki z pozostałym zgromadzonym materiałem dowodowym, podniesioną w celu korzystnego ukształtowania swojej sytuacji w toku postępowania administracyjnego.

Organ odwoławczy wyjaśnił, że jedną z podstawowych zasad pomocy społecznej jest zasada pomocniczości (subsydiarności), zgodnie z którą w pomoc ta ma na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężenie trudnych sytuacji życiowych, których nie są one w stanie pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości. Służy ona wspieraniu osób i rodzin w wysiłkach zmierzających do zaspokojenia niezbędnych potrzeb i umożliwieniu im życia w warunkach odpowiadających godności człowieka (art. 3 ust. 1 u.p.s.). Oznacza to, że przyznanie świadczeń nie może być uzależnione wyłącznie od trudnych warunków materialnych wnioskodawcy, ale powinno być uzasadnione również jego nieporadnością bądź nieskutecznością działań. Oba te czynniki muszą być spełnione łącznie.

Wyjaśniono, że rodzaj forma i rozmiar świadczeń z pomocy społecznej powinny być jednak odpowiednie do okoliczności uzasadniających udzielenie pomocy, a potrzeby osób i rodzin korzystających z pomocy powinny zostać uwzględnione, jeżeli odpowiadają celom i mieszczą się w możliwościach pomocy społecznej (art. 3 ust. 3 i 4 u.p.s.).

Następnie uzasadniono, że skarżąca prowadzi jednoosobowe gospodarstwo domowe, nie pozostaje w związku małżeńskim, ale posiada dzieci, a zatem nie jest osobą samotną w rozumieniu art. 6 pkt 9 i art. 50 ust. 1 u.p.s. Zgodnie z dyspozycją art. 50 ust. 2 u.p.s. usługi opiekuńcze lub specjalistyczne usługi opiekuńcze mogą być przyznane także osobie, która wymaga pomocy innych osób, a rodzina, a także wspólnie niezamieszkujący małżonek, wstępni, zstępni nie mogą takiej pomocy zapewnić. W przekonaniu SKO sytuacja taka nie ma jednak miejsca w rozpoznawanym stanie faktycznym, albowiem córka skarżącej może i samodzielnie w pełni zapewnia matce pomoc polegającą na osobistym wsparciu w zaspokajaniu codziennych potrzeb życiowych, których skarżąca nie jest sama w stanie zaspokoić. Zgodnie z art. 87 ustawy z dnia 25 lutego 1964 roku - Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1359 ze zm., dalej jako k.r.o.) rodzice i dzieci są obowiązani do wzajemnego szacunku i wspierania się. Art. 128 k.r.o. stanowi, że obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania (obowiązek alimentacyjny) obciąża krewnych w linii prostej (rodzice, dziadkowie, dzieci, wnuki) oraz rodzeństwo.

Dalej wskazano, że skarżąca posiada syna i córkę, z którą zamieszkuje w jednym budynku i która to ustanowiła na jej rzecz bezpłatną dożywotnią służebność mieszkania. W pierwszej kolejności zobowiązane są zatem świadczyć skarżącej pomoc i opiekę, a także dostarczać środków utrzymania, jej dzieci, oczywiście z uwzględnieniem ich obiektywnych ograniczeń takich jak chociażby znaczny stopień niepełnosprawności syna. Zdaniem Kolegium organ I instancji zasadnie zważył, że skarżąca, choć z uwagi na wiek wymaga pomocy innych osób, nie jest jej pozbawiona, albowiem pomoc taką może zapewnić jej zamieszkała w tym samym budynku córka (art. 50 ust. 2 u.p.s.). Organ odwoławczy zgodził się z organem I instancji, że w rozpoznawanej sprawie brak jest podstaw prawnych do uwzględnienia żądań skarżącej w sytuacji, gdy posiada ona dzieci zobowiązane do wspierania jej.

Skargę na powyższą decyzję wywiodła do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu skarżąca, zarzucając jej naruszenie art. 7, art. 10 § 1 i 2, art. 61 § 4, art. 71 § 4, art. 75 § 2, art. 77 § 1, art. 81, art. 138 § 1 pkt 1, art. 189c i art. 189d k.p.a. w związku z art. 14 u.p.s. oraz art. 41, art. 100 i art. 107 ust. 5b i 5d u.p.s., które miało istotny wpływ na wynik sprawy, w tym poprzez uznanie, że oświadczenie córki skarżącej złożone na podstawie art. 75 § 2 k.p.a. jest wiarygodne, a twierdzenia skarżącej - nie są wiarygodne. W konsekwencji – zdaniem skarżącej - organ nieprawidłowo ustalił fakty w sprawie, tj. że:

a. niezbędną i stosowną pomoc zapewnia skarżącej jej córka, ponieważ złożyła takie oświadczenie na piśmie i z zawodu jest pielęgniarką,

b. skarżąca ma swobodny dostęp do węzła sanitarnego oraz kuchni wyposażonych w niezbędny sprzęt gospodarstwa domowego,

Zarzucono, że z przepisów u.p.s. wynika, że pomimo posiadania dzieci, współzamieszkiwania z nimi i obciążającego ich obowiązku alimentacyjnego, możliwe jest przyznanie usług opiekuńczych, także odpłatnych, jeżeli rodzina nie może takiej pomocy zapewnić.

Skarżąca wniosła o:

1. przeprowadzenie dowodów z ze wskazanych dokumentów, tj. m.in. z zaświadczeń lekarskich o jej stanie zdrowia wydanych dla potrzeb zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności oraz powtórnego wniosku w sprawie wydania orzeczenia o stopniu niepełnosprawności w związku ze zmianą stanu zdrowia oraz oświadczenia A. P. z dnia 25.07.2023 r. na okoliczność tego, że córka skarżącej odmawia udzielania jej pomocy;

2. uchylenie zaskarżonej decyzji i poprzedzającej ją decyzji organu I instancji z dnia 2.06.2023 r.,

3. przyznanie jej prawa pomocy poprzez ustanowienie adwokata lub radcy prawnego z urzędu w celu reprezentowania jej w postępowaniu przed sądem.

Uzasadniając podniesione zarzuty, skarżąca wskazała, że stanowczo sprzeciwia się ustaleniom SKO co do tego, że córka zapewnia jej pomoc polegającą na osobistym wsparciu w zaspokajaniu codziennych potrzeb życiowych, jak również sprzeciwia się twierdzeniom organu, że oświadczenie córki o udzielnej pomocy jest spójne i konsekwentne z protokołami rodzinnego wywiadu środowiskowego, zaś odmienne twierdzenia skarżącej są niewiarygodne, gołosłowne i stanowią "wyłącznie próbę polemiki z pozostałym zgromadzonym materiałem dowodowym, podniesioną w celu korzystnego ukształtowania swojej sytuacji w toku postępowania administracyjnego". Skarżąca nie zgodziła się również ze wskazanymi w zaskarżonej decyzji twierdzeniami co do tego, że organ trafnie ustalił znaczną samodzielność skarżącej oraz otrzymywanie pomocy ze strony córki, dokonał wnikliwej oceny sytuacji skarżącej, w tym w zakresie możliwości zapewnienia jej pomocy przez córkę, wyczerpująco zebrał materiał dowodowy, dokładnie wyjaśnił okoliczności faktyczne, wszechstronnie i wnikliwie rozważył całokształt materiału dowodowego, prawidłowo ocenił przesłanki i wyczerpująco i przekonywająco umotywował swoją decyzję, jego decyzja nie przekracza granic uznaniowości i nie nosi cech dowolności.

Dalej skarżąca argumentowała na okoliczność braku pomocy udzielanej ze strony córki. Skarżąca kategorycznie zaprzeczyła, jakoby taką pomoc otrzymywała i wskazała przykładowe sytuacje, w których córka nie udzieliła jej wsparcia. Skarżąca stwierdziła, że jej córka kłamała o możliwości zapewnienia pomocy na potrzeby niniejszego postępowania.

Następnie skarżąca zarzuciła, że pracownicy organu nieprawidłowo ustalili podczas wywiadu środowiskowego, że skarżąca posiada swobodny dostęp do kuchni. Jej zdaniem pracownicy organu widzieli, lecz pominęli, że w pokoju skarżącej znajduje się aneks kuchenny z czajnikiem, naczyniami, jednak bez wody, ponieważ nie może ona korzystać z kuchni. Pominęli również, że pralka, z której korzysta skarżąca znajduje się w zamkniętej kotłowni, do której klucz ma córka i skarżąca nie może z niej swobodnie korzystać. Córka otwiera tę kotłownię tylko, gdy jest w domu i wedle swojego uznania.

Dalej zarzucono, że organ pominął również fakt, że córki często nie ma w domu, bo wyjeżdża na weekendy do syna do W.. Skarżąca zostaje wówczas sama. Ponadto, nawet jeżeli córka nie wyjeżdża, to nie ma jej w domu całe dnie. Skarżąca podała, że jej córka uważa, że ma własne życie, musi je przeżyć i nie będzie się nikim interesować.

Odnosząc się do twierdzeń organu o tym, że skarżąca jest czysta, zadbana, a w domu jest czysto, skarżąca wyjaśniła, że sprząta i dba o siebie sama, ale czyni to z wysiłkiem, bardzo powoli, ponieważ w związku z niewydolnością serca i wszczepionym rozrusznikiem serca oraz innymi chorobami nie może tego robić swobodnie.

Do skargi dołączono zdjęcia przedstawiające miejsce zamieszkana skarżącej, jej dokumentację medyczną oraz oświadczenie A. P., z którego wynika, że M. Z. nie wywiązuje się ze swoich obowiązków tj. nie robi matce zakupów, nie sprząta mieszkania, odmawia zawożenia matki na wizyty lekarskie, nie zawozi jej na cmentarz. W oświadczeniu podniesiono, że córka skarżącej cały czas daje jej do zrozumienia, że nie musi i nie będzie opiekować się matką.

W odpowiedzi na skargę SKO w K. wniosło o jej oddalenie podtrzymując swą dotychczasową argumentację.

Pismem z dnia 30.11.2023 r. pełnomocnik skarżącej przedłożył dowody powstałe po wydaniu zaskarżonej decyzji, w tym: orzeczenie o niepełnosprawności w stopniu znacznym dla skarżącej z dnia 10.11.2023 r., z którego wynika konieczność stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby oraz orzeczenie o niepełnosprawności w stopniu znacznym dla syna skarżącej z dnia 13.07.2023 r. wraz z dokumentacją medyczną w zakresie jego schorzeń. Skarżąca wniosła o przeprowadzenie dowodu z tych dokumentów i przeprowadzenie rozprawy. Nadto podkreślono, że stanowisko organu co do możliwości opieki przez córkę skarżącej oparte są tylko na oświadczeniu córki i nie znajdują potwierdzenia w rzeczywistości.

Na rozprawie w dniu 25.01.2024 r. stawił się pełnomocnik skarżącej, który wniósł o uchylenie zaskarżonej decyzji i poprzedzającej ją decyzji organu I instancji. Pełnomocnik podkreślił, że skarżąca z uwagi na wiek i stan zdrowia wymaga pomocy, zaś doraźnie pomaga jej jedynie synowa. Wskazał również, że w miejscu zamieszkania skarżącej nie ma możliwości zorganizowania opieki, nawet odpłatnie.

Wojewódzki Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Skarga zasługuje na uwzględnienie.

Uprawnienia wojewódzkich sądów administracyjnych, określone między innymi art. 1 § 1 i § 2 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U. z 2022 r. poz. 2492) oraz art. 3 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1634 ze zm., dalej jako p.p.s.a.), sprowadzają się do kontroli działalności administracji publicznej pod względem zgodności z prawem, tj. kontroli zgodności zaskarżonego aktu z przepisami postępowania administracyjnego, a także prawidłowości zastosowania i wykładni norm prawa materialnego.

Z brzmienia art. 145 § 1 p.p.s.a. wynika, że w przypadku, gdy sąd stwierdzi bądź to naruszenie prawa materialnego, które miało wpływ na wynik sprawy, bądź to naruszenie prawa dające podstawę do wznowienia postępowania administracyjnego, bądź wreszcie inne naruszenie przepisów postępowania, jeśli mogło ono mieć istotny wpływ na wynik sprawy, wówczas - w zależności od rodzaju naruszenia – uchyla decyzję lub postanowienie w całości lub w części, albo stwierdza ich nieważność bądź niezgodność z prawem.

Nie ulega więc wątpliwości, że zaskarżona decyzja lub postanowienie mogą ulec uchyleniu tylko wtedy, gdy organom administracji publicznej można postawić uzasadniony zarzut naruszenia prawa, czy to materialnego, czy to procesowego, jeżeli naruszenie to miało, bądź mogło mieć wpływ na wynik sprawy. Przy tym z mocy art. 134 § 1 p.p.s.a. tejże kontroli legalności sąd dokonuje także z urzędu, nie będąc związany zarzutami i wnioskami powołaną podstawą prawną.

Sąd kontrolując w tak zakreślonych granicach legalność zaskarżonego rozstrzygnięcia stwierdził, że wniesiona w sprawie skarga zasługuje na uwzględnienie.

Przedmiotem kontroli Sądu jest w niniejszej sprawie decyzja Samorządowego Kolegium Odwoławczego z dnia 6.07.2023 r. utrzymująca w mocy decyzję Wójta Gminy Ż. z dnia 2.06.2023 r. nr [...] w przedmiocie odmowy przyznania pomocy w formie usług opiekuńczych świadczonych w miejscu zamieszkania.

Materialnoprawną podstawę zaskarżonej decyzji stanowią przepisy ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 901 z późn. zm.).

W myśl art. 50 ust. 1 tej ustawy osobie samotnej, która z powodu wieku, choroby lub innych przyczyn wymaga pomocy innych osób, a jest jej pozbawiona, przysługuje pomoc w formie usług opiekuńczych lub specjalistycznych usług opiekuńczych. Usługi opiekuńcze lub specjalistyczne usługi opiekuńcze mogą być przyznane również osobie, która wymaga pomocy innych osób, a rodzina, a także wspólnie niezamieszkujący małżonek, wstępni, zstępni nie mogą takiej pomocy zapewnić (art. 50 ust. 2 u.p.s.).

Usługi opiekuńcze, zgodnie z treścią art. 50 ust. 3 u.p.s., obejmują pomoc w zaspokajaniu codziennych potrzeb życiowych, opiekę higieniczną, zaleconą przez lekarza pielęgnację oraz, w miarę możliwości, zapewnienie kontaktów z otoczeniem.

W doktrynie i orzecznictwie zasadnie wskazuje się, że przyznanie pomocy w formie usług opiekuńczych pozostawione jest uznaniu organu administracji. Kontrola legalności decyzji wydawanych w ramach uznania administracyjnego jest ograniczona i sprowadza się do oceny, czy organ administracji uwzględnił całokształt okoliczności faktycznych, mających znaczenie w sprawie oraz czy w ramach swego uznania nie naruszył on zasady swobodnej oceny dowodów. Kontrola Sądu dotyczy zatem prawidłowości postępowania organu administracji poprzedzającego wydanie decyzji. W szczególności polega ona na weryfikacji, czy wydanie decyzji poprzedzone zostało prawidłowo przeprowadzonym postępowaniem dowodowym oraz wyjaśnieniem stanu faktycznego sprawy, do czego zobowiązane są organy obu instancji na podstawie art. 7, art. 77 § 1, art. 80 k.p.a. Decyzje odmowne dla wnioskodawcy powinny być zaś uzasadniane w sposób jasny i przekonujący, a także winny zawierać precyzyjne wyjaśnienie przesłanek, którymi kierował się organ przy załatwieniu sprawy (wyrok NSA z 26.07.2022 r., I OSK 1872/21, LEX nr 3372044.). W każdej sprawie z zakresu pomocy społecznej organ administracji powinien w pierwszej kolejności ustalić sytuację życiową osoby ubiegającej się o pomoc, następnie rozważyć stan jej zdrowia i na tej podstawie ustalić zakres niezbędnych dla niej usług opiekuńczych, biorąc pod uwagę możliwości świadczenia tej pomocy przez ośrodek pomocy społecznej oraz potrzeby innych osób znajdujących się w sytuacji, o której mowa w przepisie art. 50 u.p.s. (wyrok NSA z 26.07.2022 r., I OSK 1872/21, LEX nr 3372044.)

Choć, jak wskazano wyżej, decyzja w zakresie przyznania pomocy w formie usług opiekuńczych jest decyzją uznaniową, to jednak za niezgodną z prawem należy uznać decyzję uznaniową naruszającą ogólne reguły postępowania administracyjnego, co ma miejsce m.in., gdy organ pozostawi poza swoimi rozważaniami argumenty podnoszone przez stronę, nie odniesie się do istotnych dla sprawy okoliczności, czy też pominie istotny dla rozstrzygnięcia materiał dowodowy. Zasadę przekonywania, wyrażoną w art. 11 k.p.a., organ realizuje przez właściwe uzasadnienie decyzji spełniające wymogi określone w art. 107 § 3 k.p.a., w tym więc przez wyjaśnienie stronie zasadności przesłanek rozstrzygnięcia, przy czym zasada przekonywania nie zostanie zrealizowana, gdy organ nie odniesie się do faktów istotnych dla sprawy bądź okoliczności podnoszonych przez stronę (wyrok WSA w Gliwicach z 06.07.2023 r., sygn. akt: II SA/Gl 479/23). Zdaniem Sądu, w niniejszej sprawie organy nie dokonały wszechstronnego zbadania i wyjaśnienia okoliczności faktycznych. Organy obu instancji nie odniosły się bowiem merytorycznie do kwestii spornej, jaką jest konflikt skarżącej z córką. Skarżąca już podczas wywiadu środowiskowego podnosiła, że jej relacje z córką nie są poprawne, jak również kwestionowała zapewnienia córki, co do oferowanej przez nią pomocy w zapewnieniu bieżących potrzeb. Stanowisko to skarżąca konsekwentnie podtrzymywała na etapie odwołania oraz skargi. Ocena zebranego w sprawie materiału dowodowego czyni wniosek, że potrzeby skarżącej są zaspokajane poprzez pomoc członka rodziny co najmniej przedwczesnym. Kwestia ta pozostaje sporna i wymaga ponownego rozważenia przez organ w oparciu o uzupełniony materiał dowodowy.

W ocenie orzekającego Sądu, aby uznać za zasadną odmowę przyznania skarżącej wnioskowanych usług nie jest wystarczający argument odwołujący się do faktu posiadania przez skarżącą dorosłej córki, na której ciąży obowiązek alimentacyjny względem matki. Jak bowiem słusznie wskazuje się w doktrynie, pomimo odwoływania się do powinności rodzinnych, ustawodawca w art. 16 ust. 2 u.p.s. zastrzega, że gmina i powiat nie mogą odmówić pomocy osobie potrzebującej pomimo istniejącego obowiązku osób fizycznych lub prawnych do zaspokojenia jej niezbędnych potrzeb życiowych. Przepis ten stosuje się również wobec podmiotów, którym jednostki samorządu terytorialnego zleciły realizację zadań z zakresu pomocy społecznej. Odmowa udzielenia usług opiekuńczych wymaga zatem dużej rozwagi i zestawienia regulacji komentowanego artykułu z przepisami art. 16 u.p.s. Sam fakt posiadania rodziny nie jest wystarczającym powodem takiej odmowy, trzeba bowiem ustalić, czy osoby bliskie mogą pomoc zapewnić. Należy zbadać, czy członkowie rodziny mają możliwości (finansowe, zdrowotne, lokalowe) sprawowania opieki bądź partycypowania w wydatkach z tego tytułu (I. Sierpowska [w:] Pomoc społeczna. Komentarz, wyd. VI, Warszawa 2023, art. 50). Na kanwie niniejszej sprawy takich rozważań zabrakło, w szczególności co do rzeczywistej woli córki skarżącej zapewnienia jej opieki..

W świetle powyższego należy stwierdzić, że zaskarżona decyzja została wydana w ramach uznania administracyjnego na podstawie art. 50 ust. 2 u.s.p., którego granice organ przekroczył, ponieważ nie dokonał wnikliwej analizy zgromadzonych dowodów i w konsekwencji błędnie ustalił stan zdrowia skarżącej i jej potrzeby oraz rzeczywisty zakres pomocy oferowanej przez jej dzieci, jak również relacje skarżącej z nimi.

Uchybienia przepisom postępowania, tj. art. 7, art. 77 § 1 oraz art. 80 k.p.a. stwarzają podstawę do uchylenia zaskarżonej decyzji oraz poprzedzającej ją decyzji organu I instancji. Przy ponownym rozpoznaniu sprawy organy powinny mieć na uwadze powyższe ustalenia, bacząc by nie naruszono reguł postępowania oraz by rozstrzygnięcia odpowiadały prawu materialnemu. W szczególności organ powinien uzupełnić materiał dowodowy w sprawie, choćby poprzez przesłuchanie syna (o ile jego stan zdrowia na to pozwala) i synowej skarżącej, a także innych osób mogących udzielić informacji co do rzeczywistych relacji między skarżącą a córką - na okoliczność zaistnienia przesłanek z art. 50 ust. 2 u.p.s..

Mając powyższe na uwadze, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu, orzekł jak w sentencji - na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. a i c w zw. z art. 135 p.p.s.a. uchylił zaskarżoną decyzję oraz decyzję ją poprzedzającą.