Wyrok z dnia 2022-10-10 sygn. III SA/Kr 181/21

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Krakowie w składzie następującym: Przewodniczący Sędzia WSA Renata Czeluśniak Sędziowie: Sędzia WSA Hanna Knysiak-Sudyka (spr.) Asesor WSA Marta Kisielowska po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 10 października 2022 r. sprawy ze skargi R. R. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Krakowie z dnia 7 grudnia 2020 r. r. sygn. akt SKO.PS/4110/488/2020 w sprawie odmowy umorzenia należności skargę oddala.

Samorządowe Kolegium Odwoławcze w Krakowie decyzją z dnia 7 grudnia 2020r., sygn. akt SKO.PS/4110/488/2020, wydaną po rozpatrzeniu odwołania skarżącego R. R. od decyzji Prezydenta Miasta K. z dnia 30 lipca 2020 r. znak [...], orzekającej o odmowie umorzenia R. R. należności z tytułu zbiegu uprawnień do świadczeń pomocy społecznej i świadczeń emertytalno-rentowych, działając na podstawie art. 3 ust. 3 i 4, art. 5 pkt 1, art. 7, art. 8, art. 14, art. 17 ust. 1 pkt 4.19, art. 36 pkt 1 lit. a, lit. b, art. 37 ust. 1 pkt 1, ust. 2 pkt 1, ust. 3, art. 38 ust. 1 pkt 1, ust. 2 pkt 1, ust. 3 pkt 1, art. 99, art. 101 ust. 1,2, 3, art. 102, art. 106 ust. 1, 3 i 4 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (tekst jedn. Dz. U. z 2019 r. poz. 1507 ze zm.) oraz art. 138 § 1 pkt 1 Kodeksu postępowania administracyjnego, utrzymało decyzję organu I instancji w mocy.

Powyższe decyzje zapadły w następującym stanie faktycznym i prawnym.

Organ I instancji orzekł o odmowie umorzenia należności z tytułu zbiegu uprawnień do świadczeń pomocy społecznej i świadczeń emerytalno-rentowych. W uzasadnieniu organ I instancji wskazał, że pismem z dnia 20 lipca 2020 r. skarżący zwrócił się o umorzenie należności z tytułu zbiegu uprawnień do świadczeń pomocy społecznej i świadczeń emerytalno-rentowych, powołując się na art. 98 oraz art. 104 ust. 4 ustawy o pomocy społecznej (odnoszące się do postępowania w przypadku stwierdzenia świadczeń nienależnie pobranych oraz warunków ewentualnego ich umorzenia). Dalej organ wyjaśnił, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych przyznał skarżącemu w okresie od lipca 2018 do stycznia 2019 r. rentę w wysokości 670,01 zł netto, natomiast w okresie od lutego 2019 do września 2019 w wysokości 712,52 zł netto. W powyższym okresie skarżący miał również przyznany zasiłek stały i zasiłek okresowy przez OPS. W takiej sytuacji - jak wskazał organ I instancji - zastosowanie ma art. 99 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej, zgodnie z którym osobie, której przyznano emeryturę lub rentę za okres, za który wypłacono zasiłek stały lub zasiłek okresowy, Zakład Ubezpieczeń Społecznych oraz inne organy rentowe, które przyznały emeryturę lub rentę, wypłacają to świadczenie pomniejszone o kwotę odpowiadającą wysokości wypłaconych za ten okres zasiłków i przekazują te kwoty na rachunek bankowy właściwego ośrodka pomocy społecznej, a w przypadku przekształcenia ośrodka pomocy społecznej w centrum usług społecznych na podstawie przepisów ustawy z dnia 19 lipca 2019 r. o realizowaniu usług społecznych przez centrum usług społecznych - centrum usług społecznych. Ponadto zgodnie z art. 99 ust. 3 ww. ustawy kwota pomniejszenia, o której mowa w ust. 1, nie może być wyższa niż przyznana za ten okres kwota emerytury lub renty. Powyższe kwestie reguluje również art. 139 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, który mówi, że ze świadczeń pieniężnych określonych w ustawie podlegają potrąceniu m.in. zasiłek stały lub zasiłek okresowy wypłacone na podstawie przepisów o pomocy społecznej za okres, za który przyznano emeryturę lub rentę. Mając na uwadze powołane wyżej przepisy, Zakład Ubezpieczeń Społecznych oraz inne organy rentowe, które przyznały emeryturę lub rentę, mają obowiązek pomniejszyć wypłacane świadczenie o kwotę odpowiadającą wysokości wypłaconych za ten okres zasiłków i przekazać te kwoty na rachunek bankowy właściwego ośrodka pomocy społecznej. Potrącenie pobranego świadczenia pomocy społecznej następuje z mocy prawa. Przepisy te mają bezwzględnie obowiązujący charakter i obligują ZUS do dokonania potrącenia. W takim przypadku nie zachodzi możliwość odstąpienia od dyspozycji zawartych w przepisie i stosowne organy mają obowiązek je stosować w oparciu o powołane przez skarżącego przepisy. Nie ma zastosowania w tym przypadku powołany przez skarżącego art. 104 ust. 4 ustawy o pomocy społecznej, gdyż odnosi się on do świadczeń nienależnie pobranych lub opłat określonych w ustawie, np. odpłatności za usługi opiekuńcze (a taka sytuacji nie zachodzi w przypadku skarżącego).

Odwołanie od powyższej decyzji organu I instancji wniósł skarżący, podnosząc, iż nie zgadza się z przeprowadzoną przez organ I instancji wykładnią i odmową zastosowania w jego sprawie art. 104 ust. 4 w związku z art. 99 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej w odniesieniu do przysługującego mu zasiłku stałego w zbiegu z rentą.

Po zapoznaniu się z materiałem dowodowym zgromadzonym w aktach sprawy Samorządowe Kolegium Odwoławcze w Krakowie wskazało, że jak wynika z akt przedmiotowej sprawy skarżący pobierał pomoc społeczną w formie zasiłku stałego w okresie, w którym uzyskał prawo do świadczenia rentowego, wypłacanego przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych (na mocy wyroku Sądu Okręgowego w K. z dnia 12 czerwca 2019 r., sygn. akt. [...]), tj. od dnia 20 grudnia 2017 r. do 31 listopada 2020 r.

Zgodnie z art. 99 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej osobie, której przyznano emeryturę lub rentę za okres, za który wypłacono zasiłek stały lub zasiłek okresowy, Zakład Ubezpieczeń Społecznych oraz inne organy rentowe, które przyznały emeryturę lub rentę, wypłacają to świadczenie pomniejszone o kwotę odpowiadającą wysokości wypłaconych za ten okres zasiłków i przekazują te kwoty na rachunek bankowy właściwego ośrodka pomocy społecznej, a w przypadku przekształcenia ośrodka pomocy społecznej w centrum usług społecznych na podstawie przepisów ustawy z dnia 19 lipca 2019 r. o realizowaniu usług społecznych przez centrum usług społecznych - centrum usług społecznych.

Z przywołanej wyżej regulacji wynika, że potrącenie pobranych tytułem zasiłku stałego kwot za okres, za który przyznano rentę bądź emeryturę, następuje z mocy prawa. Oznacza to, że przepis ten, mając bezwzględnie obowiązujący charakter, obliguje Zakład Ubezpieczeń Społecznych do dokonania potrącenia.

Organ, który wypłacił zasiłek stały lub zasiłek okresowy, nie posiada w tym zakresie kompetencji do zwolnienia strony zobowiązanej do zwrotu zasiłku. W sprawie nie może zatem zaleźć zastosowania powoływany przez skarżącego art. 104 ust. 4 ustawy o pomocy społecznej. Stosownie do jego postanowień - w przypadkach szczególnie uzasadnionych, zwłaszcza jeżeli żądanie zwrotu wydatków na udzielone świadczenie z tytułu opłat określonych w ustawie oraz z tytułu nienależnie pobranych świadczeń w całości lub w części stanowiłoby dla osoby zobowiązanej nadmierne obciążenie lub też niweczyłoby skutki udzielanej pomocy, właściwy organ, który wydał decyzję w sprawie zwrotu należności, o których mowa w ust. 1, na wniosek pracownika socjalnego lub osoby zainteresowanej, może odstąpić od żądania takiego zwrotu, umorzyć kwotę nienależnie pobranych świadczeń w całości lub w części, odroczyć termin płatności albo rozłożyć na raty.

W orzecznictwie podkreśla się, iż jest to jedyny przepis z ustawy o pomocy społecznej, który daje organom możliwość rozważenia zasadności umorzenia świadczeń przyznanych w ramach pomocy społecznej, podlegających zwrotowi na rzecz organu z różnych przyczyn. Dotyczy on jednak jedynie świadczeń przyznanych z zastrzeżeniem zwrotu oraz świadczeń nienależnie pobranych. Tymczasem, jak wynika z akt sprawy, pobrany przez skarżącego zasiłek stały nie był świadczeniem otrzymanym z zastrzeżeniem zwrotu (o którym mowa w art. 41 pkt 2, czy art. 96 ust. 2 ustawy o pomocy społecznej). Nie był także uznany za świadczenie nienależnie pobrane w rozumieniu ustawy o pomocy społecznej.

W świetle bowiem regulacji ustawy o pomocy społecznej, nienależnie pobrane świadczenie to świadczenie uzyskane na podstawie przedstawionych nieprawdziwych informacji lub niepoinformowania o zmianie sytuacji materialnej lub osobistej (art. 3 pkt 16 u.p.s.). Świadczenia te podlegają zwrotowi od osoby lub rodziny korzystającej ze świadczeń z pomocy społecznej, a wysokość tej należności, podlegającej zwrotowi i ściągnięciu w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, ustala się w drodze decyzji administracyjnej.

Tymczasem w przedmiotowej sprawie nie doszło do wydania decyzji w przedmiocie nienależnie pobranych świadczeń w formie zasiłku stałego (z uwagi na zbieg tego świadczenia za świadczeniem rentowym). Jego potrącenie następuje z mocy prawa przez organ rentowy - Zakład Ubezpieczeń Społecznych, który ma obowiązek pomniejszyć przyznaną do wypłaty rentę strony o wypłacone równorzędnie z rentą zasiłki. Istotnie przepisy ustawy o pomocy społecznej przewidują instytucję umorzenia, jednakże w ocenie organu odwoławczego instytucja ta nie może być zastosowana do sytuacji, w której potrącenie kwoty wypłaconych świadczeń następuje z mocy prawa (tak jak ma to miejsce w przedmiotowej sprawie).

Mając na uwadze powyższe Kolegium stanęło na stanowisku, iż wydana w sprawie decyzja jest prawidłowa, nie narusza prawa i jako taka podlega utrzymaniu w mocy.

Do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie na powyższą decyzję wpłynęła skarga skarżącego R. R. Skarżący wniósł o umorzenie całości lub części zadłużenia na rzecz Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej, stosując przepisy art. 55, 56 i 57 ustawy o finansach publicznych, w związku z art. 30 i 69 Konstytucji RP. W jego ocenie z decyzją Samorządowego Kolegium Odwoławczego nie sposób się zgodzić. Ubiegając się o świadczenie z Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej skarżący nie miał żadnej pewności czy otrzyma rentę. Zakład Ubezpieczeń Społecznych odmówił przyznania świadczenia, twierdząc w kolejnych pismach, iż skarżący nie jest niezdolny do pracy. Decyzję ZUS zmienił dopiero wyrok Sądu Okręgowego w K. z dnia 12 czerwca 2019 r., sygn. akt [...]. Ponieważ sprawa o przyznanie renty toczyła się z powództwa skarżącego, zatem Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej oraz ZUS rozporządzają środkami wywalczonymi za skarżącego pieniądze. Świadczenia wypłacone wstecznie wystarczyły na spłatę zadłużenia u rodziny oraz na zwrot do Urzędu Pracy, z tytułu pobierania świadczenia dla bezrobotnych.

Zdaniem skarżącego Urząd Pracy mógł wykorzystać przepisy prawa, które pozwoliły na zwrot wspomnianych świadczeń, czego Zakład Ubezpieczeń Społecznych lub Miejski Ośrodek nie uczynili, tym samym narażając skarżącego na obciążenie ze świadczeń bieżących.

Dodatkowo SKO nie zapoznało się z treścią pisma ZUS z dnia 8 września 2020 r., które wyraźnie wskazuje pismo z MOPS jako wniosek o zwrot nienależnie pobranego zasiłku. Skarżący jest osobą o orzeczonym umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, jego renta po potrąceniach wynosi 703 zł, czyli poniżej minimum życiowego, które na podstawie GUS na rok 2019 wynosiło 1212 zł na jedną osobę. Wskazuje to wyraźnie na nieprzestrzeganie przez ZUS i MOPS art. 30 Konstytucji RP.

Odnośnie wskazywanego przez SKO i MOPS braku możliwości zastosowania art. 104 ust. 4 ustawy o pomocy społecznej skarżący podniósł, że wedle MOPS to ZUS żąda spłaty, a według pracowników ZUS to MOPS w związku ze wspomnianymi w decyzji "przepisami prawa" obliguje Zakład do dokonania potrącenia. Taka interpretacja jest bardzo wygodna dla MOPS i pozostawia obciążonego kosztami w gąszczu sprzecznych przepisów, jednocześnie niwecząc skutki udzielonej już pomocy.

Skarżący dodał, że przed Sądem Okręgowym toczy się sprawa o sygn. akt [...] w sprawie umorzenia należności dla ZUS.

Organ w odpowiedzi na skargę wniósł o jej oddalenie, podtrzymując stanowisko wyrażone w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Krakowie zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 1 § 1 i 2 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych (tekst jedn. Dz. U. z 2021 r. poz. 137) w zw. z art. 3 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (tekst jedn. Dz. U. z 2022 r. poz. 329; powoływanej dalej jako dalej "p.p.s.a."), sądy administracyjne sprawują wymiar sprawiedliwości poprzez kontrolę działalności administracji publicznej. Wspomniana kontrola sprawowana jest pod względem zgodności z prawem, tj. kontroli zgodności zaskarżonego aktu z przepisami postępowania administracyjnego, a także prawidłowości zastosowania i wykładni norm prawa materialnego.

Z brzmienia art. 145 § 1 p.p.s.a. wynika, że w przypadku, gdy sąd stwierdzi naruszenie prawa materialnego, które miało wpływ na wynik sprawy lub naruszenie prawa dające podstawę do wznowienia postępowania administracyjnego, bądź inne naruszenie przepisów postępowania, jeśli mogło ono mieć istotny wpływ na wynik sprawy, wówczas - w zależności od rodzaju naruszenia - uchyla decyzję lub postanowienie w całości lub w części, albo stwierdza ich nieważność bądź niezgodność z prawem.

Nie ulega więc wątpliwości, że zaskarżona decyzja lub postanowienie mogą ulec uchyleniu tylko wtedy, gdy organom administracji publicznej można postawić uzasadniony zarzut naruszenia prawa, czy to materialnego, czy to procesowego, jeżeli naruszenie to miało, bądź mogło mieć wpływ na wynik sprawy. Przy tym z mocy art. 134 § 1 p.p.s.a. tejże kontroli legalności sąd dokonuje także z urzędu, nie będąc związany zarzutami i wnioskami powołaną podstawą prawną.

Przedmiotem kontroli w niniejszej sprawie była decyzja Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Krakowie z dnia 7 grudnia 2020r., sygn. akt SKO.PS/4110/488/2020, utrzymująca w mocy decyzję Prezydenta Miasta K. z dnia 30 lipca 2020 r. znak [...], orzekającą o odmowie umorzenia R. R. należności z tytułu zbiegu uprawnień do świadczeń pomocy społecznej i świadczeń emertytalno-rentowych.

Zgodnie z art. 99 ust. 1 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (tekst jedn. Dz.U. z 2021 r., poz. 2268; powoływanej dalej jako "u.p.s.") osobie, której przyznano emeryturę lub rentę za okres, za który wypłacono zasiłek stały lub zasiłek okresowy, Zakład Ubezpieczeń Społecznych oraz inne organy rentowe, które przyznały emeryturę lub rentę, wypłacają to świadczenie pomniejszone o kwotę odpowiadającą wysokości wypłaconych za ten okres zasiłków i przekazują te kwoty na rachunek bankowy właściwego ośrodka pomocy społecznej.

Z powołanego przepisu wynika, że ustawodawca nakazuje zwrot zasiłków w przypadku równoległej wypłaty emerytury lub renty. W świetle bowiem zasady pomocniczości świadczenia z pomocy społecznej nie powinny wyprzedzać świadczeń z ubezpieczenia społecznego. Wspomnianego zwrotu dokonuje się przez potrącenie, zmniejszając kwotę świadczenia z ubezpieczeń społecznych. Zgoda osoby zainteresowanej nie jest tu wymagana. Jak podkreśla się w orzecznictwie sądowym, dokonane w trybie art. 99 ust. 1 u.p.s. potrącenie następuje z mocy prawa (por. np. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Szczecinie z dnia 21 marca 2013 r., sygn. akt II SA/Sz 1123/12, LEX nr 1301199). Oznacza to, że przepis ten, mając bezwzględnie obowiązujący charakter, obliguje ZUS do dokonania potrącenia. Organ, który wypłacił zasiłek stały lub zasiłek okresowy, nie ma w tym zakresie kompetencji do zwolnienia strony zobowiązanej z obowiązku zwrotu zasiłku. W przedmiocie materii objętej powołanym art. 99 ust. 1 u.p.s. nie znajduje zastosowania art. 104 u.p.s. - organ pomocy społecznej nie może zatem umorzyć kwoty przedstawionej do potrącenia organowi rentowemu.

Zarzuty skargi są w tej sytuacji w oczywisty sposób bezzasadne. Powołane przez skarżącego w skardze przepisy art. 55, art. 56 i art. 57 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (tekst jedn. Dz.U. z 2022 r., poz. 1634) są irrelewantne w niniejszej sprawie, gdyż dotyczą umorzenia należności pieniężnych mających charakter cywilnoprawny, zaś zasiłek stały i zasiłek okresowy nie mają takiego charakteru. Tym samym nie są także zasadne zarzuty naruszenia art. 30 i art. 69 Konstytucji RP.

Sąd mając powyższe na uwadze orzekł jak w sentencji, na podstawie art. 151 p.p.s.a.