Wyrok z dnia 2022-12-16 sygn. II SA/Łd 673/22

Sygn. akt II SA/Łd 673/22 WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Dnia 16 grudnia 2022 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Łodzi – Wydział II w składzie następującym: Przewodniczący Sędzia WSA Robert Adamczewski (spr.) Sędziowie Sędzia WSA Piotr Mikołajczyk Asesor WSA Tomasz Porczyński po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 16 grudnia 2022 r. sprawy ze skargi A. S. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Łodzi z dnia 31 maja 2022 r. nr SKO.4115.122.2022 w przedmiocie uznania za nienależnie pobrane i przypisania do zwrotu zasiłku stałego oddala skargę. ał

II SA/Łd 673/22

Uzasadnienie

Zaskarżoną decyzją z 31 maja 2022 r. (znak SKO.4115.122.2022) Samorządowe Kolegium Odwoławcze w Łodzi - po rozpatrzeniu odwołania A.S. - utrzymało w mocy decyzję Prezydenta Miasta Łodzi w przedmiocie uznania za nienależnie pobrany i przypisania do zwrotu zasiłku stałego.

Z akt sprawy wynika, że Prezydent Miasta Łodzi decyzją z 8 kwietnia 2022 r. (znak II WPŚ.4121.6722.2022) orzekł, że A.S. nienależnie pobrała świadczenie z pomocy społecznej w łącznej kwocie 2.802,00 zł z tytułu nienależnie wypłaconego zasiłku stałego za okres: od 1 grudnia 2021 r. do 31 marca 2022 r. (przyznanego decyzją z 8 sierpnia 2020 r.) oraz orzekł o zwrocie zasiłku stałego w 9 ratach po 280 zł i 1 racie w wysokości 282,00 zł począwszy od maja 2022 r. W uzasadnieniu organ pierwszej instancji wskazał motywy podjętego rozstrzygnięcia.

W odwołaniu od powyższej decyzji A.S. podniosła, iż nie jest w stanie dokonać zwrotu wskazanych środków, bo zostały one w całości wykorzystane zgodnie z przeznaczeniem, a koszty utrzymania znacznie wzrosły. Dodała, iż nie posiada żadnych oszczędności ani papierów wartościowych, które pozwoliłyby na przynajmniej częściowy zwrot wskazanych decyzjami świadczeń. Ponadto strona wskazała, iż jest osobą niepełnosprawną i wymaga zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne, środki wynagrodzenia nie pozwala jej na zakup dodatkowych środków pomocniczych, a także wskazała, że aktualnie ograniczony dostęp do publicznej służby zdrowia wymusza korzystanie z kosztownej prywatnej opieki medycznej.

Wspomnianą na wstępie decyzją Samorządowe Kolegium Odwoławcze w Łodzi utrzymało w mocy decyzję organu pierwszej instancji.

W uzasadnieniu organ odwoławczy wyjaśnił, że bezspornie A.S. była objęta pomocą finansową z pomocy społecznej m.in. miała przyznany zasiłek stały w wysokości 645 zł w grudniu 2021 r. oraz w wysokości po 719 zł miesięcznie w okresie od 1 stycznia 2022 r. do 31.03.2022 r. (na podstawie decyzji z 8 sierpnia 2020 r.), przy ustaleniu, że jest osobą samotnie gospodarującą, posiadającą orzeczenie o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności (orzeczenie wydane do 31 grudnia 2021 r.) i nie posiada dochodu.

A.S. ponownie zwróciła się do MOPS w Łodzi o objęcie ją pomocą finansową 11 marca 2022 r. Wówczas składając oświadczenie (pouczona o odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych oświadczeń) skarżąca wskazała, że mieszka z mamą; prowadzi oddzielne gospodarstwo domowe (wszystkie świadczenia opłacane są jednak wspólnie); nie pracuje nigdzie dorywczo ani nie osiągam żadnych innych dochodów. Nie ma na razie przyznanego dodatku mieszkaniowego.

Dokonując weryfikacji powyższych danych 14 marca 2022 r. organ pierwszej instancji z informacji zawartych w systemie informatycznym ZUS powziął wiedzę, iż skarżąca ma odprowadzane składki zdrowotne przez płatnika M. od 22 listopada 2021 r. Następnie 18 marca 2022 r. A.S. potwierdziła fakt podjęcia pracy od 22 listopada 2021 r. i dostarczyła umowę o pracę z w/w firmą. Z ustaleń organu wynika, że dochody skarżącej w poszczególnych miesiącach wyniosły: listopad 2021 r.- 1.079,72 zł, grudzień 2021 r. - 2.197,49 zł, styczeń 2022 r. - 2.632,60 zł, luty 2022 r. - 2.409,90 zł. Dodatkowo Kolegium wskazało, że dochody A.S. uzyskane z tytułu podjęcia zatrudnienia stanowią jej dochód, o którym mowa w art. 8 ust. 3 ustawy z 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (tj.: Dz.U. z 2021 r., poz. 2268 z późn. zm.) [dalej: ustawa o pomocy społecznej].

Organ stwierdził również, że po uwzględnieniu wskazanego wyżej dochodu z pracy skarżąca przekraczała kryterium dochodowe osoby samotnie gospodarującej, tj. do 31 grudnia 2021 r. od kwoty 701,00 zł, a od 1 stycznia 2022 r. od kwoty 776,00 zł. W związku z powyższym Kolegium uznało, że sporne świadczenie skarżącej nie przysługiwało.

W konsekwencji Kolegium stwierdziło, iż sporny zasiłek jest świadczeniem nienależnie pobranym podlegającym zwrotowi. Zdaniem organu z akt sprawy jednoznacznie wynika, iż wbrew obowiązkowi wynikającemu z art. 109 ustawy o pomocy społecznej, o którym strona została pouczona w decyzji przyznającej świadczenie, A.S. nie powiadomiła organu pomocowego o zmianie swojej sytuacji zawodowej i materialnej, tj. o podjęciu zatrudnienia od 22 listopada 2021 r. i uzyskaniu z tego tytułu dochodów. Dodatkowo organ zaakcentował, że A.S. w oświadczeniu z 11 marca 2022 r. składała nieprawdziwe informacje o braku pracy i dochodu.

Z uwagi na łączną wysokość świadczeń nienależnie pobranych (spornego zasiłku stałego, zasiłku okresowego i zasiłku celowego na zakup posiłku i żywności) Kolegium uznało, że organ pierwszej instancji prawidłowo zażądał ich zwrotu w ratach, których nawet łączna wysokość nie wpłynie znacząco na sytuację bytową skarżącej, która nadal deklaruje prowadzenie jednoosobowego gospodarstwa domowego, pracuje i posiada własne dochody znacząco przekraczające kryterium dochodu, niekwalifikujące jej do udzielania pomocy ze środków pomocy społecznej. W ocenie Kolegium kwota żądana do zwrotu nie będzie dla strony zbytnim obciążeniem budżetu przy dochodach rzędu 2.400 zł miesięcznie [w aktualizacji wywiadu z 11 marca 2022 r. zgłasza ona miesięczne koszty związane z mieszkaniem w wysokości 653,00 zł (czynsz 470 zł, energia 150 zł, gaz 33 zł), które opłaca wspólnie z mamą, prowadzącą odrębne gospodarstwo domowe].

Ponadto Kolegium wyraziło stanowisko, że zgłaszane w odwołaniu kwestie związane z koniecznością zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze ułatwiające funkcjonowanie osoby niepełnosprawnej oraz konieczność korzystania z prywatnej opieki medycznej - nie mogą być podstawą do odstąpienia od żądania zwrotu świadczeń nienależnie pobranych, bowiem co do zasady w Polsce funkcjonuje publiczna służba zdrowia, a na zakup środków pomocowych można otrzymać dofinansowanie zarówno z NFZ-u, jak i z PEFRON-u. Nie są zaś szczególną okolicznością niskie dochody, z których nierzadko osoba je posiadająca nie może zaspokoić swych potrzeb i wówczas musi dokonywać ich hierarchizacji. Kolegium jednocześnie podkreśliło, że to sama skarżąca nie wywiązując się z ciążącego na niej obowiązku zgłaszania organowi zmian mających wpływ na wysokość pomocy ze środków pomocy społecznej (a także wprowadzając w błąd organ poprzez podawanie nieprawdziwych danych) przyczyniła się do powstania nienależnie pobranych świadczeń, które podlegają zwrotowi. To na osobach ubiegających się o wsparcie z funduszy pomocowych leży bezwzględny obowiązek przedstawienia wiarygodnych i rzetelnych informacji o własnej sytuacji bytowej, rodzinnej i finansowej, a także istnieje obowiązek zgłaszania wszelkich zmian w tym zakresie, gdyż w sposób bezpośredni sytuacja tej osoby wpływa na ustalenie prawa do świadczeń uregulowanych ustawą o pomocy społecznej.

Powyższą decyzję A.S. zaskarżyła do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Łodzi, wnosząc o zmianę zaskarżonej decyzji i o przeprowadzenie dowodów wskazanych w uzasadnieniu skargi na okoliczności w nim wskazane, tj. wzrostu kosztów życia, opłacenia z kwot zasiłków czynszu i innych opłat związanych z utrzymaniem, brakiem posiadania oszczędności i wartościowych przedmiotów, które pozwoliłyby na przynajmniej częściowy zwrot świadczeń wskazanych w zaskarżonych decyzjach, konieczność zaopatrzenia w środki ortopedyczne, środki pomocnicze oraz pomoce techniczne ułatwiające funkcjonowanie osoby niepełnosprawnej, konieczność korzystania z kosztownej prywatnej opieki medycznej.

W odpowiedzi na skargę organ wniósł o jej oddalenie.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Łodzi zważył, co następuje:

Skarga nie jest zasadna.

Tytułem wstępu należy wyjaśnić, że zarządzeniem Zastępcy Przewodniczącego Wydziału II z 18 listopada 2022 r. niniejsza sprawa została skierowana do rozpoznania na posiedzeniu niejawnym na podstawie art. 15 zzs4 ust. 3 ustawy z 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz.U. z 2020 r., poz. 1842) [dalej: ustawa covidowa]. W związku ze zmianą art. 15 zzs4 tej ustawy wynikającą z art. 4 pkt 3 ustawy z 28 maja 2021 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1090), która weszła w życie 3 lipca 2021 r., w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19 oraz w ciągu roku od odwołania ostatniego z nich wojewódzkie sądy administracyjne oraz Naczelny Sąd Administracyjny przeprowadzają rozprawę przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających przeprowadzenie jej na odległość z jednoczesnym bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku, z tym że osoby w niej uczestniczące nie muszą przebywać w budynku sądu. Zgodnie zaś z art. 15 zzs4 ust. 3 wskazanej ustawy covidowej przewodniczący może zarządzić przeprowadzenie posiedzenia niejawnego, jeżeli uzna rozpoznanie sprawy za konieczne, a nie można przeprowadzić jej na odległość z jednoczesnym bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku. Na posiedzeniu niejawnym w tych sprawach sąd orzeka w składzie trzech sędziów.

Jednocześnie należy wskazać, że na tle powołanego przepisu w orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego wyrażono pogląd, iż "prawo do publicznej rozprawy nie ma charakteru absolutnego i może podlegać ograniczeniu, w tym także ze względu na treść art. 31 ust. 3 Konstytucji RP, w którym jest mowa o ograniczeniach w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw, gdy jest to unormowane w ustawie oraz tylko wtedy, gdy jest to konieczne w demokratycznym państwie m.in. dla ochrony zdrowia. Nie ulega wątpliwości, że celem stosowania konstrukcji przewidzianych przepisami uCOVID-19 jest m.in. ochrona życia i zdrowia ludzkiego w związku z zapobieganiem i zwalczaniem zakażenia wirusem COVID-19 (...). Z perspektywy zachowania prawa do rzetelnego procesu sądowego najistotniejsze jest zachowanie prawa przedstawienia przez stronę swojego stanowiska w sprawie (gwarancja prawa do obrony). (...) Dopuszczalne przepisami szczególnymi odstępstwo od posiedzenia jawnego sądu administracyjnego na rzecz formy niejawnej winno bowiem następować z zachowaniem wymogów rzetelnego procesu sądowego" (zob. uchwała NSA z 30 listopada 2020 r., II OPS 6/19).

W okolicznościach niniejszej sprawy należy stwierdzić wypełnienie się warunków określonych w art. 15 zzs4 ust. 3 ustawy covidowej. Rozpoznanie przedmiotowej sprawy jest konieczne, co znajduje potwierdzenie w zarządzeniu o rozprawie zdalnej z 14 października 2022 r., jednakże rozprawy tej, wymaganej przez ustawę, nie można było przeprowadzić na odległość z jednoczesnym bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku z uwagi na brak oświadczenia skarżącej o możliwościach technicznych w zakresie uczestniczenia w tej rozprawie, co skutkowało skierowaniem sprawy do rozpoznania na posiedzeniu niejawnym w trybie wskazanego przepisu, o czym strony zostały zawiadomione w drodze zarządzenia z 18 listopada 2022 r.

Nie ulega przy tym wątpliwości, że wymagany przywołaną wyżej uchwałą Naczelnego Sądu Administracyjnego standard ochrony praw stron i uczestników w niniejszej sprawie został zachowany, skoro wskazanym powyżej zarządzeniem strony zostały powiadomione o skierowaniu sprawy na posiedzenie niejawne i miały możliwość zajęcia stanowiska w sprawie, względnie uzupełnienia dotychczasowej argumentacji.

Przechodząc zatem do kontroli legalności zaskarżonej decyzji należy wyjaśnić, że stosownie do treści art. 1 § 1 i 2 ustawy z 25 lipca 2002 r. - Prawo o ustroju sądów administracyjnych (tj.: Dz.U. z 2019 r., poz. 2167 ze zm.) w zw. z art. 3 § 1 ustawy z 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (tj.: Dz.U. z 2022 r., poz. 329) [dalej: ustawa p.p.s.a.], sądy administracyjne sprawują wymiar sprawiedliwości przez kontrolę działalności administracji publicznej, przy czym kontrola ta sprawowana jest pod względem zgodności z prawem, jeżeli ustawy nie stanowią inaczej. W ramach owej kontroli sąd administracyjny nie przejmuje sprawy administracyjnej do jej końcowego załatwienia, lecz ocenia, nie będąc przy tym związany granicami skargi, czy przy wydawaniu zaskarżonego aktu nie naruszono reguł postępowania administracyjnego i czy prawidłowo zastosowano prawo materialne.

Sąd uwzględniając skargę na decyzję lub postanowienie uchyla decyzję lub postanowienie w całości albo w części, jeżeli stwierdzi naruszenie prawa materialnego, które miało wpływ na wynik sprawy, naruszenie prawa dające podstawę do wznowienia postępowania administracyjnego, bądź inne naruszenie przepisów postępowania, jeżeli mogło ono mieć istotny wpływ na wynik sprawy (art.145 § 1 pkt 1 ustawy p.p.s.a.). Przy czym stosownie do art. 134 § 1 ustawy p.p.s.a. rozstrzygając daną sprawę sąd, co zasady, nie jest związany zarzutami i wnioskami skargi, może zastosować przewidziane ustawą środki w celu usunięcia naruszenia prawa w stosunku do aktów lub czynności wydanych lub podjętych we wszystkich postępowaniach prowadzonych w granicach sprawy, której dotyczy skarga, jeżeli jest to niezbędne dla końcowego jej załatwienia (art. 135 ustawy p.p.s.a.). Natomiast w razie nieuwzględnienia skargi, sąd skargę oddala odpowiednio w całości albo w części (art. 151 ustawy p.p.s.a.).

W rozpoznawanej sprawie oceniając pod tym kątem zaskarżoną przez skarżącą decyzję organu odwoławczego, Sąd nie dopatrzył się wskazanych wyżej uchybień, a tym samym podstaw do uwzględnienia skargi i uchylenia zaskarżonej decyzji lub stwierdzenia jej nieważności. W ocenie Sądu, zaskarżona decyzja odpowiada prawu. Skarga nie zasługiwała zatem na uwzględnienie.

Materialnoprawną podstawę decyzji wydanej w przedmiocie świadczenia nienależnie pobranego stanowiły przepisy ustawy z 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (tj.: Dz.U. z 2021 r., poz. 2268 z późn. zm.) [dalej: ustawa o pomocy społecznej].

Stosownie do art. 98 tej ustawy, świadczenia nienależnie pobrane podlegają zwrotowi od osoby lub rodziny korzystającej ze świadczeń pomocy społecznej, niezależnie od dochodów rodziny. Artykuł 104 ust. 4 powoływanej ustawy stosuje się odpowiednio.

Świadczenie nienależnie pobrane to świadczenie pieniężne uzyskane na podstawie przedstawionych nieprawdziwych informacji lub niepoinformowania o zmianie sytuacji materialnej lub osobistej (art. 6 pkt 16 ustawy o pomocy społecznej).

Zgodnie zaś z art. 104 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej, należności z tytułu wydatków na świadczenia z pomocy społecznej, z tytułu opłat określonych przepisami ustawy oraz z tytułu nienależnie pobranych świadczeń podlegają ściągnięciu w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Wysokość należności, o których mowa w ust. 1 art. 104 powoływanej ustawy, podlegających zwrotowi oraz terminy ich zwrotu ustala się w drodze decyzji administracyjnej (art. 104 ust. 3 ustawy o pomocy społecznej). W przypadku posiadania uprawnień do świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej kwoty nienależnie pobranych świadczeń pieniężnych podlegają potrąceniu z bieżących wypłat (art. 104 ust. 2 ustawy o pomocy społecznej). Wskazane wyżej należności podlegają zwrotowi na rachunek bankowy odpowiednio gminy, powiatu lub samorządu województwa (art. 104 ust. 8 ustawy o pomocy społecznej).

Zgodnie natomiast z art. 104 ust. 4 ustawy o pomocy społecznej, w przypadkach szczególnie uzasadnionych, zwłaszcza jeżeli żądanie zwrotu wydatków z tytułu nienależnie pobranych świadczeń w całości lub w części stanowiłoby dla osoby zobowiązanej nadmierne obciążenie lub też niweczyłoby skutki udzielanej pomocy, właściwy organ, który wydał decyzję w sprawie zwrotu należności, na wniosek pracownika socjalnego lub osoby zainteresowanej, może odstąpić od żądania takiego zwrotu, umorzyć kwotę nienależnie pobranych świadczeń w całości lub w części, odroczyć termin płatności albo rozłożyć na raty.

Zauważyć przy tym należy, że jednoznaczne brzmienie wskazanego przepisu art. 98 ustawy o pomocy społecznej, jak też ugruntowane w tym zakresie orzecznictwo sądowe nie pozostawia wątpliwości, że jego wykładni nie można dokonywać w oderwaniu od art. 104 ust. 4 tej ustawy, do którego stosowania pierwszy z powołanych przepisów wprost odsyła.

Z powyższego wynika zatem, że wydanie decyzji o zwrocie nienależnie pobranych z pomocy społecznej świadczeń musi poprzedzać postępowanie wyjaśniające w odniesieniu do aktualnej sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby zobowiązanej pod kątem możliwości zastosowania dobrodziejstw przewidzianych w art. 104 ust. 4 ustawy o pomocy społecznej. Powyższe stanowisko wynika z ugruntowanego orzecznictwa Naczelnego Sądu Administracyjnego (np. m.in. wyrok NSA z 30 października 2008 r., I OSK 1863/07, wyrok NSA z 19 listopada 2008 r., I OSK 1864/07, wyrok NSA z 18 marca 2011 r., I OSK 2065/10).

Zgodnie natomiast z treścią art. 109 ustawy o pomocy społecznej osoby i rodziny korzystające ze świadczeń z pomocy społecznej są obowiązane niezwłocznie poinformować organ, który przyznał świadczenie, o każdej zmianie w ich sytuacji osobistej, dochodowej i majątkowej, która wiąże się z podstawą do przyznania świadczeń.

W przedmiotowej sprawie, kwestią zasadniczą jest ocena, czy zasiłek stały pobrany przez skarżącą A.S. jest świadczeniem nienależnie pobranym w rozumieniu powołanych regulacji. Ustawowa definicja świadczenia nienależnie pobranego obejmuje dwie sytuacje, które związane są z przedstawieniem przez stronę nieprawdziwych informacji lub niepoinformowaniem o zmianie sytuacji materialnej lub osobistej. W przypadku skarżącej zaistniała sytuacja braku powiadomienia organu wypłacającego świadczenia z pomocy społecznej o zmianie sytuacji materialnej w związku z podjęciem zatrudnienia od 22 listopada 2021 r.

Podstawą faktyczną wydanych w sprawie rozstrzygnięć było ustalenie, że decyzją z 8 sierpnia 2020 r. skarżącej przyznano zasiłek stały (na grudzień 2021 r. w kwocie 645 zł i na okres styczeń – marzec 2022 r. w kwocie 719 zł) zgodnie z wnioskiem skarżącej, po przeprowadzeniu wywiadu środowiskowego. Skarżąca wówczas zadeklarowała (pouczona o odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych oświadczeń), że zamieszkuje wraz z matką. Prowadzi osobne gospodarstwo domowe (wszystkie świadczenia opłacą wspólnie z matką). Nie pracuje nigdzie dorywczo, ani nie osiąga żadnych innych dochodów. Nie ma też przyznanego dodatku mieszkaniowego. W decyzjach przyznających zasiłek znalazło się pouczenie dla świadczeniobiorcy o obowiązku niezwłocznego poinformowania organu o każdej zmianie sytuacji osobistej, dochodowej i majątkowej, która wiązałaby się z podstawą do przyznania świadczeń.

Organ pierwszej instancji w trakcie prowadzonego kolejnego postępowania o objęcie skarżącej pomocą finansową z pomocy społecznej uzyskał informację, że skarżąca od 22 listopada 2021 r. uzyskuje dochody z tytułu umowy o pracę. Powyższy fakt podjęcia pracy potwierdziła sama skarżąca i dostarczyła organowi umowę o pracę. Z akt sprawy wynika, iż dochody A.S. w poszczególnych miesiącach wyniosły: listopad 2021 r. - 1.079,72 zł, grudzień 2021 r. - 2.197,49 zł, styczeń 2022 r. - 2.632,60 zł, luty 2022 r. - 2.409,90 zł.

Należy więc przychylić się do stanowiska organów, że bezspornie skarżąca po uwzględnieniu w/w dochodu z pracy przekraczała kryterium dochodu uprawniające do świadczeń z pomocy społecznej w formie zasiłku stałego. Zgodnie bowiem z art. 37 ust. 1 pkt 1 ustawy o pomocy społecznej - zasiłek stały przysługuje pełnoletniej osobie samotnie gospodarującej, niezdolnej do pracy z powodu wieku lub całkowicie niezdolnej do pracy, jeżeli jej dochód jest niższy od kryterium dochodowego osoby samotnie gospodarującej, tj. do 31.12.2021 r. od kwoty 701 zł, a od 1.01.2022 r. od kwoty 776 zł. W związku z powyższym świadczenie w formie zasiłku stałego w okresie od 01.12.2021 r. do 31.03.2022 r. skarżącej nie przysługiwało. W konsekwencji prawidłowo organ pierwszej instancji stwierdził, iż zasiłek stały za miesiące grudzień 2021 r. i styczeń – marzec 2022 r. jest świadczeniem nienależnie pobranym podlegającym zwrotowi. W tym okresie skarżąca nie spełniała wymogów ustawowych co do kryterium dochodowego. Okoliczność ta miała istotny wpływ na przyznanie zasiłku stałego albowiem uprawnienie do tego świadczenia uzależnione jest właśnie, w pierwszej kolejności, od spełnienia ustawowego kryterium dochodowego.

Słusznie tym samym stwierdziły organy, że spełniona została przesłanka z art. 98 ustawy o pomocy społecznej, tj. pobieranie przez skarżącą świadczenia na podstawie nieprawdziwych informacji w związku ze zmianą sytuacji materialnej.

W tym miejscu podkreślenia wymaga, że warunkiem uznania, że została spełniona przesłanka z art. 98 ustawy o pomocy społecznej, tj. pobierania przez osobę korzystającą ze świadczeń z pomocy społecznej, świadczenia na podstawie nieprawdziwych informacji jest wykazanie, że świadomie podała ona, czy też zataiła dane o swojej sytuacji majątkowej, wprowadzając organ w błąd.

Jak stwierdził Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 14 grudnia 2009 r., I OSK 826/09 obowiązek zwrotu świadczenia nienależnego obciąża tylko tego, kto przyjął świadczenie w złej wierze, wiedząc, że mu się ono nie należy, co dotyczy zarówno osoby, która została skutecznie pouczona o okolicznościach, w jakich nie powinna pobierać świadczeń, jak też tej osoby, która uzyskała świadczenie na podstawie nieprawdziwych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd instytucji zobowiązanej do wypłaty świadczenia.

Sąd w składzie orzekającym stwierdził, że organy orzekające w niniejszej sprawie sprostały powyższym wymaganiom: materiał dowodowy zgromadzony w aktach administracyjnych wskazuje, że skarżąca była pouczana o obowiązku niezwłocznego informowania organu o każdej zmianie w sytuacji osobistej, dochodowej i majątkowej, która wiąże się z podstawą do przyznania świadczeń z pomocy społecznej. Takie pouczenie o treści art. 109 ustawy o pomocy społecznej zawierała decyzja przyznające świadczenie i odebrana przez skarżącą, tj.: decyzja z 5 sierpnia 2020 r. przyznająca zasiłek okresowy. Dodatkowo wskazać należy, iż skarżąca potwierdziła zapoznanie się z treścią przeprowadzonego wywiadu środowiskowego, oświadczając, że podane w nim informacje są zgodne z prawdą, składając pod takim oświadczeniem swój podpis. O fakcie uzyskiwania dochodu nie poinformowała także organów w okresie późniejszym, występując w marcu 2022 r. o kolejne świadczenia. W tym przypadku świadomie zatajając informację o uzyskiwanych dochodach i wprowadzając organ w błąd co do swojej rzeczywistej sytuacji majątkowej.

Sąd w składzie orzekającym doszedł więc do przekonania, iż w kontrolowanym postępowaniu wykazano, że skarżąca świadomie korzystała z przyznanych jej świadczeń, mimo że wiedziała, że są one nienależne, tzn. świadomie zataiła informację o uzyskaniu dochodu z tytułu podjęcia umowy o pracę od 22 listopada 2022 r., a w konsekwencji zaistniała podstawa do orzeczenia, że wypłacony na mocy decyzji z 5 sierpnia 2020 r. zasiłek stały jest świadczeniem nienależnie pobranym.

Na aprobatę zasługuje także stanowisko organów, które rozważyły przesłanki z art. 104 ust. 4 ustawy o pomocy społecznej. Zgodnie bowiem z poglądem zaprezentowanym przez Naczelny Sąd Administracyjny w wyrok z 22 października 2021 r., I OSK 520/21, organy administracji publicznej orzekające w sprawach zwrotu nienależnie pobranych środków pomocy publicznej mają obowiązek stosowania art. 104 ust. 4 ustawy o pomocy społecznej także na etapie postępowania w przedmiocie ustalenia kwoty do zwrotu wynikającej z faktu nienależnego pobrania wsparcia. Oznacza to, że postępowanie wyjaśniające prowadzone przez organy powinno obejmować nie tylko kwestie związane z ustaleniem, że określone świadczenia zostały pobrane nienależnie i wyliczenia ich wysokości, ale także ustalenie, czy zwrot takiej należności stanowiłby dla osoby zobowiązanej nadmierne obciążenie lub niweczyłby skutki udzielonej pomocy.

Omawiany przepis stanowi, że w przypadkach szczególnie uzasadnionych, zwłaszcza jeżeli żądanie zwrotu wydatków na udzielone świadczenie z tytułu nienależnie pobranych świadczeń niweczyłoby skutki udzielanej pomocy, właściwy organ, który wydał decyzję w sprawie zwrotu należności, na wniosek pracownika socjalnego lub osoby zainteresowanej, może odstąpić od żądania takiego zwrotu, umorzyć kwotę nienależnie pobranych świadczeń w całości lub w części, odroczyć termin płatności albo rozłożyć na raty.

W kontekście tych rozważań godne uwagi jest to, że organ pierwszej instancji oceniając nadmierne obciążenie, będące następstwem zwrotu nienależnie pobranych świadczeń (skarżąca zobligowana została także do zwrotu świadczeń z tytułu zasiłku okresowego i zasiłku celowego), wziął pod uwagę sytuację rodzinną strony w ujęciu całościowym i rozłożył kwotę do zwrotu zasiłku stałego na dziesięć rat (9 rat po 280 zł i 1 rata w kwocie 282 zł) ustalając terminy płatności począwszy od maja 2022 r. Organ odwoławczy akceptując powyższe szczegółowo ocenił obecny stan majątkowy skarżącej i uwzględniając, że dysponuje dochodem z tytułu umowy o pracę doszedł do prawidłowego wniosku, że spłata zadłużenia w formie dziesięciu rat miesięcznych nie będzie nadmiernym obciążeniem dla skarżącej.

Odnosząc się końcowo do argumentacji skargi wskazującej na wykorzystanie przez skarżącą wypłaconych jej świadczeń oraz odwołanie się do sytuacji materialnej skarżącej, zdaniem Sądu argumentacja ta nie ma znaczenia dla końcowego rozstrzygnięcia i jako taka nie może zostać przyjęta jako uzasadniona. Przede wszystkim, na co zwrócono uwagę powyżej organy rozważyły sytuację materialną skarżącej i w efekcie zdecydowały o rozłożeniu zwracanej należności na raty. Ponadto zgodzić się należy, iż żądanie zwrotu nienależnie pobranych świadczeń nie niweczy skutków udzielanej pomocy, albowiem pomoc społeczna ma wyłącznie zmierzać do wsparcia, a nie do całkowitego wyręczania osób w pozyskiwaniu środków na życie i nie może być traktowana jako dodatkowe źródło dochodu. Tym bardziej, że w realiach niniejszej sprawy organy ustaliły, że skarżąca osiąga dochody, które – przy założeniu rozłożenia na raty należności – dają możliwość ich spłaty. Nie bez znaczenia jest też to, że to sama skarżąca doprowadziła do sytuacji, w której pobierała nienależne jej świadczenia, świadomie wprowadzając organy w błąd co do braku po jej stronie uzyskiwania dochodu.

Mając powyższe na uwadze, a także uznając, że zaskarżona decyzja oraz poprzedzająca ją decyzja organu pierwszej instancji nie naruszają prawa, Sąd skargę oddalił na podstawie art. 151 ustawy - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi.