Wyrok z dnia 2022-11-15 sygn. II SA/Gl 1060/22

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach w składzie następującym: Przewodniczący Sędzia WSA Wojciech Gapiński, Sędziowie Sędzia WSA Krzysztof Nowak (spr.), Sędzia WSA Renata Siudyka, Protokolant specjalista Magdalena Dąbek, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 15 listopada 2022 r. sprawy ze skargi B. Z. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Katowicach z dnia 15 czerwca 2022 r. nr SKO.PS/41.5/555/2022/8673/JD w przedmiocie odmowy zwolnienia z ponoszenia odpłatności za pobyt w domu pomocy społecznej 1. uchyla zaskarżoną decyzję oraz poprzedzającą ją decyzję Prezydenta Miasta P. z dnia 13 maja 2022 r. nr [...], 2. zasądza od Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Katowicach na rzecz skarżącej kwotę 480 (czterysta osiemdziesiąt) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania.

Decyzją z dnia nr [...] z dnia 29.03.2022 r., Prezydent Miasta P. (dalej: "Prezydent" lub "organ I instancji") ustalił B. Z. (dalej: "strona" lub "skarżąca") odpłatność za pobyt ojca Z. P. w Domu Pomocy Społecznej w P. przy ul. [...] (dalej: "DPS") w wysokości 130,56 zł od 21.01.2022 r. miesięcznie a następnie decyzją nr [...] z dnia 13.05.2022r. odmówił jej zwolnienia z ponoszenia odpłatności za pobyt ojca w domu pomocy społecznej.

W uzasadnieniu decyzji organ I instancji wskazał, że strona wniosła o zwolnienie jej z ponoszenia odpłatności z uwagi na brak kontaktu z ojcem, niewywiązywanie się z obowiązków alimentacyjnych oraz wychowawczych oraz z uwagi na stosowaną przez niego przemoc fizyczną i psychiczną wobec niej jak i opiekujących się nią dziadków. Powołując się na wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 06.12.2021r., sygn. akt I OSK 816/21 Prezydent wskazał, że w przypadku strony brak jest obligatoryjnych przesłanek, o których mowa w art. 64a ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (t.j. Dz.U. z 2021 r., poz. 2268 ze zm.) – dalej: "u.p.s.", do zwolnienia z ponoszenia odpłatności za pobyt ojca w domu pomocy, gdyż strona nie przedstawiła zarówno prawomocnego orzeczenie sądu o pozbawieniu rodzica władzy rodzicielskiej nad nią albo prawomocnego orzeczenie sądu o skazaniu za umyślne przestępstwo popełnione z użyciem przemocy na szkodę osoby obowiązanej do wnoszenia opłaty, jej małoletniego rodzeństwa lub jej rodzica.

Jednocześnie organ I instancji wskazał, że odpłatność za pobyt ojca w DPS ustalona została w oparciu o przeprowadzony wywiad środowiskowy i ustalone dochody jak i koszty gospodarstwa domowego strony. Organ I instancji dokonał pełnej analizy dochodów strony i ponoszonych przez nią kosztów a także jej sytuacji zdrowotnej.

Organ I instancji odniósł się także do oświadczenia strony, że jej ojciec nadużywał alkoholu, rażąco zaniedbywał swoje obowiązki rodzicielskie, nie wywiązywał się z obowiązków alimentacyjnych. Stwierdził, że strona nie przedstawiła żadnych dokumentów potwierdzających te fakty a organ nie może dać wiary tylko oświadczeniu strony.

Organ I instancji podkreślił, że skorzystanie z rozwiązania przyjętego przez art. 64 ustawy należy rozpatrywać również w kontekście art. 2 i art. 3 u.p.s. ponieważ zwolnienie z ponoszenia kosztów pobytu w domu pomocy społecznej, a tym samym przeniesienie ciężaru poniesienia tej opłaty na ośrodki pomocy społecznej jest pewną formą pomocy udzielanej osobom, które spełniają przesłanki wymienione w art. 64 u.p.s., ale również znajdują się w takiej sytuacji finansowej, która powoduje, że nie są w stanie ponieść kosztów pobytu w DPS z uwagi na ograniczone środki finansowe, którymi dysponują, przy wykorzystaniu własnych zasobów i możliwości.

W odwołaniu strona wniosła o uchylenie decyzji organu pierwszej instancji i orzeczenie o całkowitym zwolnieniu strony z obowiązku ponoszenia opłat za pobyt ojca w DPS, zarzucając naruszenie art. 7, art. 7a, art. 8 oraz art. 77 k.p.a. Strona podniosła, że organ pominął naganną postawę ojca wobec córki oraz trudną sytuację życiową strony. Ojciec strony nadużywał alkoholu, nie interesował się losem żony i dzieci, stosował przemoc wobec niej i swoich rodziców, przez 28 lat nie interesował się losem strony.

Samorządowe Kolegium Odwoławcze w Katowicach decyzją z dnia 15 czerwca 2022 r. nr SKO.PS/41.5/555/2022/8673/JD utrzymało w mocy decyzję organu I instancji. Kolegium podzieliło stanowisko organu I instancji w zakresie braku szczególnych okoliczności, które pozwalałyby na zwolnienie strony z ponoszenia opłat za pobyt ojca w domu pomocy społecznej. Zwróciło uwagę, że decyzja w sprawie zwolnienia z ponoszenia odpłatności za pobyt ojca w domu pomocy społecznej jest decyzją uznaniową, na co wskazuje zwrot, zawarty w cytowanym wyżej art. 64 ustawy o pomocy społecznej "osoby wnoszące opłatę lub obowiązane do wnoszenia opłaty za pobyt mieszkańca domu w domu pomocy społecznej można zwolnić z tej opłaty częściowo lub całkowicie...". Zdaniem Kolegium oceniając sytuację strony, organ I instancji nie naruszył granic uznania administracyjnego, dlatego Kolegium nie znalazło podstaw do uchylenia zaskarżonej decyzji.

W skardze do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach skarżąca zarzuciła decyzji Kolegium:

- wydanie decyzji z pominięciem zakresu wniosku skarżącej i podstawy prawnej w zakresie w jakim skarżąca wnosiła o zwolnienie jej z odpłatności za pobyt ojca w domu pomocy społecznej na podstawie art. 64a ustawy o pomocy społecznej. Organ I instancji wniosku tego nie rozpoznał, a organ II instancji całkowicie pominął;

- wydanie decyzji uznaniowej przez organ I instancji w sposób dowolny, na podstawie wadliwej oceny materiału dowodowego i z pominięciem wszystkich ustawowych przesłanek, a następnie zaakceptowanie tego rodzaju rozstrzygnięcia przez organ II instancji.

W konsekwencji podniesionych zarzutów skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonej decyzji Kolegium i poprzedzającej jej decyzji organu I instancji.

Strona podniosła, że zwróciła się do organu w dniu 14 kwietnia 2022 r. o zwrócenie się przez organ do sądu o wyrok rozwodowy jej rodziców. W jej ocenie to organ prowadzący postępowanie powinien z urzędu zwrócić się do Sądu o wskazane orzeczenie a czego nie uczynił. Zdaniem skarżącej organ II instancji w decyzji przychylił się do zaskarżonego rozstrzygnięcia, kwestię prawidłowości zastosowania uznania administracyjnego sprowadzając jedynie do jej sytuacji materialnej i całkowicie pominął ocenę działania organu I instancji związaną z wnioskiem na podstawie art. 64a ustawy o pomocy społecznej.

W odpowiedzi na skargę Kolegium wniosło o jej oddalenie, podtrzymując stanowisko wyrażone w zaskarżonej decyzji.

W dniu 08.11.2022 r. wpłynął do tut. Sądu wniosek skarżącej reprezentowanej przez profesjonalnego pełnomocnika, o dopuszczenie w sprawie dowodu w postaci wyroku Sądu Rejonowego w P. Wydział Rodzinny i Nieletnich z dnia [...] r. sygn. akt [...] w sprawie z powództwa E. P. przeciwko Z. P. o rozwód oraz oświadczenia skarżącej z dnia 2 listopada 2022 r.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 1 § 1 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 137 ze zm.) sądy administracyjne sprawują wymiar sprawiedliwości przez kontrolę działalności administracji publicznej. Kontrola ta sprawowana jest pod względem zgodności z prawem, jeżeli ustawy nie stanowią inaczej. W myśl art. 145 § 1 pkt 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 329 ze. zm.) – dalej: "p.p.s.a.", uwzględnienie skargi następuje w przypadku naruszenia prawa materialnego, które miało wpływ na wynik sprawy, naruszenia prawa dającego podstawę do wznowienia postępowania administracyjnego lub innego naruszenia przepisów postępowania, jeśli mogło mieć ono istotny wpływ na wynik sprawy.

Skarga zasługuje na uwzględnienie.

Materialnoprawną podstawę orzekania w niniejszej sprawie przez organy administracji stanowiły przepisy ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2020 r. poz. 1876), dalej u.p.s. Zgodnie z art. 64 u.p.s.

"Osoby wnoszące opłatę lub obowiązane do wnoszenia opłaty za pobyt mieszkańca domu w domu pomocy społecznej można zwolnić z tej opłaty częściowo lub całkowicie, na ich wniosek, po przeprowadzeniu rodzinnego wywiadu środowiskowego, w szczególności, jeżeli:

1) wnoszą opłatę za pobyt innych członków rodziny w domu pomocy społecznej, ośrodku wsparcia lub innej placówce;

2) występują uzasadnione okoliczności, zwłaszcza długotrwała choroba, bezrobocie, niepełnosprawność, śmierć członka rodziny, straty materialne powstałe w wyniku klęski żywiołowej lub innych zdarzeń losowych;

3) małżonkowie, zstępni, wstępni utrzymują się z jednego świadczenia lub wynagrodzenia;

4) osoba obowiązana do wnoszenia opłaty jest w ciąży lub samotnie wychowuje dziecko;

5) osoba obowiązana do wnoszenia opłaty lub jej rodzic przebywała w rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka lub placówce opiekuńczo-wychowawczej, na podstawie orzeczenia sądu o ograniczeniu władzy rodzicielskiej osobie kierowanej do domu pomocy społecznej lub mieszkańcowi domu;

6) osoba obowiązana do wnoszenia opłaty przedstawi wyrok sądu oddalający powództwo o alimenty na rzecz osoby kierowanej do domu pomocy społecznej lub mieszkańca domu;

7) osoba obowiązana do wnoszenia opłaty wykaże, w szczególności na podstawie dokumentów dołączonych do wniosku, rażące naruszenie przez osobę kierowaną do domu pomocy społecznej lub mieszkańca domu obowiązku alimentacyjnego lub innych obowiązków rodzinnych względem osoby obowiązanej do wnoszenia opłaty."

Natomiast jak stanowi art. 64a u.p.s

"Osobę obowiązaną do wnoszenia opłaty za pobyt mieszkańca domu w domu pomocy społecznej zwalnia się całkowicie z tej opłaty, na jej wniosek, pod warunkiem że przedstawi prawomocne orzeczenie sądu o pozbawieniu tego mieszkańca władzy rodzicielskiej nad tą osobą i oświadczy, że władza rodzicielska nie została przywrócona lub prawomocne orzeczenie sądu o skazaniu tego mieszkańca za umyślne przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego popełnione na szkodę osoby obowiązanej do wnoszenia opłaty, jej zstępnego, małoletniego lub pełnoletniego nieporadnego ze względu na wiek, stan psychiczny lub fizyczny rodzeństwa lub jej rodzica, chyba że skazanie uległo zatarciu. Zwolnienia te obejmują zstępnych osoby zwolnionej z opłaty za pobyt mieszkańca domu w domu pomocy społecznej."

Odnosząc się do zarzutów skarżącej dotyczących odmowy zwolnienia strony z odpłatności za pobyt ojca w DPS z uwagi na zachowanie ojca wobec skarżącej na podstawie art.64a u.p.s. należy zauważyć, że "sformułowanie przepisu art. 64a u.p.s. w trybie imperatywnym ("zwalnia się całkowicie") oraz precyzyjne określenie warunków tego zwolnienia oznacza, że organ nie ma swobody interpretacyjnej ani decyzyjnej w zakresie zastosowania normy prawnej z tego przepisu wynikającej. W celu uzyskania zwolnienia na tej podstawie prawnej rzeczą wnioskodawcy zatem jest bezwzględne wylegitymowanie się stosownym prejudykatem w postaci prawomocnego orzeczenia sądu." (vide wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu z dnia 7 czerwca 2022 r. sygn. akt IV SA/Wr 617/21 - LEX nr 3392703). Strona w ramach prowadzonych postępowań przez organy orzekające w sprawie nie przedstawiła żadnych dowodów na poparcie swoich twierdzeń dotyczących złego traktowania przez ojca w dzieciństwie i braku kontaktu z nim od 14 roku życia oraz nie przedstawiła prawomocnego orzeczenia sądu o pozbawieniu władzy rodzicielskiej ojca nad nią. Ponieważ takie orzeczenie w postaci wyroku Sądu Rejonowego w P. Wydział Rodzinny i Nieletnich z dnia [...] r. sygn. akt [...] oraz oświadczenie skarżącej z dnia 02.11.2022 r., że władza rodzicielska nigdy nie została mu przywrócona skarżąca dołączyła do wniosku dowodowego z dnia 3 listopada 2022 r. Sąd na podstawie art. 106 § 3 p.p.s.a., uwzględnił wniosek skarżącej. Sąd uznał, że przedstawione przez skarżącą dokumenty mają istotne znaczenie prawne dla rozstrzygnięcia sprawy z uwagi na treść powołanego wyżej art. 64a u.p.s.

Ujawnienie w postępowaniu sądowym nowych dowodów mających wpływ na prawidłową ocenę wniosku skarżącej spowodowało w ocenie Sądu, że zaskarżona decyzja i poprzedzająca ją decyzja organu I instancji nie mogą pozostać w obiegu prawnym. Prowadząc ponownie postępowanie organ I instancji uwzględni wniesione przez skarżącą dowody i wyda nowe rozstrzygnięcie w sprawie.

Sąd, działając na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. c orzekł jak w sentencji. O kosztach postępowania orzeczono na podstawie art. 200 i 205 § 2 p.p.s.a.,