Wyrok z dnia 2021-01-26 sygn. I OSK 2102/20

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący: Sędzia NSA Monika Nowicka Sędziowie: Sędzia NSA Jolanta Rudnicka Sędzia del. WSA Agnieszka Miernik (spr.) po rozpoznaniu w dniu 26 stycznia 2021 r. na posiedzeniu niejawnym w Izbie Ogólnoadministracyjnej skargi kasacyjnej E. S. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Rzeszowie z dnia 24 czerwca 2020 r. sygn. akt II SA/Rz 170/20 w sprawie ze skargi E. S. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w R. z dnia [...] listopada 2019 r. nr [...] w przedmiocie odmowy odstąpienia od żądania zwrotu płatności za tymczasowy pobyt w schronisku dla bezdomnych mężczyzn oddala skargę kasacyjną.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Rzeszowie wyrokiem z 24 czerwca 2020 r. sygn. akt II SA/Rz 170/20 oddalił skargę E. S. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w R. z [...] listopada 2019 r. nr [...] w przedmiocie odmowy odstąpienia od żądania zwrotu płatności za tymczasowy pobyt w schronisku dla bezdomnych mężczyzn.

Wyrok zapadł w następującym stanie faktycznym i prawnym sprawy:

Prezydent Miasta R. decyzją z [...] marca 2017 r. nr [...] przyznał E. S. pomoc w formie tymczasowego miejsca schronienia w Schronisku dla bezdomnych mężczyzn w R. na okres od [...] kwietnia 2017 r. do [...] września 2017 r. (pkt 1); ustalił odpłatność w okresie od [...] kwietnia 2017 r. do [...] września 2017 r. w wysokości 33,40 zł za każdy dzień pobytu w Schronisku dla bezdomnych mężczyzn w R. (pkt 2); zobowiązał skarżącego do wpłaty kwoty kosztu pobytu, w rozliczeniu obejmującym okres 1 miesiąca kalendarzowego: za miesiąc kwiecień 2017 r. do [...] maja 2017 r. w kwocie 1 002,00 zł, za miesiąc maj 2017 r. do [...] czerwca 2017 r. w kwocie 1 035,40 zł, za miesiąc czerwiec 2017 r. do [...] lipca 2017 r. w kwocie 1 002,00 zł, za miesiąc lipiec 2017 r. do [...] sierpnia 2017 r. w kwocie 1 035,40 zł, za miesiąc sierpień 2017 r. do [...] września 2017 r. w kwocie 1.035,40 zł, za miesiąc wrzesień 2017 r. do [...] października 2017 r. w kwocie 1 002,00 zł (pkt 3); odmówił skarżącemu częściowego zwolnienia z ponoszenia odpłatności ustalonej w pkt 2 w okresie od [...] kwietnia 2017 r. do [...] września 2017 r. (pkt 4) oraz decyzji nadał rygor natychmiastowej wykonalności (pkt 5).

Prezydent Miasta R. decyzją z [...] lutego 2019 r. nr [...] ustalił wysokość podlegającej zwrotowi należności z tytułu naliczonej odpłatności, ustalonej decyzją z [...] marca 2017 r. nr [...] za pobyt skarżącego w Schronisku dla bezdomnych mężczyzn w R. w okresie od [...] kwietnia 2017 r. do [...] września 2017 r. w kwocie 3 891,00 zł i wezwał skarżącego do jej zwrotu w terminie 30 dni od dnia otrzymania decyzji.

W dniu [...] czerwca 2019 r. skarżący zwrócił się do Prezydenta Miasta R. o odstąpienie od żądania zwrotu należności z tytułu naliczonej odpłatności, za pobyt w Schronisku dla bezdomnych mężczyzn w R. w okresie od [...] kwietnia 2017 r. do [...] września 2017 r.

Prezydent Miasta R. decyzją z [...] lipca 2019 r. nr [...], działając na podstawie art. 104 ust. 4 w związku z art. 17 ust. 1 pkt 3, art. 48a, art. 110 ust. 8 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2018 r., poz. 1508 ze zm.), powoływanej dalej jako "u.p.s.", oraz art. 104 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2018 r., poz. 2096 ze zm.), powoływanej dalej jako "K.p.a.", odmówił odstąpienia od żądania zwrotu odpłatności za pobyt w Schronisku dla bezdomnych mężczyzn w R. za miesiące sierpień 2017 r. i wrzesień 2017 r. w łącznej kwocie 1 391 zł.

Organ ustalił, że łączny dochód skarżącego w maju i czerwcu 2019 r. wyniósł odpowiednio po 2 169 zł, a zatem znacząco przekroczył kryterium dochodowe, które dla osoby samotnie gospodarującej wynosi 701 zł. Do dyspozycji skarżącego pozostawała dodatkowo kwota 888 zł z tytułu jednorazowego świadczenia pieniężnego dla emerytów i rencistów w 2019 r., która nie jest wliczana do dochodu zgodnie z art. 8 pkt 4 ustawy z dnia 4 kwietnia 2019 r. o jednorazowym świadczeniu pieniężnym dla emerytów i rencistów w 2019 r. Skarżący z przyznanej emerytury z ZUS ma dokonywane potrącenia o charakterze niealimentacyjnym z tytułu zaciągniętego kredytu w kwocie 588,46 zł miesięcznie, których kwoty – z mocy art. 8 ust. 3 i 4 u.p.s. - nie podlegają odliczeniu od dochodu strony, jako kwoty potrąceń egzekucyjnych o charakterze niealimentacyjnym z tytułu zaciągniętego kredytu.

Organ ustalił, że skarżący zadeklarował poniesione miesięczne wydatki w maju 2019 r. na zakup lekarstw, środków żywnościowych związanych z dietą, odzieży i obuwia oraz środków czystości, oraz spłatę na rzecz żony zmarłego wierzyciela w łącznej kwocie 1 060 zł, natomiast udokumentował wydatki na zakup artykułów żywnościowych oraz środków czystości i higieny w łącznej kwocie 874,26 zł. Z kolei w czerwcu 2019 r. skarżący udokumentował wydatki na zakup artykułów żywnościowych, środków czystości i higieny, odzieży, lekarstw oraz spłatę na rzecz żony zmarłego wierzyciela w łącznej kwocie 864,21 zł. Ponadto skarżący dokonał wpłat za tymczasowy pobyt w Schronisku za okres od kwietnia 2017 r. do lipca 2017 r. oraz częściowo za sierpień 2017 r. Tym samym kwota, która pozostaje do zapłaty za pobyt w placówce wynosi łącznie 1 391 zł (sierpień 2017 r. - 389 zł, wrzesień 2017 r. – 1 002 zł).

Organ uznał, że w odniesieniu do skarżącego nie zachodzi żaden szczególnie uzasadniony przypadek, o którym mowa w art. 104 ust. 4 u.p.s., pomimo, że jego sytuacja życiowa jest trudna, z uwagi na konieczność korzystania ze schronienia tymczasowego w Schronisku dla bezdomnych mężczyzn. Jednakże jako mieszkaniec schroniska korzysta z pełnego pakietu usług w postaci zapewnienia mieszkania i całodziennego wyżywienia, za które nie musi ponosić dodatkowych opłat. W tym kontekście wydatki, które ponosi skarżący nie są wydatkami, których ponoszenie powinno stanowić przesłankę do odstąpienia od żądania zwrotu płatności za pobyt w schronisku. Dochód skarżącego wynosi 2 169 zł miesięcznie i nawet gdyby dochód ten został przeliczony z uwzględnieniem potrąceń komorniczych oraz udokumentowanych wydatków, to kwota pozostająca do dyspozycji daje w zupełności możliwość zapłaty ustalonych i przypisanych do zwrotu uprzednio odpłatności.

Samorządowe Kolegium Odwoławcze w R., po rozpoznaniu odwołania E. S., decyzją z [...] listopada 2019 r. nr [...] utrzymało w mocy powyższą decyzję. Organ wyjaśnił, że decyzja administracyjna wydawana na podstawie art. 104 ust. 4 u.p.s. ma charakter uznaniowy, co oznacza, że nawet po dokonaniu ustalenia, że strona spełnia przesłanki normatywne, od zaistnienia których uzależniona jest możliwość odstąpienia od żądania zwrotu odpłatności, to organ nie ma obowiązku orzec zgodnie z wnioskiem strony. Kolegium oceniło, że zebrany w sprawie materiał dowodowy wskazuje na prawidłowe ustalenia dotyczące sytuacji materialnej skarżącego, co pozwala na przyjęcie, że w sprawie nie wystąpiły szczególne okoliczności, o których mowa w art. 104 ust. 4 u.p.s. Za takie okoliczności mogą być bowiem uznane wyłącznie okoliczności o charakterze nadzwyczajnym i w takim stopniu rzutujące na sytuację osoby zobowiązanej do zwrotu, że nieuzasadnione byłoby egzekwowanie nienależnie pobranego świadczenia.

E. S. wniósł na powyższą decyzję skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Rzeszowie, który powołanym na wstępie wyrokiem skargę oddalił.

Skargę kasacyjną od powyższego wyroku wniósł E. S., zaskarżając wyrok w całości i – na podstawie art. 174 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2019 r. poz. 2325 ze zm.), powoływanej dalej jako "P.p.s.a." – zarzucił Sądowi I instancji naruszenie:

1) prawa materialnego, a to art. 104 u.p.s. przez jego nieprawidłowe zastosowanie w sytuacji, gdy nieodstąpienie od żądania zwrotu płatności za tymczasowy pobyt w schronisku dla bezdomnych stanowi dla skarżącego nadmierne obciążenie finansowe, jak również niweczy skutki udzielanej pomocy;

2) naruszenie przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na wynik sprawy, a to: art. 134 § 1, art. 135, art. 145 § 1 pkt 1 lit. c w związku z art. 151 P.p.s.a., polegające na nieuwzględnieniu skargi pomimo naruszenia przez organy I i II instancji art. 7, art. 8, art. 77 § 1, art. 80 i art. 107 § 3 K.p.a.

Skarżący kasacyjnie wniósł o uchylenie zaskarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji, ewentualnie o rozpoznanie skargi na podstawie art. 188 P.p.s.a. co do istoty, zgodnie z wnioskiem skarżącego i oświadczył, że zrzeka się rozprawy.

Odpowiedzi na skargę kasacyjna nie wniesiono.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 183 § 1 P.p.s.a. Naczelny Sąd Administracyjny rozpoznaje sprawę w granicach skargi kasacyjnej, bierze jednak z urzędu pod rozwagę nieważność postępowania. Jeżeli w sprawie nie wystąpiły przesłanki nieważności postępowania, wymienione w art. 183 § 2 powołanej ustawy, jak ma to miejsce w niniejszej sprawie, to Sąd rozpoznając sprawę związany jest granicami skargi kasacyjnej. Związanie granicami skargi kasacyjnej oznacza natomiast związanie wskazanymi w niej podstawami zaskarżenia oraz wnioskiem.

Uwzględniwszy stanowisko skarżącego kasacyjnie dotyczące zrzeczenia się rozpoznania sprawy na rozprawie oraz fakt, że strona przeciwna nie zażądała przeprowadzenia rozprawy, rozpoznanie skargi kasacyjnej nastąpiło na posiedzeniu niejawnym w składzie trzech sędziów, zgodnie z art. 182 § 2 i 3 P.p.s.a.

Kontrolując zgodność z prawem zaskarżonego wyroku w granicach skargi kasacyjnej Naczelny Sąd Administracyjny ograniczył tę kontrolę do wskazanych w niej zarzutów, powołanych w ramach obu podstaw kasacyjnych.

Skarga kasacyjna nie jest zasadna.

Powołanie się na obie podstawy wymaga rozważenia w pierwszej kolejności zasadności zarzutów procesowych, gdyż dopiero po przesądzeniu, że stan faktyczny sprawy został prawidłowo ustalony i nie doszło do istotnych uchybień procesowych, można przejść do oceny podstawy naruszenia prawa materialnego.

W ramach zarzutów opartych o podstawę kasacyjną określoną w art. 174 pkt 2 P.p.s.a. autor skargi kasacyjnej wskazał naruszenie art. 134 § 1, art. 135, art. 145 § 1 pkt 1 lit. c w związku z art. 151 P.p.s.a. polegające na nieuwzględnieniu skargi pomimo naruszenia przez organy obu instancji art. 7, art. 8, art. 77 § 1, art. 80 i art. 107 § 3 K.p.a. Z uzasadnienia skargi kasacyjnej wynika, że jej autor zarzuca Sądowi I instancji i organom administracyjnym brak ustalenia i rozważenia istotnych okoliczności sprawy, co prowadziło do nieprawidłowej oceny wniosku skarżącego na tle prawidłowo ustalonego stanu faktycznego sprawy. Wskazuje dalej, że zarówno Sąd, jak i organy odniosły się wyłącznie do kwoty uzyskiwanej przez skarżącego emerytury, ale nie dokonały analizy corocznych wydatków skarżącego potwierdzonych rachunkami i fakturami.

Ustalenia organów zaaprobowane przez Sąd I instancji, znajdujące potwierdzenie w aktach sprawy wskazują, że twierdzenia skargi kasacyjnej w powyższym zakresie są bezpodstawne. Organy administracyjne prawidłowo oceniły, że wniosek skarżącego z [...] czerwca 2019 r. dotyczy odstąpienia od żądania zwrotu należności podlegającej zwrotowi z tytułu naliczonej odpłatności za pobyt w Schronisku dla bezdomnych mężczyzn w R. przy ul. [...] za okres od [...] kwietnia do [...] września 2017 r. Tak sprecyzowane żądanie we wniosku było przedmiotem oceny organów administracyjnych w toku postępowania administracyjnego zakończonego zaskarżoną decyzją i stanowiło granice rozpoznania skargi przez sąd administracyjny I instancji. Prezydent Miasta R. ustalił, że miesięczny dochód skarżącego wynosi 2 169 zł miesięcznie. Skarżący zadeklarował poniesione miesięczne wydatki w maju 2019 r. na zakup lekarstw, środków żywnościowych związanych z dietą, odzieży i obuwia oraz środków czystości, oraz spłatę na rzecz żony zmarłego wierzyciela w łącznej kwocie 1 060 zł, natomiast udokumentował wydatki na zakup artykułów żywnościowych oraz środków czystości i higieny w łącznej kwocie 874,26 zł. Z kolei w czerwcu 2019 r. skarżący udokumentował wydatki na zakup artykułów żywnościowych, środków czystości i higieny, odzieży, lekarstw oraz spłatę na rzecz żony zmarłego wierzyciela w łącznej kwocie 864,21 zł. Samorządowe Kolegium Odwoławcze w R. uznało, że nie wszystkie wydatki przedstawione przez skarżącego, w tym na leczenie i na zakup preparatów ziołowych, powinny być uwzględnione, niezależnie od tego czy posiada on ich udokumentowanie w postaci faktur. Sąd I instancji zaś nie zakwestionował obciążeń skarżącego, jednak uznał, że posiadany przez niego dochód, nawet po odliczeniu deklarowanych obciążeń wystarcza na poniesienie odpłatności za pobyt w schronisku.

Skarżący kwestionując powyższe ustalenia nie wykazuje jednocześnie jednak, które coroczne wydatki przedstawione organom i potwierdzone rachunkami i fakturami nie zostały, a powinny być uwzględnione ze względu na to, że nie wzięcie ich pod uwagę będzie stanowiło dla skarżącego nadmierne obciążenie lub też zniweczy skutki udzielanej pomocy. W skardze kasacyjnej nie została podjęta nawet próba wykazania, że posiadany przez skarżącego dochód po odliczeniu deklarowanych obciążeń nie wystarczy mu na poniesienie odpłatności za pobyt w schronisku. Poza tym skarżący kasacyjnie nie wykazuje w jaki sposób zarzucany brak dokonania przez organy administracyjne analizy corocznych wydatków skarżącego ma wpływ na wynik sprawy. Argumentacja skargi kasacyjnej w tym zakresie skupia się wyłącznie na wykazaniu, że skarżący posiada liczne zobowiązania finansowe, jego świadczenie emerytalne zajęte jest pod egzekucję komorniczą, sytuacja zdrowotna wymaga ponadprzeciętnych nakładów finansowych na lekarstwa i specjalistyczną dietę, a także że skarżący jest zadłużony z tytułu innych okresów pobytu w schronisku dla bezdomnych, a przedmiotowe postępowanie nie jest jedynym toczącym się przed Wojewódzkim Sądem Administracyjnym w Rzeszowie w sprawie odstąpienia od żądania zwrotu płatności za tymczasowy pobyt w schronisku dla bezdomnych mężczyzn. Ponadto zarzuca, że oceniając możliwości skarżącego w zakresie spłaty należności, nie wzięto pod uwagę jego wieku i sytuacji zdrowotnej, uniemożliwiających mu obiektywnie uzyskanie jakiegokolwiek dodatkowego źródła zarobkowania, poza zajętą przez komornika emeryturą. Te twierdzenia skargi kasacyjnej sformułowane w sposób ogólny nie zostały poparte wskazaniem jakichkolwiek wyliczeń i środków dowodowych przedstawianych w toku postępowania administracyjnego ani też wykazaniem następstwa zarzucanych uchybień jako na tyle istotnych, że kształtowały lub współkształtowały treść kwestionowanego orzeczenia w ten sposób, że gdyby do nich nie doszło, wyrok sądu administracyjnego pierwszej instancji byłby inny.

Wyjaśnić należy bowiem, że o skuteczności zarzutu, który został oparty na podstawie określonej w art. 174 pkt 2 P.p.s.a., nie decyduje każde uchybienie przepisów postępowania, lecz tylko i wyłącznie takie, które mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy. Skuteczne postawienie zarzutu naruszenia przepisów postępowania wymaga uprawdopodobnienia istnienia związku przyczynowego między tym naruszeniem a treścią rozstrzygnięcia (por. J. P. Tarno: Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentarz, Wyd. 3, Warszawa 2008, s. 426), polegającego na tym, że gdyby do tego uchybienia nie doszło, to treść rozstrzygnięcia podjętego wyrokiem byłaby inna (por. B. Gruszczyński (w:) B. Dauter, B. Gruszczyński, A. Kabat, M. Niezgódka-Medek, Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentarz, Warszawa 2006, s. 387). Przez "wpływ", o którym mowa na gruncie przywołanego przepisu, należy rozumieć istnienie związku przyczynowego pomiędzy uchybieniem procesowym stanowiącym przedmiot zarzutu skargi kasacyjnej, a wydanym w sprawie zaskarżonym orzeczeniem sądu administracyjnego pierwszej instancji, który to związek przyczynowy, jakkolwiek nie musi być realny, to jednak musi uzasadniać istnienie hipotetycznej możliwości odmiennego wyniku sprawy. Wynikającym z art. 176 P.p.s.a. obowiązkiem strony wnoszącej skargę kasacyjną jest więc nie tylko wskazanie podstaw kasacyjnych, lecz również ich uzasadnienie, co w odniesieniu do zarzutu naruszenia przepisów postępowania powinno się wiązać z uprawdopodobnieniem istnienia wpływu zarzucanego naruszenia na wynik sprawy. Autor skargi kasacyjnej zobowiązany jest więc uzasadnić, że następstwa zarzucanych uchybień były na tyle istotne, że kształtowały lub współkształtowały treść kwestionowanego orzeczenia, a w sytuacji gdyby do nich nie doszło, wyrok sądu administracyjnego pierwszej instancji byłby inny (por. wyrok NSA z 5 maja 2004 r. sygn. akt FSK 6/04, wyrok NSA z 26 lutego 2014 r. sygn. akt II GSK 1868/12, (www.orzecznia.nsa.gov.pl, podobnie jak pozostałe powołane w uzasadnieniu orzeczenia sądów administracyjnych).

Sposób sformułowania w skardze kasacyjnej zarzutu naruszenia przepisów postępowania nie pozwala tym samym przyjąć, że Sąd I instancji nie wyszedł poza zarzuty i wnioski skargi, tj. nie zauważył naruszeń prawa, które nie były powołane przez skarżącego, a które Sąd I instancji zobowiązany był uwzględnić z urzędu. Nie doszło zatem do naruszenia art. 134 § 1 P.p.s.a., zgodnie z którym sąd rozstrzyga w granicach danej sprawy nie będąc jednak związany zarzutami i wnioskami skargi oraz powołaną podstawą prawną, z zastrzeżeniem art. 57a. Jak już wskazano powyżej Sąd I instancji orzekał w granicach sprawy.

Odnośnie zaś do zarzutu naruszenia powołanego art. 135 P.p.s.a. należy wyjaśnić, że przepis ten ma zastosowanie gdy Sąd stosując przewidziane ustawą środki w stosunku do zaskarżonego aktu, dostrzeże możliwość końcowego załatwienia sprawy poprzez wzruszenie także innych aktów wydanych w granicach sprawy. Taka sytuacja w niniejszej sprawie nie miała miejsca, bowiem Sąd I instancji nie wzruszył zaskarżonego aktu. Zatem nie mógł stosować wymienionego przepisu.

Przepisy zaś art. 151 i art. 145 § 1 pkt 1 lit. c P.p.s.a. zawierają przeciwstawne normy wynikowe i nie mogą pozostawać ze sobą w związku, regulując sposób rozstrzygnięcia. Bez stwierdzenia naruszenia innych przepisów, w stopniu mającym wpływ na wynik postępowania (co w kontrolowanej sprawie nie miało miejsca), zarzut naruszenia wskazanych norm odniesienia jest nietrafny (wyrok NSA z 11 marca 2015 r. sygn. akt I OSK 2383/14). Sąd I instancji prawidłowo zastosował w sprawie art. 151 P.p.s.a.

Przechodząc do naruszenia prawa materialnego zauważenia wymaga, że autor skargi kasacyjnej jako formę naruszenia art. 104 ust. 4 u.p.s. wskazuje jego nieprawidłowe zastosowanie w sytuacji, gdy nieodstąpienie od żądania zwrotu płatności za tymczasowy pobyt w schronisku dla bezdomnych stanowi dla skarżącego nadmierne obciążenie finansowe, jak również niweczy skutki udzielanej pomocy.

Jak stanowi art. 104 ust. 4 u.p.s. w przypadkach szczególnie uzasadnionych, zwłaszcza jeżeli żądanie zwrotu wydatków na udzielone świadczenie, z tytułu opłat określonych w ustawie oraz z tytułu nienależnie pobranych świadczeń w całości lub w części stanowiłoby dla osoby zobowiązanej nadmierne obciążenie lub też niweczyłoby skutki udzielanej pomocy, właściwy organ, który wydał decyzję w sprawie zwrotu należności, o których mowa w ust. 1, na wniosek pracownika socjalnego lub osoby zainteresowanej, może odstąpić od żądania takiego zwrotu, umorzyć kwotę nienależnie pobranych świadczeń w całości lub w części, odroczyć termin płatności albo rozłożyć na raty.

Przepis ten niejednokrotnie był przedmiotem rozważań Naczelnego Sądu Administracyjnego. W wyroku z 28 kwietnia 2020 r. sygn. akt I OSK 6/20 Sąd ten wskazał, że celem art. 104 ust. 4 u.p.s. jest ochrona osoby zobowiązanej do zwrotu pobranych świadczeń, co wiąże się z kolei z określoną w art. 100 ust. 1 zasadą kierowania się w postępowaniu w sprawie świadczeń z pomocy społecznej dobrem korzystających z niej osób. Z treści art. 104 ust. 4 tej ustawy wynika również, że organ zobowiązany jest zatem do wszechstronnego rozważenia przesłanek w przepisie tym wymienionych. Wskazane przesłanki interpretować należy zgodnie z założeniami i celami ustawy o pomocy społecznej, w szczególności mając na względzie cele pomocy społecznej określone w jej art. 2 ust. 1. Należy również pamiętać, że zadaniem pomocy społecznej jest wspieranie osób i rodzin w wysiłkach zmierzających do zaspokojenia niezbędnych potrzeb i umożliwienia im życia w warunkach odpowiadających godności człowieka. Pomoc społeczna powinna w miarę możliwości doprowadzić do życiowego usamodzielnienia się (art. 3 ustawy). Powyższe oznacza ciążący na organie właściwym do rozpatrzenia wniosku obowiązek dokładnego ustalenia stanu faktycznego sprawy - aktualnej sytuacji zainteresowanego - także w kontekście powołanych zapisów ustawowych. Zaznaczyć jednak należy, że decyzje wydane na podstawie art. 104 ust. 4 u.p.s. mają charakter uznaniowy. Takie rozstrzygnięcia organów administracji charakteryzują się tym, że po dokonaniu ustalenia, że strona spełnia przesłanki normatywne, od zaistnienia których uzależniona jest możliwość zastosowania instytucji z art. 104 ust. 4 u.p.s., organ nie ma obowiązku orzekać zgodnie z wnioskiem strony (por. wyrok NSA z 25 czerwca 2019 r., sygn. akt I OSK 3533/18). Nawet zatem trudna sytuacja bytowa osoby zobowiązanej nie zwalnia z obowiązku zwrotu świadczenia, gdyż znaczny ciężar związany z wykonaniem tego obowiązku nie jest jeszcze równoznaczny ze "szczególnym przypadkiem", o którym mowa w tym przepisie. O ile więc organy przeprowadzą prawidłowo postępowanie wyjaśniające i uargumentują w sposób przekonywujący swoją decyzję wydaną w granicach przysługującego im uznania, to sąd administracyjny nie ma podstaw do zakwestionowania takiej decyzji i oceny jej słuszności.

Powyższe rozumienie art. 104 ust. 4 u.p.s. przyjął Sąd I instancji, którego zresztą skarga kasacyjna nie kwestionuje. Istota sformułowanego zarzutu niewłaściwego zastosowania art. 104 ust. 4 u.p.s. i jego uzasadnienie wskazują, że kwestią wątpliwą w uznaniu skarżącego kasacyjnie pozostaje zaakceptowanie przez Sąd I instancji oceny ustalonych okoliczności wskazującej, że nieodstąpienie od żądania zwrotu płatności za tymczasowy pobyt w schronisku dla bezdomnych nie będzie stanowiło dla skarżącego nadmiernego obciążenia finansowego, jak również nie zniweczy skutków udzielanej pomocy. Zarzut skargi kasacyjnej nie dotyczy tym samym błędnego zastosowania art. 104 ust. 4 u.p.s., lecz zmierza do zakwestionowania przyjętego przez Sąd stanowiska o prawidłowej ocenie dokonanej przez organy administracyjnej, a dotyczącej sytuacji życiowej, w tym materialnej, skarżącego w kontekście możliwości poniesienia odpłatności za tymczasowy pobyt w schronisku dla bezdomnych. W rzeczywistości zatem zarzut ten zmierza do zakwestionowania prawidłowości oceny stanu faktycznego sprawy. W konsekwencji jednakże oddalenia zarzutów procesowych ocena trafności zarzutów naruszenia prawa materialnego podniesionych w kasacji musiała zostać dokonana na podstawie ustalonego dotąd stanu faktycznego. Ponadto należy podkreślić, że ocena zasadności zarzutu naruszenia prawa materialnego może być dokonana wyłącznie na podstawie ustalonego w sprawie stanu faktycznego, nie zaś na podstawie stanu faktycznego, który skarżący uznaje za prawidłowy (por. wyroki NSA z 13 sierpnia 2013 r. sygn. akt II GSK 717/12, 4 lipca 2013 r. sygn. akt II I GSK 934/12). Niedopuszczalne jest zastępowanie zarzutu naruszenia przepisów postępowania, zarzutem naruszenia prawa materialnego i za jego pomocą kwestionowanie ustaleń faktycznych. Kwestionując ocenę stanu faktycznego nie można skutecznie powoływać się na zarzut niewłaściwego zastosowania lub niezastosowania prawa materialnego, również w wyniku jego błędnej wykładni, o ile równocześnie nie zostaną także skutecznie, tj. w ramach drugiej podstawy kasacyjnej, zakwestionowane ustalenia faktyczne, na których oparto skarżone rozstrzygnięcie (zob. wyrok NSA z 31 stycznia 2013 r. sygn. akt I OSK 1171/12). Próba zwalczenia ustaleń faktycznych poczynionych przez sąd pierwszej instancji nie może nastąpić przez zarzut naruszenia prawa materialnego (zob. wyroki NSA z 29 stycznia 2013 r. sygn. akt I OSK 2747/12, 6 marca 2013 r. sygn. akt II GSK 2327/11). Ocena zarzutu prawa materialnego może być dokonana wyłącznie na podstawie konkretnego stanu faktycznego, nie zaś na podstawie stanu faktycznego, który skarżący uznaje za prawidłowy (zob. wyrok NSA z 6 marca 2013 r. sygn. akt II GSK 2328/11, 14 lutego 2013 r. sygn. akt II GSK 2173/11). Jeżeli skarżący uważa, że ustalenia faktyczne są błędne, to zarzut naruszenia prawa materialnego poprzez błędne zastosowanie jest co najmniej przedwczesny. Zarzut naruszenia prawa materialnego nie może opierać się na wadliwym (kwestionowanym przez stronę) ustaleniu faktu (zob. wyrok NSA z 13 marca 2013 r. sygn. akt II GSK 2391/11). Błędne zastosowanie (bądź niezastosowanie) przepisów materialnoprawnych zasadniczo każdorazowo pozostaje w ścisłym związku z ustaleniami stanu faktycznego sprawy i może być wykazane pod warunkiem wcześniejszego obalenia tych ustaleń czy też szerzej - dowiedzenia ich wadliwości. Gdy skarżący nie podważa skutecznie okoliczności faktycznych sprawy czyniąc to w ramach zarzutów naruszenia prawa materialnego, to zarzuty niewłaściwego zastosowania prawa materialnego są zarzutami bezpodstawnymi (por. wyrok NSA z 4 lipca 2013 r. sygn. akt I FSK 1092/12, 1 grudnia 2010 r. sygn. akt II FSK 1506/09, 11 października 2012 r. sygn. akt II I FSK 1972/11, 3 listopada 2011 r. sygn. akt I FSK 2071/09). Ustalenia w zakresie stanu faktycznego można kwestionować podnosząc zarzuty w zakresie drugiej podstawy kasacyjnej, czego w niniejszej sprawie skutecznie nie uczyniono, w konsekwencji podniesiony w tym zakresie zarzut naruszenia prawa materialnego nie mógł osiągnąć skutku.

Przenosząc powyższe na grunt rozpoznawanej sprawy zgodzić się należy z Sądem I instancji, że zaskarżona decyzja Samorządowego Kolegium Odwoławczego w R. odpowiada tak ustalonym normom określającym warunki zwrotu nienależnie pobranych świadczeń z pomocy społecznej. Organy ustaliły sytuację materialną i bytową skarżącego. Szczególne okoliczności, w tym stan zdrowia skarżącego, jak i utrudnione możliwości podjęcia pracy, pozwoliły zasadnie przyjąć, że jest on w stanie zwrócić nienależnie pobraną kwotę świadczeń w wysokości 1 391 zł. Pozwoliło to wypełnić ustawowy warunek uniknięcia nadmiernego obciążenia oraz zniweczenia skutków udzielanej pomocy. Prawidłowo Sąd I instancji podkreślił, że reguła, wyartykułowana w art. 104 ust. 4 u.p.s., stanowi wyjątek od podstawowej dyrektywy, zgodnie z którą wydatki na pomoc społeczną podlegają zwrotowi – art. 96 i art. 104 ust. 1 i ust. 3 u.p.s. Jeżeli zatem po udzieleniu pomocy społecznej sytuacja jej beneficjenta jest na tyle dobra, że zwrot poniesionych na ten cel wydatków nie uniemożliwi zaspokojenia jego niezbędnych potrzeb i pozwoli mu żyć w warunkach odpowiadających godności człowieka (art. 3 u.p.s.), wydatki powinny zostać zwrócone.

W świetle powyższego zarzut naruszenia art. 104 ust. 4 u.p.s. należało uznać za nieuzasadniony.

Mając powyższe na uwadze Naczelny Sąd Administracyjny, na podstawie art. 184 w związku z art. 182 § 2 i 3 P.p.s.a., orzekł jak w sentencji.