Wyrok z dnia 2023-12-28 sygn. I OSK 2023/22

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący: Sędzia NSA Marek Stojanowski Sędziowie: Sędzia NSA Marian Wolanin (spr.) Sędzia del. WSA Jakub Zieliński po rozpoznaniu w dniu 28 grudnia 2023 r. na posiedzeniu niejawnym w Izbie Ogólnoadministracyjnej skargi kasacyjnej W. Z. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Olsztynie z 30 czerwca 2022 r., sygn. akt II SA/Ol 353/22 w sprawie ze skargi W. Z. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w E. z 14 marca 2022 r., nr Rep.474/PS/22 w przedmiocie zasiłku okresowego oddala skargę kasacyjną.

Wyrokiem z 30 czerwca 2022 r., sygn. akt II SA/Ol 353/22, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Olsztynie (dalej: Sąd I instancji, WSA) oddalił skargę W. Z. (dalej: skarżący, skarżący kasacyjnie, strona) na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w E. (dalej: organ II instancji, SKO) z 14 marca 2022 r., nr Rep.474/PS/22, w przedmiocie zasiłku okresowego.

W skardze kasacyjnej od przywołanego wyroku pełnomocnik skarżącego, na podstawie art. 174 pkt 1 ustawy z 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U. z 2023 r. poz. 1634; dalej: ppsa), zarzucił naruszenie prawa materialnego, tj.: art. 8 ust. 4 pkt 4 ustawy z 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz.U. z 2023 r. poz. 901; dalej: ups) poprzez błędną wykładnię polegającą na uznaniu, że doświadczana przez skarżącego pomoc od rodziny w postaci uiszczania przez nich opłat związanych z utrzymaniem mieszkania, opłat za telefon, internet, paliwo do samochodu w październiku 2021 r. nie jest świadczeniem w naturze, podczas gdy skarżący nie otrzymuje pomocy od swoich bliskich w formie bezpośrednio pieniężnej (gotówka, przelew na rachunek bankowy) i nie stanowi to jego przysporzenia finansowego, a tym samym kwoty te nie mogą być uznane za dochód skarżącego, co w konsekwencji stanowiło bezzasadne oddalenie skargi na podstawie art. 151 ppsa; art. 8 ust. 3 ups poprzez niewłaściwe zastosowanie, polegające na uznaniu, że wartość pomocy doświadczanej przez skarżącego od matki i siostry przejawiająca się w opłacaniu za skarżącego bieżących rachunków i opłat za czynsz mieszkania, media, telefon i paliwo do samochodu należy doliczyć do dochodu, od którego zależy prawo skarżącej do świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej w postaci zasiłku okresowego w sytuacji, gdy wartość tej pomocy w naturze nie można wliczać do dochodu, który stanowi główne kryterium przyznania pomocy społecznej w postaci zasiłku okresowego, co w konsekwencji stanowiło bezzasadne oddalenie skargi na podstawie art. 151 ppsa; art. 8 ust. 3 ups poprzez błędną wykładnię polegającą na uznaniu, że kwota 127,57 zł otrzymana w sierpniu 2021 r. przez skarżącego jako wierzyciela od Komornika Sądowego stanowi dochód skarżącego, w sytuacji gdy zwrot należności pieniężnych skarżącemu przez Komornika w wyniku wyegzekwowania od dłużnika długów nie można uznać za przysporzenie finansowe po stronie wnioskującego o przyznanie pomocy społecznej, co w konsekwencji stanowiło bezzasadne oddalenie skargi na podstawie art. 151 ppsa.

W uzasadnieniu skargi kasacyjnej przedstawiono argumentację mającą przemawiać za uchyleniem wyroku Sądu I instancji, zaskarżonej decyzji SKO oraz poprzedzającej ją decyzji Prezydenta Miasta E. (dalej: organ I instancji, Prezydent) nr 756/DŚ-RŚ-MA/2022 z 7 lutego 2022 r., ewentualnie za uchyleniem wyroku Sądu I instancji i przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania temu Sądowi.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Skarga kasacyjna nie zawiera usprawiedliwionych podstaw do jej uwzględnienia, zatem podlega oddaleniu. Naczelny Sąd Administracyjny rozpoznaje bowiem sprawę tylko w granicach skargi kasacyjnej, biorąc z urzędu pod rozwagę jedynie nieważność postępowania (art. 183 § 1 ppsa). Oznacza to związanie tego Sądu przytoczonymi w skardze podstawami, określonymi w art. 174 ppsa. Wobec niestwierdzenia ziszczenia się przesłanek nieważności postępowania, poddano ocenie wyrok Sądu I instancji, pod kątem zarzutów sformułowanych w skardze kasacyjnej, które okazały się nieskuteczne.

Zaskarżoną decyzją SKO utrzymało w mocy decyzję organu I instancji z 7 lutego 2022 r., którą odmówiono przyznania skarżącemu pomocy w formie zasiłku okresowego, z powodu przekroczenia przez stronę ustawowego kryterium dochodowego dla osoby samotnie gospodarującej. Wniosek o przyznanie tej pomocy wpłynął do organu I instancji 8 listopada 2021 r. i był ponawiany przez stronę w kolejnych wnioskach składanych w listopadzie i grudniu 2021 r. oraz w styczniu 2022 r. W odwołaniu od decyzji organu I instancji strona ostatecznie sprecyzowała, że wnosi o przyznanie zasiłku okresowego za okres od września 2021 r. do lutego 2022 r.

Kwestia sporna dotyczy w sprawie prawidłowości ustalenia przez organy administracji wysokości dochodu skarżącego, która warunkuje przyznanie zasiłku okresowego. Zdaniem skarżącego kasacyjnie, otrzymana przez niego w październiku 2021 r. pomoc od rodziny w postaci uiszczania za stronę opłat związanych z utrzymaniem mieszkania, opłat za media, telefon, internet i paliwo do samochodu, opiewająca na kwotę 839 zł, stanowi świadczenie w naturze i wobec tego pomoc ta nie powinna być uwzględniona przy ustalaniu dochodu skarżącego na potrzeby przyznania wnioskowanego zasiłku. Według strony, za kwalifikacją przedmiotowej pomocy jako świadczenia w naturze przemawia to, że skarżący nie otrzymuje jej w formie bezpośrednio pieniężnej (gotówka, przelew na rachunek bankowy), nie może nią faktycznie dysponować i nie stanowi ona jego przysporzenia finansowego. W skardze kasacyjnej zakwestionowano także możliwość uwzględnienia w dochodzie osoby wnioskującej o przyznanie pomocy społecznej kwoty otrzymanej od komornika sądowego, gdyż zdaniem strony zwrotu wierzycielowi należności pieniężnych przez komornika w wyniku wyegzekwowania od dłużnika długów nie można uznać za przysporzenie finansowe.

W ocenie Naczelnego Sądu Administracyjnego stanowisko to nie jest trafne. Zgodnie z art. 38 ust. 1 pkt 1 ups, zasiłek okresowy przysługuje w szczególności ze względu na długotrwałą chorobę, niepełnosprawność, bezrobocie, możliwość utrzymania lub nabycia uprawnień do świadczeń z innych systemów zabezpieczenia społecznego osobie samotnie gospodarującej, której dochód jest niższy od kryterium dochodowego osoby samotnie gospodarującej. Z art. 8 ust. 1 pkt 1 ups wynika, że prawo do świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej, z zastrzeżeniem art. 40, art. 41, art. 53a i art. 91, przysługuje osobie samotnie gospodarującej, której dochód nie przekracza kwoty 776 zł (do 31 grudnia 2021 r. kwoty 701 zł), zwanej dalej "kryterium dochodowym osoby samotnie gospodarującej" - przy jednoczesnym wystąpieniu co najmniej jednego z powodów wymienionych w art. 7 pkt 2-15 lub innych okoliczności uzasadniających udzielenie pomocy społecznej. Z kolei według art. 8 ust. 3 ups, za dochód uważa się sumę miesięcznych przychodów z miesiąca poprzedzającego złożenie wniosku lub w przypadku utraty dochodu z miesiąca, w którym wniosek został złożony, bez względu na tytuł i źródło ich uzyskania, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, pomniejszoną o: 1) miesięczne obciążenie podatkiem dochodowym od osób fizycznych i koszty uzyskania przychodu; 2) składki na ubezpieczenie zdrowotne określone w przepisach o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych oraz ubezpieczenia społeczne określone w odrębnych przepisach; 3) kwotę alimentów świadczonych na rzecz innych osób. Z art. 8 ust. 4 pkt 4 ups wynika, że w drodze wyjątku do dochodu ustalonego zgodnie z ust. 3 nie wlicza się wartości świadczenia w naturze.

Świadczenie w naturze to świadczenie, którego przedmiot jest inny niż pieniądz lub wartość pieniężna. Uznaje się za nie np. pomoc rzeczową, żywność, odzież, leki, zaopatrzenie w sprzęt medyczny, nieodpłatne uzyskanie praw (np. darowizna mieszkania lub użyczenie mieszkania, udzielenie schronienia). Takiego charakteru nie można zaś przypisać pomocy uzyskanej przez skarżącego od rodziny, polegającej na regulowaniu za stronę opłat związanych z utrzymaniem mieszkania, opłat za media, telefon, internet, czy paliwo do samochodu. Pomoc ta jest bowiem pomocą finansową, ukierunkowaną na uregulowanie zobowiązań pieniężnych skarżącego i stanowiącą źródło jego utrzymania, zaspokajania potrzeb bytowych. Zresztą sam skarżący traktuje tę pomoc jako wsparcie finansowe i poczuwa się do jej zwrotu (pismo procesowe skarżącego z 9 maja 2022 r., k. 22 akt sądowych). Wbrew stanowisku prezentowanemu w skardze kasacyjnej, bez znaczenia dla oceny charakteru tej pomocy pozostaje przy tym sposób zaspokojenia ww. zobowiązań, tj. czy skarżący sam ureguluje należności z pieniędzy otrzymanych od rodziny (w formie gotówki lub na rachunek bankowy), czy też bliscy uregulują je za skarżącego. Według deklaracji skarżącego, pomoc finansowa jaką uzyskał od rodziny w październiku 2021 r. - jako miesiącu poprzedzającym złożenie wniosku - opiewała na łączną kwotę 839 zł. Kwota ta podlegała zatem zaliczeniu na poczet dochodu strony uzyskanego w tymże miesiącu. Oznacza to, że w rozpatrywanym przypadku przekroczone zostało kryterium dochodowe osoby samotnie gospodarującej, od spełnienia którego zależy przyznanie zasiłku okresowego.

Przy ustalaniu dochodu na potrzeby przyznania zasiłku okresowego należy także uwzględnić sumy pieniężne wyegzekwowane na rzecz wnioskodawcy przez komornika sądowego. Zgodnie z art. 8 ust. 3 ups, na dochód składa się bowiem każdy przychód, bez względu na tytuł i źródło jego uzyskania, pomniejszony jedynie o wskazane w tym przepisie obciążenia. W zamiarze ustawodawcy takie szerokie ujęcie pojęcia przychodu ma na celu ocenę sytuacji dochodowej beneficjentów pomocy społecznej przez pryzmat wszelkich wpływów pieniężnych uzyskanych przez nich w miesiącu poprzedzającym złożenie wniosku, niezależnie do tego, na jakiej podstawie i skąd one pochodzą, z wyłączeniem wpływów wynikających z tytułów i źródeł wymienionych enumeratywnie w art. 8 ust. 4 ups. Kwoty uzyskane przez wierzyciela od komornika sądowego tytułem wyegzekwowanych należności nie zostały wskazane w art. 8 ust. 4 ups, zatem podlegają uwzględnieniu w dochodzie ustalanym zgodnie z ust. 3. W rozpatrywanej sprawie – wbrew zarzutowi sformułowanemu w punkcie 3 skargi kasacyjnej – Sąd I instancji wcale nie uznał, że do dochodu skarżącego należy zaliczyć kwotę 127,57 zł, którą strona otrzymała w sierpniu 2021 r. jako wierzyciel od komornika sądowego. Skoro wniosek o udzielenie pomocy w formie zasiłku okresowego został złożony w listopadzie 2021 r., to zgodnie z art. 8 ust. 3 ups należało uwzględnić dochód strony z miesiąca poprzedzającego złożenie wniosku, a więc z października 2021 r. Poza sporem jest, że w październiku tego roku komornik sądowy nie przekazał skarżącemu żadnych wyegzekwowanych na jego rzecz kwot. Wynika to wprost z pisma Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w L. z 17 stycznia 2022 r. (akta adm.). Organ I instancji prawidłowo przyjął zatem, że w październiku 2021 r. dochód skarżącego wyniósł 839 zł (pomoc od rodziny), zwracając jednocześnie uwagę, że od listopada 2021 r. dochód ten wyniósł 968,57 zł, obejmując pomoc od rodziny w wysokości 839 zł oraz kwotę wyegzekwowaną przez komornika sądowego w wysokości 129,57 zł. Analogicznie przyjął WSA w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, w którym wskazano, że prawidłowo do dochodu skarżącego włączono pomoc otrzymywaną regularnie od rodziny w łącznej wysokości 839 zł miesięcznie, która to kwota przekracza ustawowe kryterium dochodowe dla osoby samotnie gospodarującej. Sąd I instancji wskazał ponadto, że dochodem skarżącego są również kwoty wyegzekwowane przez komornika i przekazane skarżącemu – we wrześniu, listopadzie i grudniu 2021 r. w wysokości po 129,57 zł. Zatem Sąd ten nie uwzględnił w dochodzie skarżącego z października 2021 r. żadnej kwoty przekazanej przez komornika. Natomiast SKO zaskarżoną decyzją trafnie utrzymało w mocy rozstrzygnięcie organu I instancji, uznając je za zgodne z prawem. Jednak w uzasadnieniu swej decyzji, nie kwestionując ustaleń organu I instancji, z niezrozumiałych powodów Kolegium stwierdziło, że organ I instancji "do dochodu włączył pomoc uzyskaną od rodziny (informacje o wysokości tej pomocy pochodziły bezpośrednio od Strony) w wysokości 839,00 zł oraz otrzymaną od Komornika kwotę 127,57 zł. Dochód ten (uzyskany w sierpniu 2021 r. czyli miesiącu poprzedzającym złożenie wniosku) wyniósł 968,57 zł i przekroczył ustawowe kryterium dochodowe dla osoby samotnie gospodarującej" - co nie znajduje potwierdzenia w treści orzeczenia organu I instancji. W ocenie Naczelnego Sądu Administracyjnego uchybienie to nie miało jednak ostatecznie wpływu na prawidłowość rozstrzygnięcia sprawy przez SKO, skoro utrzymano w mocy trafną decyzję organu I instancji.

Mając powyższe na uwadze należy stwierdzić, że w niniejszej sprawie dokonano prawidłowej wykładni relewantnych przepisów ustawy o pomocy społecznej i zasadnie przyjęto, że skarżący nie spełnia kryterium dochodowego osoby samotnie gospodarującej, co uzasadniało odmowę przyznania wnioskowanego zasiłku okresowego.

Z tych względów, na podstawie art. 184 ppsa w zw. z art. 193 zdanie drugie ppsa, Naczelny Sąd Administracyjny orzekł, jak w sentencji wyroku.

O kosztach postępowania kasacyjnego dla pełnomocnika ustanowionego z urzędu dla skarżącego nie orzeczono, ponieważ według art. 254 § 1 ppsa wniosek o przyznanie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej składa się do właściwego wojewódzkiego sądu administracyjnego.