Wyrok z dnia 2024-03-13 sygn. I OSK 535/23

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący: sędzia NSA Piotr Przybysz Sędziowie: sędzia NSA Piotr Niczyporuk sędzia del. WSA Joanna Skiba (spr.) po rozpoznaniu w dniu 13 marca 2024 r. na posiedzeniu niejawnym w Izbie Ogólnoadministracyjnej skargi kasacyjnej W. Z. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Olsztynie z dnia 15 listopada 2022 r. sygn. akt II SA/Ol 666/22 w sprawie ze skargi W. Z. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Elblągu z dnia 11 lipca 2022 r. nr Rep.1092/PS/22 w przedmiocie uchylenia decyzji w sprawie zasiłku okresowego oddala skargę kasacyjną.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Olsztynie wyrokiem z dnia 15 listopada 2022 r. sygn. akt II SA/Ol 666/22 oddalił skargę W. Z. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Elblągu z dnia 11 lipca 2022 r. nr Rep.1092/PS/22 w przedmiocie uchylenia decyzji w sprawie zasiłku okresowego.

W uzasadnieniu wyroku Sąd I instancji podzielił opinię organów, że prawidłowo do dochodu skarżącego włączono pomoc otrzymywaną regularnie od rodziny w łącznej wysokości [...] zł miesięcznie, która to kwota przekracza ustawowe kryterium dochodowe dla osoby samotnie gospodarującej, w związku z czym prawidłowo odmówiono przyznania zasiłku okresowego.

Skargę kasacyjną na powyższe rozstrzygnięcie złożył W. Z. zaskarżając wyrok w całości. Skargę kasacyjną opierał na naruszeniu przepisów prawa materialnego, tj.:

1. art. 8 ust. 4 pkt 4 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2021 r. poz. 2268 t.j., dalej: "u.p.s.") poprzez błędną wykładnię polegającą na uznaniu, że doświadczana przez skarżącego pomoc od rodziny w postaci uiszczania opłat związanych z utrzymaniem mieszkania, opłat za telefon, internet, paliwo do samochodu, dostarczanie jedzenia i niezbędnych środków do życia, w okresie czerwiec - sierpień 2021 r. nie jest świadczeniem w naturze, podczas gdy skarżący nie otrzymuje pomocy od swoich bliskich w formie bezpośrednio pieniężnej (gotówka, przelew na rachunek bankowy) i nie stanowi to jego przysporzenia finansowego, a tym samym kwoty te nie mogą być uznane za dochód skarżącego w rozumieniu art. 8 ust. 3 u.p.s., co w konsekwencji stanowiło bezzasadne oddalenie skargi na podstawie art. 151 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t. j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1634 ze zm.; dalej: "p.p.s.a."),

2. art. 38 ust. 1 pkt 1 u.p.s. w zw. z art. art. 8 ust. 3 u.p.s. poprzez niewłaściwe zastosowanie, polegające na uznaniu, że wartość pomocy doświadczanej przez skarżącego od matki i siostry przejawiająca się w opłacaniu za skarżącego bieżących rachunków i opłat za czynsz mieszkania, media, telefon i paliwo do samochodu, jedzenie należy doliczyć do dochodu (składającego się z sumy miesięcznych przychodów), od którego zależy prawo skarżącego do świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej w postaci zasiłku okresowego w sytuacji, gdy wartość tej pomocy w naturze nie można wliczać do dochodu, który stanowi główne kryterium przyznania pomocy społecznej w postaci zasiłku okresowego, co w konsekwencji stanowiło bezzasadne oddalenie skargi na podstawie art. 151 p.p.s.a.,

3. art. 8 ust. 3 u.p.s. poprzez błędną wykładnię polegającą na uznaniu, że kwoty otrzymane w okresie lipiec - sierpień 2021 r. przez skarżącego jako wierzyciela od Komornika Sądowego, stanowią dochód skarżącego, w sytuacji gdy zwrot należności pieniężnych skarżącemu przez Komornika w wyniku wyegzekwowania od dłużnika długów nie można uznać za przysporzenie finansowe po stronie wnioskującego o przyznanie pomocy społecznej, co w konsekwencji stanowiło bezzasadne oddalenie skargi na podstawie art. 151 p.p.s.a.

Mając na uwadze powyższe wniesiono o:

1. w przypadku uwzględnienia skargi kasacyjnej, na podstawie art. 176 § 1 pkt 3 p.p.s.a. w zw. z art. 188 p.p.s.a. o uchylenie zaskarżonego wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Olsztynie i rozpoznanie skargi kasacyjnej przez Naczelny Sąd Administracyjny poprzez uchylenie decyzji Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Elblągu z dnia 11 lipca 2022 r., nr Rep.1092/PS/22 w przedmiocie uchylenia decyzji w sprawie zasiłku okresowego, utrzymującą w mocy decyzję Prezydenta Miasta Elbląga z dnia 27 kwietnia 2022 r., nr: 2206/DŚ-RŚ-MA/2022, dotyczącej uchylenia w całości - w wyniku wznowienia postpowania - decyzji własnej z dnia 7 czerwca 2021 r. Nr 2779/DŚ-RŚ-MA/2021,

ewentualnie:

na podstawie art. 176 § 1 pkt 3 p.p.s.a. w zw. z art. 185 § 2 p.p.s.a. o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Wojewódzkiemu Sądowi Administracyjnemu w Olsztynie,

2. o przyznanie od organu na rzecz adwokata M. P. wynagrodzenia za reprezentowanie skarżącego w postępowaniu ze skargi kasacyjnej z tytułu nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu, według norm prawem przepisanych, albowiem nie zostało uiszczone w całości ani w części, ewentualnie w przypadku nieuwzględnienia przedmiotowej skargi wnoszę o przyznanie od Skarbu Państwa na rzecz ustanowionego pełnomocnika z urzędu adwokata M. P. wynagrodzenia za udzieloną pomoc prawną skarżącemu W. Z. k za postępowanie w przedmiocie złożenia skargi kasacyjnej, według norm prawem przepisanych, albowiem nie zostało uiszczone w całości ani w części.

Ponadto:

1. na podstawie art. 135 p.p.s.a. w zw. z art. 193 p.p.s.a. wniesiono o usunięcie naruszenia prawa w stosunku do aktów lub czynności wydanych lub podjętych we wszystkich postępowaniach prowadzonych w granicach sprawy, której skarga kasacyjna dotyczy,

2. na podstawie art. 176 § 2 p.p.s.a. skarżący kasacyjnie zrzekł się przeprowadzenia rozprawy,

3. na podstawie art. 119 pkt 2 p.p.s.a. w zw. z art. 193 p.p.s.a. wniesiono o rozpoznanie sprawy w trybie uproszczonym.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Skarga kasacyjna nie zawiera usprawiedliwionych podstaw do jej uwzględnienia, zatem podlega oddaleniu. Naczelny Sąd Administracyjny rozpoznaje bowiem sprawę tylko w granicach skargi kasacyjnej, biorąc z urzędu pod rozwagę jedynie nieważność postępowania (art. 183 § 1 p.p.s.a.). Oznacza to związanie tego Sądu przytoczonymi w skardze podstawami, określonymi w art. 174 p.p.s.a.. Wobec niestwierdzenia ziszczenia się przesłanek nieważności postępowania, poddano ocenie wyrok Sądu I instancji, pod kątem zarzutów sformułowanych w skardze kasacyjnej, które okazały się nieskuteczne.

Kwestia sporna w sprawie dotyczy prawidłowości ustalenia przez organy administracji wysokości dochodu skarżącego we wznowionym postępowaniu. Zdaniem skarżącego kasacyjnie, otrzymywana przez niego regularnie pomoc od rodziny w postaci uiszczania za stronę opłat związanych z utrzymaniem mieszkania, opłat za media, telefon, internet i paliwo do samochodu, opiewająca na kwotę 839 zł, stanowi świadczenie w naturze i wobec tego pomoc ta nie powinna być uwzględniona przy ustalaniu dochodu skarżącego na potrzeby przyznania wnioskowanego zasiłku. Według strony, za kwalifikacją przedmiotowej pomocy jako świadczenia w naturze przemawia to, że skarżący nie otrzymuje jej w formie bezpośrednio pieniężnej (gotówka, przelew na rachunek bankowy), nie może nią faktycznie dysponować i nie stanowi ona jego przysporzenia finansowego. W skardze kasacyjnej zakwestionowano także możliwość uwzględnienia w dochodzie osoby wnioskującej o przyznanie pomocy społecznej kwoty otrzymanej od komornika sądowego, gdyż zdaniem strony zwrotu wierzycielowi należności pieniężnych przez komornika w wyniku wyegzekwowania od dłużnika długów nie można uznać za przysporzenie finansowe.

W ocenie Naczelnego Sądu Administracyjnego stanowisko to nie jest trafne. Zgodnie z art. 38 ust. 1 pkt 1 u.p.s., zasiłek okresowy przysługuje w szczególności ze względu na długotrwałą chorobę, niepełnosprawność, bezrobocie, możliwość utrzymania lub nabycia uprawnień do świadczeń z innych systemów zabezpieczenia społecznego osobie samotnie gospodarującej, której dochód jest niższy od kryterium dochodowego osoby samotnie gospodarującej. Z art. 8 ust. 1 pkt 1 u.p.s. wynika, że prawo do świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej, z zastrzeżeniem art. 40, art. 41, art. 53a i art. 91, przysługuje osobie samotnie gospodarującej, której dochód nie przekracza kwoty 776 zł (do 31 grudnia 2021 r. kwoty 701 zł), zwanej dalej "kryterium dochodowym osoby samotnie gospodarującej" - przy jednoczesnym wystąpieniu co najmniej jednego z powodów wymienionych w art. 7 pkt 2-15 lub innych okoliczności uzasadniających udzielenie pomocy społecznej. Z kolei według art. 8 ust. 3 u.p.s., za dochód uważa się sumę miesięcznych przychodów z miesiąca poprzedzającego złożenie wniosku lub w przypadku utraty dochodu z miesiąca, w którym wniosek został złożony, bez względu na tytuł i źródło ich uzyskania, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, pomniejszoną o: 1) miesięczne obciążenie podatkiem dochodowym od osób fizycznych i koszty uzyskania przychodu; 2) składki na ubezpieczenie zdrowotne określone w przepisach o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych oraz ubezpieczenia społeczne określone w odrębnych przepisach; 3) kwotę alimentów świadczonych na rzecz innych osób. Z art. 8 ust. 4 pkt 4 u.p.s. wynika, że w drodze wyjątku do dochodu ustalonego zgodnie z ust. 3 nie wlicza się wartości świadczenia w naturze.

Świadczenie w naturze to świadczenie, którego przedmiot jest inny niż pieniądz lub wartość pieniężna. Uznaje się za nie np. pomoc rzeczową, żywność, odzież, leki, zaopatrzenie w sprzęt medyczny, nieodpłatne uzyskanie praw (np. darowizna mieszkania lub użyczenie mieszkania, udzielenie schronienia). Takiego charakteru nie można zaś przypisać pomocy uzyskanej przez skarżącego od rodziny, polegającej na regulowaniu za stronę opłat związanych z utrzymaniem mieszkania, opłat za media, telefon, internet, czy paliwo do samochodu. Pomoc ta jest bowiem pomocą finansową, ukierunkowaną na uregulowanie zobowiązań pieniężnych skarżącego i stanowiącą źródło jego utrzymania, zaspokajania potrzeb bytowych. Wbrew stanowisku prezentowanemu w skardze kasacyjnej, bez znaczenia dla oceny charakteru tej pomocy pozostaje przy tym sposób zaspokojenia ww. zobowiązań, tj. czy skarżący sam ureguluje należności z pieniędzy otrzymanych od rodziny (w formie gotówki lub na rachunek bankowy), czy też bliscy uregulują je za skarżącego. Według deklaracji skarżącego, pomoc finansowa jaką uzyskał od rodziny w czerwcu 2021 r. opiewała na łączną kwotę [...] zł. Powyższe oznacza, że matka dokonuje na rzecz skarżącego regularnych darowizn. Zgodnie z art. 888 § 1 Kodeksu Cywilnego przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku. Świadczenie darczyńcy powinno być spełnione kosztem jego majątku. Oznacza to, że darczyńca nie musi spełniać świadczenia bezpośrednio na rzecz obdarowanego, lecz w ostatecznym rozrachunku to właśnie majątek darczyńcy jest obciążony obowiązkiem świadczenia. Świadczenie darczyńcy może polegać m.in. na przejęciu długu. Skutkiem darowizny jest więc bezpłatne zwiększenie aktywów obdarowanego albo zmniejszenie jego pasywów. Wobec powyższego, kwota [...] złotych wpłacona tytułem spłaty zobowiązań skarżącego – czynszu oraz rachunków, stanowiła przychód skarżącego. Kwota ta podlegała zatem zaliczeniu na poczet dochodu strony uzyskanego w tymże miesiącu. Oznacza to, że w rozpatrywanym przypadku przekroczone zostało kryterium dochodowe osoby samotnie gospodarującej, od spełnienia którego zależy przyznanie zasiłku okresowego.

Jeszcze raz wymaga podkreślenia, że pojęcie dochodu, jednoznacznie zdefiniowane przez ustawodawcę, należy rozumieć szeroko jako wszystkie przychody bez względu na tytuł i źródło ich uzyskania, z wyłączeniem odliczeń oraz pomniejszeń enumeratywnie i w sposób wyczerpujący oraz zamknięty (nie zaś przykładowy) wymieniony w ustawie, co oznacza, że dokonywanie innych odliczeń i pomniejszeń dochodu jest nieuprawnione.

Wobec powyższego, nie ma znaczenia tytuł i źródło uzyskania środków przez skarżącego, bowiem zarówno darowizna jak i pożyczka - nieistotnie na jaki cel przeznaczona, stanowi dochód, o którym mowa w art. 8 ust. 3 ustawy o pomocy społecznej (por. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 21 kwietnia 2016r., sygn. I OSK 1631/14 publik. CBOSA).

Przy ustalaniu dochodu na potrzeby przyznania zasiłku okresowego należy także uwzględnić sumy pieniężne wyegzekwowane na rzecz wnioskodawcy przez komornika sądowego. Zgodnie z art. 8 ust. 3 u.p.s., na dochód składa się bowiem każdy przychód, bez względu na tytuł i źródło jego uzyskania, pomniejszony jedynie o wskazane w tym przepisie obciążenia. W zamiarze ustawodawcy takie szerokie ujęcie pojęcia przychodu ma na celu ocenę sytuacji dochodowej beneficjentów pomocy społecznej przez pryzmat wszelkich wpływów pieniężnych uzyskanych przez nich w miesiącu poprzedzającym złożenie wniosku, niezależnie do tego, na jakiej podstawie i skąd one pochodzą, z wyłączeniem wpływów wynikających z tytułów i źródeł wymienionych enumeratywnie w art. 8 ust. 4 u.p.s.. Kwoty uzyskane przez wierzyciela od komornika sądowego tytułem wyegzekwowanych należności nie zostały wskazane w art. 8 ust. 4 u.p.s., zatem podlegają uwzględnieniu w dochodzie ustalanym zgodnie z ust. 3. Skoro wniosek strony z czerwca 2021 r. o udzielenie pomocy w formie zasiłku okresowego obejmował okres od czerwca do sierpnia 2021 r., to należało uwzględnić dochód strony także z miesiąca czerwca (koniecznego do uwzględnienia w przypadku zaistnienia utraty dochodu z maja 2021 r.). Organ I instancji prawidłowo przyjął zatem, że w czerwcu 2021 r. dochód skarżącego wyniósł [...] zł (pomoc od rodziny), zwracając jednocześnie uwagę, że od lipca do sierpnia 2021 r. dochód ten wyniósł 968,57 zł, obejmując pomoc od rodziny w wysokości [...] zł oraz kwotę wyegzekwowaną przez komornika sądowego w wysokości [...] zł. Analogicznie przyjął WSA w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, w którym wskazano, że prawidłowo do dochodu skarżącego włączono pomoc otrzymywaną regularnie od rodziny w łącznej wysokości 839 zł miesięcznie, która to kwota przekracza ustawowe kryterium dochodowe dla osoby samotnie gospodarującej. Sąd I instancji wskazał ponadto, że dochodem skarżącego są również kwoty wyegzekwowane przez komornika i przekazane skarżącemu w lipcu i sierpniu 2021 r. w wysokości po [...] zł. Zatem Sąd ten nie uwzględnił w dochodzie skarżącego z czerwca 2021 r. żadnej kwoty przekazanej przez komornika. Natomiast SKO zaskarżoną decyzją trafnie utrzymało w mocy rozstrzygnięcie organu I instancji, uznając je za zgodne z prawem.

Mając powyższe na uwadze należy stwierdzić, że w niniejszej sprawie dokonano prawidłowej wykładni relewantnych przepisów ustawy o pomocy społecznej i zasadnie przyjęto, że skarżący nie spełnia kryterium dochodowego osoby samotnie gospodarującej, co uzasadniało odmowę przyznania wnioskowanego zasiłku okresowego po wznowieniu postępowania.

Z tych względów, na podstawie art. 184 p.p.s.a. w zw. z art. 193 zdanie drugie p.p.s.a., Naczelny Sąd Administracyjny orzekł, jak w sentencji wyroku.

Skarga kasacyjna została rozpoznana na posiedzeniu niejawnym na podstawie art. 182 § 2 p.p.s.a., ponieważ skarżący kasacyjnie zrzekł się rozprawy, a pozostałe strony, w terminie czternastu dni od dnia doręczenia skargi kasacyjnej, nie zażądały przeprowadzenia rozprawy.

O kosztach postępowania kasacyjnego dla pełnomocnika ustanowionego z urzędu dla skarżącego nie orzeczono, ponieważ według art. 254 § 1 p.p.s.a. wniosek o przyznanie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej składa się do właściwego wojewódzkiego sądu administracyjnego.