Wyrok z dnia 2024-12-13 sygn. I OSK 191/24

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący: Sędzia NSA Jerzy Siegień (spr.) Sędziowie: NSA Marek Stojanowski NSA Jolanta Rudnicka po rozpoznaniu w dniu 13 grudnia 2024 r. na posiedzeniu niejawnym w Izbie Ogólnoadministracyjnej skargi kasacyjnej A. R. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Rzeszowie z dnia 23 sierpnia 2023 r., sygn. akt II SA/Rz 271/23 w sprawie ze skargi A. R. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w [...] z dnia 2 grudnia 2022 r., nr SKO.4110.61.2022 w przedmiocie odmowy przyznania zasiłku celowego 1. uchyla zaskarżony wyrok wraz z zaskarżoną decyzją i poprzedzającą ją decyzją Prezydenta Miasta [...] z 27 września 2022 r., nr ŚD.SM.5103.1831.22; 2. zasądza od Samorządowego Kolegium Odwoławczego w [...] na rzecz A. R. kwotę 360 (trzysta sześćdziesiąt) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania sądowego.

WOJEWÓDZKI SĄD ADMINISTRACYJNY W RZESZOWIE WYROKIEM Z 23 SIERPNIA 2023 R. ODDALIŁ SKARGĘ A. R. NA DECYZJĘ SAMORZĄDOWEGO KOLEGIUM ODWOŁAWCZEGO W [...] Z 2 GRUDNIA 2022 R. W PRZEDMIOCIE ODMOWY PRZYZNANIA ZASIŁKU CELOWEGO.

Powyższe rozstrzygnięcie zapadło w następującym stanie faktycznym i prawnym sprawy.

Wnioskiem, który 2 sierpnia 2022 r. wpłynął do Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w P., skarżąca zwróciła się o przyznanie pomocy w formie zasiłku celowego na zakup żywności w ramach programu wieloletniego "Posiłek w szkole i w domu".

Decyzją z 27 września 2022 r. Prezydent Miasta [...] odmówił przyznania skarżącej wnioskowanego świadczenia, podnosząc, że wprawdzie w ramach przedmiotowego programu kryterium dochodowe jest podniesione do 150% kryterium normatywnego, ale skarżąca, uzyskując dochód w wysokości 1 250 zł, przekroczyła tę wartość.

Po rozpatrzeniu odwołania skarżącej Samorządowe Kolegium Odwoławcze w [...] decyzją z 2 grudnia 2022 r. utrzymało zaskarżone rozstrzygnięcie w mocy, podtrzymując stanowisko organu pierwszej instancji.

Przywołanym na wstępie wyrokiem Wojewódzki Sąd Administracyjny w Rzeszowie oddalił skargę na powyższe rozstrzygnięcie. W uzasadnieniu Sąd wskazał, że skarżąca, osiągając miesięczny dochód na poziomie 1 250 zł z tytułu alimentów, przekroczyła kryterium dochodowe wynoszące dla programu "Posiłek w szkole i w domu" 1 164 zł. Uznał przy tym, że otrzymane alimenty w związku z brzmieniem obowiązujących przepisów nie zostały wykluczone z przychodów składających się na dochód beneficjenta świadczeń pomocy społecznej.

Skargę kasacyjną od powyższego wyroku złożyła skarżąca. Zaskarżyła to rozstrzygnięcie w całości, wniosła o jego uchylenie wraz z decyzjami organów obu instancji bądź przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji celem ponownego rozpoznania oraz zasądzenie od organu zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych bądź zasądzenie od Skarbu Państwa na rzecz pełnomocnika skarżącej kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu według norm prawem przepisanych z uwzględnieniem nakładu pracy pełnomocnika oraz stopnia zawiłości sprawy, które to koszty nie zostały uiszczone w całości ani w części. Dodatkowo skarżąca zrzekła się rozpoznania skargi kasacyjnej na rozprawie.

Zaskarżonemu rozstrzygnięciu zarzuciła naruszenie:

1) art. 6 pkt 2 w zw. z art. 8 ust 1 pkt 1 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz.U. z 2021 r. poz. 2268, z późn. zm.), dalej: ups, przez jego niewłaściwe zastosowanie oraz uznanie, że świadczenie alimentacyjne jest dochodem skarżącej jako matki uprawnionych dzieci, a nie małoletnich dzieci i w konsekwencji niewłaściwe zastosowanie art. 8 ust 1 pkt 1 tej ustawy, polegające na uznaniu, że dochód skarżącej przekracza kwotę 776 zł, podczas gdy prawidłowa interpretacja tych przepisów powinna prowadzić do wniosku, że dochód dzieci, które nie są objęte wspólnym gospodarstwem domowym ze skarżącą, tj. przebywają w domu dziecka, nie jest wliczany do dochodu skarżącej, jako osoby samotnie gospodarującej;

2) art. 7 w zw. z art. 8, ust. 1 pkt 1 oraz 39 ust. 1 i 2 u.p.s. przez niewłaściwe zastosowanie tych przepisów, polegające na przyjęciu, że skarżąca jest osobą samotnie gospodarującą, której dochód przekracza kwotę 776 zł i tym samym nieudzielenie pomocy społecznej skarżącej, podczas gdy w sytuacji przyjęcia dochodu dzieci skarżącej (alimentów) jako dochodu samej skarżącej, organ powinien uznać, że skarżąca jest osobą w rodzinie w rozumieniu art. 8 ust 1 pkt 1 u.p.s. z uwzględnieniem dwójki dzieci, co również skutkowałoby uznaniem, że dochód rodziny nie przekracza kwoty 776 zł.

Uzasadniając powyższe zarzuty, autor skargi kasacyjnej podniósł, że w ustaleniach dochodowych organu pomocy społecznej osoba umieszczona w rodzinie zastępczej lub rodzinnym domu dziecka traci status członka rodziny korzystającego z dochodów dotychczasowej rodziny. Dochody te nie mogą być zatem uwzględniane w kalkulacjach dochodowych osób, które faktycznie funkcji wychowawczoopiekuńczej nie wykonywał, a osoba ta nie jest członkiem rodziny uwzględnianym w sumie osób osiągających dochód jako rodzina.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Stosownie do art. 183 § 1 p.p.s.a. Naczelny Sąd Administracyjny rozpoznaje sprawę w granicach skargi kasacyjnej, bierze jednak z urzędu pod rozwagę nieważność postępowania, której przesłanki enumeratywnie wymienione w art. 183 § 2 p.p.s.a. w niniejszej sprawie nie występują. Oznacza to, że przytoczone w skardze kasacyjnej przyczyny wadliwości prawnej zaskarżonego postanowienia determinują zakres kontroli dokonywanej przez sąd drugiej instancji, który nie bada całokształtu sprawy, ale ogranicza się do weryfikacji zasadności zarzutów podniesionych w skardze kasacyjnej.

Biorąc pod uwagę tak uregulowany zakres kontroli instancyjnej sprawowanej przez Naczelny Sąd Administracyjny, stwierdzić należy, że skarga kasacyjna zasługiwała na uwzględnienie.

Uwzględniając przyczyny odmowy przyznania skarżącej wnioskowanego świadczenia oraz zważywszy na treść zarzutów skargi kasacyjnej i jej uzasadnienie, należy uznać, że spór w rozpoznawanej sprawie koncentruje się wokół zagadnienia prawidłowości zaliczenia alimentów wypłaconych na dzieci przez ojca dzieci na poczet dochodu skarżącej jako osoby samotnie gospodarującej i ustalenia na tej podstawie czy skarżąca nie przekroczyła kryterium dochodowego uprawniającego ją do uzyskania wsparcia ze środków pomocy społecznej.

W świetle powyższego należy wyjaśnić, że zgodnie z art. 8 ust. 3 u.p.s. za dochód uważa się sumę miesięcznych przychodów z miesiąca poprzedzającego złożenie wniosku lub w przypadku utraty dochodu z miesiąca, w którym wniosek został złożony, bez względu na tytuł i źródło ich uzyskania, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, pomniejszoną o: miesięczne obciążenie podatkiem dochodowym od osób fizycznych i koszty uzyskania przychodu, składki na ubezpieczenie zdrowotne określone w przepisach o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych oraz ubezpieczenia społeczne określone w odrębnych przepisach oraz kwotę alimentów świadczonych na rzecz innych osób. Zauważyć także należy, że stosownie do postanowień art. 8 ust. 4 tej ustawy do dochodu ustalonego zgodnie z ust. 3 nie wlicza się wymienionych w nim świadczeń, wśród których nie znalazły się świadczenia alimentacyjne, co słusznie odnotował Sąd pierwszej instancji.

Brzmienie przytoczonych powyżej przepisów powoduje, że otrzymane świadczenia alimentacyjne wchodzą zatem w skład dochodu, w tym również dochodu osoby samotnie gospodarującej, ustalanego na podstawie art. 8 ust. 3 u.p.s. i uwzględnianego po potrąceniach, o których mowa w tym przepisie i przepisach następnych do badania kryterium dochodowego tak na podstawie art. 8 ust. 1 u.p.s., jak i obowiązującego w ramach programu wieloletniego "Posiłek w szkole i w domu". Nie oznacza to jednak, że do dochodu osoby samotnie gospodarującej ubiegającej się o zasiłek celowy należy zaliczyć wszystkie kwoty otrzymanych alimentów. O ile bowiem do dochodu osoby samotnie gospodarującej niewątpliwie zaliczyć należy alimenty wypłacone jej na podstawie art. 130 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (obecnie: Dz.U. z 2023 r. poz. 2809, z późn. zm.), dalej: k.r.o., to alimenty na wspólne dzieci, stanowią przychód (dochód) dzieci, a nie ich rodzica sprawującego nad nimi opiekę. Rację bowiem należy przyznać autorowi skargi kasacyjnej, że w myśl art. 6 pkt 2 u.p.s. dochód dziecka oznacza dochód, do którego zalicza się kwotę otrzymywanej renty wraz z dodatkiem dla sierot zupełnych, zasiłek pielęgnacyjny, dodatek pielęgnacyjny, otrzymywane alimenty oraz kwotę odpowiadającą dochodom uzyskiwanym z majątku dziecka. Dochody z alimentów stanowią tym samym dochód osoby, na rzecz której są one wpłacane, a nie osoby, na której ręce ta wypłata nastąpiła. Koresponduje to z treścią art. 133 § 1 k.r.o., zgodnie z którą rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka.

W rozpoznawanej sprawie organy rozpatrujące wniosek skarżącej o przyznanie zasiłku celowego ustaliły, że skarżąca w związku z otrzymaniem kwoty 1 250 zł tytułem alimentów przekroczyła kryterium osoby samotnie gospodarującej. Jednakże zarówno organy, jak i Sąd pierwszej instancji nie uwzględniły w swoich rozważaniach, że kwota ta została wypłacona tytułem alimentów na rzecz dzieci, co znajduje swoje potwierdzenie w wyroku Sądu Rejonowego w P. – Wydział III Rodzinny i Nieletnich z [..] marca 2017 r., sygn. akt [..], wskazanego w uzasadnieniu decyzji organu odwoławczego. W konsekwencji powyższego wspomniana kwota alimentów nie stanowiła dochodu skarżącej i nie powinna być uwzględniana do badania kryterium dochodowego uprawniającego ją do korzystania ze świadczeń pomocy społecznej.

W świetle powyższych wywodów zdaniem Naczelnego Sądu Administracyjnego oba zarzuty skargi kasacyjnej zasługiwały na uwzględnienie.

Na marginesie powyższego wyjaśnić należy, że Naczelny Sąd Administracyjny nie podziela stanowiska autor skargi kasacyjnej, który uzasadniając złożoną skargę kasacyjną, powołał się na brzmienie art. 10 ust. 1 u.p.s. i na tej podstawie wywiódł, że dochód z alimentów przyznanych na dzieci umieszczone w domu dziecka, jak ma to miejsce w rozpoznawanej sprawie, nie zalicza się do dochodu skarżącej. Zauważyć bowiem należy, że wspomniany przepis dotyczy ustalania prawa do zasiłków stałego i okresowego, tj. świadczeń nieobjętych złożonym wnioskiem. Z uwagi na zakresowe ograniczenie świadczeń objętych regulacją art. 10 ust. 1 u.p.s. postanowienia tego przepisu nie powinny przy tym na zasadzie analogii być przenoszone na pozostałe świadczenia finansowane ze środków pomocy społecznej.

Mając powyższe na uwadze, Naczelny Sąd Administracyjny, działając na podstawie art. 188 p.p.s.a., orzekł jak w sentencji, tj. uznając skargę kasacyjną za zasadną, uchylił zaskarżony wyrok, a przyjmując, że istota sprawy jest dostatecznie wyjaśniona, po rozpoznaniu skargi, na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. a p.p.s.a. w zw. z art. 8 ust. 1 pkt 1 i ust. 3 u.p.s oraz art. 135 p.p.s.a. uchylił zaskarżoną decyzję wraz z poprzedzającą ją decyzją Prezydenta Miasta [...] z 27 września 2022 r.

Ponownie rozpoznając sprawę, organy zobowiązane będą do uwzględnienia stanowiska Naczelnego Sądu Administracyjnego w przedmiocie zaliczenia alimentów na dzieci skarżącej do jej dochodu.

O kosztach postępowania orzeczono na podstawie art. 203 pkt 1 p.p.s.a. w zw. z § 23 ust. 1 pkt 2 lit. b rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 14 maja 2024 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa albo jednostki samorządu terytorialnego kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (Dz.U. z 2024 r. poz. 763).