Wyrok z dnia 2024-10-30 sygn. II CSKP 1939/22

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt II CSKP 1939/22

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 października 2024 r.

Usunięcie z klauzuli przeliczeniowej, zawartej w umowie kredytu indeksowanego kursem CHF, postanowienia dotyczącego ustalanej arbitralnie przez bank marży banku i pozostawienie w umowie mechanizmu przeliczenia CHF na PLN i odwrotnie w oparciu o kursy średnie NBP, do których umowa odsyła, nie prowadzą do istotnej zmiany umowy powodującej jej nieważność.

Sąd Najwyższy w Izbie Cywilnej w składzie:

Prezes SN Joanna Misztal-Konecka (przewodniczący)
‎SSN Agnieszka Jurkowska-Chocyk
‎SSN Krzysztof Wesołowski (sprawozdawca)

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym 30 października 2024 r. w Warszawie ‎skargi kasacyjnej Banku spółki akcyjnej w G. ‎od wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku ‎z 10 listopada 2021 r., I ACa 826/19, ‎w sprawie z powództwa M. B. i A. P. przeciwko Bankowi spółce akcyjnej w G.
‎o ustalenie i zapłatę,

uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu w Gdańsku, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Wyrokiem z 18 lipca 2019 r. Sąd Okręgowy w Gdańsku zasądził ‎od pozwanego Banku spółki akcyjnej w G. na rzecz powodów M. B. i A. P.-B. solidarnie 24 179,78 zł wraz z bliżej określonymi odsetkami (pkt. I), ustalił, że nie są wiążące dla powodów bliżej wskazane postanowienia umowy kredytu nr […], zawartej 26 lutego 2007 r. z Bank SA w G. (pkt. II), zobowiązał pozwanego, aby w terminie 14 dni od uprawomocnienia się wyroku przedstawił powodom rozliczenie spłat rat dokonanych przez powodów od kwietnia 2007 r. ‎do 15 lipca 2019 r. na poczet umowy kredytu z 26 lutego 2007 r., które to rozliczenie uwzględniać będzie treść pkt II wyroku (pkt. III), zobowiązał pozwanego, ‎aby w terminie 14 dni od uprawomocnienia się wyroku przedstawił powodom harmonogram dalszych, tj. wymagalnych po 15 lipca 2019 r. spłat rat kredytu udzielonego na podstawie umowy kredytu z 26 lutego 2007 r., który to harmonogram będzie uwzględniać treść pkt II wyroku (pkt. IV), oddalił powództwo w pozostałym zakresie (pkt V) oraz orzekł o kosztach procesu (pkt. VI – VIII).

Wyrokiem z 10 listopada 2021 r. Sąd Apelacyjny w Gdańsku zmienił wyrok Sądu Okręgowego w punktach I i V w ten sposób, że ustalił, iż wskazana umowa kredytu jest nieważna, zasądził od pozwanego na rzecz powodów solidarnie 175 321,24 zł z bliżej określonymi odsetkami i 14 791,67 CHF z bliżej określonymi odsetkami, w punktach II, III i IV w ten sposób, że je uchylił i w tym zakresie umorzył postępowanie w sprawie, w punktach VI – VIII w ten sposób, że zmienił rozstrzygnięcie dotyczące kosztów postępowania, a także oddalił apelację pozwanego i orzekł o kosztach postępowania apelacyjnego.

Ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd Okręgowy, niezbędne ‎do rozpatrzenia skargi kasacyjnej, były następujące:

W dniu 26 lutego 2007 r. powodowie zawarli z poprzednikiem prawnym pozwanego Bankiem S.A. umowę kredytu hipotecznego w kwocie 345 771 zł, indeksowanego kursem CHF. Zgodnie z tą umową, kwota w złotych polskich była przeliczana na CHF według kursu kupna waluty podanego w tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez bank, obowiązującego w dniu dokonania wypłaty kredytu. Rozliczenie każdej wpłaty dokonanej przez kredytobiorcę następowało według kursu sprzedaży CHF, podanego w tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez bank w dniu wpływu środków do banku. W umowie ustalono, m.in. że kursy kupna określa się jako średnie kursy złotego do danych walut, ogłoszone w tabeli kursów średnich NBP minus marża kupna, a kursy sprzedaży określa się jako średnie kursy złotego do danych walut, ogłoszone w tabeli kursów średnich NBP plus marża sprzedaży.

Zawarcie przedmiotowej umowy zostało poprzedzone złożeniem przez powodów wniosku o udzielenie kredytu hipotecznego, w którym powodowie wnieśli o wypłatę kwoty kredytu w polskiej walucie. We wniosku kredytowym wskazali jednocześnie, że wnioskują o kredyt w udzielony w PLN indeksowany kursem CHF. W momencie składania wniosku mieli możliwość zawarcia umowy kredytowej w polskiej walucie, ewentualnie kredytu indeksowanego do innej waluty - ‎CHF, USD lub EURO. Przed zawarciem umowy przedstawiono powodom symulację rat kredytu w przypadku zawarcia umowy kredytu w PLN oraz umowy, w której kwota kredytu powiązana jest z CHF, EURO i USD. Z zestawienia wynikało, że kredyt indeksowany do CHF jest tańszy w stosunku do kredytu w PLN z uwagi na niższe oprocentowanie. Powodom przedstawiono także ofertę kredytu hipotecznego ‎w polskiej walucie. Poinformowano ich także o ryzykach związanych z zaciągnięciem kredytu w walucie obcej oraz o tym, że kurs kupna i sprzedaży ustala bank. Ostatecznie powodowie podjęli decyzję o zawarciu umowy kredytu z zamieszczonym w niej mechanizmem indeksacji. Zdecydowali się na zaciągnięcie tego typu kredytu z uwagi na to, że było go łatwiej uzyskać i był on tańszy, tj. wiązał się z mniejszymi ratami. Powodowie nie mieli zdolności kredytowej do otrzymania kredytu w CHF.

Powodów nie informowano, w jaki sposób obliczany jest kurs waluty, dlaczego stosowane były kursy kupna oraz kursy sprzedaży. Nie mieli wpływu na sposób ustalania kursów walutowych przez pozwanego. Wiedzieli natomiast, że wysokość rat uzależniona jest od kursu CHF względem PLN oraz że będą stosowane kursy kupna i sprzedaży. Powodowie otrzymali do podpisania gotowy wzorzec umowy, ‎nie mieli możliwości negocjowania poszczególnych postanowień umowy, pomijając kwotę kredytu oraz marżę banku. Powodowie otrzymywali od pozwanego harmonogramy spłat, w których raty oraz saldo zadłużenia podane były w CHF.

Stosowane przez pozwanego kursy kupna i sprzedaży waluty CHF obliczane były przez dodanie do średniego kursu NBP (wyrażonego w tabeli A) marży odpowiednio kupna i sprzedaży. Marże ustalane były w oparciu o kursy CHF, notowane przez pięć innych banków – głównych uczestników obrotu walutowego: PKO SA, PKO BP, Bank Millenium, Citibank i BZ WBK. Od kursów tych banków odejmowany był kurs średni NBP, obliczano następnie średnią z tych pięciu kwot i uzyskana kwota była podstawą ustalenia marży.

Pismem z 6 lutego 2017 r. powodowie złożyli pozwanemu oświadczenie o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia woli w przedmiocie zawarcia umowy kredytu z 26 lutego 2007 r., jako złożonego pod wpływem błędu ‎co do całkowitego kosztu kredytu oraz wysokości dodatkowego wynagrodzenia należnego bankowi z tytułu stosowania podwójnych klauzul indeksacyjnych. Powodowie utrzymywali ponadto, że zostali podstępnie wprowadzeni w błąd przez pozwanego. Wskazując na powyższe, wezwali pozwanego do zwrotu w terminie ‎7 dni uiszczonych przez nich rat kredytowych w kwotach 175 321,24 zł oraz ‎14 791,57 CHF. W odpowiedzi pozwany zakwestionował skuteczność oświadczenia o odstąpieniu od umowy kredytu.

W okresie od kwietnia 2007 r. do 3 stycznia 2017 r. powodowie wpłacili ‎na poczet umowy kredytu 175 321,24 zł oraz 14 791,57 CHF, co według kursu średniego NBP stanowi kwotę 58 614,23 zł, tj. łącznie 233 935,47 zł.

W oparciu o tak poczynione ustalenia faktyczne Sąd Okręgowy uznał, ‎że powództwo zasługiwało na uwzględnienie jedynie w części. Sąd pierwszej instancji przyjął, że zawarta przez strony umowa kredytu jest umową ważną i zawartą zgodnie z obowiązującymi przepisami. Zdaniem tego Sądu, trudno również uznać ‎tę umowę za sprzeczną z istotą (naturą) zobowiązania. W ocenie Sądu Okręgowego, nie ma też podstaw do stosowania w sprawie przepisów o błędzie.

Sąd pierwszej instancji przyjął jednak, że postanowienia umowne regulujące mechanizm indeksacji nie określały precyzyjnie rzeczywistej wysokości świadczeń kredytobiorców, w sposób możliwy do ustalenia w oparciu o czynniki obiektywne, niezależne od kredytodawcy. Zdaniem Sądu nie wskazano precyzyjnie, na podstawie jakich kryteriów bank ustala kurs wymiany waluty obcej, zarówno w momencie uruchomienia kredytu, jak i spłaty poszczególnych rat. W konsekwencji, przedmiotowa umowa w tym zakresie nie była jednoznacznie określona w rozumieniu art. 385¹ § 1 k.c. W zakresie, w jakim umowa przewidywała mechanizm indeksacji oraz sposób ustalania kursu waluty, nie była negocjowana indywidualnie z powodami. Była tworzona w oparciu o stały formularz stosowany w identycznej postaci w odniesieniu do każdego kredytobiorcy.

Zdaniem Sądu pierwszej instancji, sam mechanizm indeksacji nie stanowi instrumentu kształtującego obowiązki kredytobiorców sprzecznie z dobrymi obyczajami, ani też nie narusza w sposób rażący interesów powodów. Odmiennie natomiast Sąd ten ocenił postanowienia umowy w zakresie ustalania przez pozwanego kursów sprzedaży i kupna CHF, do której indeksowany był kredyt. Przedmiotowe postanowienia odnosiły się bowiem w tym zakresie do średniego kursu NBP, korygowanego o marżę kupna albo marżę sprzedaży. W ocenie Sądu Okręgowego, przyczyną uznania za niedopuszczalne postanowień przeliczeniowych jest niedookreślenie marży kupna (sprzedaży), korygującej kurs średni wyznaczony przez Narodowy Bank Polski.

Zdaniem Sądu pierwszej instancji należne pozwanemu raty, a także ilość CHF, do której indeksowano kredyt zaciągnięty w PLN w momencie zawarcia umowy, ustalić należy w oparciu o wskaźnik obiektywny, niezależny od woli i wpływu żadnej ze stron. Biorąc pod uwagę postanowienia umowy, wskaźnikiem tym może być kurs średni Narodowego Banku Polskiego. Według tego Sądu, podstawowym argumentem przemawiającym za przyjęciem średniego kursu NBP są postanowienia umowy łączącej strony, gdzie w jej § 17 kursy kupna i sprzedaży określono poprzez modyfikację właśnie kursu średniego NBP. Ponadto za wskazaniem kursu średniego NBP, jako właściwego do ustalania wysokości poszczególnych rat wyrażonych w PLN, przemawiać może też art. 358 § 2 k.c.

Sąd Okręgowy uznał pominięcie marży za dopuszczalne, a jednocześnie stanowiące najmniejszą, aczkolwiek niezbędną, ingerencję w umowę łączącą strony. Skoro umowa przewiduje indeksację, to musi być miernik, według którego określona będzie wartość waluty. Zdaniem tego Sądu uznanie całego § 17 umowy za klauzulę abuzywną w istocie wypaczyłoby sens i konstrukcję umowy.

W konsekwencji Sąd pierwszej instancji ustalił, że powodowie przy założeniu, że pominięte zostaną abuzywne przepisy pozwalające na korektę kursu średniego NBP o marże kupna lub sprzedaży, zobowiązani byli do zapłaty 209 756,19 zł. Odejmując następnie tę kwotę od kwoty faktycznie przez powodów wpłaconej, ‎tj. 233 935,97 zł ustalił, iż pozwany bezpodstawnie pobrał 24 179,78 zł i taką kwotę zasądził na rzecz powodów.

Apelacje od wyroku Sądu pierwszej instancji wywiodły obie strony.

Powodowie zaskarżyli wyrok w punkcie II, w zakresie utrzymującym postanowienia umowy kredytu w mocy na skutek odwołania się do kursu średniego NBP, w punkcie V oddalającym powództwo o ustalenie nieważności umowy kredytu, ewentualnie o uznanie uchylenia się powodów od skutków oświadczenia woli ‎za skuteczne oraz roszczenia o zapłatę ponad zasądzone 24 179,78 PLN, a także w punktach VI-VIII rozstrzygających o kosztach postępowania.

Pozwany zaskarżył wyrok Sądu Okręgowego w punkcie I, w zakresie uwzględniającym powództwo o zapłatę ponad 12 135,78 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie, w punktach II, III i IV oraz w części rozstrzygającej o kosztach procesu.

Sąd Apelacyjny uznał, że apelacja powodów jest zasadna, choć nie wszystkie podniesione w jej ramach zarzuty są trafne, natomiast apelacja pozwanego jest pozbawiona usprawiedliwionych podstaw w całości.

Sąd Apelacyjny podzielił i przyjął za swoje wszystkie istotne ‎dla rozstrzygnięcia ustalenia Sądu Okręgowego, natomiast dokonał odmiennej ‎niż Sąd pierwszej instancji oceny prawnej roszczeń dochodzonych przez powodów.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, nie istnieją podstawy normatywne umożliwiające dalsze utrzymanie w mocy postanowień umowy kredytu ‎z 26 lutego 2007 r. na skutek usunięcia elementu postanowień indeksacyjnych, odnoszących się do marży banku. Sąd drugiej instancji jako wątpliwe uznał założenie, że § 17 umowy kredytu odnoszący się do marży banku stanowi odrębne zobowiązanie umowne. Jego zdaniem zwroty „marża kupna” i „marża sprzedaży” samodzielnie nie stanowią autonomicznych zobowiązań podlegających badaniu ‎pod kątem ich abuzywności. Usunięcie części niedowolnych warunków w postaci marż banku spowodowałoby, zdaniem tego Sądu, zmianę istoty tych warunków. ‎Ich wyłączne pominięcie sprawi, że klauzule przeliczeniowe w wersji zamieszczonej w treści umowy stracą całkowicie swój dotychczasowy sens i znaczenie. Zdaniem Sądu Apelacyjnego rozwiązanie przyjęte przez Sąd pierwszej instancji powoduje, ‎że nie jest osiągnięty tzw. efekt zniechęcający.

Sąd Apelacyjny doszedł do przekonania, że nie jest możliwe dalsze obowiązywanie umowy po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków. Po pierwsze, nadal nie istnieje przyjęty przez strony miernik służący przeliczeniu kwoty kredytu wypłaconej w PLN na CHF, a w konsekwencji nie ma obiektywnego wskaźnika wyznaczającego wysokość rat kapitałowo-odsetkowych podlegających spłacie. ‎Po drugie, nie jest możliwe uznanie, że po wyeliminowaniu klauzul abuzywnych, umowa może dalej obowiązywać, jako umowa kredytu zawarta w złotych polskich. Taka konwersja umowy wypaczyłaby całkowicie jej istotę i ekonomiczny aspekt udzielonego kredytu. Po trzecie, w polskim systemie prawnym nie ma przepisu ogólnego oraz dyspozytywnego, który za zgodą stron dawałby możliwość zastąpienia nieuczciwych postanowień umownych i jednocześnie przywracałby rzeczywistą równowagę stron w stosunku umownym. Po czwarte, po wyeliminowaniu klauzul zakwestionowanych przez kredytobiorców dochodzi nie tylko do zniesienia mechanizmu indeksacji oraz różnic kursów walutowych, ale również – pośrednio – do zaniknięcia ryzyka kursowego, które jest bezpośrednio związane z indeksacją przedmiotowego kredytu do CHF. Stąd też, zdaniem Sądu Apelacyjnego, uznanie, że postanowienia § 1 ust. 1, § 7 ust. 2, § 10 ust. 6 oraz § 17 umowy mają abuzywny charakter, prowadzi w konsekwencji do upadku całej umowy kredytu ‎z 26 lutego 2007 r.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, w tej sytuacji zarzuty apelacyjne pozwanego ‎nie miały uzasadnionych podstaw. Oparte zostały na założeniu o częściowej bezskuteczności klauzul indeksacyjnych w zakresie odnoszącym się do marży banku.

Zdaniem Sądu odwoławczego, powodowie zasadnie zakwestionowali ustalenie, według którego przed podpisaniem umowy kredytu został im przekazany formularz umowy dający możliwość wcześniejszego zapoznania ‎się z jej postanowieniami. To ustalenie Sądu pierwszej instancji Sąd Apelacyjny uznał jest dowolne. Zdaniem tego Sądu również nie można przyjąć, aby pozwany wykonał wobec powodów w sposób prawidłowy obowiązek informacyjny związany z ryzykiem walutowym, jakie niesie za sobą umowa kredytu z 26 lutego 2007 r. Nie jest bowiem wystarczające wskazanie w umowie, że ryzyko związane ze zmianą kursu waluty ponosi kredytobiorca oraz odebranie od powodów oświadczenia o standardowej treści, że zostali poinformowani o ponoszeniu ryzyka wynikającego ze zmiany kursu waluty oraz że przyjęli do wiadomości i akceptują to ryzyko. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, pozwany powinien zwrócić uwagę powodom jako konsumentom ‎na ryzyko związane z możliwymi trudnościami w spłacie kredytu w sytuacji zmiany wysokości kursu waluty obcej. Tymczasem zamiast pomóc im oszacować rzeczywiste konsekwencje ekonomiczne umowy kredytu indeksowanego do CHF, a w szczególności koszty jego obsługi finansowej, zapewniono powodów, ‎że CHF jest najbardziej stabilną walutą, a jej wysokość, jeśli się zmieni, to niewiele. W ocenie Sądu Apelacyjnego nie przedstawiono powodom czytelnych i rzetelnych informacji dotyczących tego, jak zmieni się wysokość ich zobowiązania w sytuacji zmiany kursu CHF. Bank nie przedstawił powodom żadnej symulacji tego, ‎w jaki sposób może kształtować się wysokość ich zobowiązania w przeliczeniu ‎na złotówki w zależności od wysokości kursu CHF. Nie sposób uznać, aby został ‎w niniejszej sprawie spełniony wymóg wyrażenia warunku umownego prostym ‎i zrozumiałym językiem.

Sąd Apelacyjny zwrócił także uwagę na okoliczność, że choć obie strony ponoszą ryzyko kursowe, jednak ryzyko ponoszone przez skarżącego jest ograniczone, podczas gdy ryzyko ponoszone przez powodów takie już nie jest. Zdaniem Sądu odwoławczego nie ma przy tym znaczenia, że ewentualnie również i pozwany nie był w stanie przewidzieć znacznego wzrostu kursu CHF. Nierówność informacyjna stron, a w szczególności sytuacja, w której konsument zostaje wystawiony na nieograniczone ryzyko kursowe prowadzi do naruszenia równorzędności stron umowy przez nierównomierne rozłożenie uprawnień i obowiązków między partnerami stosunku obligacyjnego i jest ‎nie do zaakceptowania w świetle art. 385⊃1; k.c.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, w związku z wystąpieniem braku możliwości dalszego utrzymania w mocy umowy kredytu należy mówić o nienależnym świadczeniu powodów. Nie można również przyjąć, że nie doszło do zubożenia powodów, gdyż nie zwrócili jeszcze bankowi udostępnionego im kapitału kredytu, a dokonywane przez nich spłaty były bez zastrzeżenia zwrotu. W art. 410 § 1 k.c. ustawodawca przesądził, że samo spełnienie świadczenia nienależnego jest źródłem roszczenia zwrotnego, przysługującego zubożonemu i nie ma potrzeby ustalania, ‎czy i w jakim zakresie spełnione świadczenie wzbogaciło accipiensa ‎ani czy na skutek tego świadczenia majątek solvensa uległ zmniejszeniu. Odmienne stanowisko w tej kwestii jest sprzeczne z panującą niepodzielnie w doktrynie, ‎a obecnie również i w orzecznictwie, teorią dwóch kondycji.

Nie można również przyjąć, że spełniając świadczenia wynikające z umowy kredytu, powodowie wiedzieli, że nie są do ich wykonania zobowiązani. Klauzula abuzywna nie wywołuje skutków od początku (ab initio) i to z mocy samego prawa (ipso iure). Prostemu odwołaniu do sankcji nieważności stoi na przeszkodzie przyjmowana w orzecznictwie TSUE reguła, że konsument świadomy niedozwolonego charakteru postanowienia może udzielić zgody na to postanowienie. Należy zatem przyjąć, że powodowie, wykonując umowę, nie mieli świadomości braku podstawy prawnej spełnianych świadczeń. Dopiero bowiem w trakcie postępowania sądowego została przesądzona jednoznacznie kwestia braku związania stron umową kredytu z 26 lutego 2007 r.

Skargę kasacyjną od wyroku Sądu Apelacyjnego wniósł pozwany, który zarzucił naruszenie:

- art. 233 w zw. z art. 327¹ § 1 pkt. 1 i 2 w zw. art. 391 § 1 oraz 378 § 1, ‎art. 381 i 382 k.p.c. polegające na zmianie przez Sąd Apelacyjny ustaleń faktycznych Sądu Okręgowego co do poinformowania powodów o ryzyku walutowym;

- art. 385¹ § 1 w zw. z art. 65 § 1 i § 2 k.c. w zw. z art. 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13 z dnia 5 kwietnia 1993 roku w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich ("dyrektywa 93/13") oraz § 17 umowy kredytu przez ich błędną wykładnię, polegającą na przyjęciu, że nie zawiera on odrębnych obowiązków umownych, które mogą być przedmiotem indywidualnej oceny pod kątem ‎ich potencjalnie abuzywnego charakteru;

- art. 385¹ § 1, art. 65 § 1 i § 2 k.c. w zw. z § 17 umowy oraz art. 1 ustawy ‎z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy - Prawo bankowe, art. 7 ust. 1 dyrektywy ‎nr 93/13 przez ich błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że wyeliminowanie ‎z umowy jedynie obowiązku zapłaty marży na rzecz Banku podważyłoby tzw. efekt mrożący (odstraszający);

- art. 65 § 1 i § 2 w zw. z art. 385¹ § 1 k.c. w zw. z art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 oraz § 17 umowy przez ich błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, ‎że wyeliminowanie z umowy jedynie obowiązku zapłaty marży na rzecz banku powodowałoby zmianę istoty umowy;

- art. 385¹ § 1 i § 2 k.c. w zw. z art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 przez ‎ich niewłaściwe zastosowanie i w efekcie uznanie za bezskuteczne wobec powoda wszystkich postanowień umowy regulujących indeksację kursem CHF kwoty kredytu udzielonego powodowi, tj. § 1 ust. 1, § 7 ust. 2, § 10 ust. 6 oraz § 17 umowy;

- art. 385¹ § 1 i § 2 k.c. w zw. z art. 69 ust. 1 i 2 ustawy pr.bank. ‎(w brzmieniu sprzed nowelizacji dokonanej ustawą z 29 lipca 2011 r.) ‎w zw. z art. 3 ust. 1 i art. 4 ust. 1, ust. 2 i art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13, polegające ‎na ich błędnej wykładni oraz art. 111 ust. 1 pkt. 4 pr.bank. przez jego niezastosowanie, a w konsekwencji niewłaściwe zastosowanie art. 385¹ § 1 k.c. przez błędne przyjęcie, że postanowienia umowy kredytu ‎(§ 1 ust. 1 i § 17 i zw. z nim § 7 ust. 2 i § 10 ust. 6) kształtują prawa i obowiązki powoda w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, naruszając jego interesy ‎i to w sposób rażący;

- art. 65 § 1 i § 2 oraz art. 385 § 2 k.c. polegające na ich niezastosowaniu;

- art. 385¹ § 2 k.c. w zw. art. 69 ust. 1 i 2 pr.bank. ‎(w brzmieniu sprzed nowelizacji dokonanej ustawą z dnia 29 lipca 2011 r.), polegające na jego błędnej wykładni;

- art. 69 ust. 3 pr.bank., art. 56 oraz art. 354 § 1 k.c. przez ich niezastosowanie oraz art. 69 ust. 2 pkt 4a pr.bank. i art. 58 § 1 i § 3 k.c. przez ich błędne zastosowanie w zw. z art. 4 ust. 2 i art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13, polegające na zaniechaniu dokonania wykładni oświadczeń woli stron i błędnym przyjęciu przez Sąd, ‎że postanowienia dotyczące tabeli kursów walut stanowią element przedmiotowo istotny umowy kredytu i essentialia negotii umowy, umowa kredytu dotyczy kredytu udzielonego w PLN i taki też był zgodny zamiar stron, bez postanowień dotyczących sposobu ustalania tabeli kursów walut nie istnieje możliwość wykonania umowy kredytu;

- art. 358 § 2 w zw. z art. 3 i art. 385¹ § 2 k.c. w zw. z art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 przez ich niezastosowanie oraz art. 385² k.c. przez jego zastosowanie, a także art. 58 § 1 k.c. przez jego zastosowanie i nieuzupełnienie luki powstałej wskutek uznania postanowień § 17 Umowy Kredytu za abuzywne za pomocą przepisów dyspozytywnych (art. 358 § 2 k.c.), a także nieuzupełnienie luki za pomocą: wskaźnika o charakterze dyspozytywnym, jakim jest kurs średni NBP, innych przepisów, na które strony wyrażą zgodę tj. kursu średniego NBP na podstawie zgody powoda na zastosowanie art. 358 § 2 k.c. wyrażonej w § 19 ust. 5 umowy kredytu - a w konsekwencji błędne przyjęcie, że skutkiem abuzywności jest nieważność całej umowy;

- art. 58 § 1 i § 3 k.c. polegające na jego błędnym zastosowaniu oraz ‎z art. 385¹ § 1 i 2 k.c. i art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 polegające na jego błędnej wykładni i błędnym przyjęciu, że skutkiem abuzywności postanowień dotyczących tabeli kursów walut może być nieważność całej umowy kredytu;

- art. 385¹ § 1 i 2 k.c. oraz art. 4 w zw. z art. 1 pkt. 1) lit. a) i b) ustawy antyspreadowej w zw. z art. 385² k.c., polegające na ich błędnej wykładni oraz ‎art. 316 § 1 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. przez ich niezastosowanie i nieuwzględnienie stanu wprowadzonego ustawą antyspreadową przy ocenie celowości stosowania przez Sąd sankcji nieważności dla zachęcenia banków do umieszczania w umowach kredytu postanowień dotyczących kursów walut;

- art. 410 § 1 i § 2 w zw. z art. 405 k.c., polegające na ich błędnym zastosowaniu oraz art. 411 pkt. 2 i 4 k.c. przez ich niezastosowanie i błędne przyjęcie, że świadczenia spełnione przez powoda na rzecz banku stanowiły świadczenie nienależne;

- art. 382 i art. 378 § 1 oraz art. 245, art. 231 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. przez faktyczne pominięcie przy ocenie wypełnienia przez bank obowiązków informacyjnych, zaistnienia przesłanek abuzywności z art. 385¹ k.c., części materiału dowodowego zebranego w postępowaniu przed Sądem pierwszej instancji (dokumentów) i zaniechania zastosowania instytucji domniemania faktycznego przy czynieniu ustaleń faktycznych – oraz w konsekwencji naruszenie ‎art. 386 § 1 i art. 385 k.p.c., poprzez błędne uwzględnienie apelacji powoda i zmianę wyroku Sądu pierwszej instancji przy jednoczesnym oddaleniu apelacji pozwanego.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Skarga kasacyjna pozwanego okazała się skuteczna, choć nie wszystkie zawarte w niej zarzuty są zasadne.

Bezpodstawne są zarzuty naruszenia przepisów postępowania. Obrazy art. 233 w zw. z art. 327¹ § 1 pkt. 1 i 2 w zw. art. 391 § 1 oraz 378 § 1 k.p.c., ‎art. 381 i 382 k.p.c. skarżący dopatruje się w zmianie przez Sąd Apelacyjny ustaleń faktycznych Sądu Okręgowego co do poinformowania powoda o ryzyku walutowym, „bez zmiany oceny dowodów i jej uzasadnienia, a przy jednoczesnym zaaprobowaniu ustaleń faktycznych Sądu Okręgowego w początkowej części uzasadnienia zaskarżonego wyroku”. Z kolei uzasadnieniem zarzutu naruszenia art. 382 ‎i art. 378 § 1 k.p.c. oraz art. 245, art. 231 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c., a w konsekwencji naruszenia art. 386 § 1 i 385 k.p.c. jest pominięcie przy ocenie wypełnienia przez bank obowiązków informacyjnych oraz zaistnienia przesłanek abuzywności ‎z art. 385¹ k.c., części materiału dowodowego zebranego w postępowaniu przed Sądem pierwszej instancji (dokumentów) i zaniechania zastosowania instytucji domniemania faktycznego przy czynieniu ustaleń faktycznych – oraz w konsekwencji błędne uwzględnienie apelacji powoda i zmianę wyroku Sądu pierwszej instancji ‎przy jednoczesnym oddaleniu apelacji pozwanego.

Zarzuty te w istocie zmierzają do niedopuszczalnej na etapie postępowania kasacyjnego polemiki z oceną zebranych dowodów i dokonanymi przez ‎Sąd Apelacyjny ustaleniami faktycznymi. Zawarty w art. 398³ § 3 k.p.c. zakaz oparcia skargi kasacyjnej na zarzutach dotyczących ustalenia faktów lub oceny dowodów oraz związanie Sądu Najwyższego ustaleniami faktycznymi stanowiącymi podstawę zaskarżonego orzeczenia (art. 398¹³ § 2 k.p.c.) oznacza niedopuszczalność powoływania się przez skarżącego na wadliwość wyroku sądu drugiej instancji, polegającą na ustaleniu faktów lub niewłaściwie przeprowadzonej ocenie dowodów (art. 398³ § 3 k.p.c.). W związku z tym, Sąd Najwyższy nie ma kognicji w tej materii.

Niezależnie od tego należy zauważyć, że Sąd Apelacyjny miał prawo dokonać odmiennej oceny dowodów zgromadzonych przez Sąd Okręgowy i inaczej ocenić kwestię pouczenia powodów o ryzyku walutowym, stwierdzając, że nie było ‎ono wystarczające. Obowiązek orzekania z uwzględnieniem materiału dowodowego zgromadzonego przed sądem pierwszej instancji nie jest równoznaczny z faktem bezkrytycznego przyjęcia przez sąd odwoławczy wypływających z niego ustaleń. Przeciwnie, sąd rozpoznający apelację ma obowiązek powtórnej oceny całości sprawy (zob. postanowienie SN z 20 marca 2024 r., I CSK 342/24). Okoliczność, ‎że na wstępie swoich rozważań Sąd Apelacyjny uznał, co do zasady, za własne ustalenia Sądu Okręgowego pozostaje tu bez znaczenia. Zresztą już Sąd Okręgowy wskazał, że powodów nie informowano, w jaki sposób obliczany jest kurs waluty, dlaczego stosowane były kursy kupna oraz kursy sprzedaży oraz że nie mieli wpływu na sposób ustalania kursów walutowych przez pozwanego. Ocena Sądu Apelacyjnego nie różni się zatem od oceny Sądu Okręgowego. Jest jednak w stosunku do tej pierwszej pogłębiona.

Jeśli chodzi o zarzuty naruszenia prawa materialnego, podzielić je należy ‎na dwie grupy. Pierwsza z nich obejmuje zarzuty kwestionujące stanowisko Sądu Apelacyjnego, zgodnie z którym występuje abuzywność całego postanowienia ‎§ 17 umowy kredytu, powodująca nieważność (upadek) całej umowy kredytu. Druga grupa zarzutów sprowadza się do kwestionowania stanowiska Sądu Apelacyjnego co do charakteru postanowień dotyczących tabeli kursów walut oraz możliwości dokonywania ocen tych postanowień pod katem abuzywności, charakteru samej umowy kredytu jako umowy złotowej, możliwości zastąpienia klauzul przeliczeniowych innymi postanowieniami, znaczenia zmian wprowadzonych ‎tzw. ustawą antyspreadową.

Zasadne, decydujące o uchyleniu wyroku Sądu Apelacyjnego i przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania, są zarzuty naruszenia przepisów prawa materialnego z pierwszej grupy, tj. wskazujące na niewłaściwą ocenę przez ‎Sąd Apelacyjny klauzul waloryzacyjnych zawierających kryterium średniego kursu NBP oraz marży banku. Klauzule takie były już przedmiotem orzecznictwa Sądu Najwyższego (zob. wyroki: z 1 czerwca 2022 r., II CSKP 364/22, OSNC-ZD 2022, nr 4, poz. 51; z 20 czerwca 2023 r., II CSKP 1476/22 i z 22 lutego 2024 r., ‎II CSKP 11/23). Przyjęto w nim, że postanowienie umowne dotyczące marży banku w odniesieniu do ustalania kursu CHF ma charakter samodzielny, co pozwala ‎na eliminację jedynie tego fragmentu jednostki redakcyjnej umowy, który odnosi ‎się do modyfikacji średniego kursu NBP taką marżą ‎(zob. też wyrok SN z 5 czerwca 2024 r., II CSKP 1468/22).

Za takim rozumowaniem przemawia w szczególności argument, zgodnie z którym o zakwalifikowaniu danego postanowienia jako abuzywnego nie może rozstrzygać podział umowy na jednostki redakcyjne. W takim przypadku strony mogłyby bowiem wpływać na abuzywność postanowień umowy, nie zmieniając ‎ich treści, tj. przyjętych praw i obowiązków, ale wyłącznie odpowiednio dzieląc ‎lub łącząc te postanowienia w odpowiednie fragmenty (zdania, punkty, paragrafy itp.). W konsekwencji należy przyjąć, że niedozwolony charakter przypisać można takiemu fragmentowi umowy, który wyraża odrębną treść normatywną. Pogląd ‎ten został wyrażony w orzecznictwie w odniesieniu do postanowienia, w którym przewidziano powiększenie ceny o podatek od towarów i usług ‎(wyroki SN z: 27 lutego 2004 r., V CK 293/03, OSNC 2005, nr 3, poz. 51; ‎z 8 czerwca 2017 r., V CSK 563/16). Podobnie, jako samodzielny, ocenić należy fragment zdania umowy kredytu ocenianej w rozpoznawanej sprawie, w którym przewidziano podwyższenie albo obniżenie średniego kursu waluty NBP o marżę banku.

Należy zauważyć, że po wyeliminowaniu ze spornej umowy kredytu postanowień dotyczących marży banku nadal możliwe jest ustalenie świadczeń stron. Podstawę obliczenia ich wysokości stanowi kurs średni NBP, gdyż postanowieniom umowy w tym zakresie nie można przypisać cechy abuzywności. Przyjęcie bezskuteczności postanowień dotyczących wyłącznie marży powoduje, ‎że umowa nadal zawiera postanowienia określające wysokość świadczenia, mechanizm waloryzacji oraz kurs CHF, pozwalający na określenie sposobu dokonania waloryzacji. Są to elementy wystarczające dla uznania umowy
‎za obowiązującą, przez co nie ma podstaw do przyjęcia jej nieważności. Rozwiązanie to odpowiada nie tylko przepisom prawa, ale również celom dyrektywy 93/13, w której nie przewidziano bezwzględnej nieważności umów zawierających postanowienia niedozwolone, ale przeciwnie – jako zasadę przyjęto zachowanie umowy w mocy (zob. wyrok SN z 5 czerwca 2024 r, II CSKP 1468/22).

Stanowisko takie pozostaje w zgodzie z orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE). W wyroku z 29 kwietnia 2021 r. (w przedmiocie pytań prejudycjalnych zadanych przez Sąd Okręgowy w Gdańsku w sprawie przeciwko Bankowi BPH S.A. C-19/20)) TSUE dokonał analizy pojęcia nieuczciwych warunków w umowach z konsumentami oraz ich skutków na gruncie umowy kredytu. Trybunał podkreślił, że dyrektywa 93/13 nie wymaga, ‎aby sąd krajowy wyłączył, oprócz warunku uznanego za nieuczciwy, warunki, które nie zostały za takie uznane, ponieważ celem zamierzonym przez tę dyrektywę jest ochrona konsumenta i przywrócenie równowagi pomiędzy stronami przez wyłączenie zastosowania warunków uznanych za nieuczciwe, przy jednoczesnym zachowaniu, co do zasady, ważności pozostałych warunków danej umowy [podobnie TSUE w wyroku z 7 sierpnia 2018 r. w sprawie Banco Santander SA przeciwko Mahamadou Dembie i Mercedes Godoy Bonet (C-96/16) oraz Rafael Ramón Escobedo Cortés przeciwko Banco de Sabadell SA (C-94/17), pkt 75 oraz powołane tam orzecznictwo]. W konkluzji w wyroku z 29 kwietnia 2021 r. TSUE uznał, że brak przeszkód, ‎by sąd krajowy usunął jedynie nieuczciwy element warunku umowy zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem, w wypadku gdy odstraszający cel tej dyrektywy jest realizowany przez krajowe przepisy ustawowe regulujące korzystanie z niego,
‎o ile element ten stanowi odrębne zobowiązanie umowne, które może ‎być przedmiotem indywidualnej kontroli pod kątem nieuczciwego charakteru.

Ingerencja w tym zakresie jest wystarczająca dla osiągnięcia celu w postaci postawienia konsumenta w takiej sytuacji faktycznej i prawnej, jak gdyby nieuczciwy warunek w umowie nie został zastrzeżony [podobne stanowisko uznające
‎za dopuszczalne unieważnienie w odniesieniu do odsetek za zwłokę jedynie powiększenia stopy odsetek zwykłych o określoną liczbę punktów procentowych zajął TSUE w wyroku z 7 sierpnia 2018 r. w sprawie Banco Santander SA przeciwko Mahamadou Dembie i Mercedes Godoy Bonet (C-96/16) oraz Rafael Ramón Escobedo Cortés przeciwko Banco de Sabadell SA (C-94/17), pkt 76-77].

Podzielić należy także stanowisko Sądu Najwyższego, zgodnie z którym sprzeczne z intencją ustawodawcy wyrażoną w art. 385¹ § 2 k.c. jest przyjęcie, ‎że każda modyfikacja umowy poprzez usunięcie postanowień abuzywnych prowadzi do nieważności albo bezskuteczności umowy w całości, choćby jej dalsze wykonywanie było możliwe (wyrok z 17 marca 2023 r., II CSKP 924/22). Zgodnie ‎z art. 385 § 2 k.c., jeżeli niedozwolone postanowienie umowne nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie. Podobnie stanowi art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13, w myśl którego nieuczciwe warunki w umowach zawieranych przez sprzedawców lub dostawców z konsumentami nie będą wiążące dla konsumenta, a umowa w pozostałej części będzie nadal obowiązywała strony, jeżeli jest to możliwe po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków. ‎(zob. też np. wyroki SN z 2 czerwca 2021 r., I CSKP 55/21 oraz z 1 czerwca 2022 r., II CSKP 364/2).

W orzecznictwie TSUE nie budzi wątpliwości, że możliwość utrzymania umowy w mocy musi zostać zweryfikowana przy zastosowaniu obiektywnego podejścia (wyrok TSUE z 3 października 2019 r. w sprawie C-260/18, ‎pkt 39 i przytoczone tam orzecznictwo), a zatem nie może wynikać wyłącznie z woli konsumenta lub jego kontrahenta. Konieczne jest w szczególności rozważenie, ‎czy po wyeliminowaniu abuzywnych postanowień odnoszących się do kursu walutowego możliwe jest ustalenie wysokości wzajemnych świadczeń stron, w tym kwoty kredytu i oprocentowania.

W realiach rozpoznawanej sprawy usunięcie wskazanego postanowienia odnoszącego się do marży banku oznacza, że w stosunkach pomiędzy pozwanym bankiem a kredytobiorcami wiążący powinien być kurs średni NBP. Skutkiem tego dalsze trwanie umowy łączącej pozwanego z powodami jest obiektywnie możliwe. Przyjęcie powyższego wniosku sprawia, że nie powinno ulegać wątpliwości, ‎iż po eliminacji postanowienia abuzywnego, przewidującego doliczenie lub odjęcie marży banku, umowa kredytowa zawarta pomiędzy poprzednikiem prawnym pozwanego, a powodami zawiera wszystkie elementy konieczne tego typu umowy ‎w rozumieniu art. 69 pr.bank. i może nadal funkcjonować, pozbawiając jedynie bank dodatkowych korzyści ekonomicznych.

Dodatkowo wskazać należy, że usunięcie niedozwolonego postanowienia umownego, to jest elementu „marży”, nie oznacza niedopuszczalnej w świetle dyrektywy zmiany nieuczciwego warunku, w szczególności zastąpienia niedozwolonego postanowienia umownego – innym postanowieniem. Strony bowiem same odwołały się w umowie do średniego kursu NBP. W konsekwencji nie dochodzi do wyeliminowania zniechęcającego skutku wywieranego na przedsiębiorców przez zwykły brak stosowania takich nieuczciwych warunków wobec konsumentów [wyrok TSUE z 26 marca 2019 r. w sprawie Abanca Corporación Bancaria SA przeciwko Albertowi Garcíi Salamance Santosowi (C- 0/17) oraz Bankia SA przeciwko Alfonsowi Antoniowi Lau Mendozie i Verónice Yulianie Rodríguez Ramírez (C- 79/17), pkt 54 i przytoczone tam orzecznictwo].

W tej sytuacji nie wchodzi w grę sankcja nieważności umowy, chyba ‎że doszłoby do stwierdzenia abuzywności innych jeszcze postanowień umowy w zakresie wykluczającym utrzymanie umowy w mocy. Zachodzi natomiast konieczność określenia, w jakiej wysokości kredytobiorcy spełnili swoje zobowiązanie i czy nie doszło do nadpłaty bezpodstawnie wzbogacającej pozwanego.

W związku z powyższym jako zasadny, uznać należy też zarzut naruszenia art. 410 § 1 i § 2 w zw. z art. 405 k.c. przez jego zastosowanie, ale tylko w odniesieniu do tej części świadczenia powodów, która przekracza kwotę spłaty kredytu, obliczoną przy uwzględnieniu średniego kursu NBP (bez zastosowania marży banku). Nadpłata spłaty kredytu wynikająca z zastosowania przez pozwanego (jego poprzednika prawnego) marż kupna/sprzedaży stanowi niewątpliwie nienależne świadczenie.

Pozostałe zarzuty skargi kasacyjnej, w świetle ukształtowanego orzecznictwa TSUE i Sądu Najwyższego, nie zasługują na uwzględnienie. Prawidłowa jest argumentacja Sądu Apelacyjnego co do tego, że postanowienie umowy kredytu zastrzegające dla banku prawo arbitralnego ustalania kursu waluty obcej sprzeczne jest z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumenta. Takie postanowienie bowiem przewiduje po stronie banku prawo do kształtowania sytuacji prawnej konsumenta przez określenie wysokości świadczenia, które kredytobiorca ma spełnić.

Bezpodstawne jest twierdzenie pozwanego, że klauzula indeksacyjna zawarta w umowie kredytu nie może być badana pod kątem abuzywności z powołaniem ‎się na abuzywność dotyczącą tabeli kursów. Odesłanie do tabel kursowych stanowi element mechanizmu indeksacji i jako takie nie może być oceniane w oderwaniu ‎od umowy kredytu. Obowiązek stosowania tabeli kursów nie upoważnia banków ‎do budowania ich w oparciu o niejednoznaczne i nieweryfikowalne przez konsumentów kryteria.

Niewątpliwie też, w świetle dominującego orzecznictwa, postanowienia umowy dotyczące indeksacji stanowią główne świadczenia stron, co nie oznacza, ‎że nie podlegają one badaniu pod kątem ich abuzywności. Zgodnie ‎z art. 385⊃1; § 1 k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy ‎(niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że postanowienia umowy kredytu, zarówno określające zasady przeliczenia kwoty udzielonego kredytu na złote przy wypłacie kredytu, ‎jak i spłacanych rat na walutę obcą, stanowią postanowienia określające świadczenia główne stron i jeżeli sformułowane są w sposób niejednoznaczny, pozwalając bankowi swobodnie kształtować kurs waluty obcej, to mają charakter niedozwolonych postanowień umownych w rozumieniu art. 385¹ § 1 k.c. ‎(m.in wyroki: z 22 stycznia 2016 r., I CSK 1049/14, OSNC 2016, nr 11, poz. 134; ‎z 1 marca 2017 r., IV CSK 285/16; z 24 października 2018 r., II CSK 632/17; z 13 grudnia 2018 r., V CSK 559/17; z 27 lutego 2019 r., II CSK 19/18; ‎z 4 kwietnia 2019 r., III CSK 159/17; z 9 maja 2019 r., I CSK 242/18; ‎z 29 października 2019 r., IV CSK 309/18, OSNC 2020, nr 7-8, poz. 64; ‎z 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18, OSNC-ZD 2021, nr B, poz. 20; ‎z 30 września 2020 r., I CSK 556/18; z 2 czerwca 2021 r., I CSKP 55/21; ‎z 27 lipca 2021 r., V CSKP 49/21; z 3 lutego 2022 r., II CSKP 415/22; ‎z 28 września 2022 r., II CSKP 412/22, OSNC-ZD 2022, nr 4, poz. 54, ‎i z 17 marca 2023 r., II CSKP 924/22).

Przenosząc powyższe na grunt rozpatrywanej skargi kasacyjnej, niewątpliwie postanowienia zawarte w umowie kredytu uprawniające bank do jednostronnego ustalania kursu walut przez odwołanie się do bliżej niesprecyzowanej w umowie marży są nietransparentne i obarczają kredytobiorcę nieprzewidywalnym ryzykiem. W konsekwencji postanowienia te mają charakter niedozwolonych postanowień umownych.

Należy też zaznaczyć, że samo wejście w życie ustawy antyspreadowej, którą w art. 69 pr.bank. dodano ustęp 3, nie wpłynęło na ocenę abuzywności postanowień umów kredytu zawartych wcześniej oraz konsekwencji prawnych wynikających
‎tej oceny (zob. wyroki SN: z 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18, OSNC-ZD 2021, ‎nr B, poz. 20; z 10 maja 2022 r., II CSKP 285/22 oraz z 28 października 2022 r., ‎II CSKP 894/22). Stworzyło jedynie podstawy do zmiany postanowień umowy
‎co do sposobu waloryzacji niespłaconych rat na przyszłość. Oceny abuzywności postanowienia umownego dokonuje się zaś według stanu z chwili zawarcia umowy, a nie następczo (zob. uchwała składu siedmiu sędziów SN z 20 czerwca 2018 r., III CZP 29/17, OSNC 2019, nr 1, poz. 2).

Mając na uwadze przedstawione okoliczności, Sąd Najwyższy na podstawie art. 398⊃1;⁵ § 1 k.p.c. uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.