Wyrok z dnia 2003-04-08 sygn. IV CKN 50/01

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt IV CKN 50/01

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 kwietnia 2003 r.

Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Teresa Bielska-Sobkowicz (przewodniczący)

SSN Irena Gromska-Szuster

SSN Tadeusz Żyznowski (sprawozdawca)

Protokolant Izabela Czapowska

w sprawie z powództwa K. P. przeciwko T. Ż., I. Ż. i J. Ż.

o zapłatę i ustalenie,

po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 8 kwietnia 2003 r., kasacji pozwanych I. i J. małż. Ż.

od wyroku Sądu Okręgowego w Białymstoku

z dnia 3 listopada 2000 r., sygn. akt II Ca 590/00,

uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi Okręgowemu w Białymstoku do ponownego jej rozpoznania oraz rozstrzygnięcia o kosztach procesu za instancję kasacyjną.

Uzasadnienie

Z bezspornych ustaleń faktycznych wynika, że w nocy z 17 na 18 maja 1997 r. małoletni pozwani K. C. i T. Ż. dokonali włamania do budynku Szkoły Podstawowej w J., w czasie którego powód K. P. został uderzony tępym narzędziem w głowę, w następstwie czego doznał rany tłuczonej głowy oraz wstrząśnienia mózgu. Sprawcą tych obrażeń był T. Ż., mający w chwili popełnienia tego czynu ukończone 13 lat. Sąd Rejonowy uwzględnił powództwo o zapłatę i ustalenie wobec pozwanego T. Ż.; oddalił powództwo wobec pozostałych pozwanych w tym także rodziców tego małoletniego pozwanego I. i J. Ż.

Uwzględniając apelację powoda K. P. Sąd Okręgowy przyjął, że za szkodę wyrządzoną zawinionym czynem małoletniego ponoszą również jego rodzice (art. 415 k.c.). Z powołaniem się na zebrany materiał dowodowy Sąd Okręgowy stwierdził, że rodzice małoletniego T. Ż. zaniedbywali obowiązku wynikające z władzy rodzicielskiej, a nadzór przez nich sprawowany był niewłaściwy. Istnieje – w ocenie tego Sądu – bezpośredni związek przyczynowo-skutkowy pomiędzy zaniedbaniami wychowawczymi ze strony rodziców, brakiem nadzoru z ich strony nad 14-letnim synem, a faktem popełnienia przez niego czynu w następstwie którego powód poniósł uszczerbek na zdrowiu.

Kasację złożyli pozwani I. i J. małż. Ż. Skarżący z powołaniem się na obie podstawy z art. 393¹ k.p.c. zarzucili, że zaskarżony wyrok zapadł w następstwie niewłaściwego zastosowania art. 415 k.c. przez przyjęcie odpowiedzialności skarżących za wynikłą szkodę oraz naruszenie art. 382 k.p.c. przez zaniechanie uwzględnienia całości zebranego materiału dowodowego i przesądzenie o winie rodziców nad ich synem T. Ż.

Wskazując na powyższe skarżący wnosili o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego jej rozpoznania z uwzględnieniem kosztów postępowania za instancję kasacyjną.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Prawidłowość zastosowania prawa materialnego wymaga – poprzedzającego to zastosowanie – prawidłowego ustalenia stanu faktycznego. Skarżący – rodzice małoletniego sprawcy szkody godzą – z odwołaniem się do naruszenia art. 382 k.p.c. – w ustalenia faktyczne stanowiące podstawę rozstrzygnięcia Sądu drugiej instancji zarzucając, że Sąd Okręgowy ferujący orzeczenie reformatoryjne pominął część zebranego materiału dowodowego uwzględnionego przez Sąd Rejonowy. Możliwość i dopuszczalność zmiany podstawy faktycznej zaskarżonego orzeczenia, bądź też poszczególnych elementów wchodzących w skład tejże podstawy została przesądzona w uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego, mającej moc zasady prawnej, z dnia 23 marca 1999 r., III CZP 59/98 (OSNC 1999, nr 7-8, poz. 124). Sanowi ona, że Sąd drugiej instancji może zmienić ustalenia faktyczne stanowiące podstawę wydania wyroku sądu pierwszej instancji bez przeprowadzenia postępowania dowodowego uzasadniającego odmienne ustalenia, chyba że szczególne okoliczności wymagają ponowienia lub uzupełnienia tego materiału.

Podstawę ustaleń faktycznych w sądzie drugiej instancji może stanowić:

- materiał zebrany w toku postępowania w sądzie pierwszej instancji,

- materiał zebrany przez sąd drugiej instancji z zachowaniem reguł przewidzianych w art. 381 i 368 § 1 pkt 4 k.p.c. i ograniczeń tamże przewidzianych,

- fakty powszechnie znane (art. 213 § 1, 228 § 2 k.p.c.), fakty znane sądowi z urzędu (art. 228 § 1 k.p.c.), fakty przyznane (art. 229 k.p.c.), fakty niezaprzeczone (art. 230 k.p.c.), domniemania prawne (art. 234 k.p.c.).

Sąd Okręgowy – jak wynika z protokołu rozprawy (k. 212 odwrót) dopuścił dowód z opinii Rodzinnego Ośrodka Diagnostyczno-Konsultacyjnego (znajdującego się w aktach sprawy Nw […]). Odwołując się do tejże opinii oraz zgromadzonego materiału dowodowego, w szczególności świadków nauczycieli, informacji dyrektora szkoły – zdaniem tego Sądu wynika, że jeszcze przed zdarzeniem pozwany T. Ż. sprawiał kłopoty wychowawcze, był arogancki w stosunku do nauczycieli i kolegów.

Konfrontując powyższe ustalenia – w ramach podstawy art. 393¹ pkt 2 k.p.c. i zarzutu mającego ją wypełnić (ograniczonego do naruszenia art. 382 k.p.c.) z dokonanymi przez Sąd pierwszej ustaleniami, należy stwierdzić, że tenże Sąd odwoływał się także i do osobowych środków dowodowych (świadków G. K. i A.P.). Zeznania tych świadków stanowiły podstawę do ustalenia przez Sąd pierwszej instancji – przytoczonych w uzasadnieniu orzeczenia – okoliczności, wykluczających przypisanie winy sprawującym nadzór rodzicom. Skoro twierdzenia tych świadków i stron zostały włączone przez Sąd pierwszej instancji do podstawy faktycznej zaskarżonego wyroku, to dla Sądu drugiej instancji ten – pominięty materiał dowodowy, i uzyskany w toku postępowania apelacyjnego, mają równorzędne znaczenie. Cały materiał powinien być traktowany łącznie. Zarzutu zatem naruszenia art. 382 k.p.c. i wpływu tego uchybienia na treść zapadłego orzeczenia reformatoryjnego nie można zasadnie zanegować. Odpowiedzialność za winę w nadzorze jest jednym z przypadków szczególnych, w których osoba odpowiedzialna ponosi skutki szkody, której sama nie wyrządziła. Obowiązek nadzoru jest obowiązkiem należytej staranności w przygotowanie małoletniego do właściwego życia w społeczeństwie. Ustawodawca uznał za właściwe – z przyczyn obszernie podkreślanych w literaturze przedmiotu – nałożenie takiego obowiązku na rodziców (opiekunów), nauczycieli i wychowawców oraz inne osoby obowiązane do nadzoru. Całkowite ich uwolnienie mogłoby ujemnie oddziaływać na osoby odpowiedzialne i osłabiać ich czujność nad zachowaniem oraz postępowaniem małoletnich, którzy niejednokrotnie w poszczególnych fazach rozwojowych silnie kierują się emocjami, zwyczajami rówieśników, czy środowiska, negując inne wartości lub autorytety.

Sądu obu instancji – biorąc za podstawę inne dane z akt sprawy, i wyniki postępowania dowodowego, wyraziły w rozważnej kwestii krańcowo odmienne zapatrywanie, czy rodzice sprawcy szkody uczynili wszystko, co – w ich warunkach, jak to zasadnie podnosi kasacja – było możliwe dla zapobieżenia ewentualnej szkodzie. Zakres obowiązku nadzoru i stawiane wymagania, co do rozmiaru staranności i rodzaju podejmowanych działań, nie mogą być określane jednolitą, abstrakcyjnie ujętą miarą w oderwaniu od środowiska i miejscowych stosunków. Nie można pominąć także, że rozmiar obowiązku nadzoru zależy od stanu osoby podlegającej nadzorowi, faktycznej możliwości i skuteczności wykonywania tego nadzoru ze względu na poziom rozwoju małoletniego, a także stopnia zagrożenia – przed zdarzeniem – otoczenia i osób trzecich

Z powyższego wynika konieczność poczynienia wyczerpujących ustaleń i wnikliwego w świetle przepisów prawa materialnego rozważenia przesłanek warunkujących odpowiedzialność skarżących. Pominięcie przez Sąd drugiej instancji, ferujący orzeczenie reformatoryjne niektórych dowodów uwzględnionych przez Sad w postępowaniu pierwszoinstancyjnym sprawia, że podstawa kasacji z art. 393¹ pkt 2 k.p.c. okazała się uzasadniona, co prowadzi do uchylenia zaskarżonego wyroku (art. 393¹³ k.p.c.).