Wyrok z dnia 2024-04-25 sygn. II SA/Sz 162/24

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Szczecinie w składzie następującym: Przewodniczący Sędzia WSA Wiesław Drabik (spr.) Sędziowie Sędzia WSA Marzena Iwankiewicz, Asesor WSA Krzysztof Szydłowski po rozpoznaniu w trybie uproszczonym w dniu 25 kwietnia 2024 r. sprawy ze skargi M. K. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Koszalinie z dnia 30 stycznia 2024 r. nr [...] w przedmiocie rozłożenia na raty należności z tytułu wypłaconych świadczeń z funduszu alimentacyjnego oddala skargę.

Decyzją z dnia 21 sierpnia 2023 r. nr [...] Kierownik Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w T. , działając z upoważnienia Burmistrza [...], dalej także jako: "organ I instancji", odmówił M. K., dalej także jako: "wnioskodawca", "strona" "skarżący", rozłożenia na jego wniosek z 30 czerwca 2022 r. zadłużenia alimentacyjnego, z tytułu wypłaconych osobie uprawnionej świadczeń z funduszu alimentacyjnego, na raty po [...] zł, płatnych od dnia 20 lipca 2022 r. do dnia spłaty i odmówił zawieszenia postępowania egzekucyjnego w sprawie [...] [...] toczącego się przed Komornikiem Sądowym w B..

M. K. złożył odwołanie od powyższej decyzji, wskazując, że małoletnia córka dłużnika urodziła się podczas odbywania przez niego kary pozbawienia wolności, a dłużnik nie miał możliwości zapłaty alimentów z uwagi na stan zdrowia i brak odpłatnego etatu w zakładzie karnym. Ponadto wyjaśnił, że obecna jego żona nie ma prawnego obowiązku podawania dochodu oraz spłacania zadłużenia alimentów zaległych, powstałych w przeszłości przed ślubem, a świadczenia 500+ i rodzinnego kapitału opiekuńczego nie wlicza się do dochodu i nie służy on spłacie zadłużenia alimentów kosztem dobra dziecka.

Decyzją z dnia 30 stycznia 2024 r. nr [...] Samorządowe Kolegium Odwoławcze, dalej także jako: "Kolegium", "organ II instancji", działając na podstawie art. 138 § 1 pkt 1 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. - Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2023 r., poz. 775 ze zm.), art. 30 ust. 2 ustawy z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (Dz. U. z 2023 r., poz. 1993 ze zm.), dalej jako: "ustawa" i art. 1 i 2 ustawy z dnia 12 października 1994 r. o samorządowych kolegiach odwoławczych (Dz. U. z 2018 r., poz. 570), utrzymało w mocy zaskarżoną decyzję organu I instancji.

W uzasadnieniu decyzji Kolegium wskazało, że sprawa była uprzednio przedmiotem rozpatrzenia przez organ I instancji oraz Kolegium, które decyzją z dnia 20 września 2022 r. utrzymało w mocy decyzję z dnia 16 sierpnia 2022 r. odmawiającą przyznania stronie przedmiotowej ulgi, natomiast na skutek skargi strony Wojewódzki Sąd Administracyjny w Szczecinie prawomocnym wyrokiem z dnia 22 grudnia 2022 r., sygn. akt II SA/Sz 850/22, uchylił ww. decyzje.

W uzasadnieniu wyroku, Sąd wskazał, że podstawą materialnoprawną kontrolowanego orzeczenia był art. 30 ust. 2 ustawy, którego treść nie pozostawia wątpliwości, że rozpoznając wniosek o ulgę organ wydaje decyzję, która zapada w ramach tzw. uznania administracyjnego. Oznacza to sytuację, w której właściwy organ administracji ma możliwość wyboru rozstrzygnięcia, istotne jest jednak, że działanie w ramach uznania administracyjnego nie oznacza jakiejkolwiek dowolności. Ograniczone jest ono zasadami postępowania administracyjnego, w szczególności zasadą prawdy obiektywnej, wyrażoną w art. 7 k.p.a. i uzupełnioną postanowieniami art. 77 § 1 k.p.a., jak również zasadami i celami określonymi w ustawie. To sytuacja dochodowa i rodzinna wnioskodawcy stanowi co do zasady przesłankę udzielenia ulgi. W przedmiotowej sprawie Sąd wskazał, że dokonana przez organy ocena materiału dowodowego nie spełnia standardów wynikających z art. 7, art. 77 § 1 i art. 80 k.p.a., nie została bowiem oparta na należycie ustalonym stanie faktycznym sprawy. W szczególności, poza oświadczeniem majątkowym strony, brak jest w aktach sprawy inicjatywy organów, by ustalić w sposób jak najbardziej precyzyjny i obiektywny tak dochód, jak i wydatki strony, nie wiadomo bowiem, ile środków skarżący przeznacza miesięcznie na spłatę poszczególnych zobowiązań, w tym bieżących, raty alimentacyjnej, ile przeznacza na utrzymanie dzieci etc. Organ przytoczył jedynie za oświadczeniem skarżącego, ile wynosi jego dochód i ile wydaje on na leki. Trudno to uznać za całościową i rzetelną analizę sytuacji dochodowej i życiowej. Proste zestawienie kwoty dochodu (nawet bez żadnych wydatków) wobec wysokości zadłużenia już na pierwszy rzut oka wskazuje na niemożność jednorazowej spłaty. Sąd dodał, że organ zdaje się w swojej argumentacji zupełnie nie odróżniać instytucji umorzenia zaległości od instytucji rozłożenia jej na raty, o którą to ubiega się skarżący wyraźnie podkreślając wolę i chęć spłaty zadłużenia oraz swoje możliwości. Poza tym z oświadczenia skarżącego wynika, że ma na utrzymaniu dwie córki, nie wynika z ustaleń natomiast, czy w strukturę rodziny wchodzą trzy czy cztery osoby, nie wyliczono dochodu na osobę, nie wskazano poziomu wydatków w gospodarstwie domowym, etc. Konieczne więc jest dokonanie weryfikacji powyższych twierdzeń skarżącego, nieuzupełnionych przez organ I instancji na podstawie dowodów będących w jego dyspozycji, nie wyłączając np. przesłuchania strony.

Kolegium wskazało następnie, że po uprawomocnieniu się ww. wyroku Burmistrz [...] wydał decyzję z dnia 17 maja 2023 r. ponownie odmawiając uwzględnienia wniosku strony, zaś na skutek odwołania Kolegium decyzją z dnia 11 lipca 2023 r. uchyliło zaskarżoną decyzję w całości i przekazało sprawę do ponownego rozpatrzenia organowi I instancji, z uwagi na to, że organ nie zebrał materiału dowodowego dla dokładnego ustalenia stanu faktycznego w zakresie konkretnej sytuacji dochodowej i rodzinnej strony.

Organ II instancji przywołał treść art. 30 ust. 2 ustawy i wskazał, że decyzja wydana na podstawie ww. przepisu ma charakter uznaniowy, co oznacza, że pozostawiono uznaniu organu swobodę w zakresie przyznania ulgi jaką jest rozłożenie na raty należności z tytułu wypłaconych świadczeń z funduszu alimentacyjnego. Jednak w pierwszej kolejności organ zobowiązany jest do dochodzenia zwrotu należności wypłaconych z funduszu alimentacyjnego, a zastosowanie ulgi przewidzianej w ww. przepisie oraz jej wysokość uzależnione są - w drugiej kolejności - przede wszystkim od wystąpienia szczególnie uzasadnionych okoliczności dotyczących sytuacji rodziny. Ulgi w spłatach należności dłużnika alimentacyjnego są formą wsparcia dla osób, które znajdują się w nadzwyczajnej sytuacji życiowej i których stan zdrowia, czy wiek, uniemożliwiają taką aktywność zarobkową, która umożliwia spłatę zadłużenia. Zobowiązanie dłużnika alimentacyjnego jest długiem publicznoprawnym, a utrzymywanie przez podatników dzieci dłużników alimentacyjnych nie leży w interesie społecznym i nie leży w interesie ogółu obywateli.

Kolegium stwierdziło, że ocena, czy przy podejmowaniu decyzji doszło do przekroczenia granic uznania administracyjnego, wymaga ustalenia właściwych proporcji pomiędzy kryterium interesu społecznego, a słusznym interesem jednostki. Organ ma obowiązek wskazać, o jaki interes ogólny (publiczny) chodzi i udowodnić, iż jest on na tyle ważny i znaczący, że bezwzględnie wymaga ograniczenia uprawnień indywidualnych obywateli. Kontrola uznania administracyjnego ograniczona jest natomiast wyłącznie do oceny, czy w sprawie zachodzą warunki materialnoprawne, uzasadniające skorzystanie przez organ administracji z przysługujących mu uprawnień oraz czy wydanie decyzji zostało poprzedzone prawidłowo przeprowadzonym postępowaniem, z zachowaniem przepisów procedury administracyjnej. W ocenie Kolegium, organ I instancji w niniejszej sprawie działał w granicach uznania administracyjnego oraz prawidłowo procedował przed wydaniem decyzji.

W przedmiotowej sprawie kwota należności do spłaty (kwota świadczeń wypłaconych przez organ z funduszu alimentacyjnego na podstawie protokołu Ugody Sądowej z dnia 9 października 2014 r. sygn. akt [...] [...] zasądzającego alimenty od pozwanego M. K. na rzecz małoletniej powódki M. K. w kwocie po [...] zł miesięcznie do rąk matki powódki B. M.) na dzień 21 sierpnia 2023 r. wynosi [...] zł, w tym: należność główna: [...] zł, odsetki ustawowe: [...] zł. Świadczenie z funduszu alimentacyjnego wypłacane były w okresie od 16 lutego 2015 r. do 31 sierpnia 2017 r. oraz od 16 kwietnia 2018 r. do 30 czerwca 2022 r. Z całej należności głównej wynoszącej [...] zł dotychczas spłacona została kwota [...]zł, wpłaty dokonywane były w okresie od 2 października 2017 r. do 7 czerwca 2022 r. Od lipca 2022 r. do chwili obecnej nie wpłynęła żadna kwota.

Z oświadczenie majątkowego strony z dnia 10 lipca 2022 r. wynika, że osiągała ona miesięczny dochód w wysokości [...] zł netto, w ramach prowadzonych prac instalatorskich związanych z montażem i naprawą instalacji elektrycznej na indywidualne zlecenie kontrahentów i że jest w stanie uiszczać po [...] zł miesięcznie na rzecz powstałego zadłużenia alimentacyjnego oraz że spłaca koszty komornicze i zadłużenie wobec CUS w K. oraz ratę alimentacyjną wobec córki M. . Z uzupełnionego oświadczenia z dnia 10 lipca 2022 r. wynika natomiast, że wnioskodawca pozostaje w związku małżeńskim i wspólnie z żoną wychowuje 7-miesięczną córkę A. . Mieszka na stałe w K. w mieszkaniu komunalnym. Ma na utrzymaniu córkę M. oraz córkę A. . Ponadto strona podała, że jego stałym obciążeniem finansowym jest zakup lekarstw za około [...] zł miesięcznie w związku chorobą, o której organ ma wiedzę (wobec powyższego organ I instancji dołączył do akt sprawy kopię orzeczenia o stopniu niepełnosprawności w stopniu lekkim z dnia 19 stycznia 2021 r. wydanego na stałe, które zostało dostarczone przez stronę podczas rozpatrywania poprzednich spraw). Ponadto wnioskodawca oświadczył, że w jego trudnej sytuacji finansowej wspiera go żona i pomaga w spłacie długów, które powstały przed odbywaniem kary pozbawienia wolności.

Po wezwaniu organu z 14 kwietnia 2023 r., aby wnioskodawca - zgodnie z treścią wyroku WSA w Szczecinie w jego sprawie - podał dane: o obecnej sytuacji zdrowotnej, aktualnej sytuacji dochodowej, stanie zatrudnienia, stałych comiesięcznych obciążeniach finansowych potwierdzonych fakturami, paragonami, dowodami wpłaty, o aktualnej sytuacji rodzinnej, w dniu 18 kwietnia 2023 r. wnioskodawca złożył oświadczenie, że nie posiada żadnego majątku ruchomego i nieruchomego, osiąga dochód w wysokości [...] zł miesięcznie, łoży alimenty na córkę M. po [...] zł miesięcznie, ponosi koszty leków w wysokości ok. [...] zł miesięcznie oraz opłaty w wysokości ok. [...] zł miesięcznie. Wezwanie ponownie skierowano do wnioskodawcy w dniu 24 lipca 2023 r., zostało ono przez niego osobiście odebrane w dniu 26 lipca 2023 r. i pozostało bez reakcji.

Z uzyskanych przez organ danych II instancji wynika, że wnioskodawca pobiera z ZUS-u świadczenie wychowawcze na córkę A. oraz rodzinny kapitał opiekuńczy i nie pobiera świadczeń z Centrum Usług Społecznych w K.. W CUS figuruje jako dłużnik alimentacyjny, nie dokonuje bezpośrednich wpłat na rachunek bankowy CUS K. tytułem spłaty powstałego zadłużenia alimentacyjnego. W związku z brakiem pochodzących od wnioskodawcy aktualnych danych organ wziął pod uwagę wcześniejsze oświadczenia strony, wskazując, że nie pozwalają one na ustalenie w pełnym zakresie sytuacji dochodowej i rodzinnej wnioskodawcy. Organ uznał, że sytuacja nie uległa zmianie w stosunku do oświadczenia z dnia 10 lipca 2022 r. o sytuacji rodzinnej, w którym wnioskodawca oświadczył, że pozostaje w związku małżeńskim i wspólnie z żoną wychowuje córkę A. , a więc jego gospodarstwo domowe jest trzyosobowe. Natomiast oceniając sytuację zdrowotną strony, organ uwzględnił orzeczenie o stopniu niepełnosprawności w stopniu lekkim z dnia 19 stycznia 2021 r. wydane na stałe, na którym wśród wskazań dotyczących odpowiedniego zatrudnienia widnieje: "otwarty rynek pracy". Ponadto na podstawie wydruków CEIDG jak również z PUE ZUS ustalono, że od 10 maja 2023 r. wnioskodawca wznowił prowadzenie działalności gospodarczej. Jak ustaliło Kolegium na podstawie ogólnodostępnych danych na stronie internetowej nadal ją prowadzi, o czym świadczą opinie usługobiorców ze stycznia 2024 r.

Ponadto organ II instancji wskazał, że zgodnie z wnioskiem wierzyciela ustawowego z dnia 30 czerwca 2022 r., postanowieniem z dnia 1 lipca 2022 r. Komornik Sądowy postanowił na podstawie art. 825 pkt 1 k.p.c. umorzyć postępowanie egzekucyjne w części dotyczącej egzekwowania bieżącej raty alimentacyjnej oraz zaległych rat alimentacyjnych na rzecz małoletniej M. K.. Wobec powyższego decyzja przyznająca świadczenia z funduszu alimentacyjnego na rzecz M. K. została uchylona i świadczenia nie są już wypłacane z funduszu alimentacyjnego. Wypłacane były przez okres 7 lat. W powyższym okresie skarżący występował z różnymi wnioskami, m. in. z wnioskami o odroczenie terminu płatności do dnia zakończenia odbywania kary pozbawienia wolności i organ uwzględniając tę sytuację życiową, przychylał się do nich i wydawał decyzje, w których odraczał termin płatności do dnia zakończenia kary pozbawienia wolności, po czym zawieszał postępowanie egzekucyjne u Komornika Sądowego do dnia zakończenia odbywania kary pobawienia wolności. Brano wówczas pod uwagę, że będąc pozbawionym wolności, czyli przez okres od 21 października 2013 r. do 22 stycznia 2021 r. miał ograniczony dostęp do rynku pracy, przez co nie mógł spłacać zadłużenia alimentacyjnego. Organ wskazał, że jednak, obecnie nic nie stoi na przeszkodzie, by wnioskodawca poszukał dobrze płatnej pracy, przynoszącej większe dochody niż prowadzona działalność gospodarcza i spłacił powstałe zobowiązanie jak najszybciej, mając na względzie fakt, że od powstałego zadłużenia codziennie narastają odsetki. Fakt możliwości osiągania dochodów oraz brak reakcji wnioskodawcy na wezwania organu, co mogłoby pomóc ustalić w pełnym zakresie sytuację dochodową i rodzinną spowodowały, że organ uznał, iż nie może przychylić się do wniosku.

W tak ustalonym stanie faktycznym organ I instancji zasadnie, zdaniem Kolegium, ocenił, iż wniosek nie zasługuje na uwzględnienie. Wnioskodawca deklaruje spłatę zadłużenia, jednak od lipca 2022 r. nie dokonał żadnych wpłat, nie posiada przy tym orzeczenia o niezdolności do pracy, prowadzi działalność gospodarczą. Nie bez znaczenia dla obecnej decyzji odmownej jest także okoliczność, że organ wielokrotnie przychylał się do wniosków strony, m.in. z prośbami o odroczenie terminu płatności za poszczególne okresy do dnia zakończenia kary pozbawienia wolności. Przy tym z treści odwołania wynika, iż wnioskodawca kwestionuje zasadność ustalania jego pełnej sytuacji rodzinnej i finansowej. Skoro w skład jego rodziny wchodzi także jego żona, to odmowa podania danych dotyczących jej sytuacji dochodowej w tym ewentualnych zarobków, uniemożliwia ocenę możliwości finansowych wnioskodawcy i ustalenie dochodu na osobę w rodzinie.

Podkreślenia wymaga, że postępowanie prowadzone w oparciu o artykuł 30 ust. 2 ustawy jest postępowaniem wnioskowym, co nakłada na wnioskodawcę szczególny rodzaj obowiązku. Jest on bowiem zobowiązany do współdziałania z organami prowadzącymi postępowanie w celu ustalenia czy spełnia on przesłanki uzasadniające przyznaniem mu wnioskowanej ulgi. Innymi słowy, ma on obowiązek przedstawienie dokumentów, które jednoznacznie pozwalałyby wskazać, że przyznanie mu wnioskowanej ulgi jest uzasadnione i przemawia za tym nie tylko jego własny interes, ale jest również dopuszczalne w świetle interesu publicznego, który musi być każdorazowo uwzględniony przy wydawaniu decyzji uznaniowych. Dokonując oceny spełnienia przesłanek określonych w art. 30 ust. 2 ustawy nie sposób przyjąć, aby istniał jakiś dowód przesądzający z góry okoliczności przyznania ulgi, gdyż rozstrzygnięcie powyższe zapada na podstawie całokształtu materiału dowodowego, a więc oceny wszystkich okoliczności faktycznych składających się na sytuację, w jakiej znajduje się wnioskodawca. W toku prowadzonego postępowania skarżący miał wielokrotnie możliwość przedstawienia stosownych dowodów, natomiast kwestionował on zasadność wzywania go do dostarczenia wszystkich danych, na które wskazywał także Sąd w ww. wyroku. Wnioskodawca jedynie deklaruje możliwość wpłat po [...] zł miesięcznie, przy czym wcale tych wpłat nie dokonuje, nie wynika także, by podejmował działania w celu uzyskania w przyszłości innego źródła zarobkowania oraz nie współpracuje z organem, a więc nie ma podstaw, by przyjąć, że sytuacja rodzinna i dochodowa dłużnika ubiegającego się o ulgę wyróżnia go spośród innych dłużników alimentacyjnych. Co za tym idzie brak jest także podstaw do wnioskowania o zawieszenie postępowania egzekucyjnego.

Pismem z dnia 17 lutego 2024 r. (uzupełnionym pismem z dnia 29 lutego 2024 r.) M. K. wniósł skargę na ww. decyzję Kolegium do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Szczecinie zarzucając jej:

- naruszenie art. 30 ust.1 ww. ustawy tj. bezpodstawne nieuwzględnienie wniosku skarżącego o rozłożenie zobowiązania na raty po [...] złotych, biorąc pod uwagę, że skarżący nie jest już dłużnikiem alimentacyjnym, a chciał dobrowolnie spłacić zobowiązanie wobec GOPS w T. przyznane matce wierzycielki, nie sprawdzając na tamten czas stanu faktycznego czy rzeczywiście nie łoży on tzw. alimentów,

- bezpodstawne i bezprawne nazywanie skarżącego dłużnikiem alimentacyjnym, mimo że nim nie jest, gdyż nie zalega w alimentach, o czym świadczy umorzona egzekucja komornicza.

W odpowiedzi na skargę organ wniósł o jej oddalenie podtrzymując swoje stanowisko zawarte w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Szczecinie zważył, co następuje:

Skarga nie zasługuje na uwzględnienie, albowiem zaskarżona decyzja, wbrew wywodom strony skarżącej nie narusza przepisów prawa.

Jeden z zarzutów niniejszej skargi dotyczy kwestii, czy odmowa rozłożenia zadłużenia alimentacyjnego na raty po [...] zł i odmowa zawieszenia postępowania egzekucyjnego wypłaconych świadczeń z funduszu alimentacyjnego oraz określenie strony postępowania jako dłużnika alimentacyjnego stanowi naruszenie prawa.

Przepis art. 27 ust. 1 ustawy określa, że dłużnik alimentacyjny jest zobowiązany do zwrotu organowi właściwemu wierzyciela należności w wysokości świadczeń wypłaconych z funduszu alimentacyjnego osobie uprawnionej, łącznie z ustawowymi odsetkami. Błędny jest pogląd organu odwoławczego, że wynikający z art. 27 ust. 1 powołanej ustawy obowiązek zwrotu należności w wysokości świadczeń wypłaconych z funduszu alimentacyjnego nie jest dodatkowym obowiązkiem nakładanym na dłużnika w postępowaniu o przyznanie świadczeń, lecz niejako odbiciem obowiązku alimentacyjnego nałożonego wcześniej na dłużnika przez sąd oraz konsekwencją niewywiązywania się dłużnika z tego obowiązku. Czym innym jest bowiem obowiązek alimentacyjny dłużnika, skonkretyzowany orzeczeniem sądu powszechnego, a czym innym przyznanie osobie uprawnionej świadczeń z funduszu alimentacyjnego, co pociąga za sobą nowe obowiązki nałożone na dłużnika alimentacyjnego tylko z tego powodu, że przyznano osobie uprawnionej do alimentów świadczenie z funduszu alimentacyjnego. Tymi nowymi obowiązkami nałożonymi na dłużnika alimentacyjnego są w szczególności: obowiązek zwrotu organowi właściwemu wierzyciela należności w wysokości świadczeń wypłaconych z funduszu alimentacyjnego (art. 27 ust. 1 ustawy); obowiązek zwrotu odsetek ustawowych, naliczanych od pierwszego dnia następującego po dniu wypłaty świadczeń z funduszu alimentacyjnego, do dnia spłaty (art. 27 ust. 1 in fine i ust. 1a ustawy); obowiązek poddania się dłużnika alimentacyjnego środkom dyscyplinującym (art. 5 ust. 1-4a ustawy); obowiązek poddania się kolejności zaspokajania wierzycieli (art. 28 ustawy); obowiązek znoszenia skutków przekazania informacji na podstawie art. 8a ustawy (vide: wyrok z dnia 21 października 2015 r., IV SA/Po 558/15; z dnia 21 stycznia 2016 r., II SA/Lu 554/15; z dnia 18 listopada 2015 r., IV SA/Gl 60/15; z dnia 7 października 2014 r., III SA/Kr 865/11; z dnia 5 października 2011 r., I OSK 800/11)

Zgodnie z art. 30 ust. 2 ustawy organ właściwy wierzyciela może na wniosek dłużnika alimentacyjnego umorzyć jego należności z tytułu wypłaconych świadczeń z funduszu alimentacyjnego łącznie z odsetkami w całości lub w części, odroczyć termin płatności albo rozłożyć na raty, uwzględniając sytuację dochodową i rodzinną. Umorzenie należności następuje w drodze decyzji administracyjnej (art. 30 ust. 3).

Z treści tego unormowania wynika uznaniowy charakter decyzji wydawanych na jego podstawie, na co zresztą trafnie zwróciły uwagę organy obu instancji w uzasadnieniu swoich rozstrzygnięć. Tym samym wybór sposobu załatwienia wniosku strony o rozłożenie zadłużenia alimentacyjnego na raty po [...] zł i zawieszenie postępowania egzekucyjnego z tytułu wypłaconych świadczeń z funduszu alimentacyjnego należy do organu, który, w ramach uznania administracyjnego, rozstrzyga w sprawie. Uznaniowy charakter takiej decyzji nie oznacza jednak, że organ administracji może podjąć ją w sposób całkowicie dowolny. Wydanie decyzji przez organ musi zostać poprzedzone wyjaśnieniem okoliczności sprawy w zakresie sytuacji dochodowej i rodzinnej wnioskodawcy, do czego w sposób wyraźny obliguje organ administracji cytowany wyżej art. 30 ust. 2 ustawy oraz jej analizą, z zachowaniem wymogów proceduralnych przewidzianych w Kodeksie postępowania administracyjnego, co wynika także z art. 25 wskazanej ustawy. Organ administracji powinien zatem nie tylko poczynić ustalenia w oparciu o całokształt materiału dowodowego (art. 80 k.p.a.), zgromadzonego i zbadanego w sposób wyczerpujący (art. 77 § 1 k.p.a.), a więc przy podjęciu wszelkich kroków niezbędnych dla dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego, jako warunku wydania decyzji o przekonującej treści (art. 11 k.p.a.), ale także załatwić sprawę, mając na względzie interes społeczny i słuszny interes obywateli (art. 7 k.p.a.). Organ powinien więc rozważyć szczegółowo kwestie istnienia bądź nieistnienia w konkretnej sprawie szczególnych okoliczności uzasadniających skorzystanie z omawianej instytucji oraz okoliczności uzasadniające zakres jej ewentualnego zastosowania, co następnie winno znaleźć odzwierciedlenie w uzasadnieniu decyzji.

W orzecznictwie sądowym nie budzi natomiast wątpliwości, że sądowa kontrola uznania administracyjnego jest ograniczona wyłącznie do oceny tego, czy w sprawie zachodzą warunki materialnoprawne, uzasadniające skorzystanie przez organ administracji z przysługujących mu uprawnień oraz czy wydanie decyzji zostało poprzedzone prawidłowo przeprowadzonym postępowaniem, z zachowaniem przepisów procedury administracyjnej.

Zdaniem Sądu, materiał dowodowy znajdujący się w aktach sprawy nie daje podstaw do stwierdzenia, że wskazanym wyżej powinnościom w toku postępowania administracyjnego uchybiono. Podanie skarżącego zostało bowiem rozpatrzone przy uwzględnieniu jego sytuacji dochodowej i rodzinnej przedstawionej przez niego samego, a wyciągniętych na tej podstawie wniosków nie można uznać za dowolne.

W tym miejscu wyjaśnić należy, że sytuacja dochodowa oznacza dochody otrzymywane z różnych tytułów, a także takie okoliczności, jak np. stan zdrowia, czy możliwości uzyskania dochodu (sytuacja dochodowa). Na sytuację rodzinną dłużnika alimentacyjnego składa się natomiast ustalenie, czy prowadzi on samodzielnie gospodarstwo, czy też wspólnie z innymi osobami, oraz jakie ponosi koszty utrzymania. Jak wskazał WSA w Gliwicach w wyroku z dnia 22 lutego 2024 r. II SA/Gl 1687/23: wykładnia użytego przez ustawodawcę sformułowania "uwzględniając sytuację dochodową i rodzinną" dłużnika alimentacyjnego powinna być dokonywana z uwzględnieniem definicji dłużnika alimentacyjnego zawartej w art. 2 pkt 3 u.p.o.a.. Według tego przepisu dłużnik alimentacyjny to osoba zobowiązana do alimentów na podstawie tytułu wykonawczego, przeciwko której egzekucja okazała się bezskuteczna. A to oznacza, że co do zasady każdy dłużnik alimentacyjny wobec którego egzekucja okazała się bezskuteczna, nie uzyskuje dochodów wystarczających na pokrycie zasądzonych przez sąd alimentów. Samo uzyskiwanie niskich dochodów bądź też ich nieuzyskiwanie nie jest okolicznością wyjątkową i szczególną na tle innych dłużników alimentacyjnych. Sytuacja dochodowa dłużnika w postępowaniu dotyczącym umorzenia należności z tytułu wypłaconych świadczeń powinna być analizowana przy uwzględnieniu faktu, że dłużnik alimentacyjny, co do zasady, jest osobą borykającą się z trudnościami finansowymi, przy czym chodzi tu o fakt obiektywnie istniejący, na który dłużnik nie ma wpływu, a nie jego subiektywne przekonanie. Dlatego też jego sytuacja dochodowa i rodzinna powinna wyróżniać się na tle innych dłużników (por. wyrok WSA w Krakowie z dnia 13 kwietnia 2024 r. III SA/Kr 1041/23).

Mając na względzie powyższe, podzielić należy pogląd organów, że sytuacja materialna i zdrowotna skarżącego jest niewątpliwie trudna, nie daje jednak podstaw do definitywnego zaniechania dochodzenia zadłużenia. W dacie podejmowania zaskarżonej decyzji organ trafnie bowiem przyjął, że w przypadku skarżącego nie zachodzą nadzwyczajne okoliczności, które uzasadniałyby zwolnienie go z obowiązków wobec funduszu alimentacyjnego. Sąd rozpatrujący niniejszą sprawę podziela przyjęty w orzecznictwie pogląd, że okoliczności uzasadniające odmowę rozłożenia na raty zadłużenia alimentacyjnego i zawieszenia postępowania egzekucyjnego należności z tytułu wypłaconych alimentów muszą mieć charakter wyjątkowy, powinny też być niezależne od dłużnika alimentacyjnego, a więc powinny być następstwem zdarzeń nagłych i nieprzewidywalnych, na powstanie których dłużnik nie miał wpływu, a trudności uniemożliwiające spłatę zadłużenia powinny mieć charakter trwały, bez szans na poprawę sytuacji. Tymczasem na podstawie ustalonych w sprawie okoliczności nie można stwierdzić bezwzględnie zaistnienia trwałej niemożności spłaty zadłużenia. Jak słusznie zauważyło Kolegium, skarżący z uwagi na stan zdrowia został uznany za osobę niepełnosprawną w stopniu lekkim, niepełnosprawność zaś skarżącego pozwala na pracę na stanowisku instalatora instalacji elektrycznej w ramach prowadzonej działalności gospodarczej. Powyższe wskazuje, że skarżący nie jest wyłączony z aktywności zawodowej, może bowiem podjąć pracę lepiej płatną. Nie można zatem wykluczyć ewentualnej poprawy sytuacji materialnej skarżącego. Jednocześnie mimo jego wcześniejszych deklaracji nie dokonywał on żadnych wpłat na zaległy fundusz alimentacyjny.

Reasumując powyższe stwierdzić należy, że sytuacja rodzinna, dochodowa i zdrowotna skarżącego przy braku pełnych danych, została w pełni uwzględniona przy rozpatrywaniu przesłanek stanowiących podstawę do odmowy rozłożenia zadłużenia alimentacyjnego na raty po [...] zł i odmowy zawieszenia postępowania egzekucyjnego, jednakże wybór rozstrzygnięcia po dokonaniu jej analizy, jak już wyżej wskazano, należy ostatecznie do organu administracji, który w rozpatrywanej sprawie przedstawił swoje stanowisko w sposób wyczerpujący i logiczny. Jak wynika ze szczegółowego uzasadnienia decyzji oraz treści dokumentów zawartych w aktach administracyjnych, organ zebrał wyczerpująco materiał dowodowy i poddał go ocenie zgodnie z regułami wynikającymi w k.p.a. Ustalenia faktyczne i motywy, które legły u podstaw zaskarżonego rozstrzygnięcia nie dawały - w ocenie Sądu - podstaw do stwierdzenia przekroczenia przez organ granic uznania administracyjnego.

Na zmianę stanowiska w niniejszej sprawie nie mają wpływu wyjaśnienia skarżącego, że żona nie ma prawnego obowiązku podawania dochodu oraz spłacania zadłużenia zaległych świadczeń alimentacyjnych powstałych w przeszłości oraz brak możliwości finansowych leżących po stronie skarżącego do regulowania zadłużeń wobec funduszu.

Końcowo podkreślić należy, że działające w imieniu państwa organy administracji publicznej nie mogą pochopnie zaniechać egzekucji należności, gdyż sytuacja materialna dłużnika może w przyszłości ulec zmianie czy to w wyniku poprawy stanu zdrowia czy też zaistnienia innych zdarzeń powodujących przysporzenie w majątku dłużnika. Zatem trudna sytuacja zdrowotna i materialna dłużnika w dacie orzekania w sprawie nie daje postaw do zawieszenia postępowania egzekucyjnego należności bądź rozłożenia na raty z uwagi na wcześniejsze jego deklaracje składane wobec posiadanego zadłużenia świadczeń alimentacyjnych. Ponadto należy mieć na uwadze fakt, że wszelkiego rodzaju zwolnienia z obowiązku alimentacyjnego (lub świadczeń z nim związanych) mają charakter wyjątkowy i jako takie, zgodnie z ogólnymi regułami interpretacyjnymi, powinny być interpretowane w sposób ścisły a nie rozszerzający. Jak wskazał NSA w wyroku z dnia 14 lipca 2020 r. w sprawie sygn. akt I OSK 2861/19 zobowiązany ponosi pełną odpowiedzialność za zaistniałe zaległości powstałe z tytułu wypłaconych przez Państwo zastępczo na rzecz jego dzieci alimentów i spoczywa na nim obowiązek pełnego zaangażowania i podjęcia starań w kierunku spłaty tych zaległości wraz z odsetkami. Zwrot należności jest zasadą, a instytucja umorzenia, rozłożenia na raty albo odroczenia terminu płatności odstępstwem, wyjątkiem od ogólnej zasady obowiązku zwrotu należności i może mieć miejsce w sytuacjach szczególnych, nadzwyczajnych. Należy też mieć na względzie charakter zobowiązań alimentacyjnych, które zgodnie z art. 133 ustawy z 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy w przypadku rodziców w stosunku do dzieci, mają charakter obligatoryjny i zwolnić się z nich można tylko w wyjątkowych sytuacjach (LEX nr 3042656).

W utrwalonym orzecznictwie sądowoadministracyjnym, wskazuje się, że nawet wyjątkowo trudna sytuacja finansowa nie powinna stanowić przyczyny zwolnienia dłużnika alimentacyjnego z obowiązku zwrotu wypłaconych za niego alimentów. Umorzenie należności powinno mieć miejsce, gdy sytuacja dochodowa zobowiązanego lub jego rodziny nie pozwala mu na wywiązanie się z ciążącego na nim obowiązku alimentacyjnego. Stan taki powinien być efektem czynników obiektywnych, na które zobowiązany nie ma wpływu (zob. wyrok NSA z 4 września 2018 r., I OSK 2604/16).

Pouczyć należy skarżącego, że odmowa rozłożenia zadłużenia alimentacyjnego na raty po [...] zł i odmowa zawieszenia postępowania egzekucyjnego należności dłużnika alimentacyjnego nie przekreśla jego prawa do ubiegania się o umorzenie tych należności w przyszłości.

Skoro zatem żaden z podniesionych w skardze zarzutów nie został uznany za zasadny i nie mógł odnieść zamierzonego skutku, a jednocześnie brak jest okoliczności, które z urzędu należałoby wziąć pod uwagę, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Szczecinie oddalił skargę na podstawie art. 151 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2023 r. poz. 1634 ze zm.).