Wyrok z dnia 2021-09-07 sygn. III SA/Kr 1281/20

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Krakowie w składzie następującym: Przewodniczący Sędzia WSA Maria Zawadzka (spr.) Sędziowie Sędzia WSA Hanna Knysiak - Sudyka Sędzia WSA Ewa Michna po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w trybie uproszczonym w dniu 7 września 2021 r. sprawy ze skargi S. R. na postanowienie Samorządowego Kolegium Odwoławczego z dnia 31 lipca 2020 r., nr [...] w przedmiocie odmowy przesłania kserokopii dokumentacji oddala skargę

Postanowieniem z dnia 31 lipca 2020 r. nr [...] Samorządowe Kolegium Odwoławcze utrzymało w mocy postanowienie Prezydenta Miasta z dnia [...] 2020 roku, znak: [...], odmawiające S. R. (dalej: "skarżący") przesłania kserokopii dokumentacji P. R. z wniosku o ustalenie prawa do świadczenia z funduszu alimentacyjnego nr: [...] i [...].

Powyższe decyzje zostały wydane w następującym stanie faktycznym i prawnym:

Pismem z dnia 24 stycznia 2020 r., które wpłynęło do Urzędu Miasta dnia 30 stycznia 2020 r., skarżący wystąpił jako dłużnik alimentacyjny z wnioskiem o weryfikację wpłaconych świadczeń jako nienależne. W piśmie tym wniósł o wszczęcie postępowania w sprawie uznania świadczenia wypłaconego na rzecz P. R. na podstawie decyzji Prezydenta Miasta z dnia [...] 2017 r. i [...] 2017 r. jako świadczenia nienależne w rozumieniu ustawy z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów oraz o uchylenie decyzji Prezydenta Miasta nr [...] z dnia [...] 2017 r. uznającej skarżącego za dłużnika alimentacyjnego. Ponadto w uzasadnieniu pisma wniesiono o udzielenie informacji, na jakiej podstawie przyznano uprawnionemu P. R. świadczenie alimentacyjne z funduszu alimentacyjnego, oraz o przesłanie kopii całej dokumentacji wraz z oświadczeniami, która była brana pod uwagę przez tutejszy Urząd.

W uzasadnieniu wskazano, że decyzją Prezydenta Miasta z dnia [...] 2017 r. nr [...] skarżący został uznany za dłużnika alimentacyjnego w rozumieniu ustawy z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów. Decyzja ta została wydana z uwagi na fakt, iż synowi skarżącego, P. R., przyznano świadczenie z funduszu alimentacyjnego na okres od dnia 1 stycznia 2017 r. do dnia 30 września 2017 r. Ponadto w związku z wypłatą świadczeń przez fundusz złożone zostało zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa na szkodę Urzędu, które rozpatrywane było wówczas przez Sąd Rejonowy pod sygnaturą [...]. Z materiału dowodowego zebranego w sprawie karnej (głównie z depozycji matki uprawnionego) wynikało jednak, że nie zachodziły wszystkie przesłanki do przyznania uprawnionemu świadczenia z funduszu, gdyż został przekroczony próg dochodowy. Ponieważ skarżący nie wiedział, jakie oświadczenia i dokumenty zostały przedłożone przez uprawnionego w trakcie postępowania administracyjnego o przyznanie uprawnionemu świadczenia z funduszu, wniósł on o przesłanie kopii całej dokumentacji zgromadzonej w tej sprawie.

Postanowieniem z dnia 20 lutego 2020 r. Prezydent Miasta na podstawie art. 73 § 1 w związku z art. 74 § 2 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (Dz.U. z 2020 r., poz. 256) oraz art. 12 w związku z art. 2 pkt 9 i 10 ustawy z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (Dz.U. z 2019 r., poz. 670) odmówił przesłania kserokopii dokumentacji P. R. z wniosku o ustalenie prawa do świadczenia z funduszu alimentacyjnego znak: [...] oraz [...].

W uzasadnieniu organ I instancji wskazał, że zgodnie z art. 73 § 1 k.p.a. w każdym stadium postępowania organ administracji publicznej obowiązany jest umożliwić stronie przeglądanie akt sprawy oraz sporządzanie z nich notatek i odpisów. W oparciu o art. 73 § 2 k.p.a. strona może natomiast żądać uwierzytelnienia sporządzonych przez siebie odpisów akt sprawy lub wydania jej z akt sprawy uwierzytelnionych odpisów, o ile jest to uzasadnione ważnym interesem strony.

Jednocześnie organ I instancji zauważył, że zgodnie z art. 28 k.p.a. stroną jest każdy, czyjego interesu prawnego lub obowiązku dotyczy postępowanie albo kto żąda czynności organu ze względu na swój interes prawny lub obowiązek. Ponadto zgodnie z art. 15 ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów, ustalenie prawa do świadczeń z funduszu alimentacyjnego oraz ich wypłata następują odpowiednio na wniosek osoby uprawnionej lub jej przedstawiciela ustawowego. W sprawie o ustalenie prawa do świadczeń alimentacyjnych stroną jest jedynie osoba uprawniona, ponieważ tylko ona ma interes prawny w uzyskaniu prawa do tego świadczenia. Brak jest natomiast przepisu prawa, który przyznawałby interes prawny dłużnikowi alimentacyjnemu. Po jego stronie nie powstają nowe obowiązki, wobec czego decyzja ustalająca prawo do świadczeń nie wpływa na jego sytuację jako zobowiązanego. Za nieuznaniem dłużnika alimentacyjnego za stronę postępowania przemawiają też przepisy ustawy o pomocy uprawnionym do alimentów. W rozdziale 4 tej ustawy nie przewidziano aktywnej roli dłużnika alimentacyjnego w postępowaniu o przyznanie świadczenia. Równocześnie w art. 27 ust. 2 pkt 1 powołanej ustawy zawarto obowiązek przekazania dłużnikowi alimentacyjnemu przez organ właściwy wierzyciela informacji o przyznaniu osobie uprawnionej świadczeń z funduszu alimentacyjnego. Takie sformułowane jednoznacznie wskazuje, że dłużnik alimentacyjny nie jest stroną postępowania w sprawie o przyznanie świadczenia z funduszu. Gdyby ustawodawca uznawał go za stronę postępowania, omawiany przepis byłby zbędny, ponieważ jako stronie doręczone by mu były wszystkie rozstrzygnięcia zapadające w sprawie.

W świetle powyższego, zdaniem organu I instancji, skarżący jako dłużnik alimentacyjny nie jest stroną w postępowaniu o przyznanie jego synowi świadczenia z funduszu alimentacyjnego, a zatem nie przysługiwało mu prawo do żądania wydania z akt sprawy uwierzytelnionych odpisów.

W zażaleniu na powyższe postanowienie skarżący zarzucił naruszenie art. 27 ust. 1 i 7 ustawy z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów w związku z art. 28 k.p.a., przez błędną wykładnię skutkującą uznaniem, że wymienione przepisy ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów nie przewidują aktywnej roli dłużnika alimentacyjnego w postępowaniu o przyznanie świadczeń z funduszu alimentacyjnego i nie pozwalają na uznanie, że skarżący posiada status strony w przedmiotowym postępowaniu, oraz wniósł o uchylenie przedmiotowego postanowienia w całości i orzeczenie o przesłaniu skarżącemu kserokopii wyżej wymienionej dokumentacji. W uzasadnieniu zażalenia skarżący powołał orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego oraz Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie, z którego jednoznacznie wynika, że dłużnikowi alimentacyjnemu w takim postępowaniu przysługuje status strony. Oznacza to, że dłużnik alimentacyjny ma prawo zapoznać się z aktami sprawy, poznać podstawę przyznania świadczenia alimentacyjnego uprawnionemu z funduszu, jak również kwestionować ustalenia oraz decyzje, zaś odmowa przesłania mu dokumentacji dotyczącej takiej sprawy jest pozbawiona podstaw.

Samorządowe Kolegium Odwoławcze postanowieniem z dnia 31 lipca 2020 r., utrzymało w mocy zaskarżone postanowienie organu I instancji. W uzasadnieniu zauważono na wstępie, że – jak wynika z orzecznictwa sądów administracyjnych – organ administracji ma obowiązek wydania postanowienia o odmowie wydania odpisu dokumentu znajdującego się w aktach sprawy administracyjnej także wówczas, gdy przyczyną odmowy jest nieuznanie wnioskodawcy za stronę postępowania (tak w wyroku WSA w Rzeszowie z dnia 25 stycznia 2019 r., II SAB/Rz 124/18, LEX nr 2625744, oraz w postanowieniu NSA z dnia 10 października 2008 r., I OSK 1081/08, LEX nr 516765). Następnie organ odwoławczy wyjaśnił, że zgodnie z poglądami prezentowanymi w orzecznictwie sądowoadministracyjnym krąg podmiotów uprawnionych do wglądu w akta sprawy prowadzonej przez organy administracji publicznej w trybie przepisów k.p.a. jest – w myśl art. 73 k.p.a. – ograniczony do stron danego postępowania (tzw. postępowania głównego), a wniosku o udostępnienie akt sprawy nie rozpoznaje się w oderwaniu od merytorycznego związku ze sprawą główną. Postępowanie w sprawie udostępnienia akt ma bowiem charakter postępowania incydentalnego, zależnego od postępowania głównego. Tym samym w postępowaniu dotyczącym wglądu w akta sprawy, przesłania kopii, odpisów itd. nie może dojść do ustalenia innego kręgu stron postępowania niż w postępowaniu głównym. W szczególności po zakończeniu postępowania zasadniczego organ nie ustala na potrzeby postępowania w sprawie udostępnienia akt odrębnie i na nowo kręgu uczestników postępowania zasadniczego. W ocenie organu odwoławczego, jedyną stroną w postępowaniach, których dotyczył złożony przez skarżącego wniosek o udostępnienie akt sprawy był P. R. Z tego powodu wniosek skarżącego w omawianym zakresie nie zasługiwał na uwzględnienie.

Organ odwoławczy odniósł się również do zarzutu skarżącego, który twierdził w zażaleniu, że posiada interes prawny w sprawie ustalenia prawa do świadczenia z funduszu alimentacyjnego. Kolegium stwierdziło, że odnośnie do posiadania statusu strony w tym postępowaniu przez dłużnika alimentacyjnego istnieje bogate orzecznictwo sądów administracyjnych, lecz wyeksponowało zarazem, że w najnowszej judykaturze prezentowane jest stanowisko odmienne niż to, które zajął skarżący. Wedle stanowiska tego, dłużnik alimentacyjny nie jest stroną postępowania w sprawie dotyczącej przyznania osobie uprawnionej świadczeń z funduszu alimentacyjnego, w związku z czym nie może on np. kwestionować w drodze odwołania zasady i rozmiaru swego przyszłego zobowiązania kreowanego przez art. 27 ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów. Ustawodawca ograniczył uprawnienia dłużnika alimentacyjnego w tymże postępowania jedynie do udzielenia mu informacji o przyznaniu świadczenia, o czym wyraźnie stanowi art. 27 ust. 7 pkt 1 ustawy. Wprawdzie przyznanie świadczenia i w konsekwencji obowiązek zwrotu wypłaconych świadczeń z funduszu alimentacyjnego na rzecz organu jako wierzyciela może wiązać się z dodatkowym obowiązkiem, lecz nie daje to podstaw do uznania dłużnika alimentacyjnego za stronę tego postępowania.

W konkluzji organ odwoławczy stwierdził, że zasadnie odmówiono skarżącemu przesłania kserokopii dokumentacji Pana P. R. zgromadzonej w postępowaniach o ustalenie prawa do świadczenia z funduszu alimentacyjnego znak: [...] oraz [...].

W skardze do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego skarżący. zaskarżonemu postanowieniu zarzucił:

- naruszenie prawa materialnego, tj. art. 27 ust. 1 i 7 u.al. w zw. z art. 28 k.p.a. – przez błędną wykładnię skutkującą uznaniem, że wymienione przepisy ustawy nie przewidują aktywnej roli dłużnika alimentacyjnego w postępowaniu o przyznanie świadczeń z funduszu alimentacyjnego i nie pozwalają na uznanie, że skarżący posiada status strony w przedmiotowym postępowaniu,

- przepisów postępowania, które mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy, tj. art. 7, art. 8, art. 77 § 1, art. 78, art. 80 i art. 107 § 4 k.p.a., poprzez niepodjęcie wszelkich czynności niezbędnych do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego, a w szczególności przez niezebranie całego oraz nierozpatrzenie już zebranego materiału dowodowego i niedokonanie jego wszechstronnej, całościowej oceny, a ponadto nieodniesienie się do dokumentów przedstawionych przez stronę, w tym niewyjaśnienie, dlaczego organ nie przeprowadził dowodu z tych dokumentów, co doprowadziło do błędnego uznania, iż skarżący nie dysponuje interesem prawnym w sprawie,

- pominięcie okoliczności, że skarżący posiada interes prawny nie tylko wynikający z faktu, iż został uznany za dłużnika alimentacyjnego w postępowaniu administracyjnym, ale ponadto został oskarżony o przestępstwo niealimentacji (sprawa toczy się przed Sądem Rejonowym, II Wydział Karny), w której Fundusz Alimentacyjny ma status oskarżyciela posiłkowego, a z tego wynika uprawnienie skarżącego do zweryfikowania dokumentacji stanowiącej podstawę do przyznania P. R. świadczeń alimentacyjnych w sytuacji, gdy – wedle posiadanych informacji – wynika, że nie spełniał on kryterium dochodowego.

Wobec powyższych zarzutów skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia w całości oraz o zasądzenie kosztów postępowania administracyjnego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu skarżący w całości podtrzymał podnoszoną wcześniej przez siebie argumentację. Dodał nadto, że odmówienie dłużnikowi alimentacyjnemu statusu strony w postępowaniu o przyznanie świadczeń z funduszu alimentacyjnego prowadzić może do pozbawienia dłużnika alimentacyjnego prawa do sądu poprzez uniemożliwienie mu poddania weryfikacji rozstrzygnięć w kwestii ciążącego na nim zobowiązania do alimentacji. Skarżący podkreślił również, że przy ocenie kwestii posiadania przez niego interesu prawnego w sprawie ustalenia prawa do świadczenia z funduszu alimentacyjnego całkowicie pominięty został sygnalizowany już na etapie postępowania przed organem I instancji fakt, iż wobec złożenia zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa na szkodę Urzędu przeciwko skarżącemu prowadzone jest postępowanie karne. Z zebranego w postępowaniu karnym materiału dowodowego wynika natomiast, że uprawniony przekraczał próg dochodowy uprawniający do otrzymywania pomocy z funduszu alimentacyjnego. Przyznanie uprawnionemu świadczeń z funduszu mimo niespełnienia przez niego ustawowych przesłanek przekłada się na dodatkowy, a jednocześnie bezpodstawny obowiązek ciążący na dłużniku alimentacyjnym do zwrotu faktycznie nieistniejącego zobowiązania. Nie ma zatem wątpliwości, iż przyznanie uprawnionemu określonych świadczeń z funduszu alimentacyjnego wpływa na obowiązki skarżącego, a zatem uzasadnia przyznanie mu statusu strony postępowania o przyznanie świadczeń z funduszu alimentacyjnego. Wobec powyższego, skarga ma uzasadnioną podstawę.

Samorządowe Kolegium Odwoławcze w odpowiedzi na skargę podtrzymał w całości swoje stanowisko wniosło o jej oddalenie.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Krakowie zważył, co następuje.

Wojewódzki sąd administracyjny, zgodnie z art. 3 § 1 p.p.s.a., sprawuje kontrolę działalności administracji publicznej i stosownie do art. 1 § 2 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. – Prawo o ustroju sądów administracyjnych, kontrola ta sprawowana jest pod względem zgodności z prawem (legalności), jeżeli ustawy nie stanowią inaczej. Jednocześnie w oparciu o art. 134 § 1 p.p.s.a. sąd rozstrzyga w granicach danej sprawy, nie będąc jednak związany zarzutami i wnioskami oraz powołaną podstawą prawną.

Mając na względzie powyższe przepisy, Sąd ocenił, że skarga nie zasługiwała na uwzględnienie i dlatego należało ją oddalić.

W pierwszej kolejności Sąd zważył, że w sytuacji, gdy skarga zarzuca zarówno naruszenie prawa materialnego, jak i przepisów postępowania, co do zasady w pierwszej kolejności rozpoznaniu podlegają zarzuty naruszenia przepisów postępowania. Dopiero bowiem po przesądzeniu, że stan faktyczny przyjęty przez organy w postępowaniu administracyjnym jest prawidłowy albo nie został skutecznie podważony, można przejść do skontrolowania subsumcji danego stanu faktycznego pod zastosowany przepis prawa materialnego (w odniesieniu do skargi kasacyjnej por. np. wyrok NSA z dnia 26 marca 2010 r., II FSK 1842/08, LEX nr 596025; wyrok NSA z dnia 22 października 2010 r., I FSK 1755/09, LEX nr 744406; wyrok NSA z dnia 27 czerwca 2012 r., II GSK 819/11, LEX nr 1217424; wyrok NSA z dnia 4 czerwca 2014 r., II GSK 402/13, LEX nr 1488113).

Skarżący w niniejszej sprawie zarzucił organowi odwoławczemu naruszenie przepisów postępowania, które mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy, tj. art. 7, art. 8, art. 77 § 1, art. 78, art. 80 i art. 107 § 4 k.p.a. poprzez niepodjęcie wszelkich czynności niezbędnych do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego, a w szczególności przez niezebranie całego oraz nierozpatrzenie już zebranego materiału dowodowego i niedokonanie jego wszechstronnej, całościowej oceny, a ponadto nieodniesienie się do dokumentów przedstawionych przez stronę, w tym niewyjaśnienie, dlaczego organ nie przeprowadził dowodu z tych dokumentów, co doprowadziło do błędnego uznania, iż skarżący nie dysponuje interesem prawnym w sprawie. Wbrew przekonaniu skarżącego, organ II instancji wyjaśnił – choć nie uczynił tego w sposób bezpośredni – dlaczego nie oparł swoich ustaleń na dokumentach przedstawionych przez stronę, zaś Sąd podziela w tym względzie stanowisko organu.

Dokumenty przedłożone przez skarżącego, których nie wzięto pod uwagę w postępowaniu administracyjnym, dotyczyły postępowania karnego, toczącego się przed Sądem Rejonowym, a które dotyczyło przestępstwa niealimentacji, przy czym Fundusz Alimentacyjny miał w tej sprawie status oskarżyciela posiłkowego. Skarżący wywodził, że także z faktu oskarżenia go o to przestępstwo wynika jego interes prawny w zweryfikowaniu dokumentacji stanowiącej podstawę przyznania P. R. świadczeń alimentacyjnych z funduszu alimentacyjnego w sytuacji, gdy z informacji zgromadzonych w postępowaniu karnym wynika, że uprawniony nie spełniał kryterium dochodowego. Ze stanowiskiem tym nie sposób się zgodzić.

Sąd podziela stanowisko organu odwoławczego, że postępowanie w sprawie udostępnienia akt ma charakter postępowania incydentalnego, zależnego od postępowania głównego. A skoro postępowanie w sprawie udostępnienia akt ma charakter zależny od postępowania głównego, to także i krąg stron na potrzeby postępowania wpadkowego nie jest ustalany odrębnie od tego, który organ orzekający ustalił na potrzeby postępowania głównego. W szczególności po zakończeniu postępowania zasadniczego organ nie ustala na potrzeby postępowania w sprawie udostępnienia akt odrębnie i na nowo kręgu uczestników postępowania zasadniczego. Niewątpliwie dostęp do akt będą mieli następcy prawni stron postępowania zasadniczego, ale nie nowe podmioty, które wskazują, że takie prawo im przysługiwało, a nie zostało ono przez organ w postępowaniu zasadniczym zrealizowane (por. np. wyrok NSA z dnia 9 kwietnia 2019 roku, I OSK 1589/17, LEX nr 2865474).

Zatem po pierwsze krąg stron w postępowaniu incydentalnym dotyczącym udostępnienia akt sprawy musi być tożsamy z kręgiem stron w postępowaniu głównym, a po drugie, że okoliczności zaistniałe po zakończeniu postępowania głównego nie mogą mieć wpływu na ustalenie kręgu stron postępowania głównego.

Na gruncie niniejszej sprawy oznacza to, że wszczęcie przeciwko skarżącemu postępowania karnego o przestępstwo niealimentacji, w którym to postępowaniu Fundusz Alimentacyjny ma status oskarżyciela posiłkowego, po zakończeniu postępowania administracyjnego o przyznanie P. R. prawa do świadczeń z funduszu alimentacyjnego nie ma znaczenia dla ustalenia kręgu stron w postępowaniu incydentalnym dotyczącym przesłania kserokopii akt sprawy o przyznanie P. R. prawa do świadczeń z funduszu alimentacyjnego. Okoliczność wszczęcia postępowania karnego jest w tym wypadku irrelewantna z perspektywy wpadkowego postępowania administracyjnego. Jeżeli bowiem skarżący nie był stroną postępowania administracyjnego głównego podczas jego trwania, to – bez względu na okoliczności – nie może się on stać stroną tego postępowania po jego zakończeniu.

Wobec powyższego Sąd uznał zarzut naruszenia przepisów postępowania, które mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy, tj. art. 7, art. 8, art. 77 § 1, art. 78, art. 80 i art. 107 § 4 k.p.a., za nieuzasadniony. Organ odwoławczy podjął bowiem wszelkie czynności niezbędne do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego, zebrał i rozpatrzył cały materiał dowodowy oraz dokonał jego wszechstronnej, całościowej oceny, gdyż przeprowadzenie dowodu z dokumentów przedstawionych przez stronę nie miałoby znaczenia dla sprawy i nie byłoby przydatne dla jej wyjaśnienia.

W następnej kolejności Sąd rozważył zarzut naruszenia prawa materialnego. Także on okazał się jednak pozbawiony podstaw.

Art. 73 § 1 k.p.a. stanowi, że strona ma prawo wglądu w akta sprawy, sporządzania z nich notatek, kopii lub odpisów. Prawo to przysługuje również po zakończeniu postępowania. Ponadto zgodnie z art. 73 § 2 k.p.a., strona może żądać uwierzytelnienia odpisów lub kopii akt sprawy lub wydania jej z akt sprawy uwierzytelnionych odpisów, o ile jest to uzasadnione ważnym interesem strony. W świetle przytoczonych przepisów oraz wcześniejszych ustaleń kluczowym zagadnieniem w sprawie okazało się ustalenie, czy skarżącemu – jako dłużnikowi alimentacyjnemu – przysługiwał status strony w postępowaniach dotyczących przyznania P. R. świadczeń z funduszu alimentacyjnego. Rozstrzygając tę kwestię, Sąd w pełni podzielił stanowisko zaprezentowane w sprawie przez organy obu instancji.

W postępowaniu administracyjnym, zgodnie z art. 28 k.p.a., stroną jest każdy, czyjego interesu prawnego lub obowiązku dotyczy postępowanie albo kto żąda czynności organu ze względu na swój interes prawny lub obowiązek. Postępowanie o przyznanie świadczeń z funduszu alimentacyjnego, jak również nawet postępowanie o zwrot świadczeń nienależnie pobranych z funduszu alimentacyjnego, nie dotyczy jednak ani interesu prawnego, ani obowiązku dłużnika alimentacyjnego, a zatem skarżący nie jest stroną takiego postępowania.

Posiadanie interesu prawnego bądź obowiązku w rozumieniu art. 28 k.p.a. należy ustalać zgodnie z regułami wypracowanymi przez doktrynę i orzecznictwo na tle przywołanego przepisu. Posiadanie interesu prawnego w konkretnym postępowaniu administracyjnym wymaga, by interes ten był osobisty, własny, indywidualny i konkretny, dający się obiektywnie stwierdzić, aktualny, oparty na przepisie prawa materialnego (por. np. wyrok NSA z dnia 20 kwietnia 1998 r., IV SA 1106/97, LEX nr 43360). Od tak pojmowanego interesu prawnego należy odróżnić interes faktyczny, to jest sytuację, w której dany podmiot (osoba) jest wprawdzie bezpośrednio zainteresowany rozstrzygnięciem sprawy administracyjnej, nie może jednak tego zainteresowania poprzeć przepisami prawa, mającego stanowić podstawę skierowanego żądania w zakresie podjęcia stosownych czynności przez organ administracji (zob. wyrok NSA z dnia 27 września 1999 r., IV SA 1285/98, LEX nr 47898).

Ma rację skarżący gdy twierdzi, że w jednej z linii orzeczniczych uznaje się, iż postępowanie o przyznanie uprawnionemu świadczeń z funduszu alimentacyjnego dotyczy interesu prawnego dłużnika alimentacyjnego, a decyzja o przyznaniu takich świadczeń nakłada na dłużnika alimentacyjnego nowe obowiązki w rozumieniu art. 28 k.p.a. Niemniej, nie można odmówić słuszności także organowi odwoławczemu, gdy eksponuje on, że wedle najnowszego orzecznictwa sądów administracyjnych dłużnik alimentacyjny nie jest stroną postępowania w sprawie dotyczącej przyznania osobie uprawnionej świadczeń z funduszu alimentacyjnego. Sąd orzekający w sprawie podziela stanowisko prezentowane w nowszym orzecznictwie.

Dawniej twierdzono w judykaturze, że czym innym jest obowiązek alimentacyjny dłużnika, skonkretyzowany orzeczeniem sądu powszechnego, a czym innym przyznanie osobie uprawnionej świadczeń z funduszu alimentacyjnego, gdyż to drugie pociąga za sobą nowe obowiązki, nakładane na dłużnika alimentacyjnego tylko z tego powodu, że osobie uprawnionej do alimentów przyznano świadczenie z funduszu alimentacyjnego. Jako te nowe obowiązki wymieniano w szczególności: obowiązek zwrotu organowi właściwemu wierzyciela należności w wysokości świadczeń wypłaconych z funduszu alimentacyjnego (art. 27 ust. 1 ustawy z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów); obowiązek zwrotu odsetek ustawowych, naliczanych od pierwszego dnia następującego po dniu wypłaty świadczeń z funduszu alimentacyjnego, do dnia spłaty (art. 27 ust. 1 in fine i ust. 1a ustawy); obowiązek poddania się dłużnika alimentacyjnego środkom dyscyplinującym (art. 5 ust. 1-4a ustawy); obowiązek poddania się kolejności zaspokajania wierzycieli (art. 28 ustawy); obowiązek znoszenia skutków przekazania informacji na podstawie art. 8a ustawy. Argumentowano nadto, że już w postępowaniu o przyznanie uprawnionemu świadczeń z funduszu alimentacyjnego dłużnik alimentacyjny powinien mieć możliwość obrony swojego interesu prawnego, na przykład przez podniesienie zarzutu, że wykonał zobowiązanie alimentacyjne w sposób, który nie wywołał stanu bezskuteczności egzekucji. Wskazywano wreszcie, że redakcja art. 27 ust. 7 pkt 1 ustawy, który nakazuje, aby organ właściwy wierzyciela przekazał dłużnikowi alimentacyjnemu, o ile jego adres zamieszkania jest mu znany, informację o przyznaniu osobie uprawnionej świadczeń z funduszu alimentacyjnego, jest wadliwa i oznacza w istocie, że dłużnikowi alimentacyjnemu, jako stronie tego postępowania, należy na zasadach ogólnych dostarczyć decyzję o przyznaniu osobie uprawnionej świadczeń z funduszu alimentacyjnego wraz z pouczeniem o sposobie i terminie wniesienia odwołania. (Zob. np. wyrok NSA z dnia 5 października 2011 r., I OSK 800/11, LEX nr 1069681; wyrok NSA z dnia 7 czerwca 2013 r., I OSK 2226/12, LEX nr 1356980).

W nowszej linii orzeczniczej Naczelnego Sądu Administracyjnego, zaaprobowanej przez Wojewódzkie Sądy Administracyjne, powyższe argumenty celnie obalono, a w konsekwencji odmówiono dłużnikowi alimentacyjnemu statusu strony w postępowaniu o przyznanie uprawnionemu świadczeń z funduszu alimentacyjnego. (Zob. np. wyrok NSA z dnia 29 listopada 2016 r., I OSK 1725/16, LEX nr 2169784; wyrok NSA z dnia 29 listopada 2016 r., I OSK 1726/16, LEX nr 2169785; wyrok NSA z dnia 24 stycznia 2017 r., I OSK 2027/16, LEX nr 2239412; wyrok NSA z dnia 22 kwietnia 2020 r., I OSK 4202/18, LEX nr 3030623; wyrok WSA w Kielcach z dnia 16 maja 2019 r., II SA/Ke 165/19, LEX nr 2678905; wyrok WSA w Gorzowie Wlkp. z 22 stycznia 2020 r., II SA/Go 598/19, LEX nr 2771256).

W orzecznictwie tym podnosi się, że o tym, czy określonemu podmiotowi służy prawo strony w postępowaniu, rozstrzyga norma prawna, z której dla strony wynikają prawa lub obowiązki. Istnienie interesu prawnego nie może być rozpatrywane w oderwaniu od konkretnego postępowania administracyjnego. Zatem rozstrzygnięcie, czy dłużnikowi alimentacyjnemu przysługuje status strony w postępowaniu o przyznanie świadczeń osobie uprawnionej z funduszu alimentacyjnego, musi uwzględniać specyfikę szeroko pojętego postępowania w sprawie przyznawania świadczeń z funduszu alimentacyjnego, prowadzonego na podstawie ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów.

Stroną postępowania o przyznanie świadczenia z funduszu alimentacyjnego niewątpliwie jest osoba uprawniona, co wynika z art. 15 ust. 1 ustawy, który stanowi, że ustalenie prawa do świadczeń z funduszu alimentacyjnego oraz ich wypłata następują odpowiednio na wniosek osoby uprawnionej lub jej przedstawiciela ustawowego. Ponadto ustawa nakłada na wnioskodawcę obowiązki związane z wykazaniem uprawnienia do otrzymania świadczeń z funduszu alimentacyjnego (art. 15 ust. 3, 4 i 7 ustawy). Przepisy rozdziału 4 ustawy zatytułowanego "Zasady i tryb postępowania w sprawach przyznawania i wypłacania świadczeń z funduszu alimentacyjnego" nie przewidują jednak aktywnej roli dłużnika alimentacyjnego w toczącym się postępowaniu o przyznanie świadczeń z funduszu alimentacyjnego.

Brak czynnego udziału dłużnika alimentacyjnego w tym postępowaniu można wyjaśnić w ten sposób, iż postępowanie to nie dotyczy jego interesu prawnego ani nie nakłada na niego nowych obowiązków, a zatem nie ma potrzeby jego aktywizacji. Obowiązek alimentacyjny powstaje bowiem z mocy ustawy (art. 128 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego) i ewentualnie w pewnych okolicznościach, na przykład w przypadku jego niewykonywania, może być on wtórnie, autorytatywnie skonkretyzowany w wyroku sądu powszechnego. Natomiast źródłem obowiązków i ograniczeń, o jakich mowa w art. 27 ust. 1, ust 1a, art. 5 ust. 1-4a ustawy z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów, jest relewantna prawnie okoliczność uzyskania przez osobę zobowiązaną do spełniania świadczenia alimentacyjnego statusu dłużnika alimentacyjnego w rozumieniu art. 2 pkt 3 ustawy. Przepis ten stanowi, że dłużnikiem alimentacyjnym jest osoba zobowiązana do alimentów na podstawie tytułu wykonawczego, wobec której egzekucja okazała się bezskuteczna.

Stan bezskuteczności egzekucji poświadczany jest przez organ uprawniony do egzekucji alimentów. Okoliczności tej nie może kwestionować ani weryfikować we własnym zakresie organ administracji rozpoznający wniosek o przyznanie świadczenia z funduszu alimentacyjnego. Wydanie zaświadczenie o bezskuteczności egzekucji należy bowiem do czynności organu prowadzącego postępowanie egzekucyjne i może być kwestionowane w trybie przewidzianym przez przepisy postępowania egzekucyjnego, na przykład w trybie skargi na czynności komornika, o której mowa w art. 767 Kodeksu postępowania cywilnego. Dłużnik alimentacyjny z chwilą otrzymania informacji o przyznaniu świadczenia, o ile wcześniej nie miał wiedzy na temat wystawionego zaświadczenia o bezskuteczności egzekucji, ma więc możliwość wniesienia skargi kwestionującej prawidłowość i zgodność ze stanem faktycznym zaświadczenia wystawionego przez organ egzekucyjny. Jeżeli rozstrzygnięcie, jakie zapadnie w wyniku rozpoznania skargi przez sąd, będzie miało wpływ na prawo do świadczenia z funduszu alimentacyjnego, to zgodnie z art. 3 ust. 6 ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów, organ egzekucyjny zawiadomi o tym organ administracyjny, który podejmuje dalsze działania w zależności od stanu sprawy. Interes dłużnika alimentacyjnego jest więc dostatecznie chroniony przez przepisy prawa, wymaga jedynie podjęcia przez niego stosowanych działań.

W nowszym orzecznictwie podkreśla się wreszcie – co w niniejszej sprawie nie umknęło uwadze organowi pierwszej ani drugiej instancji – że art. 27 ust. 7 pkt 1 ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów, nakazuje organowi właściwemu wierzyciela przekazanie dłużnikowi alimentacyjnemu (a także organowi właściwemu dłużnika) jedynie informacji o przyznaniu osobie uprawnionej świadczeń z funduszu alimentacyjnego. Takie sformułowanie ustawy jednoznacznie wskazuje, że dłużnik alimentacyjny nie jest stroną postępowania w przedmiocie przyznania osobie uprawnionej świadczeń z funduszu alimentacyjnego. Gdyby bowiem ustawodawca uważał dłużnika alimentacyjnego za stronę postępowania w sprawie przyznania osobie uprawnionej świadczeń z funduszu alimentacyjnego, przepis art. 27 ust. 7 pkt 1 ustawy byłby zbędny z tego względu, że stronie postępowania są doręczane wszystkie rozstrzygnięcia zapadające w sprawie, w związku z czym nie ma potrzeby przekazywania stronie postępowania odrębnej informacji o wydanym orzeczeniu.

Przytoczona argumentacja przekonuje, że dłużnik alimentacyjny nie ma statusu strony w postępowaniu o przyznanie uprawnionemu świadczenia z funduszu alimentacyjnego. Postępowanie to nie dotyczy bowiem jego interesu prawnego ani jego obowiązków. Dłużnikowi alimentacyjnemu nie przysługuje zatem – ze względu na brak statusu strony postępowania – prawo z art. 73 § 2 k.p.a., aby żądać wydania mu uwierzytelnionych odpisów z akt sprawy o przyznanie uprawnionemu świadczenia z funduszu alimentacyjnego. Skarga wniesiona w niniejszej sprawie podlegała zatem oddaleniu w całości, na podstawie art. 151 p.p.s.a., ze względu na jej nieuwzględnienie.

Z powyższych względów Sąd orzekł jak w sentencji wyroku.