Wyrok z dnia 2022-10-13 sygn. I OSK 2086/19

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący: sędzia NSA Maciej Dybowski Sędziowie sędzia NSA Iwona Bogucka sędzia del. WSA Maria Grzymisławska-Cybulska (spr.) Protokolant asystent sędziego Krzysztof Ważny po rozpoznaniu w dniu 13 października 2022 r. na rozprawie w Izbie Ogólnoadministracyjnej skargi kasacyjnej B. T. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 17 stycznia 2019 r., sygn. akt I SA/Wa 1463/18 w sprawie ze skargi B. T. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Warszawie z dnia 8 czerwca 2018 r. nr KOA/1651/Fa/18 w przedmiocie uznania za dłużnika alimentacyjnego uchylającego się od zobowiązań alimentacyjnych oddala skargę kasacyjną.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie wyrokiem z dnia 17 stycznia 2019 r. sygn. I SA/Wa 1463/18 oddalił skargę B. T. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Warszawie z dnia [...] czerwca 2018 r. nr [...] w przedmiocie uznania za dłużnika alimentacyjnego uchylającego się od zobowiązań alimentacyjnych.

Wyrok ten zapadł w następujących okolicznościach faktycznych i prawnych.

Decyzją z [...] kwietnia 2018 roku Wójt Gminy [...] (dalej również jako: "organ I instancji") uznał B. T. (dalej również jako: "skarżący") za dłużnika alimentacyjnego uchylającego się od zobowiązań alimentacyjnych.

Podstawą prawną rozstrzygnięcia organu był art. 5 ust. 3 i art. 8b ustawy z dnia 7 września 2007 roku o pomocy osobom uprawniony do alimentów (Dz. U. z 2017 roku, poz. 489 ze zm., dalej również jako: "ustawa"). Podstawą faktyczną rozstrzygnięcia organu było ustalenie, że Skarżący nie figuruje w ewidencji osób bezrobotnych, prowadzonej przez powiatowy urząd pracy, jak również, że przez okres sześciu miesięcy poprzedzających wydanie decyzji nie dokonał żadnych wpłat na poczet zadłużenia z funduszu alimentacyjnego.

W odwołaniu od tej decyzji skarżący wskazał, że jego syn od 2007 r. pozostaje pod jego opieką i na jego utrzymaniu. Ostatnio syn przebywał u matki, która pobierała pieniądze z funduszu alimentacyjnego, lecz nie przeznaczała ich na potrzeby dziecka. Skarżący wskazał, że zarejestrował się w ośrodku pomocy społecznej, jednak nie otrzymał żadnej propozycji pracy. Wskazał też, że dzięki pracom dorywczym i zleceniom z portali internetowych pozyskał znaczną bazę klientów i uruchomił własną działalność gospodarczą. Jak wskazał, działalność tę jego syn, który niedługo osiągnie pełnoletniość, zamierza kontynuować.

Po rozpoznaniu odwołania skarżącego, Samorządowe Kolegium Odwoławcze w Warszawie (dalej również jako: "Kolegium" albo "organ II instancji") decyzją z [...] czerwca 2018 r. utrzymało w mocy decyzję organu I instancji.

Organ II instancji wyjaśnił, że przepis art. 5 ust. 3 ustawy wskazujący podstawy dla uznania danej osoby za dłużnika uchylającego się do zobowiązań alimentacyjnych, ma charakter przepisu związanego. Wystąpienie jednej z wymienionych w tym przepisie przesłanek pozytywnych stanowi podstawę do wszczęcia postępowania i uznania za dłużnika uchylającego się od zobowiązań, o ile nie wystąpi przesłanka, o której mowa w art. 5 ust. 3a ustawy. Wskazano, że skarżący został zobowiązany do zarejestrowania się w powiatowym urzędzie pracy (dalej również jako: "[...] ") w terminie 14 dni od otrzymania pisma. Jak wynika z pisma [...] z dnia [...] lutego 2018 roku, od [...] maja 2017 r. skarżący nie figuruje w ewidencji. Kolegium podkreśliło, że skarżący w wezwaniu z dnia [...] stycznia 2018 r. pouczony został o konsekwencjach zaniechania powiadomienia organu I instancji o rejestracji. Zatem spełniona została przesłanka uzasadniająca wszczęcie postępowania w sprawie uznania za dłużnika uchylającego się od zobowiązań alimentacyjnych. Dalej organ II instancji wskazał również, że nie zaistniała przesłanka o której mowa w art. 5 ust. 3a ustawy. Skarżący nie dokonywał bowiem w okresie ostatnich sześciu miesięcy wpłat, w wysokości odpowiadającej co najmniej połowie ustalonych alimentów.

B. T. nie zgodził się z tym rozstrzygnięciem i wniósł skargę do sądu administracyjnego, a Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie wyrokiem z dnia 17 stycznia 2019 r. sygn. I SA/Wa 1463/18 oddalił tę skargę.

Z rozstrzygnięciem tym nie zgodził się B. T. , który złożył skargę kasacyjną od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie.

W skardze kasacyjnej B. T. działając na podstawie art. 173 i 174 pkt 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi – dalej jako: p.p.s.a. zaskarżonemu wyrokowi zarzucił:

1. naruszenie art. 145 § 1 lit. c p.p.s.a. w zw. z art. 151 p.p.s.a., poprzez oddalenie skargi w sytuacji, gdy decyzja Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Warszawie z [...] czerwca 2018 roku, znak: [...] została wydana z naruszeniem przepisów postępowania administracyjnego, tj. art. 7, 77, 107 § 3 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. kodeks postępowania administracyjnego – dalej jako: "k.p.a." ze względu na niewyczerpujące zebranie i rozpatrzenie materiału dowodowego oraz jego dowolną ocenę poprzez niesprawdzenie przez organ II instancji informacji przekazanych przez skarżącego, że prowadzi własną działalność gospodarczą, osiąga dochody pozwalające na terminowe tracenie alimentów i niecelowym jest rejestracja w urzędzie pracy, a naruszenie to nie zostało dostrzeżone przez Sąd I instancji, przy czym naruszenie to, mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy.

2. naruszenie art. 145 §1 lit. c p.p.s.a w zw. z art. 151 p.p.s.a., poprzez oddalenie skargi w sytuacji, gdy decyzja Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Warszawie z [...] czerwca 2018 r., znak: [...] została wydana z naruszeniem przepisów postępowania administracyjnego, tj. art. 7, 77, 107 § 3 k.p.a. polegającym na niewyczerpującym zebraniu i rozpatrzeniu materiału dowodowego oraz jego dowolnej ocenie poprzez niesprawdzenie przez organ II instancji, czy Skarżący płaci alimenty lub czy w inny sposób spełnia obowiązek alimentacyjny, a naruszenie to nie zostało dostrzeżone przez Sąd I instancji, przy czym naruszenie to, mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy.

3. naruszenie art. 145 § 1 lit. c p.p.s.a w zw. z art. 151 p.p.s.a., poprzez oddalenie skargi w sytuacji, gdy decyzja Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Warszawie z [...] czerwca 2018 roku, znak: [...] została wydana z naruszeniem przepisów postępowania administracyjnego, tj. art. 8, 9 k.p.a. poprzez nienależyte poinformowanie o konsekwencjach braku regularnych wpłat z tytułu alimentów lub ich niewłaściwej formy, tj. gotówkowej bezpośrednio do rąk syna, a naruszenie to nie zostało dostrzeżone przez Sąd I instancji, przy czym naruszenie to, mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Skarga kasacyjna nie ma usprawiedliwionych podstaw.

Naczelny Sąd Administracyjny rozpoznaje sprawę tylko w granicach skargi kasacyjnej (art. 183 § 1 p.p.s.a.), z urzędu biorąc pod uwagę jedynie nieważność postępowania, co oznacza związanie przytoczonymi w skardze kasacyjnej jej podstawami, określonymi w art. 174 p.p.s.a. Wobec niestwierdzenia zaistnienia przesłanek nieważności postępowania, oceniając wyrok Sądu I instancji w ramach zarzutów zgłoszonych w skardze kasacyjnej, Naczelny Sąd Administracyjny uznał te zarzuty za niezasadne.

Odnosząc się do argumentacji skargi kasacyjnej należy podkreślić, że dostarczanie środków utrzymania osobom, które nie są w stanie samodzielnie zaspokoić swoich potrzeb, a w szczególności dzieciom, jest w pierwszej kolejności obowiązkiem wskazanych w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym członków ich rodziny. Na podstawie art. 128 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. (Dz. U. z 2020, poz. 1359 – dalej jako: "k.r.o.") obowiązek alimentacyjny polega na dostarczaniu środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania. Zgodnie zaś z art. 133 § 1 k.r.o. rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest w stanie utrzymać się samodzielnie, a także wtedy, gdy jest w stanie utrzymać się samodzielnie, ale znajduje się w niedostatku.

Konstytucyjna zasada pomocniczości nakłada na państwo obowiązek wspierania jedynie tych osób ubogich, które nie są w stanie samodzielnie zaspokoić swoich potrzeb i nie otrzymują należnego im wsparcia od osób należących do kręgu zobowiązanych wobec nich do alimentacji. Natomiast z woli ustawodawcy, wyrażonej w preambule ustawy z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (Dz.U. z 2018, poz. 554 ze zm.) obowiązkowi wspierania osób znajdujących się w trudnej sytuacji materialnej z powodu niemożności wyegzekwowania alimentów, odpowiada obowiązek podejmowania działań zmierzających do zwiększenia odpowiedzialności osób zobowiązanych do alimentacji.

Mając na uwadze powyższe wskazać trzeba, że bezzasadnie Sądowi I instancji zarzucono naruszenie art. 145 § 1 pkt 1 lit. c p.p.s.a. w zw. z art. 151 p.p.s.a. w zw. z art. 7, art.8, art. 9, art. 77, art. 107 § 3 k.p.a.

1. Postępowanie w sprawie dotyczyło uznania B. T. za dłużnika alimentacyjnego. Na podstawie art. 2 pkt 3 ustawy dłużnikiem alimentacyjnym jest osoba zobowiązana do alimentów na podstawie tytułu wykonawczego, przeciwko której egzekucja okazała się bezskuteczna. Istotą tego postępowania jest ustalenie, czy istnieją zaległości alimentacyjne, za jaki okres czasu oraz w jakiej wysokości, co wynika z brzmienia art. 5 ust. 3a ustawy. Dla uznania za dłużnika alimentacyjnego w rozumieniu art. 2 pkt 3 ustawy, bez znaczenia pozostają natomiast możliwości finansowe osoby zobowiązanej do alimentów, a kwestia przyczyn powstania zaległości alimentacyjnych jest irrelewantna. Odnosząc się do argumentacji skargi kasacyjnej, w zakresie możliwości finansowych skarżącego, należy wskazać, że ustawodawca nie wychodzi z założenia, że dłużnik alimentacyjny nie uiszcza należnych alimentów wskutek wyłącznie własnej nagannej postawy do prawa (por. A. Korcz-Maciejko, Ustawa o pomocy osobom uprawnionym do alimentów. Komentarz. Legalis wyd/el 2019). Z tej przyczyny, podnoszona w skardze okoliczność, osiągania przez skarżącego dochodów pozwalających mu na terminowe płacenie alimentów, nie mogła przynieść oczekiwanych rezultatów.

Dlatego również neutralna w okolicznościach badanej sprawy pozostawała okoliczność złożenia przez skarżącego w dniu [...] kwietnia 2018 r. (tj. w dniu złożenia odwołania od decyzji organu I instancji) wniosku o wpis do Centralnej Ewidencji Informacji o Działalności Gospodarczej (dalej jako: "CEIDG"). Jak wynika z oświadczenia majątkowego dłużnika z dnia [...] grudnia 2017 r. sam skarżący określił swój status jako "bezrobotny niezarejestrowany" (k. 150 akt adm.). W toku postępowania przed organem I instancji sam skarżący podawał, że jest osobą bezrobotną, która nie posiada oszczędności, nie prowadzi działalności gospodarczej i nie posiada żadnego źródła dochodu (k. 150 - 152 akt adm.). W związku z tym oświadczeniem, podpisanym przez skarżącego, w dniu [...] stycznia 2018 r. został on zobowiązany do rejestracji w powiatowym urzędzie pracy w terminie 14 dni. Zobowiązanie doręczono do rąk dorosłego domownika w dniu [...] stycznia 2018 r. W dniu [...] lutego 2018 r. Powiatowy Urząd Pracy w [...] poinformował jednak, że od [...] maja 2017 r. skarżący nie figuruje w ewidencji urzędu.

Prawidłowo zatem, w kontekście całokształtu materiału dowodowego, organ II instancji uznał, że ziściły się przesłanki uznania skarżącego za dłużnika alimentacyjnego. Trafnie też ustalenia te zaakceptował Sąd I instancji, stwierdzając, że wszystkie istotne dla sprawy ustalenia zostały udokumentowane, a sprawa zaistnienia przesłanek uznania za dłużnika alimentacyjnego została wyjaśniona.

2. Dalej należy wskazać, że dokumentacja akt sprawy obejmuje zaświadczenie o bezskuteczności egzekucji alimentów. Z dowodami zgromadzonymi w sprawie skarżący nie polemizuje. Jeżeli natomiast skarżący twierdzi, że uregulował zaległości alimentacyjne, to winien był przedłożyć do akt sprawy odpowiednie dokumenty poświadczające ten fakt (por. wyrok NSA 10 stycznia 2019 r. sygn. I OSK 604/17). Skarżący tego nie uczynił.

Natomiast argumentacji skarżącego dotyczącej rzekomego zamieszkiwania jego syna z nim przeczą ustalenia organu I instancji udokumentowane w aktach sprawy. W aktach sprawy znajduje się notatka służbowa sporządzona w dniu [...] września 2017 r. przez pracownika socjalnego. Notatkę tę sporządzono w miejscu zamieszkania K. S. , w obecności małoletniego T. T., który potwierdził, że zamieszkuje z matką (k. 139 akt adm.). Matka reprezentowała też syna w postępowaniu przed Sądem Okręgowym Warszawa-Praga, który wyrokiem z dnia [...] czerwca 2017 r. sygn. IV Ca 151/17 zasądził od skarżącego na rzecz syna T. alimenty, płatne do rąk K. S. Tak więc argumenty podnoszone przez skarżącego na okoliczność miejsca zamieszkiwania jego syna nie znajdują oparcia w materiale dowodowym i pozostają gołosłowne.

3. Dokumentacja akt sprawy wskazuje również, że co najmniej od 2011 r. wobec skarżącego prowadzone są czynności egzekucyjne w związku z jego zobowiązaniami alimentacyjnymi. Niemniej, w wezwaniu na wywiad alimentacyjny, doręczonym do rąk dorosłego domownika, organ pouczył skarżącego, że dłużnik alimentacyjny zobowiązany jest do zwrotu - organowi - właściwemu wierzyciela należności w wysokości świadczeń wypłacanych z funduszu alimentacyjnego (k. 145 akt adm.). Zarzuty dotyczące naruszenia art. 8 i 9 k.p.a. jako nie znajdujące oparcia w materiale dowodowym, również nie mogły zatem odnieść pożądanego skutku. Ocena ich zasadności, w kontekście całokształtu materiału dowodowego nie pozostawia wątpliwości, co do tego, że w sprawie nie doszło do naruszenia przepisów postępowania w stopniu mogącym mieć wpływ na wynik sprawy.

Z tych wszystkich względów skarga kasacyjna, jako pozbawiona usprawiedliwionych podstaw, podlegała oddaleniu zgodnie z art. 184 p.p.s.a.