Wyrok z dnia 2024-10-04 sygn. II SA/Gl 467/24

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach w składzie następującym: Przewodniczący Sędzia WSA Grzegorz Dobrowolski (spr.), Sędziowie Sędzia WSA Beata Kalaga-Gajewska, Sędzia WSA Artur Żurawik, , po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w trybie uproszczonym w dniu 4 października 2024 r. sprawy ze skargi A. K. na decyzję Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 15 lutego 2024 r. nr 010070/680/1524956/2022 w przedmiocie świadczenia wychowawczego uchyla zaskarżoną decyzję oraz poprzedzającą ją decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. z dnia 13 stycznia 2023 r.

Decyzją z dnia 13 stycznia 2023 r. nr [...] Zakład Ubezpieczeń Społecznych - Centrum Obsługi Świadczeń dla Rodzin uchylił przyznane A. K. decyzją z dnia 18 marca 2022 r. prawo do świadczenia wychowawczego w związku z opieką nad małoletnim H. M. za okres od dnia 1 czerwca 2022 r. do dnia 17 maja 2023 r. W uzasadnieniu organ wskazał, że "z dokumentacji zgromadzonej w sprawie wynika, że nie złożył/a Pan/Pani wyjaśnień, które są niezbędne w sprawie, z uwagi na wątpliwości, które powstały po przyznaniu prawa do świadczenia wychowawczego. Nie dostarczył/a Pan/Pani zaświadczenia z Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie o umieszczeniu dziecka w rodzinie zastępczej, wraz z datą umieszczenia".

Odwołanie od tej decyzji złożyła jej adresatka. Wskazała, że zgodnie z postanowieniem Sądu Rejonowego K. z dnia [...] została ustanowiona opiekunem małoletniego i została jej powierzona piecza nad nim. Pełni zatem faktyczną opiekę nad dzieckiem.

Zaskarżoną obecnie decyzją Prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych utrzymał decyzję organu I instancji w mocy. Wskazał, że zgodnie z art. 4 ust. 2 ustawy o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci, świadczenie wychowawcze przysługuje:

- matce lub ojcu, jeżeli dziecko wspólnie zamieszkuje i pozostaje na utrzymaniu matki lub ojca, albo opiekunowi faktycznemu dziecka, jeżeli dziecko wspólnie zamieszkuje i pozostaje na utrzymaniu opiekuna faktycznego, albo opiekunowi prawnemu dziecka, albo dyrektorowi domu pomocy społecznej, albo

- rodzinie zastępczej, osobie prowadzącej rodzinny dom dziecka, dyrektorowi placówki opiekuńczo- wychowawczej, dyrektorowi regionalnej placówki opiekuńczo-terapeutycznej albo dyrektorowi interwencyjnego ośrodka preadopcyjnego.

Zgodnie z art. 2 pkt 10 ustawy Ilekroć w ustawie jest mowa o opiekunie faktycznym dziecka - oznacza to osobę faktycznie opiekującą się dzieckiem, jeżeli wystąpiła z wnioskiem do sądu opiekuńczego o przysposobienie dziecka.

Postanowieniem Sądu Rejonowego w K. z dnia [...] sygn. akt [...] stronie została powierzona piecza bieżąca nad małoletnim bratem. Piecza taka ma charakter doraźny i nie jest równoważna pieczy zastępczej. Strona nie przedłożyła dokumentu potwierdzającego opiekę faktyczną nad dzieckiem, tj. wystąpienia do sądu opiekuńczego o przysposobienie brata, ani nie została ustanowiona przez sąd jego opiekunem prawnym.

Odnosząc się do przedłożonego przez odwołującą się wyroku tutejszego Sądu z dnia 20 czerwca 2020 r. organ wskazał, że "nie może on w świetle ustawy o pomocy Państwa w wychowaniu dzieci stanowić środka dowodowego dla celów ustalenia prawa do świadczenia wychowawczego na to dziecko, na okres świadczeniowy 2022/2023 na podstawie wniosku zgłoszonego do ZUS".

Skargę na tę decyzję do tutejszego Sądu złożyła jej adresatka. Podniosła w nim argumentacją, opartą o wykładnię Konstytucji RP i Kartę Praw Dziecka argumentację wskazującą, iż jest ona uprawniona do pobierania świadczenia.

Odpowiadając na skargę organ administracji wniósł o jej oddalenie podtrzymując swe dotychczasowe stanowisko.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach zważył, co następuje:

Zgodnie z treścią art. 3 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U. z 2024 r. poz. 935, dalej: p.p.s.a.) sąd administracyjny sprawuje kontrolę działalności administracji publicznej, a stosownie do art. 1 § 2 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. - Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U. 2022 r., poz. 2492) kontrola ta sprawowana jest pod względem zgodności z prawem, jeżeli ustawy nie stanowią inaczej. Z wymienionych przepisów wynika, że sąd bada legalność zaskarżonego aktu, czy jest on zgodny z prawem materialnym, określającym prawa i obowiązki stron oraz z prawem procesowym, regulującym postępowanie przed organami administracji publicznej.

Na początku Sąd chciałby zwrócić uwagę organom ZUS, iż w zakresie orzekania w sprawach dotyczących świadczenia wychowawczego działają one jako organy administracji publicznej. I niezależnie od formy prowadzonego postępowania obowiązuje je kodeks postępowania administracyjnego. Dotyczy to zarówno wyjaśnienia wszystkich istotnych okoliczności sprawy, przeprowadzenia wystarczającego postępowania wyjaśniającego, orzekania z uwzględnieniem uzasadnionego interesu strony i interesu publicznego, czy wreszcie wyczerpującego uzasadnienia podjętego rozstrzygnięcia. Jeśli organy ZUS będą uchybiać tym obowiązkom, to ich rozstrzygnięcia będą uchylane w postępowaniu przed sądami administracyjnymi.

Należy zgodzić się z Prezesem ZUS, że wyroki sądów administracyjnych nie zawsze stanowią środki dowodowe dla celów ustalenia prawa do świadczenia wychowawczego. Jednakże kształtują one pewne standardy, które muszą być uwzględniane, przy rozstrzyganiu w sprawach indywidualnych. Dotyczy to przede wszystkim kierunków dokonywania przepisów prawa. Inaczej mówiąc organy ZUS nie mogą ignorować wykładni dokonanej przez sad administracyjny w konkretnej sprawie w sytuacji, gdy rozstrzygnięcie dotyczyło tych samych podmiotów i praktycznie identycznego stanu faktycznego.

Organy ZUS za nieistotny, z punktu widzenia rozpatrywanej sprawy, uznały wyrok tutejszego Sądu z dnia 29 czerwca 2020 r. o sygnaturze II SA/Gl 1546/19. Wyrok ten dotyczył tego, czy skarżącej obecnie, w identycznym stanie faktycznym i prawnym, przysługuje świadczenie wychowawcze w związku z opieką nad małoletnim bratem. Skład orzekający wskazał tam że wśród uprawnionych do ubiegania się o świadczenie wychowawcze ustawa nie uwzględniła osób faktycznie opiekującej się dzieckiem. Tym samym "pozbawiła opiekuna dziecka, nad którym jest sprawowana piecza, możliwości uzyskania przynajmniej częściowego pokrycia wydatków na jego utrzymanie. Uznać więc należy, że przepisy tej ustawy w sposób niedostateczny chronią prawa jednostki, jaką jest rzeczywisty opiekun dziecka. W tej sytuacji, poszukując lepszej ochrony interesów opiekuna dziecka, należy odnieść się bezpośrednio do zasad konstytucyjnych i przepisów Konwencji o Prawach Dziecka. Konstytucję Rzeczpospolitej Polskiej, jako najwyższe prawo w strukturze źródeł prawa, należy stosować bezpośrednio, chyba że Konstytucja stanowi inaczej (na co wskazuje jej art. 8), także w sferze praw i wolności jednostki (prof. J. T., "Bezpośrednie stosowanie zasad naczelnych Konstytucji przez sądy administracyjne, wykład). W art. 72 ust. 1 zd. 1 i ust. 2 Konstytucji RP zapisano, że Rzeczpospolita Polska zapewnia ochronę praw dziecka. Dziecko pozbawione opieki rodzicielskiej ma prawo do opieki i pomocy władz publicznych. Ustawa zasadnicza nie ogranicza się więc do zapewnienia dziecku ochrony, ale wprowadza też prawo do żądania od organów władzy publicznej opieki i pomocy. Pomoc władz publicznych jest szczególnie niezbędna w przypadku dziecka pozbawionego opieki rodzicielskiej, stąd art. 72 ust. 2 nakłada na władze tego rodzaju obowiązek".

Dalej Sąd wskazał, że przyjął jako materialnoprawny wzorzec kontroli legalności zaskarżonego aktu administracyjnego przepisy Konstytucji RP (art. 72 ust. 1 zd. 1 i ust. 2) oraz Konwencji o Prawach Dziecka (art. 3 ust. 1, art. 20 i art. 27) i uznał za zasadne bezpośrednie zastosowanie tych unormowań. "Ograniczenia w dostępności do świadczenia wychowawczego na podstawie ustawy z dnia 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci dla osoby sprawującej pieczę bieżącą nad dzieckiem na mocy prawomocnego orzeczenia sądu rodzinnego godzą bowiem w interes osoby dziecka, chroniony ustawą zasadniczą i umową międzynarodową, co pozwala na wywiedzenie owego uprawnienia wprost z postanowień Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej i Konwencji o Prawach Dziecka".

Skład orzekający udzielając wytycznych organom administracji stwierdził, że "ponownie rozpoznając sprawę organy administracji uwzględnią powyższą ocenę prawną uznając, iż w okolicznościach faktycznych niniejszej sprawy sprawująca pieczę nad małoletnim bratem siostra jest podmiotem uprawnionym do wystąpienia z żądaniem przyznania świadczenia wychowawczego. Organy zatem przeprowadzą postępowanie wyjaśniające co do spełnienia pozostałych przesłanek ustawowych, od których ustawa uzależnia przyznanie tego świadczenia".

Obecnie orzekający skład WSA w Gliwicach w pełni akceptuje stanowisko przedstawione we wspomnianym wyżej wyroku. Brak jakichkolwiek podstaw by uniemożliwić pobieranie świadczenia wychowawczego osobie, która faktycznie opiekuje się małoletnim i ponosi koszty jego utrzymania.

Zmiana organu rozstrzygającego w przedmiocie świadczenia wychowawczego oraz formy tego postępowania nic nie zmieniły w zakresie wykładni przepisów ustawy z dnia 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci (Dz. U. z 2024 r. poz. 421). Jej art. 4 nadal określa uprawnionych do pobierania świadczenia. Ale nadal również pozostają w mocy wątpliwości konstytucyjne, co do tego przepisu, trafnie wskazane przez tutejszy Sąd w wyroku z dnia 29 czerwca 2020 r.

Biorąc pod uwagę powyższe orzeczono jak w sentencji na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit.a w związku z art. 135 p.p.s.a.

Przy ponownym rozpatrzeniu sprawy organy administracji:

- uwzględnią przy wydawaniu rozstrzygnięć wykładnię art., 4 ustawy o pomocy państwa w wychowaniu dzieci przedstawioną przez WSA w Gliwicach zarówno w tym wyroku, jak i wyroku z dnia 29 czerwca 2020 r. (sygn. II SA/Gl 1546/19),

- uzasadnią swe rozstrzygnięcie zgodnie z wymogami określonymi w art. 107 k.p.a.