Postanowienie z dnia 1998-12-04 sygn. III CKN 398/98

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CKN 398/98

POSTANOWIENIE

Dnia 4 grudnia 1998 r.

Sąd Najwyższy Izba Cywilna w składzie następującym:

Przewodniczący: SSN - H. Pietrzkowski

Sędziowie: SN - B. Czech, SN - K. Zawada (spraw.)

Protokólant: M. Czarnecka

po rozpoznaniu w dniu 4 grudnia 1998 r.

na rozprawie sprawy z wniosku Syndyka Masy Upadłości (...) 

z udziałem

Spółdzielni Mieszkaniowej w (...)

o ogłoszenie upadłości

Spółdzielni Mieszkaniowej w (...) na skutek kasacji uczestniczki od postanowienia Sądu Wojewódzkiego we Wrocławiu z dnia 30 grudnia 1997 r., sygn. akt XGz 129/97

postanawia:

uchylić zaskarżone postanowienie i sprawę przekazać Sądowi Wojewódzkiemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Zaskarżonym postanowieniem Sąd Wojewódzki zmienił postanowienie Sądu Rejonowego z dnia 27 czerwca 1997 r. w przedmiocie oddalenia wniosku Syndyka Masy Upadłości D.(...) Przedsiębiorstwa Ochrony Środowiska i Zabytków "D.(...)" - Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w W. o ogłoszenie upadłości W.(...) Spółdzielni Mieszkaniowej w W. i orzekł zgodnie z żądaniem wniosku.

W kasacji dłużniczka zarzuciła Sądowi Wojewódzkiemu błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 1 § 1 i 3 Prawa upadłościowego (w brzmieniu obowiązującym przed dniem 3 stycznia 1998 r., tj. przed zmianą Prawa upadłościowego, wprowadzoną przez ustawę z dnia 31 lipca 1997 r., Dz. U. Nr 117, poz. 751) oraz art. 130 § 1 i 2 Prawa spółdzielczego.

Skarga kasacyjna jest uzasadniona:

W zaskarżonym postanowieniu Sąd Wojewódzki skupił się przede wszystkim - podobnie jak w swym wcześniejszym orzeczeniu z dnia 12 lutego 1997 r., którym uchylił, ogłaszające upadłość W.(...) Spółdzielni Mieszkaniowej, postanowienie Sądu Rejonowego z dnia 22 listopada 1996 r., i przekazał sprawę Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania - na określeniu podstaw ogłoszenia upadłości spółdzielni: czy podstawy te wyznaczają jedynie przepisy Prawa spółdzielczego, czy także przepisy Prawa upadłościowego.

Według przepisów prawa spółdzielczego zawartych w dziale poświęconym upadłości, ogłoszenie upadłości spółdzielni następuje w razie jej niewypłacalności (art. 130 § 1). Jeżeli według sprawozdania finansowego spółdzielni ogólna wartość jej aktywów nie wystarcza na zaspokojenie wszystkich zobowiązań, zarząd powinien niezwłocznie zwołać walne zgromadzenie, na którego porządku obrad zamieszcza sprawę dalszego istnienia spółdzielni (art. 130 § 2). Pomimo niewypłacalności spółdzielni walne zgromadzenie może podjąć uchwałę o dalszym istnieniu spółdzielni, jeżeli wskaże środki umożliwiające wyjście jej ze stanu niewypłacalności (art. 130 § 3). W razie podjęcia przez walne zgromadzenie uchwały o postawieniu spółdzielni w stan upadłości, zarząd spółdzielni obowiązany jest niezwłocznie zgłosić do sądu wniosek o ogłoszenie upadłości (art. 130 § Z wnioskiem o ogłoszenie upadłości spółdzielni będącej w stanie likwidacji obowiązany jest wystąpić do sądu likwidator niezwłocznie po stwierdzeniu niewypłacalności spółdzielni (art. 131). Na wniosek wierzyciela, który zgłosił wniosek o ogłoszenie upadłości spółdzielni, sąd może zarządzić postawienie jej w stan upadłości pomimo uchwały walnego zgromadzenia spółdzielni o dalszym jej istnieniu (art. 132). Do postępowania upadłościowego w sprawach nie uregulowanych niniejszą ustawą stosuje się przepisy prawa upadłościowego (art. 137).

Podobne regulacje istniały też w prawie spółdzielczym z 1920 r. (art. 85 - 106) oraz prawie spółdzielczym z 1961 r. (art. 87 - 94). W szczególności w jednym i drugim znajdowało się postanowienie, że ogłoszenie upadłości spółdzielni następuje w razie jej niewypłacalności, wskazane były przypadki nadwyżki pasywów nad aktywami, w których zarząd spółdzielni był zobowiązany do wystąpienia do sądu z wnioskiem o ogłoszenie upadłości spółdzielni, oraz następowało odesłanie do przepisów prawa upadłościowego w zakresie nie uregulowanym przez przepisy prawa spółdzielczego.

W kwestii podstaw ogłoszenia upadłości spółdzielni wyłoniły się jeszcze na gruncie prawa spółdzielczego z 1920 r. i są nadal bronione w świetle obecnie obowiązującego prawa spółdzielczego dwa stanowiska. Według jednego - niewypłacalność w rozumieniu prawa spółdzielczego oznacza jedynie wskazaną w przepisach tego prawa nadwyżkę pasywów nad aktywami; tylko zatem tak rozumiana niewypłacalność może stanowić podstawę ogłoszenia upadłości spółdzielni. Według natomiast drugiego stanowiska, podstawę ogłoszenia upadłości spółdzielni może stanowić zarówno wskazana w przepisach prawa spółdzielczego nadwyżka pasywów nad aktywami, jak i przewidziany w prawie upadłościowym fakt zaprzestania płacenia długów; niewypłacalność, o której mowa w przepisach prawa spółdzielczego, obejmuje zatem nie tylko wskazaną w przepisach tego prawa nadwyżkę pasywów nad aktywami, ale i podstawę ogłoszenia upadłości określoną w art. 1 § 1 pr. upadł.

Za trafne należy uznać drugie z wymienionych stanowisk.

Inaczej niż w innych ustawodawstwach z czasu uchwalenia prawa upadłościowego, w prawie tym jako przyczynę ogłoszenia upadłości przyjęto nie stan niewypłacalności dłużnika, wobec trudności określenia tego pojęcia, lecz fakt zaprzestania płacenia długów (art. I § 1). Jednocześnie oprócz będącego zasadniczą przyczyną ogłoszenia upadłości faktu zaprzestania płacenia dhigów, w odniesieniu do spółki akcyjnej, spółki z ograniczona odpowiedzialnością i każdej innej osoby prawnej będącej kupcem, jak również spółki jawnej lub komandytowej znajdującej się w stanie likwidacji, przyjęto za podstawę ogłoszenia upadłości stan, w którym ich majątek nie wystarcza na zaspokojenie długów (art. 1 § 2 - w pierwotnym brzmieniu). Uzasadnieniem dla tej dodatkowej podstawy ogłoszenia upadłości był szczegóhiy charakter podmiotów, których ona dotyczy. W szczególności wymienione wyżej osoby prawne prowadzą działalność gospodarczą opierając się na kapitale. Dzięki kredytowi możliwe jest prowadzenie przez nie działalności i terminowe regulowanie swych płatności także wtedy, gdy pasywa przewyższają aktywa. Realne jednak w takim razie załamanie się ich funkcjonowania grozi wierzycielom uszczerbkiem. Doznaniu tego uszczerbku zapobiega ogłoszenie upadłości niezwłocznie po ujawnieniu się nadwyżki pasywów nad aktywami (por. także art. 253 i 430 oraz 298 k.h.). W chwili wydania zaskarżonego postanowienia obowiązywał w miejsce powołanego art. 1 § 2 art. 1 § 3 pr. upadł. w brzmieniu następującym: „Upadłość przedsiębiorstwa państwowego, spółdzielni, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki akcyjnej i innej osoby prawnej będącej podmiotem gospodarczym, jak również spółki jawnej znajdującej się w stanie likwidacji, będzie ogłoszona także wówczas, gdy majątek ich nie wystarcza na zaspokojenie długów”. Jego zaś obecnym odpowiednikiem, obowiązującym od 3 stycznia 1998 r., jest znów art. 1 § 2 pr. upadł., stanowiący, że: „Upadłość przedsiębiorcy będącego osobą prawną oraz znajdujących się w stanie likwidacji spółki jawnej i spółki komandytowej będzie ogłoszona także wówczas, gdy ich majątek nie wystarcza na zaspokojenie długów”.

Według orzeczenia Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 5 października 1936 r., II CZ 922/36, OSP 1937, poz. 272 - powołującego się na wydane jeszcze na tle prawa upadłościowego dzielnicowego orz. SN z 10 listopada 1933 r., C I 919/33, PPH 1934/2, s. 74 - art. 85 - 106 pr. spółdz. z 1920 r. miały charakter przepisów szczególnych jedynie w zakresie ogłoszenia upadłości spółdzielni z powodu nadwyżki pasywów nad aktywami, natomiast nie wykluczały one, wobec nieokreślenia w nich stanowiska wierzycieli w przedmiocie upadłości spółdzielni, wystąpienia przez wierzycieli o ogłoszenie upadłości spółdzielni z powodu zaprzestania płacenia przez spółdzielnię długów, tj. na zasadach ogólnych określonych w art. 1 § 1, art. 2 i art. 4 § 1 pr. upadł. Dodatkową okolicznością przemawiającą za tym był również czas, z jakiego pochodziły wspomniane przepisy prawa spółdzielczego. Jak wiadomo, w czasie tym rozpowszechnione było określanie w ustawach podstaw ogłoszenia upadłości za pomocą terminu „niewypłacalność”.

Jeszcze silniejsze oparcie stanowisko to miało na tle przepisów art. 87 - 94 pr. spółdz. z 1961 r., które przejęły istotne elementy regulacji art. 85 -106 pr. spółdz. z 1920 r. Art. 89 § 2 pr. spółdz. z 1961 r. stanowiąc, że sąd może na wniosek wierzyciela zarządzić postawienie spółdzielni w stan upadłości, pomimo uchwały walnego zgromadzenia spółdzielni o dalszym jej istnieniu, mógł mieć na względzie jedynie wniosek wierzyciela oparty na fakcie zaprzestania płacenia długów (art. 1 § 1 pr. upadł). W przeciwnym razie wcześniejsze przepisy art. 87 § 2, 3 i 4, określające sposób postępowania w razie ujawnienia nadwyżki pasywów nad aktywami traciłyby swe znaczenie.

Identyczny argument jest aktualny również na tle obecnie obowiązującego prawa spółdzielczego. Art. 132 pr. spółdz. w pierwotnym brzmieniu rozstrzygał sprawę jednoznacznie na rzecz przedstawianego stanowiska w ten sposób, że postanawiał, iż z wnioskiem o ogłoszenie upadłości spółdzielni mogą wystąpić, oprócz podmiotów legitymowanych w myśl art. 130 i 131 pr. spółdz., także osoby uprawnione do tego z mocy przepisów prawa upadłościowego, zaś sąd na ich wniosek może zarządzić postawienie spółdzielni w stan upadłości nawet pomimo uchwały walnego zgromadzenia spółdzielni o dalszym jej istnieniu. Zmiana tego przepisu przez art. 2 pkt 1 ustawy z 24 lutego 1990 r. o zmianie rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej - prawo upadłościowe (Dz. U. nr 14, poz. 87), polegająca na nadaniu mu brzmienia, zgodnie z którym na wniosek wierzyciela sąd może zarządzić postawienie spółdzielni w stan upadłości, pomimo uchwały walnego zgromadzenia o dalszym jej istnieniu, opierała się -jak podnosi się w piśmiennictwie - na założeniu o zbyteczności wyraźnego postanowienia w prawie spółdzielczym, że oprócz osób wymienionych w jego przepisach, z wnioskiem o ogłoszenie upadłości spółdzielni mogą wystąpić także osoby uprawnione do tego na podstawie prawa upadłościowego. Za wystarczające uznano tylko takie sformułowanie, jakie zawierał art. 89 § 2 spółdz. z 1961 r. Jednocześnie ustawą z 24 lutego 1990 r. o zmianie rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej - prawo upadłościowe znowelizowano art. 1 pr. upadł., między innymi przez postanowienie w § 3, że upadłość spółdzielni będzie ogłoszona także wówczas (także, a więc nie tylko wtedy), gdy jej majątek nie wystarcza na zaspokojenie długów. Również zatem z art. I § 3 pr. upadł. w brzmieniu obowiązującym w chwili wydania zaskarżonego postanowienia w sposób nie budzący wątpliwości wynikało, że ogłoszenie upadłości spółdzielni może nastąpić nie tylko z powodu nadwyżki pasywów nad aktywami, ale i ze względu na zaprzestanie płacenia długów, a wniosek o ogłoszenie jej upadłości oparty na tej ostatniej podstawie może zgłosić także wierzyciel.

Nowelizacja art. 1 pr. upadł., która weszła w życie 3 stycznia 1998 r., nie przyniosła w tym względzie zmian, gdyż łączyła się jedynie z wprowadzeniem do naszego systemu prawa pojęcia przedsiębiorcy.

Powyższe uwagi odnoszą się do wszelkich spółdzielni, także zatem mieszkaniowych. Wynikający z art. 130 - 137 pr. spółdz. oraz art. 1 pr. upadł. wniosek o dopuszczalności ogłoszenia upadłości spółdzielni mieszkaniowych potwierdzają wyraźnie art. 222 i 231 pr. spółdz.

Sąd Wojewódzki trafnie zatem w zaskarżonym postanowieniu opowiedział się za stanowiskiem dopuszczającym ogłoszenie upadłości spółdzielni mieszkaniowej zarówno z powodu nadwyżki pasywów nad aktywami, jak i na skutek zaprzestania płacenia długów.

Jednakże już sposób zastosowania przezeń art. 1 pr. upadł. (w brzmieniu obowiązującym w chwili orzekania) oraz art. 130 pr. spółdz. był nieprawidłowy.

Z art. 1 § 3 pr. upadł. w zw. z art. 130 i nast. pr. spółdz. wynikało, że ogłoszenie w oparciu o te przepisy upadłości ■■■■ Spółdzielni Mieszkaniowej wymagało łącznego spełnienia następujących przesłanek: stwierdzenia za pomocą sporządzonego według zasad prawidłowej rachunkowości (zob. art. 87 i nast. pr. spółdz.) sprawozdania finansowego, że ogólna wartość aktywów Spółdzielni nie wystarcza na zaspokojenie wszystkich jej zobowiązań, następnie zwołania przez zarząd walnego zgromadzenia w sprawie dalszego istnienia Spółdzielni i podjęcia przez walne zgromadzenie uchwały o postawieniu Spółdzielni w stan upadłości, wreszcie czyniącego zadość wymaganiom art. 9 pr. upadł. wniosku zarządu o ogłoszenie upadłości Spółdzielni. Wobec niespełnienia tych przesłanek, stanowisko Sądu Wojewódzkiego, że uwzględnienie wniosku Syndyka Masy Upadłości (...)  uzasadnione było nawet przy przyjęciu korzystniejszej dla Spółdzielni interpretacji, według której jedyną podstawę ogłoszenia upadłości spółdzielni stanowi przewaga pasywów nad aktywami, musi być uznane za nietrafne.

Podniesiony w kasacji zarzut naruszenia art. 1 § 1 pr. upadł. z uwagi na połączone z nim stwierdzenia wytykające nieuwzględnienie przez Sąd Wojewódzki okoliczności istniejących w chwili wydania zaskarżonego postanowienia rozciąga się w istocie także na art. 10 § 1 i 15 pr. upadł. Z art. 15 pr. upadł. wynika, że wymieniona we wniosku przyczyna ogłoszenia upadłości, czyli - w rozpatrywanej sytuacji stan zaprzestania płacenia długów - musi istnieć w chwili wydania postanowienia uwzględniającego wniosek. Środkiem ułatwiającym sądowi dokonanie tego ustalenia jest uregulowanie przewidziane w art. 10 § 1 pr. upadł. Według tego przepisu, sąd przed rozstrzygnięciem wniosku o ogłoszenie upadłości w miarę potrzeby i możności wysłucha dłużnika i wierzyciela. Wysłuchanie to zgodnie z art. 73 pr. upadł. może nastąpić także przez zarządzenie złożenia pisemnego oświadczenia.

Sąd Wojewódzki, stwierdzając fakt trwałego zaprzestania płacenia długów przez Spółdzielnię i wydając zaskarżone postanowienie, oparł się wyłącznie na ustaleniach Sądu Rejonowego z dnia 27 czerwca 1997 r.

Tymczasem w sprawie zachodziły okoliczności uzasadniające zastosowanie, w celu stwierdzenia wymienionej przesłanki, art. lO^r^upadł. Stanowiły'je w szczególności: oddalająca treść postanowienia Sądu Rejonowego z dnia 27 czerwca 1997 r., upływ od jego wydania do chwili orzekania przez Sąd Wojewódzki półrocznego okresu, podejmowane przez Spółdzielnię od pewnego czasu działania zmierzające do uregulowania swego zadłużenia, sporny charakter wierzytelności wnioskodawcy, wątpliwości co do wysokości kwot wyegzekwowanych przez komornika i przekazanych Spółce Konsekwencją niezastosowania art. 10 pr. upadł. było, jak wykazała skarżąca, nieuwzględnienie przez Sąd Wojewódzki dwóch ugód oraz nie wyjaśnienie istnienia sum wyegzekwowanych przez komornika a nie przekazanych wierzycielom Spółdzielni. W tej sytuacji, przeprowadzona w dniu 30 grudnia 1997 r. ocena faktu trwałego zaprzestania płacenia długów mogła wypaść inaczej, jeżeli się zważy, że zaprzestanie płacenia długów musi się odnosić do długów już wymagalnych, a do takich z pewnością nie należą długi umorzone na skutek wzajemnej kompensaty lub takie, których termin płatności odroczono. Nie ma także podstaw do przyjęcia zaprzestania płacenia długów, gdy dłużnik nie spłaca tylko niektórych z wielu długów, zwłaszcza dlatego, że ich nie uznaje, lub gdy wystarczającym środkiem jest egzekucja tych długów.

Z przytoczonych powodów, na mocy art. 393 ^H § 1 k.p.c. w zw. z art. 17^? § 3 i art. 68 pr. upadł. Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.