Wyrok z dnia 2000-04-28 sygn. V KKN 318/99

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt V KKN 318/99

W Y R O K

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 kwietnia 2000 r.

Sąd Najwyższy w Warszawie - Izba Karna na rozprawie w składzie następującym:

Przewodniczący: SSN - Feliks Tarnowski

Sędziowie: SN

SN - Przemysław Kalinowski - Wiesław Kozielewicz (spr.)

Protokolant: Barbara Kobrzyńska

przy udziale prokuratora Prokuratury Krajowej Krzysztofa Parchimowicza

po rozpoznaniu w dniu 28 kwietnia 2000 r.

sprawy (...)

skazanej z art. 162 § 1 kk w zb. z art. 155 kk w zw. z art. 11 § 2 kk

z powodu kasacji, wniesionej przez obrońcę skazanej

od wyroku Sądu Wojewódzkiego w Poznaniu z dnia 18 grudnia 1998 r., sygn. IV Ka 922/98 zmieniającego wyrok Sądu Rejonowego w Poznaniu z dnia 6 marca 1998 r., sygn. IV K 633/96

I. uchyla zaskarżony wyrok i poprzedzający go wyrok Sądu Rejonowego w Poznaniu z dnia 6 marca 1998 r. sygn. IV K 633/96 i sprawę oskarżonej M przekazuje Sądowi Rejonowemu w Poznaniu do ponownego rozpoznania;

II zarządza na rzecz oskarżonej kwoty 450 (czterysta pięćdziesiąt) złotych uiszczonej opłaty od kasacji;

III. kosztami sądowymi postępowania kasacyjnego obciąża Skarb Państwa.

UZASADNIENIE

oskarżona została o to, że w dniu 10 maja 1995 r. w Poznaniu pozostawiła (...) położeniu grożącym bezpośrednim niebezpieczeństwem utraty życia w ten sposób, że mimo stwierdzenia w wyniku oceny kardiogramu zmian chorobowych wymagających niezwłocznego sprowadzenia pacjentki i wiedząc o nieobecności lekarza zlecającego wykonanie badania EKG ograniczyła się jedynie do dokonania na odczycie zapiska „pilnie wezwać chorą” nie wykazując dalszego zainteresowania realizacją wspomnianego wyżej zalecenia co w konsekwencji doprowadziło do niepodjęcia procesu leczenia przez chorą, a następnie jej śmierć, tj. o czyn z art. 163 § 1 kk z 1969 r. i art. 152 kk z 1969 r. w zw. z art. 10 § 2 kk z 1969 r.

Sąd Rejonowy w Poznaniu wyrokiem z dnia 6 marca 1998 r. sygn. akt IV K 633/96 oskarżoną )...) uznał za winną popełnienia czynu z art. 163 § 1 kk z 1969 r. i art. 152 kk z 1969 r. w zw. z art. 10 § 2 kk z 1969 r. w sposób opisany powyżej i za to na podstawie art. 152 kk z 1969 r. w zw. z art. 10 § 3 kk z 1969 r. wymierzył jej karę jednego roku pozbawienia wolności, której wykonanie na podstawie art. 73 § 1 kk z 1969 r. i art. 74 § 1 kk z 1969 r. warunkowo zawiesił na okres lat trzech próby; na podstawie art. 75 § 1 kk z 1969 r. wymierzył oskarżonej (...) karę 2500 zł grzywny, którą na wypadek nieuiszczenia w terminie na podstawie art. 37 § 1 kk z 1969 r. zamienił na zastępczą karę pozbawienia wolności przyjmując jeden dzień pozbawienia wolności za równoważny grzywnie w kwocie 30 złotych; na podstawie art 42 § 1 kk z 1969 r. wymierzył oskarżonej karę dodatkową zakazu wykonywania zawodu lekarza na okres jednego roku.

Tymże wyrokiem Sąd Rejonowy w Poznaniu uniewinnił zaś J oskarżoną o to, że w dniu 9 maja 1995 r. w Poznaniu pozostawiła (...) w położeniu grożącym bezpośrednim niebezpieczeństwem utraty życia w ten sposób, że w trakcie diagnozowania nie wykazała zainteresowania wynikiem zleconego przez siebie badania EKG, którego nie oznaczyła jako bardzo pilne i nie porównała tego wyniku z poprzednimi badaniami tego rodzaju u pacjentki, czego konsekwencją było nieskierowanie chorej do szpitala w trybie natychmiastowym mimo występujących u niej objawów zawału mięśnia sercowego w wyniku czego (...) zmarła,tj. o czyn z art. 163 § 1 kk z 1969 r. i art. 152 kk z 1969 r. w zw. z art. 10 § 2 kk z 1969 r.

Po rozpoznaniu apelacji wniesionej przez obrońcę oskarżonej Sąd Wojewódzki w Poznaniu wyrokiem z dnia 18 grudnia 1998 r. zmienił zaskarżony wyrok w części dotyczącej oskarżonej 1 ten sposób, że przyjął, iż czyn przypisany oskarżonej wyczerpuje znamiona występku z art 162 § 1 kk i art. 155 kk w zw. z art. 11 § 2 kk, za podstawę warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności przyjął art. 69 § 1 kk i art. 70 § 1 pkt 1 kk, za podstawę kary grzywny przyjął art. 71 § 1 kk i jednocześnie ustalił wymiar tej kary na 100 stawek dziennych, przyjmując, że jedna stawka dzienna odpowiada kwocie 25 złotych; uchylił orzeczenie o zastępczej karze pozbawienia wolności; za podstawę prawną orzeczonego zakazu wykonywania zawodu lekarza przyjął art. 41 § 1 kk; w pozostałym zakresie utrzymał w mocy zaskarżony wyrok.

Tymże wyrokiem, w wyniku apelacji prokuratora Sąd Wojewódzki uchylił zaskarżony wyrok Sądu Rejonowego w części dotyczącej oskarżonej i w tym zakresie sprawę przekazał Sądowi Rejonowemu w Poznaniu do ponownego rozpoznania.

Obrońca oskarżonej (...) zaskarżył kasacją wyrok Sądu Wojewódzkiego w Poznaniu zarzucając mu rażące naruszenie prawa mające istotny wpływ na treść orzeczenia, a zwłaszcza: 1/ naruszenie przepisów prawa materialnego poprzez uznanie, iż oskarżona dopuściła się przestępstwa opisanego z art. 162 § 1 kk w związku z art. 155 kk, mimo że w żaden sposób nie można jej przypisać błędu w sztuce lekarskiej, 2/ naruszenie przepisów prawa materialnego - art. 9 § 1 i 2 kk.

(...)

Sąd Najwyższy zważył, co następuje.

Za zupełnie chybione należy uznać podniesione w kasacji zarzuty naruszenia przepisów prawa procesowego.

Przede wszystkim nie można zgodzić się z zarzutem, iż w niniejszej sprawie Sąd Wojewódzki w Poznaniu nie sporządził uzasadnienia wyroku zgodnie z wymogami art. 457 § 2 kpk. Wbrew bowiem odmiennemu poglądowi skarżącego, z lektury uzasadnienia wyroku Sądu Wojewódzkiego w Poznaniu jednoznacznie wynika, iż tenże Sąd odniósł się w wystarczającym stopniu do wywodów z apelacji obrońcy, a także uwzględnił zaliczone w poczet materiału dowodowego przez Sąd I instancji dokumenty znajdujące się w aktach Okręgowej Izby Lekarskiej prowadzącej postępowanie wyjaśniające w sprawie śmierci (...) (por. m.in. str. 8 uzasadnienia wyroku Sądu Wojewódzkiego w Poznaniu k. 399).

Zupełnie zaś niezrozumiałym jest w świetle przebiegu postępowania sądowego kolejny zarzut obrazy przepisów postępowania, a mianowicie art. 200 § 3 kpk w zw. z art. 196 § 1 kpk. Przecież dr hab. przesłuchiwany zarówno na rozprawie przed Sądem Rejonowym w Poznaniu, jak i na rozprawie apelacyjnej, właśnie w charakterze biegłego, co wynika z treści protokołów rozpraw (por. k. 237 i k. 383).

Zgodzić się natomiast trzeba ze skarżącym, iż w niniejszej sprawie doszło do naruszenia przepisów prawa materialnego.

Otóż Sąd Wojewódzki w Poznaniu zaaprobował ustalenie Sądu Rejonowego w Poznaniu, że oskarżona M niała świadomość tego, iż pacjentka, której zapis EKG opisywała, znajduje się w położeniu grożącym bezpośrednim niebezpieczeństwem utraty życia. Zakładała przecież, że nieprawidłowość zapisu EKG może wynikać z aktualnie trwającej choroby niedokrwiennej mogącej prowadzić do zawału (a nie ze starych blizn), a ewentualności tej nie mogła wykluczyć, gdyż nie dysponowała ona rozpoznaniem lekarza prowadzącego, ani poprzednim wynikiem badań EKG, jak też nie miała bezpośredniego kontaktu z pacjentką. Sąd Wojewódzki w Poznaniu wywiódł, iż w tej sytuacji nie podjęła oskarżona (...) żadnych skutecznych działań mających na celu wyprowadzenia pacjentki z tego położenia, bądź przynajmniej zmniejszenia tego niebezpieczeństwa, a zatem, że co najmniej ta oskarżona godziła się na pozostawienie (...) w takim niebezpiecznym położeniu. Według Sądu Wojewódzkiego w Poznaniu nie można bowiem przyjąć aby skutecznym działaniem ze strony oskarżonej była próba telefonicznego skontaktowania się z lekarzem prowadzącym (próba bezskuteczna), oraz napisanie adnotacji na wyniku badania „pilnie wezwać chorą" i pozostawienie tego wyniku - wraz z innymi - do odbioru w dyżurce lekarskiej, zwłaszcza, że jako etatowy pracownik szpitala doskonale znała „normalną drogę”, jaką odbywają zapisy EKG od chwili ich opisu przez lekarza, do momentu kiedy trafiają do rąk lekarza zlecającego badanie, oraz jak długo to trwa.

Sąd Wojewódzki w Poznaniu podzielił stanowisko Sądu Rejonowego w Poznaniu, że na oskarżonej ciążył obowiązek wykorzystania wszystkich dostępnych środków by dotrzeć do pacjenta i zapewnić mu odpowiednią pomoc. Jakie działania powinna i mogła podjąć oskarżona, wskazał, według Sądu Wojewódzkiego w Poznaniu, kierownik przychodni specjalistycznej ZOZ świadek (...) (k. 163), a poza tym, jak stwierdził tenże Sąd, oskarżona mogła po prostu wysłać po 1 (...) karetkę pogotowia.

Opisane wyżej zachowanie (...) ostało zakwalifikowane przez Sąd Rejonowy w Poznaniu jako wyczerpujące dyspozycje art. 163 § 1 kk w zb. z art. 152 kk w zw. z art. 10 § 2 kk - z 1969 r., zaś przez Sąd Wojewódzki w Poznaniu jako wyczerpujące dyspozycje art. 162 § 1 kk w zb. z art. 155 kk w zw. z art. 11 § 2 kk.

W literaturze podkreśla się, iż odpowiedzialność karną z art. 162 § 1 kk (art. 164 § 1 kk z 1969 r.) może ponieść lekarz jedynie wtedy, gdy nie ciąży na nim obowiązek troszczenia się o osobę zagrożoną (por. M.Filar -Odpowiedzialność kama lekarza za zaniechanie udzielenia świadczenia zdrowotnego (nieudzielenie pomocy), zam. Medycyna i Prawo 1999, Nr 3 str. 33-44; A. Zoll /w/ System prawa karnego. Tom IV cz. 1 o przestępstwach w szczególności - red. I. Andrejew, L. Kubicki, J. Waszczyński, W-wa 1985, s. 479; A. Zoll - Odpowiedzialność karna lekarza za niepowodzenie w leczeniu, W-wa 1988, s. 93-100; A. Liszewska - Odpowiedzialność karna za błąd w sztuce lekarskiej, Zakamycze 1998, s. 166-170).

Jeżeli zaś lekarz w konkretnym przypadku, był tzw. gwarantem bezpieczeństwa osoby zagrożonej na swym zdrowiu lub życiu, to odpowiedzialność karną należy rozważać na płaszczyźnie ust. 160 § 2 kk lub art. 160 § 3 kk.

W literaturze dominuje pogląd, iż przedmiotem czynności wykonawczej czynu zabronionego określonego w tych przepisach może być także człowiek, któremu zagraża już bezpośrednio niebezpieczeństwo utraty życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu pochodzące z innego źródła niż zachowanie sprawcy. Skutkiem bowiem, o którym mowa w tych przepisach, jest nie tylko spowodowanie zagrożenia w sytuacji, w której przed zachowaniem sprawcy żadne niebezpieczeństwo pokrzywdzonemu nie zagrażało, ale także skutek ten będzie miał miejsce także wtedy, gdy sprawca swoim zachowaniem zwiększa zagrożenie dla już zachodzącego bezpośredniego niebezpieczeństwa (por. A. Zoll /w/ Kodeks karny. Część szczególna. Komentarz do kk t. 2, Zakamycze

Dla skazania lekarza - gwaranta za przestępstwo z art. 160 § 2 kk niezbędne jest wykazanie, że: 

a) lekarz miał świadomość, iż ciąży na nim szczególny obowiązek opieki nad osobą zagrożoną,

b) lekarz miał świadomość i wolę nieudzielenia świadczenia zdrowotnego, a ponadto przynajmniej godził się na to, iż poprzez zaniechanie jego udzielenia naraża pacjenta na bezpośrednie niebezpieczeństwo wystąpienia określonych w tym przepisie następstw wynikających przyczynowo z takiego zaniechania, tj. utraty życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu.

Jeżeli wykazanie umyślności w odniesieniu przynajmniej jednej z tych okoliczności okaże się niemożliwe klasyfikacja czynu z art. 160 § 2 kk będzie wykluczona (por. M. Filar - op. cit s. 43).

Z kolei przestępstwo z art. 160 § 3 kk charakteryzuje się nieumyślnością w znaczeniu art. 9 § 2 kk, czyli sprawca nie ma zamiaru narażenia człowieka na

bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, naraża go jednak w wyniku niezachowania wymaganej w danych okolicznościach ostrożności, w sytuacji, w której sprawca narażenie człowieka przewidywał lub obiektywnie biorąc mógł przewidzieć.

Mając na uwadze powyższe rozważania zgodzić się należy ze skarżącym, iż niezasadnie Sąd Wojewódzki w Poznaniu przyjął, że oskarżona M^| swoim zachowaniem wyczerpała m.in. znamiona przestępstwa opisanego w art. 162 § 1 kk. Jej bowiem odpowiedzialność mogła być ewentualnie rozważana na płaszczyźnie art. 160 § 2 kk lub art. 160 § 3 kk. Trafnie też przy tym konstatuje skarżący, iż cyt. „samo zaś uznanie, że oskarżona mogła wysłać do pacjentki karetkę pogotowia w żaden sposób -zdaniem obrońcy - nie uprawnia do stwierdzenia, iż co najmniej godziła się na skutki wyżej już opisane. Takiego zamiaru ewentualnego nie można w żaden sposób domniemywać, albowiem może on wynikać z określonych faktów w powiązaniu tak z całokształtem okoliczności sprawcy, jak i określonymi właściwościami osobistymi sprawcy” (cytat ze strony 4 uzasadnienia kasacji). Z oczywistych zaś względów nie jest możliwa kumulatywna kwalifikacja (art. 11 § 2 kk) czynu z art. 160 § 3 kk i art. 155 kk). Natomiast dopuszczalna jest kwalifikacja kumulatywna, art. 160 § 2 kk i art. 155 kk (por. A. Zoll -Odpowiedzialność karna lekarza za niepowodzenie w leczeniu, W-wa 1988, s. 99-100). Jak zauważa prof. A. Zoll, powoływany także przez Sąd Wojewódzki w Poznaniu, cyt. „odpowiedzialność za spowodowanie skutku określonego w art. 152 (obecnie art. 155 kk dod. SN) lub art. 160 § 3 (obecnie art. 160 §3 kk dod. SN) wymaga ustalenia dwóch powiązań: powiązania przyczynowego między zachowaniem lekarza a powstałym skutkiem (w przypadku przestępstw z zaniechania będzie to powiązanie quasi - przyczynowe) ustalonego za pomocą testu warunku właściwego, tzn. ustalenia, że według ekspertów zachodzi prawidłowość stwierdzona empirycznie, iż takie zachowanie pociąga za sobą taki właśnie skutek, oraz powiązania normatywnego, tzn. ustalenia: adekwatności przebiegu przyczynowego, naruszenia tej reguły postępowania, która zabezpieczała dobro prawne właśnie przed takim skutkiem, jaki faktycznie nastąpił, zwiększenia nieostrożnym zachowaniem ryzyka wystąpienia skutku w stosunku do zachowania odpowiadającego regułom postępowania. Warunkiem odpowiedzialności karnej za wywołanie skutku będzie także indywidualna zdolność ostrożnego postępowania i przewidzenia możliwości nastąpienia skutku przestępnego” (A. Zoll - Odpowiedzialność kama lekarza za niepowodzenie w leczeniu, W-wa 1988, s. 100).

Poza sporem jest, że naruszenie prawa materialnego może polegać na błędnej wykładni zastosowanego przepisu, zastosowaniu nieodpowiedniego przepisu, a także na niezastosowaniu określonego przepisu w sytuacją gdy jego zastosowanie jest obowiązkowe.

W niniejszej sprawie, co wykazano wyżej mamy do czynienia z naruszeniem prawa materialnego polegającym na zastosowaniu nieodpowiedniego przepisu w wyniku błędnej wykładni, zaś każde naruszenie prawa materialnego jest uchybieniem rażącym (por. St. Zabłocki /w/ J.Bratoszewski, L.Gardocki, Zb.Gostyński, St. Przyjemski, R.Stefański, St. Zabłocki: Komentarz. Kodeks postępowania karnego. Tom II, 1998, s. 657 -658).

W realiach niniejszej sprawy to uchybienie miało istotny wpływ na treść zaskarżonego orzeczenia.

Kierując się powyższym Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok oraz poprzedzający go wyrok Sądu Rejonowego w Poznaniu i temu ostatniemu Sądowi przekazał sprawę do ponownego rozpoznania.