Postanowienie z dnia 2023-04-13 sygn. III CZ 471/22

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZ 471/22

POSTANOWIENIE

Dnia 13 kwietnia 2023 r.

Sąd Najwyższy w Izbie Cywilnej w składzie:

SSN Monika Koba (przewodniczący)
‎SSN Grzegorz Misiurek (sprawozdawca)
‎SSN Marta Romańska

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym 13 kwietnia 2023 r. w Warszawie,
‎zażalenia A.L.
‎na wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu ‎z 16 sierpnia 2022 r., I ACa 35/22,
‎w sprawie z powództwa A.L.
‎przeciwko Bank spółce akcyjnej w W.
‎o zapłatę oraz ustalenie,

uchyla zaskarżony wyrok, pozostawiając rozstrzygnięcie ‎o kosztach postępowania zażaleniowego w orzeczeniu kończącym postępowanie.

UZASADNIENIE

Sąd Apelacyjny we Wrocławiu wyrokiem z 16 sierpnia 2022 r. uchylił wyrok Sądu Okręgowego we Wrocławiu z 28 września 2021 r. i przekazał sprawę temu Sądowi do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego. Sąd Apelacyjny nie podzielił oceny Sądu pierwszej instancji dotyczącej uwzględnionego przez ten Sąd żądania głównego. W związku z powyższym przyjął, że zachodzi konieczność rozpoznania przez Sąd pierwszej instancji zgłoszonego przez powoda żądania ewentualnego i na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. orzekł o uchyleniu zaskarżonego wyroku i przekazaniu sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania.

W zażaleniu powód, zarzucając naruszenie art. 386 § 4 k.p.c., art. 233 § 1 k.p.c. w związku z art. 217 § 1, art. 227 k.p.c. i art. 385¹ § 1 k.c. w związku z art. 6 ust. 1 in fine dyrektywy Rady nr 93/13/EWG w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich w związku z art. 58 § 1 k.c. w związku z art. 69 ust. 1, art. 69 ust. 2 pkt 4 i 5 ustawy - Prawo bankowe, art. 358¹ § 3 i art. 358 § 2 i 3 k.c., wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

W odpowiedzi na zażalenie pozwany wniósł o oddalenie zażalenia.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się jednolicie, że zażalenie przewidziane w art. 394¹ § 1¹ k.p.c. ma na celu wyłącznie skontrolowanie, czy orzeczenie kasatoryjne sądu drugiej instancji, przekazujące sprawę do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji, zostało oparte prawidłowo na jednej z przesłanek przewidzianych w art. 386 § 2 lub 4 k.p.c., a więc, czy powołana przez sąd drugiej instancji przyczyna uchylenia odpowiada podstawie ustawowej wskazanej w uzasadnieniu i czy rzeczywiście wystąpiła w sprawie. Dokonywana w tym zakresie ocena powinna mieć zatem charakter formalny i skupiać się wyłącznie na ustanowionych w powyższych przepisach przesłankach uchylenia orzeczenia sądu pierwszej instancji. Nie może ona wkraczać nie tylko w ocenę merytorycznego stanowiska sądu drugiej instancji co do materialnoprawnych podstaw rozstrzygnięcia, lecz również w ocenę prawidłowości zastosowania przez ten sąd przepisów prawa procesowego, nie związanych bezpośrednio ze wskazaną przyczyną uchylenia wyroku sądu pierwszej instancji (zob. m.in. postanowienia: z 7 listopada 2012 r. IV CZ 147/12, OSNC 2013, nr 3, poz. 41, z 25 czerwca 2015 r., V CZ 6/16, z 29 października 2015 r., I CZ 92/15 i z 7 kwietnia 2016 r. II CZ 6/15 - nie publ.). Nierozpoznanie istoty sprawy, w rozumieniu art. 386 § 4 k.p.c., jest wadliwością rozstrzygnięcia polegającą na wydaniu przez sąd pierwszej instancji orzeczenia, które nie odnosi się do tego, co było przedmiotem sprawy, bądź zaniechaniu zbadania przez ten sąd materialnej podstawy żądania albo merytorycznych zarzutów stron z powodu bezpodstawnego przyjęcia, że istnieje przesłanka materialnoprawna lub procesowa unicestwiająca roszczenie (zob. postanowienia Sądu Najwyższego: z 23 września 1998 r. II CKN 897/97, OSNC 1999/1/22, z 12 lutego 2002 r. I CKN 486/00, OSP 2003/3/36, z 19 czerwca 2013 r., I CSK 156/13; z 25 czerwca 2015 r., V CZ 35/15 i z 7 kwietnia 2016 r. II CZ 6/16 - nie publ.). Nierozpoznanie istoty sprawy zachodzi także w przypadku dokonania przez sąd pierwszej instancji oceny prawnej żądania bez ustalenia podstawy faktycznej, co wymagałoby poczynienia kluczowych ustaleń po raz pierwszy w instancji odwoławczej; w takiej sytuacji uzasadnione jest uchylenie orzeczenia ze względu na respektowanie uprawnień stron wynikających z zasady dwuinstancyjności postępowania sądowego (zob. postanowienia Sądu Najwyższego: z 5 grudnia 2012 r., I CZ 168/12, OSNC 2013, nr 5, poz. 68; z 23 września 2016 r., II CZ 73/16; z 24 stycznia 2017 r., V CZ 92/16; z 22 lutego 2017 r., IV CZ 112/16, IV CZ 113/16 i IV CZ 114/16 oraz z 14 czerwca 2017 r., IV CZ 18/17 i IV CZ 25/17 - nie publ.).

Sąd Apelacyjny, uchylając zaskarżony wyrok, uznał - odmiennie niż Sąd Okręgowy - że w sprawie nie było podstaw do uwzględnienia roszczenia powoda zgłoszonego w pierwszej kolejności, wobec czego zaszła konieczność rozpoznania żądania ewentualnego, które nie było w ogóle przedmiotem badania w pierwszej instancji.

Roszczenie ewentualne jest dodatkowym roszczeniem, zgłoszonym na wypadek nieuwzględnienia przez sąd roszczenia głównego. Wprawdzie między roszczeniem zasadniczym i ewentualnym musi istnieć związek, ale w razie uwzględnienia przez sąd roszczenia wskazanego na pierwszym miejscu nie rozstrzyga się o roszczeniu ewentualnym (zob. uchwały Sądu Najwyższego: z 18 października 2013 r., III CZP 58/13, OSNC 2014, Nr 6, poz. 62 i z 9 listopada 2021 r., III CZP 70/20, OSNC 2022, nr 5, poz. 50: wyroki Sądu Najwyższego: z 21 października 2016 r., IV CSK 835/15, z 18 stycznia 2017 r., V CSK 198/16, z 6 czerwca 2018 r., III CSK 403/16 – nie publ. oraz z 7 marca 2017 r., II CSK 349/16, OSNC 2018, Nr 1, poz. 9, a także postanowienia Sądu Najwyższego: z 4 października 2012 r., I CSK 100/12, z 28 sierpnia 2019 r., IV CZ 38/19 - nie publ.). Sąd drugiej instancji, dokonując odmiennej oceny żądania głównego, powinien oddalić je w całości lub w części. W takiej sytuacji nie może samodzielnie rozpoznać i rozstrzygnąć żądania ewentualnego; może to uczynić jedynie sąd pierwszej instancji (zob. wyroki Sądu Najwyższego: z 11 stycznia 1996 r., III CRN 58/95, z 19 sierpnia 2010 r., IV CSK 53/10, z 21 października 2016 r. IV CSK 835/15 i z 7 marca 2017 r., II CSK 349/16 – nie publ.).

W konkretnym stanie faktycznym zasadność żądania głównego jest uzależniona od oceny skutków zawarcia w umowie stron niedozwolonych postanowień umownych. Uznanie, że wyeliminowanie tych postanowień prowadzi do braku związania umową w całości (upadku umowy), a więc stanu tożsamego z nieważnością umowy, uzasadnia uwzględnienie żądania głównego. Natomiast przyjęcie, że mimo wyeliminowania niedozwolonych postanowień umowa wiąże strony w pozostałym zakresie (art. 385¹ § 2 k.c.), rodzi konieczność oddalenia żądania głównego i rozpoznania żądania ewentualnego. Ocena prawna skutków usunięcia niedozwolonych postanowień umownych z umowy stron przesądza zatem o tym, które z żądań – główne czy ewentualne – może zostać uwzględnione.

Sąd Apelacyjny przyjął, że nie mógł po raz pierwszy orzekać o roszczeniu ewentualnym. Wychodząc z tego trafnego założenia, błędnie jednak uznał, że Sąd pierwszej instancji - nie orzekając o roszczeniu ewentualnym z uwagi na uwzględnienie roszczenia głównego - nie rozpoznał istoty sprawy, co uzasadniało uchylenie zaskarżonego wyroku w tym właśnie zakresie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. Skoro – w ocenie Sądu Apelacyjnego - abuzywność kwestionowanych zapisów umownych nie powodowała upadku umowy uzasadniającego zwrot świadczeń wskazanych w żądaniu głównym, to Sąd ten powinien orzec merytorycznie o żądaniu głównym - uchylić wyrok Sądu pierwszej instancji i oddalić to żądanie. Rozstrzygnięcie to mogłoby zostać zaskarżone skargą kasacyjną i dopóki taka możliwość nie ustałaby, dopóty rozpoznawanie żądania ewentualnego przez sąd pierwszej instancji byłoby przedwczesne.

Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 398¹⁵ § 1 k.p.c. w związku z art. 394¹ § 3 k.p.c., uznając zażalenie za uzasadnione, orzekł, jak w sentencji.