Wyrok z dnia 2023-07-27 sygn. III SA/Gd 232/23

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gdańsku w składzie następującym: Przewodniczący: Sędzia WSA Bartłomiej Adamczak Sędziowie: Sędzia WSA Janina Guść Sędzia WSA Paweł Mierzejewski (spr.) Protokolant: Referent Dagmara Szymańska po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 27 lipca 2023 r. sprawy ze skargi A. K. – L.l na postanowienie Wojewody Pomorskiego z dnia 21 lutego 2023 r. nr SO-IX.6231.7.2022.EG w przedmiocie stwierdzenia niedopuszczalności odwołania oddala skargę.

Kierownik Urzędu Stanu Cywilnego w Sopocie, na wniosek P. L., wpisał w dniu 3 sierpnia 2022 r. do aktu małżeństwa nr [...] sporządzonego na imiona i nazwiska P. L. i A. K. wzmiankę dodatkową o następującej treści: "Sąd Rejonowy H. wyrokiem z dnia 9 czerwca 2022, sygn. akt: [...] prawomocnym z dniem 30 czerwca 2022 orzekł rozwód małżeństwa, którego zawarcie potwierdza niniejszy akt".

A. K. (dalej także jako "skarżąca"), reprezentowana przez pełnomocnika z wyboru, pismem z dnia 17 sierpnia 2022 r. wniosła do Wojewody Pomorskiego, za pośrednictwem Kierownika Urzędu Stanu Cywilnego w Sopocie, odwołanie od powyższej czynności, żądając wykreślenia z aktu małżeństwa nr [...] jako niepodlegającej uznaniu wzmianki dodatkowej traktującej o rozwiązaniu jej małżeństwa zawartego z P. L. w dniu 16 września 2011 r. w Sopocie na podstawie orzeczenia Sądu Rejonowego w H.

W uzasadnieniu odwołania A. K. podniosła, że zaskarżona czynność została oparta na błędnych przesłankach wynikających z nierzetelnego rozpatrzenia zebranego materiału dowodowego, a orzeczenie Sądu Rejonowego w H. sygn. akt [...] podjęto zaocznie. W żaden sposób skarżąca nie została poinformowana o toczącym się postępowaniu przed sądem w Szwecji. Ponadto od grudnia 2021 r. pod sygn. akt [...] Sąd Okręgowy w G. prowadzi sprawę o rozwód pomiędzy nią a P. L. Sprawa ta została zainicjonowana znacznie wcześniej niż P. L. wniósł swój wniosek do sądu w Szwecji. W tej sytuacji, zdaniem skarżącej, sąd szwedzki nie powinien orzekać merytorycznie tylko zawiesić swoje postępowanie.

Wojewoda Pomorski, działając na podstawie art. 134 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jednolity: Dz. U. z 2022 r., poz. 2000; dalej powoływanej w skrócie jako "k.p.a."), postanowieniem z dnia 21 lutego 2023 r. nr SO-IX.6231.7.2022.EG stwierdził niedopuszczalność wniesionego przez A. K. odwołania.

Uzasadniając swoje stanowisko organ, po przytoczeniu treści art. 1 § 1 k.p.a. oraz art. 2 ust. 5 i 6 ustawy z dnia 28 listopada 2014 r. – Prawo o aktach stanu cywilnego (tekst jednolity: Dz. U. z 2022 r., poz. 1681; dalej powoływanej w skrócie jako "p.a.s.c."), wskazał, że wzmianka do aktu małżeństwa dokonywana jest w formie czynności materialno-technicznej. Czynność materialno-techniczna jest prawną formą działania organu administracji publicznej, mającą wyraźną podstawę prawną, która wywołuje określone skutki prawne, nie ma natomiast charakteru konstytutywnego, nie tworzy nowego stanu prawnego. W świetle zapisu art. 1 § 1 k.p.a. należy stwierdzić, że czynność materialno-techniczna nie jest sprawą administracyjną, która jest rozstrzygana w formie decyzji od której przysługuje odwołanie. Zatem wniosek o uchylenie wzmianki na akcie małżeństwa nie może być kwestionowany w formie odwołania, gdyż ten środek zaskarżenia przysługuje wyłącznie w przypadku załatwienia sprawy w formie decyzji administracyjnej.

Dodatkowo organ zauważył, że zgodnie z art. 39 ust. 1 p.a.s.c. unieważnienia aktu stanu cywilnego lub dołączonej do niego wzmianki dodatkowej dokonuje sąd w postępowaniu nieprocesowym, na wniosek osoby zainteresowanej, prokuratora lub kierownika urzędu stanu cywilnego, jeżeli akt ten lub wzmianka stwierdzają zdarzenie niezgodne ze stanem faktycznym lub stwierdzono uchybienia, które zmniejszają jego moc dowodową.

Skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku na powyższe postanowienie Wojewody Pomorskiego wniosła A. K. domagając się jego uchylenia oraz uchylenia poprzedzającej go wzmianki dodatkowej dokonanej przez Kierownika Urzędu Stanu Cywilnego w Sopocie. Skarżąca wniosła także o zasądzenie na jej rzecz kosztów postępowania według norm przepisanych i rozpoznanie skargi na rozprawie.

Zaskarżonemu postanowieniu skarżąca zarzuciła naruszenie:

- prawa materialnego poprzez niezastosowanie w sprawie przepisów ustawy – Prawo o aktach stanu cywilnego, a w szczególności art. 35 ust. 5;

- przepisów postępowania poprzez błędną wykładnię i niezastosowanie art 19 ust. 1 i 3 rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/2003 z dnia 27 listopada 2003 r. dotyczącego jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, uchylającego rozporządzenie (WE) nr 1347/2000 (powoływanego dalej jako "rozporządzenie nr 2021/2003).

Uzasadniając powyższe zarzuty skarżąca podniosła, że gdyby była – stosownie do treści art. 35 ust. 5 p.a.s.c. – powiadomiona przez Kierownika Stanu Urzędu Cywilnego w Sopocie o wszczęciu postępowania w sprawie dokonania wzmianki dodatkowej o rozwodzie mogłaby wskazać, że pomiędzy stronami toczy się postępowanie w sprawie rozwodowej przed sądem polskim. Sprawa taka zawisła przed Sądem Okręgowym w G. pod sygnaturą [...], a pozew w tej sprawie został złożony jeszcze 2021 r., a więc przed pozwem złożonym w Szwecji.

Skarżąca wskazała, że zgodnie z art. 19 ust. 1 i 3 rozporządzenia nr 2201/2003, jeżeli przed państwami należącymi do UE zawisły spory dotyczące rozwodu pomiędzy tymi samymi stronami, to sprawa toczy się przed sądem do którego wcześniej złożono pozew. Później złożona sprawa winna być zawieszona.

W takiej sytuacji prawnej i rzeczywistej, zdaniem skarżącej, Kierownik Urzędu Stanu Cywilnego w Sopocie powinien odmówić dokonania wzmianki dodatkowej

o rozwodzie w akcie małżeństwa o nr [...].

Odpowiadając na skargę Wojewoda Pomorski wniósł o jej oddalenie podtrzymując stanowisko zawarte w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gdańsku zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 1 § 1 i § 2 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. – Prawo o ustroju sądów administracyjnych (tekst jednolity : Dz. U. z 2022 r., poz. 2492 ze zm.) w związku z art. 3 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (tekst jednolity: Dz. U. z 2023 r., poz. 259 ze zm.; dalej powoływanej w skrócie jako "p.p.s.a."), sądy administracyjne sprawują wymiar sprawiedliwości przez kontrolę działalności administracji publicznej, przy czym kontrola ta sprawowana jest pod względem zgodności z prawem, jeżeli ustawy nie stanowią inaczej.

Przepis art. 145 § 1 p.p.s.a., stanowi, że uwzględnienie skargi następuje w przypadku: naruszenia prawa materialnego, które miało wpływ na wynik sprawy, naruszenia prawa dającego podstawę do wznowienia postępowania administracyjnego lub innego naruszenia przepisów postępowania, jeśli mogło mieć ono istotny wpływ na wynik sprawy (pkt 1), a także w przypadku stwierdzenia przyczyn powodujących nieważność kontrolowanego aktu (pkt 2) lub wydania tego aktu z naruszeniem prawa (pkt 3). Stosownie natomiast do art. 134 § 1 p.p.s.a. sąd wydaje rozstrzygnięcie w granicach danej sprawy, nie będąc związany zarzutami i wnioskami skargi oraz powołaną podstawą prawną.

Dokonując kontroli zaskarżonego postanowienia w powyższych granicach Sąd stwierdził, że skarga nie zasługuje na uwzględnienie.

Przedmiotem zaskarżenia skarżąca uczyniła postanowienie Wojewody Pomorskiego z dnia 21 lutego 2023 r. nr SO-IX.6231.7.2022.EG stwierdzające niedopuszczalność odwołania.

Proceduralną podstawę przedmiotowego rozstrzygnięcia stanowiło unormowanie art. 134 k.p.a. Zgodnie z jego brzmieniem, organ odwoławczy stwierdza w drodze postanowienia niedopuszczalność odwołania oraz uchybienie terminu do wniesienia odwołania. Postanowienie w tej sprawie jest ostateczne.

Powołany przepis art. 134 k.p.a. obliguje organ odwoławczy do przeprowadzenia postępowania wstępnego polegającego na podjęciu czynności mających na celu ustalenie, czy wniesiony środek zaskarżenia jest dopuszczalny oraz czy został wniesiony z zachowaniem terminu. Stwierdzenie zaistnienia przyczyny wskazującej na niedopuszczalność wniesionego środka odwoławczego, czy też stwierdzenie jego wniesienia po terminie zobowiązuje organ do zachowania przewidzianego w zacytowanym przepisie, bowiem w takiej sytuacji merytoryczne rozpatrzenie środka odwoławczego nie jest możliwe. Jego rozpoznanie prowadziłoby zaś do wydania orzeczenia dotkniętego wadą nieważności. Przepis art. 134 k.p.a. obliguje zatem organ odwoławczy do badania w pierwszej kolejności dopuszczalności wniesionego odwołania.

Niedopuszczalność odwołania może wynikać zarówno z przyczyn o charakterze przedmiotowym, jak i podmiotowym. Do przyczyn niedopuszczalności odwołania o charakterze podmiotowym zaliczają się przypadki wniesienia tego środka przez osobę niemającą do tego legitymacji (przez osobę niebędącą stroną, np. przez osobę trzecią), bądź przez osobę nie mającą zdolności do czynności prawnych. Natomiast do przyczyn niedopuszczalności odwołania o charakterze przedmiotowym zalicza się w szczególności brak możliwości wniesienia środka odwoławczego ze względu na nieistnienie ku temu podstawy prawnej, wyczerpanie przysługujących środków odwoławczych, czy wreszcie brak przedmiotu zaskarżenia, to jest aktu administracyjnego, decyzji w znaczeniu prawnym. Ten ostatni przypadek zachodzi także sytuacji, gdy złożony środek zaskarżenia dotyczy materialno-technicznych czynności organu niebędących decyzją. Odwołanie przysługuje bowiem – zgodnie z art. 127 k.p.a. – jedynie od decyzji wydanych przez organ pierwszej instancji.

W rozpoznawanej sprawie skarżąca zakwestionowała odwołaniem wzmiankę dodatkową w akcie stanu cywilnego uczynioną przez Kierownika Urzędu Stanu Cywilnego w Sopocie. Wojewoda Pomorski stwierdzając niedopuszczalność wniesionego odwołania stanął na stanowisku, że wzmianka dodatkowa o rozwiązaniu przez rozwód związku małżeńskiego jest czynnością materialno-techniczną, a nie decyzją administracyjną i w związku z tym nie przysługuje od niej odwołanie.

W ocenie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku stanowisko Wojewody Pomorskiego zasługuje na aprobatę.

Wskazać należy, że w świetle przepisu art. 104 k.p.a. organ administracji publicznej załatwia sprawę przez wydanie decyzji, która rozstrzyga sprawę co do jej istoty. Decyzja administracyjna jest władczym, jednostronnym oświadczeniem woli tego organu, opartym na przepisach prawa administracyjnego i określającym sytuację prawną konkretnie wskazanego adresata (strony) w indywidualnie oznaczonej sprawie. W literaturze i orzecznictwie podkreśla się, że na zakwalifikowanie aktu do kategorii decyzji administracyjnych nie ma wpływu nazwa tego aktu. Istotne są natomiast te jego elementy, które pozwalają na odróżnienie decyzji administracyjnej od innych aktów administracyjnych, to jest nierozstrzygających indywidualnych spraw co do ich istoty. O istocie aktu prawnego powinna przesądzać bowiem jego treść, a nie forma.

Decyzja administracyjna rozstrzygająca sprawę co do istoty odnosi się – co należy podkreślić – do sposobu ukształtowania sytuacji prawnej podmiotu administrowanego, na podstawie umocowania zawartego w administracyjnym prawie materialnym. Wydanie decyzji merytorycznej wiąże się z rozstrzygnięciem sprawy, czyli ukształtowaniem sytuacji prawnej podmiotów administrowanych w sferze prawa materialnego.

Ze względu na wyrażoną w przepisie art. 104 k.p.a. zasadę załatwiania indywidualnych spraw administracyjnych przez wydanie decyzji, wyłączenie takiej formy załatwiania określonych spraw musi być wyraźne, natomiast nie można go domniemywać (zob. w tej materii m.in.: wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 13 lutego 2007 r.; sygn. akt VI SA/WA 2106/06; dostępny w internetowej Centralnej Bazie Orzeczeń Sądów Administracyjnych pod adresem: orzeczenia.nsa.gov.pl). Wynika to z tego, że decyzja administracyjna jest kwalifikowanym aktem administracyjnym.

Zgodnie z art. 24 ust. 1 p.a.s.c. wpis wpływający na treść lub ważność aktu stanu cywilnego dołącza się do aktu stanu cywilnego w formie wzmianki dodatkowej.

Wzmiankę dodatkową dołącza się do aktu stanu cywilnego, stosownie do treści art. 24 ust. 2 p.a.s.c., na podstawie:

1) prawomocnych orzeczeń sądów;

2) ostatecznych decyzji administracyjnych i decyzji administracyjnych o zmianie imienia lub nazwiska;

3) odpisów aktów stanu cywilnego;

4) protokołów sporządzanych przez kierowników urzędów stanu cywilnego albo konsulów z czynności z zakresu rejestracji stanu cywilnego, które wymagają dołączenia wzmianek dodatkowych do aktów stanu cywilnego;

5) odpisów zagranicznych dokumentów stanu cywilnego lub innych dokumentów pochodzących od organów obcego państwa, niewymagających uznania;

6) innych dokumentów mających wpływ na treść lub ważność aktu.

W doktrynie wskazuje się, że podstawą wzmianki dodatkowej jest zdarzenie, które zaistniało po sporządzeniu aktu stanu cywilnego, mające wpływ na jego treść lub ważność. Sama zaś wzmianka stanowi aktualizację treści aktu stanu cywilnego stosownie do zaistniałych po sporządzeniu tego aktu zdarzeń mających wpływ na jego treść lub ważność, zgodnie z zasadą zupełności, na której opiera się system rejestracji stanu cywilnego. Instytucja wzmianki dodatkowej służy także zapewnieniu zgodności aktu stanu cywilnego ze stanem rzeczywistym, gdy na skutek zdarzeń, które zaszły po sporządzeniu aktu, a mających wpływ na jego treść, wymaga on odpowiedniego uzupełnienia (zob. A. Kurzawa, komentarz do art. 24 p.s.a.c. – wzmianka dodatkowa w akcie stanu cywilnego [w:] B. Kotowicz, A. Kurzawa, B. Opaliński, Prawo o aktach stanu cywilnego. Komentarz; System Informacji Prawnej LEX; wersja elektroniczna). Wzmianka dodatkowa z chwilą jej dołączenia (wpisania) do aktu stanu cywilnego stanowi jego integralną część i tak jak sam akt nie ma charakteru konstytutywnego, a wyłącznie charakter deklaratoryjny, ponieważ polega jedynie na odnotowaniu zmian wynikających ze zdarzeń stwierdzonych dokumentami, o których mowa w art. 24 ust. 2 p.s.a.c.

Zauważyć ponadto należy, że art. 2 ust. 5 i 6 p.a.s.c. przewiduje, że odmowa dokonania czynności z zakresu rejestracji stanu cywilnego następuje w formie decyzji administracyjnej, a czynności z zakresu rejestracji stanu cywilnego innych niż akty stanu cywilnego dokonuje się w formie decyzji administracyjnej albo czynności materialno-technicznej. Przypadki kiedy sprawa z zakresu aktów stanu cywilnego ma być rozstrzygnięta w drodze decyzji administracyjnej zostały wprost wymienione

w przepisach p.a.s.c. Ustawa przewiduje taką formę m.in. w art. 39b (unieważnienie aktu lub aktów stanu cywilnego), w art. 59 ust. 4 (wybranie imienia dziecku z urzędu) oraz w art. 127 ust. 2 i ust. 3 (unieważnienie aktu stanu cywilnego).

W świetle powyższych rozważań przyjąć zatem należy, że wzmianka dodatkowa o rozwiązaniu małżeństwa przez rozwód jest czynnością materialno-techniczną, a nie decyzją administracyjną. W ustawie – Prawo o aktach stanu cywilnego brak jest wyraźnego określenia, że przedmiotowa wzmianka wprowadzana jest w drodze decyzji administracyjnej (zob. w tej materii wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 5 czerwca 2017 r.; sygn. akt IV SA/WA 532/17; dostępny w internetowej Centralnej Bazie Orzeczeń Sądów Administracyjnych pod adresem: orzeczenia.nsa.gov.pl).

Konkludując, zasadnie Wojewoda Pomorski stwierdził, że w rozpoznawanej sprawie zachodzi niedopuszczalność odwołania natury przedmiotowej w postaci braku przedmiotu zaskarżenia. Art. 127 § 1 k.p.a. stanowi bowiem jednoznacznie, że odwołanie przysługuje jedynie od decyzji wydanej w pierwszej instancji.

Odnosząc się do argumentacji zawartej w skardze Sąd wskazuje, że okoliczności, które zdaniem skarżącej, przemawiają za uchyleniem wzmianki dodatkowej dokonanej przez Kierownika Urzędu Stanu Cywilnego w Sopocie nie mogły być przedmiotem oceny i rozpoznania w niniejszym postępowaniu. Zakres tego postępowania ograniczony został bowiem wyłącznie do oceny, czy od czynności materialno - technicznej jaką jest dokonanie wzmianki o rozwiązaniu małżeństwa przysługiwało skarżącej odwołanie.

Z powyższych względów Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gdańsku oddalił wniesioną skargę, o czym orzeczono jak w sentencji wyroku na podstawie art. 151 p.p.s.a.