Wyrok z dnia 2023-08-10 sygn. II SA/Po 238/23

Dnia 10 sierpnia 2023 roku Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu w składzie następującym: Przewodniczący Sędzia WSA Tomasz Świstak (spr.) Sędziowie Sędzia WSA Wiesława Batorowicz Asesor WSA Paweł Daniel po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 10 sierpnia 2023 roku sprawy ze skargi K. H. na decyzję Wojewody z dnia 24 lutego 2023 r., nr [...] w przedmiocie odmowy sprostowania aktu małżeństwa oddala skargę.

Wojewoda decyzją z 24 lutego 2023 r., nr [...], po rozpatrzeniu odwołania K. H. od decyzji Kierownika Urzędu Stanu Cywilnego w [...] z 22 grudnia 2022 r., nr [...], o odmowie sprostowania aktu małżeństwa, utrzymał w mocy decyzję organu I instancji.

Powyższa decyzja wydana została w następującym sanie faktycznym.

Wnioskiem z 21 października 2022 r. strona zwróciła się o sprostowanie treści aktu małżeństwa sporządzonego pod nr [...] w Urzędzie Stanu Cywilnego w P. w zakresie nazwiska noszonego po zawarciu małżeństwa z H.-W. na H. powołując się na załączone do wniosku oświadczenie z 13 października 2022 r. o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu. W oświadczeniu tym strona wskazała, że uchyla się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego przed Kierownikiem Urzędu Stanu Cywilnego w P. 27 czerwca 2015 r. w przedmiocie wyboru nazwiska noszonego po zawarciu związku małżeńskiego wskazując, że jej wolą jest zachowanie nazwiska noszonego przed ślubem.

Strona stwierdziła, że składając powyższe oświadczenie działała pod wpływem błędu co do treści czynności prawnej, o którym mowa w art. 84 § 1 Kodeksu cywilnego. Pozostawała w błędnym przekonaniu, że złożenie tego oświadczenia woli będzie po pierwsze, skutkowało możliwością zmiany nazwiska również w [...] (posiada wyłącznie obywatelstwo [...]), po drugie, umożliwi jej bezproblemowe funkcjonowanie pod nowo przybranym nazwiskiem w Polsce i posługiwanie się nim we wszystkich wymagających tego sytuacjach. Założenie to okazało się błędne z uwagi na fakt, że nie może zmienić nazwiska w [...] paszporcie, a w konsekwencji uzyskać karty pobytu na nowe nazwisko i w świetle posiadanych dokumentów nadal funkcjonuje jako K. H.. Złożenie oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia woli o wyborze nazwiska stanowi przy tym w przypadku strony jedyną drogę pozwalającą na doprowadzenie do zgodności między posiadanym przez nią nazwiskiem a nazwiskiem widniejącym w dowodach tożsamości.

Kierownik Urzędu Stanu Cywilnego w P. decyzją z 22 grudnia 2022 r., nr [...], działając na podstawie art. 2 ust. 6 w zw. z art. 35 ust. 1 i 3 ustawy z 28 listopada 2014 r. – Prawo o aktach stanu cywilnego (tekst jedn. Dz. U. z 2022 r., poz. 1681 ze zm., dalej: "P.a.s.c."), odmówił sprostowania aktu małżeństwa sporządzonego w rejestrze stanu cywilnego pod numerem [...], dotyczącego M. W. i K. H. w zakresie nazwiska kobiety noszonego po zawarciu małżeństwa z H.-W. na H. .

Wojewoda utrzymując w mocy decyzję wydaną w I instancji wskazał, że każdy akt stanu cywilnego od chwili jego sporządzenia staje się dokumentem urzędowym o charakterze trwałym, co gwarantuje jego wiarygodność w obrocie prawnym. Od zasady trwałości aktu stanu cywilnego istnieją wyjątki przewidziane przepisami szczególnymi. Kwestia sprostowania aktów stanu cywilnego uregulowana została w art. 35 i 36 P.a.s.c.

Organ odwoławczy zauważył, że z akt wynika, iż nazwisko H.-W. zostało wpisane do aktu małżeństwa nr [...] jako nazwisko kobiety noszone po zawarciu małżeństwa zgodnie z dokumentami, to jest: - zaświadczeniem stanowiącym podstawę sporządzenia aktu małżeństwa zawartego w sposób określony w art. 1 § 2 i 3 ustawy z 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (tekst jedn. Dz. U. z 2015 r., poz. 583, dalej: "K.r.o.") wystawionym 27 czerwca 2015 r. przez Parafię Rzymskokatolicką [...], [...] P. , ul. [...], - zaświadczeniem stwierdzającym brak okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa wydanym 20 maja 2015 r. przez Kierownika Urzędu Stanu Cywilnego w P. na podstawie art. 41 K.r.o., - zapewnieniem o braku okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa z 20 maja 2015 r. zawierającym oświadczenie strony, że po zawarciu małżeństwa będzie nosiła nazwisko H. , które stanowią akta zbiorowe rejestracji aktu małżeństwa.

Następnie organ odwoławczy stwierdził, że tylko te akty, które wymieniono w art. 35 ust. 1 P.a.s.c. mogą stanowić podstawę do sprostowania błędu w akcie stanu cywilnego. Żaden inny akt nie może być do tego wykorzystywany, choćby stwierdzał to, czego domaga się wnioskodawca. Z zestawienia art. 35 ust. 1 i 2 oraz art. 36 P.a.s.c. wynika, że dokonanie sprostowania aktu stanu cywilnego przez kierownika urzędu stanu cywilnego dopuszczalne jest tylko wtedy, gdy nieprawidłowość danych zawartych w akcie objętym wnioskiem o sprostowanie wynika z samego porównania tych danych z danymi zawartymi w dokumentach wskazanych w art. 35 ust. 1 i 2 P.a.s.c. Sprostowanie aktu stanu cywilnego w trybie art. 35 P.a.s.c. nie jest dopuszczalne, gdy stwierdzenie wywodzonej przez wnioskodawcę nieprawidłowości wymagałoby przeprowadzenia dowodu z jakichkolwiek innych dokumentów, tak jak w rozpatrywanym przypadku – oświadczenia strony o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu z 13 października 2022 r. Organ nie mógł dokonać sprostowania aktu stanu cywilnego na podstawie załączonego do wniosku oświadczenia, bowiem ustawodawca nie wymienia takich dokumentów w art. 35 ust. 1 P.a.s.c. jako podstawy sprostowania aktu stanu cywilnego.

Akty stanu cywilnego stanowią wyłączony dowód zdarzeń w nich stwierdzonych, a ich niezgodność z prawdą może być udowodniona jedynie w postępowaniu sądowym. W związku z tym w sytuacji, gdy ustalenie prawidłowej treści aktu stanu cywilnego wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego oraz dokonania ustaleń faktycznych sprawa powinna zostać rozstrzygnięta w postępowaniu sądowym przed sądem powszechnym.

W skardze skierowanej do tut. Sądu strona, reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika w osobie adwokata, wniosła o uchylenie zaskarżonej decyzji i decyzji ją poprzedzającej zarzucając:

1. błąd w ustaleniach faktycznych polegający na przyjęciu, że nazwisko wskazane w akcie małżeństwa jest zgodne ze stanem faktycznym istniejącym na dzień zawarcia małżeństwa, podczas gdy uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu wywołuje skutek ex tunc (z datą wsteczną),

2. naruszenie art. 35 P.a.s.c. poprzez błędną wykładnie polegającą na przyjęciu, że nie jest dopuszczalne sprostowanie na jego podstawie aktu stanu cywilnego w przypadku, gdy został on sporządzony w oparciu o znajdujące się w aktach zbiorowych oświadczenie woli złożone pod wpływem błędu, od którego skutków prawnych osoba składająca to oświadczenie następnie skutecznie się uchyliła,

3. naruszenie art. 87 pkt 3 P.a.s.c. w zw. z § 1 pkt 26 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych z 29 stycznia 2015 r. w sprawie wzorów dokumentów wydawanych z zakresu rejestracji stanu cywilnego (Dz. U. z 2015 r., poz. 194, dalej: "rozporządzenie w sprawie wzorów dokumentów") przez jego błędną wykładnię polegającą na pominięciu faktu, że jednym z elementów zaświadczenia stwierdzającego brak okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa jest oświadczenie o nazwisku, jakie małżonkowie będą nosić po zawarciu związku małżeńskiego,

4. naruszenie art. 84 w zw. z art. 60 Kodeksu cywilnego poprzez błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że nie ma on zastosowania do oświadczeń woli złożonych przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego,

5. naruszenie art. 84 Kodeksu cywilnego poprzez błędną wykładnię polegającą na pominięciu, że uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli powoduje skutek ex tunc,

6. naruszenie art. 107 § 1 i 3 K.p.a. przez nierozpoznanie istoty sprawy polegające na nie odniesieniu się przez Wojewodę do wszystkich zarzutów podniesionych w odwołaniu od decyzji Kierownika Urzędu Stanu Cywilnego w P.,

7. naruszenie art. 77 § 1 K.p.a. przez nierozpatrzenie całości materiału dowodowego i pominięcie faktu, że wskutek złożenia oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu doszło do zmiany treści oświadczenia o wyborze nazwiska noszonego przez skarżącą po zawarciu związku małżeńskiego i to ze skutkiem od daty złożenia oświadczenia o wyborze nazwiska.

Wojewoda w odpowiedzi na skargę wniósł o jej oddalenie, podtrzymując dotychczas wyrażane stanowisko.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu zważył, co następuje:

Skarga nie zasługuje na uwzględnienie.

Na wstępie wskazać trzeba, że sprawa rozpoznana została na posiedzeniu niejawnym na podstawie art. 15zzs4 ust. 3 ustawy z 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (tekst jedn. Dz. U. z 2021 r., poz. 2095 ze zm.). Zgodnie z tym przepisem jeżeli przewodniczący uzna rozpoznanie sprawy za konieczne, a nie można przeprowadzić jej na odległość z jednoczesnym bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku ani w siedzibie sądu, przewodniczący może zarządzić przeprowadzenie posiedzenia niejawnego, jeżeli nie sprzeciwiają się temu strony lub uczestnik postępowania. Przewodniczący Wydziału II zarządzeniem z 8 maja 2023 r. skierował niniejszą sprawę do rozpoznania na posiedzeniu niejawnym, o czym poinformowano strony, które temu trybowi się nie sprzeciwiły.

Zaskarżona decyzja Wojewody z 24 lutego 2023 r., nr [...], nie narusza ani prawa materialnego ani przepisów postępowania w stopniu, który zgodnie z art. 145 § 1 ustawy z 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (tekst jedn. Dz. U. z 2023 r., poz. 259 ze zm., dalej: "P.p.s.a.") stanowiłby podstawę do jej wyeliminowania z obrotu prawnego.

Istota sporu do jakiego doszło w kontrolowanej sprawie sprowadza się do stwierdzenia, czy na podstawie art. 35 ust. 1 P.a.s.c. dopuszczalne jest sprostowanie aktu stanu cywilnego przez kierownika urzędu stanu cywilnego z uwagi na uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu, to jest z wykorzystaniem instytucji, o której stanowi art. 84 Kodeksu cywilnego. Skarżąca ubiega się bowiem o sprostowanie treści aktu małżeństwa twierdząc, że błędnie wpisano w nim jej nazwisko po zawarciu małżeństwa, przy czym przedłożyła oświadczenie z 13 października 2022 r. o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia w przedmiocie wyboru nazwiska noszonego po zawarciu związku małżeńskiego. Wojewoda stwierdził zaś, że sprostowanie w tych okolicznościach aktu stanu cywilnego w trybie art. 35 P.a.s.c. nie jest dopuszczalne. W tak nakreślonym sporze rację przyznać trzeba organowi.

Zgodnie z art. 35 ust. 1 P.a.s.c. akt stanu cywilnego, który zawiera dane niezgodne z danymi zawartymi w aktach zbiorowych rejestracji stanu cywilnego lub z innymi aktami stanu cywilnego, o ile stwierdzają one zdarzenie wcześniejsze i dotyczą osoby lub jej wstępnych, albo z zagranicznymi dokumentami stanu cywilnego, podlega sprostowaniu przez kierownika urzędu stanu cywilnego, który go sporządził. Jak stanowi art. 35 ust. 2 P.a.s.c. sprostowanie aktu stanu cywilnego może być dokonane na podstawie zagranicznego dokumenty stanu cywilnego, jeżeli w państwie wystawienia jest on uznawany za dokument stanu cywilnego, lub innego dokumentu zagranicznego potwierdzającego stan cywilny, wydanego w państwie, w którym nie jest prowadzona rejestracja stanu cywilnego, jeżeli zawierają one dane, które podlegają sprostowaniu, stwierdzają zdarzenie wcześniejsze i dotyczą tej samej osoby lub jej wstępnych.

Sprostowanie aktu stanu cywilnego w oparciu o powyżej przywołane regulacje dopuszczalne jest w konsekwencji – co wprost z tych nich wynika – w oparciu o ściśle wymienione dokumenty, do których należą akta zbiorowe rejestracji stanu cywilnego lub inne akta stanu cywilnego albo zagraniczne dokumenty stanu cywilnego.

Dopiero w sytuacji, w której dane z aktu stanu cywilnego, który podlegać ma sprostowaniu, będą niezgodne z danymi zawartymi w tych konkretnych dokumentach – przy założeniu spełnienia pozostałych przesłanek wynikających z przepisów art. 35 P.a.s.c. – dopuszczalne staje się dokonanie sprostowania przez kierownika urzędu stanu cywilnego. Niezgodność ta musi przy tym wynikać wprost z rzeczonych dokumentów, z którymi akt stanu cywilnego podlega porównaniu, innymi słowy przy uznaniu tej niezgodności nie można nawet posiłkować się środkami dowodowymi niewymienionymi w art. 35 ust. 1 i 2 P.a.s.c.

Powyższe w całości znajduje potwierdzenie w art. 36 P.a.s.c., zgodnie z którym sprostowania aktu stanu cywilnego dokonuje sąd w postępowaniu nieprocesowym na wniosek osoby zainteresowanej, prokuratora lub kierownika urzędu stanu cywilnego, jeżeli: 1) sprostowanie aktu stanu cywilnego jest niemożliwe na podstawie akt zbiorowych rejestracji stanu cywilnego lub innych aktów stanu cywilnego, o ile stwierdzają one zdarzenie wcześniejsze i dotyczą tej samej osoby lub jej wstępnych albo zagranicznych dokumentów stanu cywilnego, o których mowa w art. 35 ust. 2 cytowanej ustawy; 2) sprostowanie aktu stanu cywilnego przez kierownika urzędu stanu cywilnego nie jest możliwe wyłącznie na podstawie dokumentów wymienionych w pkt 1.

W kontrolowanej sprawie bezsporne pozostaje, że bezpośrednio z akt zbiorowych rejestracji stanu cywilnego wynika, iż po zawarciu małżeństwa skarżąca nosić będzie nazwisko H.-W.. Pozostaje to w zgodzie z oświadczeniem skarżącej z 20 maja 2015 r. o nazwisku, które będzie nosić po zawarciu małżeństwa, ujętego w części I zapewnienia o braku okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa, jak i z zaświadczeniem Kierownika Urzędu Stanu Cywilnego z 20 maja 2015 r., nr [...], stwierdzającym brak okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa. Brak było wobec tego podstaw, aby w oparciu o art. 35 ust. 1 P.a.s.c. sprostować akt małżeństwa, jak chciałaby tego skarżąca, a więc w zakresie nazwiska noszonego po zawarciu małżeństwa z H.-W. na H. , wobec czego prawidłowo sprostowania takiego w zaskarżonej decyzji odmówiono.

Na prawidłowość tak wydanego rozstrzygnięcia bez wpływu pozostaje okoliczność złożenia przez skarżącą oświadczenia z 13 października 2022 r. o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu. Oświadczenie to nie należy bowiem do dokumentów, o których stanowi art. 35 ust. 1 i 2 P.a.s.c., które mogłyby w świetle tych regulacji stanowić podstawę do sprostowania aktu małżeństwa przez kierownika urzędu stanu cywilnego.

Jednocześnie jest ono konieczne – w przypadku oświadczenia złożonego innej osobie – aby skorzystać z instytucji z art. 84 Kodeksu cywilnego. Zgodnie z art 88 § 1 Kodeksu cywilnego uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli, które zostało złożone innej osobie pod wpływem błędu następuje przez oświadczenie złożone tej osobie na piśmie.

Bez znaczenia pozostaje to, jakie skutki prawne wywołać może złożenie takiego oświadczenia, w tym akcentowane w skardze jego znaczenie ex tunc dla stanowiącego element akt zbiorowych oświadczenia o wyborze nazwiska po zawarciu małżeństwa.

Ocena skutków rzeczonego oświadczenia, a co za tym idzie ewentualne zastosowanie art. 84 Kodeksu cywilnego, pozostaje bowiem niedopuszczalna w procedurze uregulowanej w art. 35 P.a.s.c. ze względu na stwierdzone już powyżej jej istotne ograniczenia.

Wobec powyższego niezasadny okazał się zarzut naruszenia art. 35 P.a.s.c. Z tych samych powodów nie można uznać zasadności zarzutu naruszenia art. 87 pkt 3 P.a.s.c. w zw. z § 1 pkt 26 rozporządzenia w sprawie wzorów dokumentów. Organy uwzględniły bowiem akta zbiorowe rejestracji stanu cywilnego i ich treść, z którą to treścią w istocie skarżąca się nie zgadza. Ta ostatnia okoliczność nie może także prowadzić do skuteczności zarzutu naruszenia art. 77 § 1, czy art. 107 § 1 i 3 K.p.a. Organy zobowiązane były w sprawie ograniczyć czynione ustalenia faktyczne do akt zbiorowych rejestracji stanu cywilnego, co uczyniły, a oczekiwanie, że uwzględnione zostanie również nie należące do tych akt oświadczenie o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia złożonego pod wpływem błędu nie mogło przynieść oczekiwanego przez skarżącą rezultatu.

Jako chybione uznać trzeba z kolei zarzuty naruszenia art. 84 Kodeksu cywilnego, w tym w powiązaniu z art. 60 tej ustawy, skoro przepisy te nie znajdowały w sprawie zastosowania. To ostatnie powoduje, że organy w ogóle nie powinny wypowiadać się na temat możliwości zastosowania wspomnianej instytucji, uregulowanej w przepisach ogólnych Kodeksu cywilnego, do oświadczenia z art. 25 K.r.o. Jak słusznie wskazuje skarżąca uczynił tak organ I instancji, jednak uchybienie art. 107 § 3 K.p.a., którego można się w tym względzie doszukać, pozostaje bez wpływu na wynik sprawy. Prawidłowo ostatnio wspomniana problematyka została zaś pominięta przez Wojewodę. Nota bene za nieuprawnione uznać trzeba przypuszczenie skarżącej, że skoro Wojewoda nie zakwestionował możliwości złożenia oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia o wyborze nazwiska, to uznał tym samym, że jest to dopuszczalne i skuteczne. Kwestia ta nie mogła być w sprawie oceniana przez organ administracji, a skarżąca chcąc dochodzić swoich racji powinna rozważyć skorzystanie z procedury przewidzianej w art. 36 P.a.s.c. domagając się sprostowania aktu małżeństwa przed sądem powszechnym.

Mając powyższe na uwadze na podstawie art. 151 P.p.s.a. orzeczono jak w sentencji wyroku.