Postanowienie z dnia 2008-04-09 sygn. V KK 301/07

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt V KK 301/07

P O S T A N O W I E N I E

Dnia 9 kwietnia 2008 r.

Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Henryk Gradzik (przewodniczący, sprawozdawca)

SSN Halina Gordon -Krakowska

SSN Antoni Kapłon

SSN Roman Sądej

SSN Jerzy Steckiewicz

Protokolant Łukasz Majewski

przy udziale prokuratora Prokuratury Krajowej Zbigniewa Siejbika

w sprawie S. K.

skazanego z art. 148 § 1 k.k. w zb. z art. 153 § 1 k.k.

po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie w dniu 9 kwietnia 2008 r., kasacji obrońcy skazanego od wyroku Sądu Apelacyjnego w […] z dnia 13 marca 2007 r., sygn. akt II AKa […] zmieniającego wyrok Sądu Okręgowego w P. z dnia 7 grudnia 2006 r., sygn. akt III K […]

p o s t a n o w i ł:

1. oddalić kasację,

2. zwolnić skazanego od kosztów sądowych postępowania kasacyjnego.

U Z A S A D N I E N I E

S. K. został oskarżony o to, że w dniu 26 grudnia 2005 r. w P. działając w zamiarze pozbawienia życia D. D. będącej w zaawansowanej ciąży i jej 9-miesięcznego płodu ugodził ją dwadzieścia jeden razy nożem w okolice szyi, klatki piersiowej oraz kończyn górnych, powodując obrażenia ciała w postaci rozległych uszkodzeń mięśni szyjnych, mięśni karku, miąższu obu płuc i żyły głównej górnej, skutkujących masywnym krwotokiem wewnętrznym do obu jam opłucnych oraz krwotokiem zewnętrznym, które doprowadziły do zgonu pokrzywdzonej oraz obumarcia wskutek ostrego niedotlenienia wewnątrzmacicznego 9-miesięcznego płodu płci męskiej zdolnego do samodzielnego życia poza organizmem matki, - tj. o przestępstwo z art. 148 § 3 k.k.

Po rozpoznaniu sprawy Sąd Okręgowy w P. wyrokiem z dnia 7 grudnia 2006 r., sygn. III K […] uznał S. K. za winnego przestępstwa z art. 148 § 1 k.k. popełnionego w ten sposób, że w dniu 26 grudnia 2005 r. w P., działając w zamiarze pozbawienia życia D. D., będącej w zaawansowanej ciąży pomiędzy 32 a 34 tygodniem życia, ugodził ją dwadzieścia jeden razy nożem w okolice szyi, klatki piersiowej oraz kończyn górnych, powodując obrażenia ciała w postaci rozległych uszkodzeń mięśni szyjnych, mięśni karku, miąższu obu płuc i żyły głównej górnej, skutkujących masywnym krwotokiem wewnętrznym do obu jam opłucnych oraz krwotokiem zewnętrznym, które doprowadziły do zgonu pokrzywdzonej oraz obumarcia wskutek ostrego niedotlenienia wewnątrzmacicznego płodu płci męskiej niezdolnego do samodzielnego życia poza organizmem matki i za to przestępstwo na podstawie art. 148 § 1 k.k. wymierzył oskarżonemu karę dożywotniego pozbawienia wolności.

W apelacji od tego wyroku obrońca oskarżonego zarzucił:

1. błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, który miał wpływ na jego treść, poprzez przyjęcie, iż oskarżony S. K. zaplanował zabójstwo D. D., tak więc działał z zamiarem bezpośrednim przemyślanym (dolus preameditatus), pomimo, że zebrany w sprawie materiał dowodowy nie pozwala na dokonanie takich ustaleń ponad wszelką wątpliwość, w tym wobec dowodów wskazujących, iż oskarżony działał z zamiarem nagłym (dolus repentinus), pod wpływem napływu gwałtownych emocji, w sposób nieprzemyślany i niezaplanowany;

2. błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, który miał wpływ na jego treść, poprzez przyjęcie, iż oskarżony S. K. działał motywowany ukryciem przed swoja rodziną oraz przed swoja partnerką A. L. faktu, iż D. D. jest z nim w ciąży, pomimo, że zebrany w sprawie materiał dowodowy nie pozwala na dokonanie takich ustaleń ponad wszelka wątpliwość, w tym wobec dowodów wskazujących, iż bezpośrednim motywem popełnienia przez oskarżonego zbrodni zabójstwa był nagły przypływ emocji spowodowany oświadczeniem D. D., iż ich wspólnym dzieckiem w przyszłości, po urodzeniu, opiekował się będzie inny mężczyzna, oraz pod wpływem innych słów kierowanych przez nią pod adresem oskarżonego, dezawuujących jego osobę;

3. rażącą niewspółmierność orzeczonej względem oskarżonego kary dożywotniego pozbawienia wolności uwzględniając stronę podmiotową czynu, oraz uwzględniając okoliczność, że oskarżony jest osobą młodą (w chwili popełnienia zabójstwa miał ukończone 22 lata), przed zatrzymaniem był studentem Politechniki […] dziennego studium, oraz że uprzednio był karany sądownie jedynie raz w związku z wypadkiem komunikacyjnym (art. 177 § 1 k.k.), a nigdy nie był karany za inne przestępstwa (w tym umyślne przeciwko życiu, zdrowiu czy mieniu), czy za wykroczenia.

Podnosząc te zarzuty skarżący wniósł o zmianę wyroku w opisie strony podmiotowej przypisanej oskarżonemu zbrodni zabójstwa i obniżenie wymierzonej mu kary pozbawienia wolności.

W apelacji prokuratora zarzucono wyrokowi:

- błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, który mógł mieć wpływ na treść wydanego orzeczenia poprzez błędne przyjęcie, że oskarżony S. K. nie działał z zamiarem przerwania ciąży, a jedynie z chęci dokonania zabójstwa D. D. będącej w zaawansowanej ciąży pomiędzy 32 a 34 tygodniem życia i, że płód płci męskiej nie był zdolny do samodzielnego życia poza organizmem matki, gdy tymczasem dokładna analiza i ocena zebranego w sprawie materiału dowodowego, dokonana zgodnie z wymogami zawartymi w art. 7 k.p.k., prowadzi do odmiennych wniosków,

- obrazę przepisów prawa materialnego poprzez zastosowanie błędnej kwalifikacji prawnej skutkującej przyjęciem, iż oskarżony swoim czynem wyczerpał znamiona przestępstwa określonego w art. 148 § 1 k.k., podczas gdy prawidłowa kwalifikacja prawna powinna zostać dokonana w oparciu o znamiona przestępstwa z art. 148 § 3 k.k.

W konkluzji prokurator wniósł o zmianę wyroku poprzez przyjęcie, że oskarżony swoim działaniem wyczerpał ustawowe znamiona przestępstwa z art. 148 § 3 k.k., że płód męski był zdolny do samodzielnego życia poza organizmem matki i, że oskarżony działał z zamiarem dokonania zabójstwa matki nienarodzonego dziecka.

Pełnomocnik oskarżycielki posiłkowej zarzucił wyrokowi obrazę przepisów prawa materialnego przejawiającą się w niepełnej kwalifikacji prawnej czynu oskarżonego i pominięcie w kumulatywnej kwalifikacji przepisu art. 153 § 2 k.k., a nadto błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia i nietrafne przyjęcie w sformułowanym przez Sąd zarzucie, iż płód płci męskiej był niezdolny do samodzielnego życia poza organizmem matki. Wniósł o zmianę wyroku przez określenie w opisie czynu, iż konsekwencją działania oskarżonego było przerwanie ciąży D. D., prowadzące do obumarcia dziecka poczętego, które osiągnęło zdolność do samodzielnego życia poza organizmem kobiety ciężarnej oraz zmiany kwalifikacji prawnej czynu i uzupełnienie istniejącej kwalifikacji o przepis art. 153 § 2 k.k.

Sąd Apelacyjny w […] nie uwzględnił apelacji wniesionych przez obrońcę oskarżonego i prokuratora. Uznając natomiast za zasadną apelację pełnomocnika oskarżycielki posiłkowej Sąd ten, wyrokiem z dnia 13 marca 2007 r. sygn. II AKa […] zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że przyjął, iż S. K. w dniu 26 grudnia w P., działając z zamiarem bezpośrednim pozbawienia życia D. D. będącej w zaawansowanej ciąży pomiędzy 32 a 34 tygodniem ugodził ją dwadzieścia jeden razy nożem w okolice szyi, klatki piersiowej oraz kończyn górnych, powodując obrażenia ciała w postaci rozległych uszkodzeń mięśni szyjnych, mięśni karku, miąższu obu płuc i żyły głównej górnej, skutkujących masywnym krwotokiem wewnętrznym do obu jam opłucnych oraz krwotokiem zewnętrznym, które doprowadziły do zgonu D. D. przy czym stosując tę przemoc wobec ciężarnej pokrzywdzonej godził się na doprowadzenie do przerwania ciąży skutkującego śmiercią nienarodzonego dziecka płci męskiej – tj. przestępstwa z art. 148 § 1 k.k. w zb. z art. 153 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. oraz uzupełnił podstawę prawną wymiaru kary o przepis art. 11 § 3 k.k., w pozostałym zakresie utrzymał w mocy zaskarżony wyrok.

Kasację od prawomocnego wyroku wniósł obrońca oskarżonego. Zarzucił w niej wyrokowi:

1. rażącą obrazę przepisów postępowania: art. 2 § 1 pkt 1 i § 2 k.p.k., art. 5 § 2 k.p.k., art. 7 k.p.k. oraz art. 410 k.p.k. w zw. z art. 458 k.p.k., która miała istotny wpływ na treść orzeczenia, polegającą na przekroczeniu granic swobodnej oceny dowodów prowadzącym do popełnienia błędu w istotnych ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, poprzez przyjęcie, iż skazany S. K. zaplanował zabójstwo D. D., tak więc działał z zamiarem bezpośrednim przemyślanym (dolus preameditaus), pomimo, że liczne, istotne dowody przeprowadzone w sprawie nie pozwalają na dokonanie takiego ustalenia faktycznego w sposób nie budzący wątpliwości i nie pozwalający na dokonanie równoprawnych, alternatywnych ustaleń polegających na przyjęciu, iż skazany działał z zamiarem nagłym (dolus repentinus), pod wpływem napływu gwałtownych emocji, w sposób wcześniej nieprzemyślany i niezaplanowany, jak i że działał z motywem eliminacji D. D. ze swego życia;

2. rażącą obrazę przepisów postępowania: art. 433 § 1 i § 2 k.p.k., która miała istotny wpływ na treść orzeczenia, poprzez brak ustosunkowania się, w tym w uzasadnieniu skarżonego orzeczenia, do zarzutu zawartego w uzasadnieniu apelacji obrońcy z dnia 11 stycznia 2007 r. na str. 8 apelacji (trzeci akapit, od słów „Obrona w tym miejscu pragnie podnieść ...”) w przedmiocie oddalenia przez sąd I instancji wniosku obrony o przeprowadzenie dowodu z zeznań świadka J. K.;

3. rażącą obrazę prawa materialnego art. 153 § 1 k.k. i art. 11 § 2 k.k., która miała istotny wpływ na treść orzeczenia, poprzez niewłaściwe zastosowanie wymienionych norm, polegające na przyjęciu, iż czyn oskarżonego wyczerpał obok znamion zbrodni z art. 148 § 1 k.k. także znamiona występku z art. 153 § 1 k.k. w zbiegu kumulatywnym z art. 11 § 2 k.k.

Podnosząc te zarzuty autor kasacji wniósł o uchylenie zaskarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu w postępowaniu odwoławczym.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje.

Treść pierwszego zarzutu kasacji świadczy o tym, że w istocie jest on skierowany do wyroku sądu pierwszej instancji. Autor kasacji zarzuca obrazę szeregu przepisów prawa procesowego, „polegającą na przekroczeniu granic swobodnej oceny dowodów, prowadzącą do popełnienia błędu w istotnych ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia”. W dalszym brzmieniu zarzutu wskazuje już szczegółowo w czym ów błąd w ustaleniach się wyraża. W uzasadnieniu skarżący zmierza natomiast do wykazania, że ujawnione dowody przemawiały za przyjęciem odmiennych ustaleń co do pobudek, które skłoniły oskarżonego do popełnienia zbrodni zabójstwa. W sytuacji, gdy sąd odwoławczy nie wprowadził w tym zakresie żadnych zmian, jest oczywiste, że skarżący podważa zasadność ustaleń faktycznych poczynionych przez sąd pierwszej instancji. Wysunięcie tego zarzutu jako kasacyjnego, polegało w gruncie rzeczy na powieleniu zarzutów błędu w ustaleniach faktycznych, podniesionych wcześniej w apelacji, z nadaniem im tylko formuły zarzutu obrazy przepisów postępowania. Skarżący pominął, że sąd drugiej instancji rozpoznał zarzuty błędów w ustaleniach, a swoje stanowisko wyłożył w uzasadnieniu, które spełnia wymogi określone w art. 457§3 kpk. Wytykając wyrokowi sądu odwoławczego przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów, obrońca nie dostrzega też, że sąd ten nie dokonywał takiej oceny, lecz ją tylko kontrolował. Doszło wprawdzie w instancji odwoławczej do zmiany opisu przypisanego oskarżonemu czynu, a w konsekwencji także do uzupełnienia kwalifikacji prawnej, ale nie w rezultacie odmiennej oceny dowodów i poczynienia innych ustaleń, lecz w następstwie skorygowania oceny materialnoprawnej czynu, w oparciu o wcześniej poczynione ustalenia.

Co do zasadniczej kwestii faktycznej podnoszonej przez obrońcę, dotyczącej tego, czy oskarżony dopuścił się zabójstwa z premedytacją, czy też pod wpływem gwałtownego uniesienia emocjonalnego poprzedzającego bezpośrednio popełnienie czynu, sąd odwoławczy podzielił stanowisko sądu meriti, uznając, że ustalenie o działaniu oskarżonego po uprzednim zdecydowaniu i przygotowaniu, poczynione zostało w granicach swobodnej oceny dowodów, respektującej zasady poprawnego myślenia i wskazania doświadczenia życiowego, a zarazem po przeanalizowaniu całokształtu materiału dowodowego.

Uzasadniając zarzut, autor kasacji wywodzi, że w jego przekonaniu, zebrane dowody dawały podstawę do przyjęcia alternatywnej wersji zdarzenia, zgodnej z wyjaśnieniami oskarżonego. Świadczyłaby ona o działaniu nagłym, wywołanym przebiegiem rozmowy z ofiarą. Należy w związku z tym zauważyć, że nie jest rolą strony ustalanie podstawy faktycznej rozstrzygnięcia merytorycznego, gdyż to stanowi wyłączną prerogatywę sądu orzekającego. Skarżący może natomiast podważać prawidłowość ustaleń co do faktów, jeśli wykaże, że popełniono błąd przy ich rekonstrukcji w oparciu o przeprowadzone dowody. Nie powinno to jednak polegać na prezentowaniu poglądu, że te same dowody pozwalałyby na przyjęcie odmiennej wersji zdarzeń, lecz na wykazaniu, iż przy ustalaniu faktów sąd posłużył się rozumowaniem logicznie nieprawidłowym, bądź sprzecznym ze wskazaniami doświadczenia życiowego.

Kwestionowanie faktów zarzutem błędu w ustaleniach, dopuszczalne jest jednak tylko w postępowaniu odwoławczym, a nie kasacyjnym. Podważanie ich przez obrońcę w nadzwyczajnym środku zaskarżenia, przy użyciu formuły zarzutu obrazy przepisów postępowania, zostało uznane przez Sąd Najwyższy za próbę powielenia apelacyjnej kontroli wyroku, co przecież nie mieści się w ustawowym porządku proceduralnym. Reasumując, należy stwierdzić, że pierwszy z zarzutów kasacji w ogóle nie ma charakteru kasacyjnego i już z tego powodu uznać go należało za oczywiście bezzasadny.

Zarzut obrazy art. 433 § 1 i 2 k.p.k. jest nietrafny. Sąd odwoławczy nie naruszył tych przepisów przez to, że nie odniósł się do postanowienia o oddaleniu przez sąd pierwszej instancji wniosku o przesłuchanie w charakterze świadka J. K. Zauważyć trzeba, że ta decyzja procesowa nie była przedmiotem zarzutu, który byłby postawiony w apelacji w sposób zgodny z wymogiem określonym w art. 427§2 k.p.k., obowiązującym obrońcę. Podważał on wprawdzie stanowisko sądu pierwszej instancji co do oddalenia owego wniosku, ale tylko w uzasadnieniu apelacji, wspierając tym zarzuty błędów w ustaleniach faktycznych i wyrażając pogląd, że dowód ten przyczyniłby się do odtworzenia motywów zabójstwa. Sąd drugiej instancji miałby obowiązek odnieść się do tej kwestii wtedy tylko, gdyby uznał to za niezbędne do rozpoznania zarzutów błędu w ustaleniach faktycznych w postaci sformułowanej przez autora apelacji, albo gdyby z urzędu dostrzegł celowość przeprowadzenia dowodu z zeznań wnioskowanego świadka, niezależnie od granic zaskarżenia. Z uzasadnienia skarżonego wyroku nie wynika, że kwestię przesłuchania zgłoszonego przed sądem pierwszej instancji świadka, uznał sąd odwoławczy za mającą znaczenie przy rozpoznaniu apelacji. Skoro zatem oddalenie wniosku o przesłuchanie J. K. w ogóle nie pozostawało w granicach rozpoznania odwoławczego, to podnoszenie w kasacji zarzutu rażącego naruszenia art. 433 § 1 i 2 k.p.k. z powodu pominięcia tej kwestii, nie może być skuteczne.

Marginalnie tylko można zauważyć, że oddalenie omawianego wniosku dowodowego przez sąd meriti nie nasuwa zastrzeżeń z punktu widzenia art. 170 § 1 pkt 2 k.p.k. W uzasadnieniu tej decyzji procesowej słusznie stwierdzono, że dowód nie byłby przydatny dla rozstrzygnięcia sprawy. J. K. przebywał od dłuższego czasu za granicą, a jego przesłuchanie zawnioskowane zostało na okoliczności dotyczące stosunków między oskarżonym a D. D., w okresie znacznie wyprzedzającym czas popełnienia czynu stanowiącego przedmiot postępowania.

Zarzut obrazy prawa materialnego jest niezasadny. U jego podstaw leży przeświadczenie autora kasacji, że w kwalifikacji prawnej czynu przypisanego skazanemu nie ma zastosowania zbieg kumulatywny przepisów art. 148 § 1 k.k. i art. 153 § 1 k.k. A to dlatego, że przepisy te, odniesione do okoliczności czynu pozostają w zbiegu pozornym. Ściślej rzecz ujmując, w przekonaniu obrońcy, przepis art. 153 § 1 k.k. powinien być pominięty według reguły konsumpcji, w sytuacji, gdy czyn wyczerpał znamiona art. 148 § 1 k.k. Skarżący utrzymuje, że w okolicznościach sprawy śmierć dziecka nienarodzonego stanowiła wtórny skutek działania wymierzonego wyłącznie w życie D. D. Obrońca nie kwestionuje, że dokonując zabójstwa kobiety, oskarżony godził się, iż tym samym przerywa ciążę. Wywodzi jednak, że w zaistniałych okolicznościach nie można było dokonać zabójstwa matki, bez konsekwencji w postaci śmierci płodu. Płód żyje bowiem życiem ściśle uzależnionym od życia matki, pozostając z nią w biologicznym związku. Ostatecznie więc, skoro zabójstwo kobiety pociąga nieuchronnie zakończenie życia noszonego w jej ciele płodu, to zdaniem skarżącego, doprowadzenie do ustania życia płodu należy do czynu, który był skierowany przeciwko kobiecie. Zauważa nadto skarżący, że skoro Kodeks karny nie typizuje, jako odrębnego przestępstwa, zabójstwa kobiety ciężarnej, to oznacza, iż sprawca zabójstwa kobiety, będącej w tym stanie, ponosi odpowiedzialność karną wyłącznie za zabójstwo w podstawowej jego formie.

Rozumowania autora kasacji nie można akceptować. Trzeba natomiast podkreślić, że działanie oskarżonego, poza tym, że polegało na zabójstwie D. D., to przez unicestwienie płodu w sposób oczywisty wyczerpało znamiona czynu zabronionego określonego w art. 153 § 1 k.k. O tym, czy w okolicznościach czynu, oba te przepisy pozostają w zbiegu rzeczywistym (kumulatywnym), czy też pozornym, decydują znane prawu karnemu reguły wyłączania wielości ocen. Wskazywana przez autora kasacji reguła konsumpcji znajduje zastosowanie, gdy zakwalifikowanie zachowania sprawcy z jednego ze zbiegających się przepisów czyni zbędnym, z punktu widzenia potrzeby oddania zawartości kryminalnej, kwalifikowanie go z drugiego przepisu (Kodeks Karny. Komentarz, red. A. Zoll, Część Ogólna, t. I, Kraków 2004 r., s. 188). Tak postrzegana zbędność kwalifikowania czynu z obu przepisów prawa materialnego zachodzi zaś wtedy, gdy realizacja znamion jednego czynu zabronionego, zawiera zarazem wypełnienie znamion drugiego czynu zabronionego. Sytuacja taka nie występuje w niniejszym wypadku. Dokonując przypisanego czynu oskarżony zrealizował znamiona dwóch różnych przestępstw, wymierzonych w odrębne dobra prawne. W znamionach ustawowych zabójstwa człowieka nie zawierają się znamiona przestępstwa przerwania ciąży. Jednak in concreto popełnienie pierwszego z przestępstw realizowało nieuchronnie drugie z nich. Wtórny skutek zabójstwa kobiety w ciąży objęty był świadomością i wolą (godzenie się) oskarżonego. Co więcej, jak wynika z ustalonych okoliczności, skierowanie przez oskarżonego przestępczego działania przeciwko D. D. wiązało się właśnie z tym, że nosiła ona jego dziecko. Żadną więc miarą nie można było pominąć, przy charakteryzowaniu zawartości kryminalnej czynu, że stanowił on nie tylko zabójstwo kobiety, lecz także przerwanie życia płodu, mimo iż naruszenie obu dóbr prawnie chronionych było wynikiem tożsamego działania. Wypełnienie znamion ustawowych obu przepisów ustawy karnej, musiało więc znaleźć swoje odzwierciedlenie w kwalifikacji prawnej czynu. Argumentacja skarżącego zmierzająca do zastosowania zbiegu pomijalnego, który miałby zredukować kwalifikację prawną czynu do art. 148 § 1 k.k., jest całkowicie chybiona. Pełną zawartość bezprawności czynu oddaje tylko kumulatywny zbieg dwóch przepisów, typizujących zarówno zabójstwo człowieka, jak i doprowadzenie do przerwania ciąży. Zaskarżony wyrok jest więc niewadliwy z punktu widzenia subsumcji ustalonych faktów pod przepisy prawa materialnego.

Wobec niezasadności wszystkich zarzutów zawartych w kasacji Sąd Najwyższy zdecydował o jej oddaleniu, a o zwolnieniu oskarżonego od kosztów sądowych postępowania kasacyjnego orzekł na podstawie art. 624 § 1 k.p.k.