Wyrok z dnia 2017-07-13 sygn. II AKa 222/17

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt II AKa 222/17

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 13 lipca 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach II Wydział Karny w składzie :

Przewodniczący:	SSA Marek Charuza
Sędziowie:	SA Grażyna Wilk SO del. Andrzej Ziębiński (spr.)
Protokolant:	Grzegorz Pawelczyk

przy udziale Prokuratora Prokuratury Rejonowej w Tychach Grzegorza Chochorowskiego

po rozpoznaniu w dniu 13 lipca 2017 r. sprawy:

1.  T. T., s. W. i K., ur. (...)
w P. , oskarżonego o czyn z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k. i art. 297 § 1 k.k. przy zast. art. 11 § 2 k.k.,

2.  G. T., c. Z. i T., ur. (...)
w S. , oskarżonej o czyn z art. 18 § 3 k.k. w zw. z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k. i art. 297 § 1 k.k. przy zast. art. 11 § 2 k.k.

na skutek apelacji obrońcy oskarżonych i pełnomocnika oskarżyciela posiłkowego

od wyroku Sądu Okręgowego w Katowicach z dnia 14 lutego 2017 roku, sygn. akt
XXI K 121/16

1.  utrzymuje w mocy zaskarżony wyrok;

2.  zasądza od oskarżonych T. T. i G. T. oraz oskarżyciela posiłkowego Banku Spółdzielczego w T. na rzecz Skarbu Państwa wydatki za postępowanie odwoławcze w wysokości po 1/3 od każdego z nich oraz wymierza im opłaty za II instancję, a to:

- T. T. w wysokości 1.900 (jeden tysiąc dziewięćset) złotych,

- G. T. w wysokości 1.500 (jeden tysiąc pięćset) złotych,

- Bankowi (...) w T. w wysokości 60 (sześćdziesiąt) złotych.

SSO del. Andrzej Ziębiński SSA Marek Charuza SSA Grażyna Wilk

II AKa 222/17

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy w Katowicach, wyrokiem z dnia 14 lutego 2017 r., wydanym w sprawie o sygn. akt XXI K 121/16, uznał:

1.  oskarżonego T. T. za winnego popełnienia przestępstwa z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k. i art. 297 § 1 k.k. przy zast. art. 11 § 2 k.k. i za to na mocy art. 294 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 3 k.k. oraz art. 33 § 1, 2 i 3 k.k. wymierzył mu karę 1 roku i 6 miesięcy pozbawienia wolności oraz karę grzywny w wysokości 400 stawek dziennych po 20 zł;

2.  oskarżoną G. T. za winną popełnienia przestępstwa z art. 18 § 3 k.k. w zw. z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k. i art. 297 § 1 k.k. przy zast. art. 11 § 2 k.k. i za to na mocy art. 294 § 1 k.k. w zw. z art. 19 § 1 k.k. przy zast. art. 11 § 3 k.k. oraz art. 33 § 1, 2 i 3 k.k. wymierzył jej karę 1 roku i 6 miesięcy pozbawienia wolności oraz karę grzywny w wysokości 300 stawek dziennych po 20 zł;

Na mocy art. 69 § 1 i 2 k.k. oraz art. 70 § 1 pkt 1 k.k. w brzmieniu sprzed nowelizacji obowiązującej od dnia 1 lipca 2015 r. w zw. z art. 4 § 1 k.k. wykonanie orzeczonych kar pozbawienia wolności obojgu oskarżonym warunkowo zawiesił na okres 3 lat próby. Nadto orzekł o kosztach procesu.

Od powyższego wyroku apelacje wnieśli: obrońca oskarżonych i pełnomocnik oskarżyciela posiłkowego.

Obrońca oskarżonych zaskarżył wyrok w całości, zarzucając:

1.  obrazę przepisów postępowania, mogących mieć wpływ na treść orzeczenia, a to:

- art. 7 k.p.k. poprzez jego niezastosowanie, polegające na nieuwzględnieniu w procesie kształtowania przekonania sądu wszystkich przeprowadzonych dowodów, tu – w szczególności istotnych dla rozstrzygnięcia wyjaśnień oskarżonej oraz zeznań świadków,

- art. 170 § 1 pkt 2 i 5 k.p.k. poprzez błędne oddalenie wniosków dowodowych o przesłuchanie świadków K. K., J. B. oraz W. R. na okoliczność przyczyn podjęcia negatywnej decyzji, negatywnej opinii w odniesieniu do wniosku kredytowego złożonego przez (...) sp. z o.o., przedmiotu analizy i dokumentów, które wpłynęły na taką decyzję, proponowanej przez kredytobiorcę formy zabezpieczenia kredytu oraz określenia jej wartości przez komitet kredytowy, wiedzy o przyczynach podjęcia przez zarząd decyzji o udzieleniu kredytu pomimo negatywnej opinii komitetu kredytowego, oraz z przesłuchania świadka R. P. na okoliczność przebiegu i przedmiotu inspekcji lokalnej dokonywanej przez bank, sytuacji finansowej spółki (...) sp. z o.o. oraz wpływu tejże sytuacji na zobowiązania spółki (...) oraz świadka M. G. na okoliczność obiegu dokumentów księgowych w spółce (...) sp. z o.o. w odniesieniu do oryginałów faktur, ze szczególnym uwzględnieniem, czy reprezentant spółki mógł dysponować oryginalnymi dokumentami faktur VAT, jak również wniosku o dopuszczenie dowodu z zeznań członków zarządu banku, którzy podjęli decyzję o udzieleniu kredytu spółce (...) na okoliczność przesłanek podjęcia takiej decyzji, zwłaszcza w odniesieniu do negatywnej opinii komitetu kredytowego, szacowanego przez bank ryzyka przy udzieleniu tego zobowiązania, przeszkód w terminowej realizacji zobowiązania, o której oskarżeni informowali zarząd przewidywanej przy udzieleniu kredytu oraz aktualnej wartości zabezpieczenia kredytu oraz poniesionej szkody, kiedy okoliczności te miały znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy;

- art. 7 k.p.k. w zw. z art. 9 § 1 k.p.k. i w zw. z art. 410 k.p.k. poprzez dowolną ocenę zebranego w sprawie materiału dowodowego w części odnoszącej się do oceny transakcji Spółki (...) Sp. z o.o. z pokrzywdzonym Bankiem (...) w T., w szczególności poprzez przyjęcie:

- że oskarżeni dopuścili się zarzuconego im czynu z art. 286 § 1 k.k. li tylko na podstawie treści notatki służbowej sporządzonej przez świadków I. S. i J. B., kiedy z całokształtu zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego nie sposób zgodnie z zasadami doświadczenia życiowego i zasadami logiki przyjąć, że oskarżeni wyczerpali znamiona czynu z art. 286 § 1 k.k.,

- że oskarżeni dopuścili się zarzuconego im czynu z art. 297 § 1 k.k., kiedy ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego nie sposób wywieść wniosku, że przedłożyli Bankowi (...) w T. dokumenty w postaci faktur;

2.  błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę wyroku, mający wpływ na jego treść , polegający na sprzecznym z dowodami ustaleniu, że:

- przed wypłatą III transzy kredytu do banku zostały przedłożone dokumenty, kiedy ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego wynika, iż zostały przedłożone jedynie kserokopie faktur, które zostały poświadczone za zgodność z oryginałem przez świadka I. S.,

- G. T. przekazywała faktury I. S. mailem, przy czym brak jest jakichkolwiek dowodów na powyższa okoliczność,

- oskarżeni oświadczyli wobec I. S. i J. B., że od samego początku nie mieli zamiaru remontować lokali wskazanych w umowie kredytowej, kiedy całokształt zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego przeczy tej tezie,

- G. T. ułatwiła mężowi dokonanie opisanego wyżej czynu zabronionego w ten sposób, że poręczyła spłatę kredytu, pośredniczyła w kontaktach między przedstawicielem banku a T. T., w tym w zakresie przesyłania korespondencji elektronicznej oraz 38 kopii faktur VAT, w tym 8 z przerobionymi datami ich wystawienia i dokumentacji fotograficznej mających rzekomo potwierdzić dokonanie zakupów celem przeprowadzenia remontu i zakre4s wykonywanych prac w poszczególnych lokalach – kiedy ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego nie wynika, aby G. T. przesyłała bądź przedkładała w inny sposób faktury VAT, zaś nie wykazano nadto, by przesyłanie dokumentacji zdjęciowej w jakikolwiek sposób wpływało na decyzję Banku w odniesieniu do udzielenia finansowania, ponadto poręczenie osobiste G. T. – jak wynika ze zgromadzonych w sprawie dokumentów – nie było niezbędne do udzielenia finansowania, a co za tym idzie, nie mogło być elementem pomocnictwa w popełnieniu czynu z art. 297 § 1 k.k.

Podnosząc powyższe zarzuty, skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.

Pełnomocnik oskarżyciela posiłkowego Banku (...) w T. zaskarżył wyrok w części dotyczącej kary na niekorzyść obojga oskarżonych, zarzucając:

1.  obrazę przepisów postępowania, która mogła mieć wpływ na treść orzeczenia, tj. błędne zastosowanie art. 415 § 1 zd. 2 k.p.k. poprzez odmowę w realiach niniejszej sprawy orzeczenia obowiązku naprawienia szkody;

2.  na wypadek nieuwzględnienia poprzedniego zarzutu - niesłuszne nieorzeczenie wbrew dyrektywom wymiary kary zawartym w art. 53 k.k. wobec oskarżonych na podstawie art. 72 § 1 pkt 8 k.k. obowiązku spłaty zadłużenia w sytuacji uznania przez sąd, iż nie jest możliwe orzeczenie wobec oskarżonych obowiązku naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem na podstawie art. 46 § 1 k.k.

W oparciu o powyższe zarzuty, skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku przez orzeczenie wobec oskarżonych na podstawie art. 46 § 1 k.k. solidarnego obowiązku naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem lub orzeczenie wobec oskarżonych na podstawie art. 72 § 1 pkt 8 k.k. innego stosownego postępowania w okresie próby, a to spłaty zadłużenia stwierdzonego bankowym tytułem egzekucyjnym z dnia 11 lutego 2015 r., któremu Sąd Rejonowy w Sosnowcu nadał klauzulę wykonalności 26 lutego 2015 r. (sygn. akt I C 550/15).

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Obie wniesione apelacje zostały uznane za niezasadne.

Ustosunkowując się do apelacji obrońcy oskarżonych, należy stwierdzić, iż brak było podstaw do uwzględnienia podniesionych w niej zarzutów. Sąd Okręgowy zgromadził bowiem w sprawie kompletny materiał dowodowy, prawidłowo przeprowadził przewód sądowy, a następnie poddał zgromadzone dowody wszechstronnej i dogłębnej analizie, której rezultaty zaprezentował w przejrzystym, szczegółowym i przekonującym uzasadnieniu wyroku. Przedstawiony tok rozumowania jest logiczny i spójny, stąd też na akceptację zasługuje. Wnioski wyprowadzone z zebranego w sprawie materiału dowodowego nie uchybiają ani regułom logicznego rozumowania, ani wskazaniom wiedzy, czy też zasadom doświadczenia życiowego. Poczynione w sprawie ustalenia faktyczne są prawidłowe i mają oparcie w zebranych i powołanych przez Sąd dowodach. W tej sytuacji podniesione przez skarżącego zarzuty obrazy prawa procesowego i poczynienia w ich następstwie błędnych ustaleń faktycznych musiały okazać się nieskuteczne.

Na uwzględnienie nie zasługiwał zarzut obrazy art. 170 § 1 pkt 2 i 5 k.p.k. Oddalenie wskazanych w zarzucie wniosków dowodowych było w pełni zasadne, a Sąd Okręgowy swoje stanowisko w tym przedmiocie przekonująco przedstawił w uzasadnieniu zarówno postanowienia, jak i zaskarżonego wyroku. Zasadniczo wnioski dowodowe zmierzały do ustalenia przyczyn przyznania kredytu pomimo negatywnej opinii komitetu kredytowego. Sąd Okręgowy trafnie wskazał, iż okoliczności te nie mają dla niniejszej sprawy znaczenia wobec ostatecznego udzielenia kredytu, przy czym gdyby nawet doszło do nieprawidłowości po stronie banku, to nie rzutowałyby one na ocenę prawnokarną zachowania oskarżonych. Sąd zasadnie przyjął, iż oszustwo w niniejszej sprawie polegało na wprowadzeniu w błąd pracowników banku co do zamiaru wykorzystania środków pieniężnych na cel wskazany w umowie. Świadkowie zgodnie zeznali, iż gdyby pracownicy banku wiedzieli, że pieniądze te zostaną uzyskane w innym celu, to kredyt nie zostałby przyznany. Dowody wskazane w zarzucie nie dotyczą tej kluczowej kwestii, a zatem ich przeprowadzenie było zbędne. Z tego samego względu nie ma też znaczenia wpływ sytuacji finansowej spółki (...) na zobowiązania spółki (...). Z kolei kwestia obiegu dokumentów w tej ostatniej spółce nie ma znaczenia dla sprawy o tyle, że oskarżonej G. T. nie przypisano posłużenia się oryginałami faktur.

Odnosząc się do zarzutów obrazy art. 7 k.p.k. i art. 410 k.p.k., przypomnieć należy, iż zgodnie z utrwalonym orzecznictwem w tej materii przekonanie sądu o wiarygodności jednych dowodów i niewiarygodności innych pozostaje pod ochroną art. 7 k.p.k., jeśli tylko jest poprzedzone ujawnieniem w toku rozprawy głównej całokształtu okoliczności sprawy, stanowi wyraz rozważenia wszystkich okoliczności przemawiających zarówno na korzyść, jak i na niekorzyść oskarżonego, jest zgodne ze wskazaniami wiedzy i doświadczenia życiowego, a nadto zostało logicznie uargumentowane w uzasadnieniu wyroku (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 1 września 2010 r., IV KK 78/10, OSNwSK 2010/1/1653). Z kolei obraza art. 410 k.p.k. zachodzi wówczas, gdy przy wyrokowaniu sąd opiera się na materiale nieujawnionym na rozprawie głównej albo gdy opiera się na części materiału ujawnionego. Sam natomiast fakt, że ustalenia faktyczne w danej sprawie mogą zostać poczynione jedynie w oparciu o dowody uznane za wiarygodne, a nie o te, które zostały uznane za niewiarygodne, co jest przecież rzeczą oczywistą, nie oznacza, że sąd orzekający dopuścił się obrazy przepisu art. 410 k.p.k. Powyższej normy nie można bowiem rozumieć w ten sposób, że każdy z przeprowadzonych dowodów ma stanowić podstawę ustaleń faktycznych. Nie stanowi więc naruszenia tego przepisu dokonanie oceny materiału dowodowego przeprowadzonego lub ujawnionego na rozprawie w sposób odmienny od subiektywnych oczekiwań stron procesowych (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 24 marca 2015 r., III KK 70/15, LEX nr 1758785).

Analiza akt sprawy przez pryzmat podniesionych zarzutów przekonuje, iż Sąd Okręgowy nie dopuścił się naruszenia ani normy z art. 7 k.p.k., ani też przepisu art. 410 k.p.k.

Po pierwsze, nie jest trafne twierdzenie, iż swoje ustalenia Sąd Okręgowy oparł tylko na treści notatki służbowej sporządzonej przez świadków I. S. i J. B.. Sąd I instancji wskazał, iż głównymi dowodami w sprawie była dokumentacja bankowa oraz zeznania świadków I. S. i J. B., które trafnie zostały uznane za w pełni wiarygodne. Nie ujawniły się jakiekolwiek okoliczności osłabiające zaufanie do ich obiektywizmu, rzetelności złożonych w sprawie relacji, które są konsekwentne i wzajemnie spójne. Także skarżący nie przedstawił w środku odwoławczym żadnych argumentów mogących podważyć wiarygodność zeznań tych świadków.

Nie jest też zasadne twierdzenie, jakoby ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego nie sposób było wywieść wniosku, że oskarżeni przedłożyli Bankowi (...) w T. dokumenty w postaci faktur. Świadek I. S. zeznała przecież, iż faktury przekazała jej G. T. - część z nich została wręczona osobiście w oddziale banku, pozostała część została przesłana drogą elektroniczną.

Nie można też zgodzić się z zarzutem, iż Sąd Okręgowy pominął wyjaśnienia oskarżonej G. T.. Przeciwnie, wyjaśnienia te zostały poddane szczegółowej analizie (str. 10-11 uzasadnienia), która jest prawidłowa, tyle że niezgodna z oczekiwaniami skarżącego, co w najmniejszym stopniu nie jest argumentem przemawiającym za nietrafnością ocen Sądu Okręgowego.

Oczywiście niezasadny okazał się zarzut błędu w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę zaskarżonego wyroku.

Błędne jest twierdzenie, iż prawnokarnej ochronie podlega wyłącznie oryginał dokumentu, nie zaś jego wydruk komputerowy. Takie wąskie rozumienie dokumentu w świetle art. 115 § 14 k.k. jest nieuprawnione. Zawarta w tym przepisie definicja „dokumentu” nie zawiera żadnego dodatkowego wymogu, aby scharakteryzowany w niej „każdy przedmiot” wyposażony był w jakiekolwiek dodatkowe cechy, a zwłaszcza atrybuty autentyczności. Nie jest zatem uprawnione wprowadzanie rozróżnienia, że pismo podrobione przez fałszerza pismem ręcznym, maszynowym, napisane na komputerze itp. jest dokumentem w ujęciu prawa karnego, a spreparowane przy użyciu kserografu czy też przesłane faxem dokumentem nie jest (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 5 grudnia 2002 r., II KK 153/02, LEX nr 56920). Status dokumentu przysługuje zarówno kopii niepotwierdzonej za zgodność z oryginałem (R.A. Stefański, Przestępstwo niszczenia dokumentów (art. 276 k.k.), Prok. i Pr. 2002, nr 7-8, s. 73; M. Kulik, w: M. Budyn-Kulik, P. Kozłowska-Kalisz, M. Kulik, M. Mozgawa (red.), Kodeks karny. Komentarz, s. 238), jak też pismu przesłanemu drogą elektroniczną, czy też wydrukowi komputerowemu (J. Piórkowska-Flieger, Fałsz dokumentu w polskim prawie karnym, Kraków 2004, s. 193 i n.; M. Kulik, ibidem). W definicji dokumentu nie zawężono bowiem cech „każdego przedmiotu”, który może być dokumentem, do określonych wytworów materialnych, a więc może nim być także wytwór uzyskany za pomocą kserografu lub komputera, jak i pismo przesłane faxem lub drogą elektroniczną.

Podobnie nietrafne jest twierdzenie, jakoby brak było jakichkolwiek dowodów na to, że G. T. przekazywała bankowi faktury mailem, skoro okoliczność ta wynika choćby z zeznań I. S.. Nie można zgodzić się z poglądem, jakoby sprzeczne z całokształtem zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego było ustalenie, iż oskarżeni oświadczyli wobec I. S. i J. B., że od samego początku nie mieli zamiaru remontować lokali wskazanych w umowie kredytowej. Kwestia ta przedstawia się zgoła odmiennie. Zebrany w sprawie materiał dowodowy potwierdza prawdziwość relacji I. S. i J. B., brak jest jakichkolwiek podstaw do podważenia wiarygodności ich zeznań. Nie sposób wreszcie podzielić stanowiska, jakoby ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego nie wynikało, aby G. T. przesyłała bądź przedkładała w inny sposób faktury VAT i nie wykazano, by przesyłanie dokumentacji zdjęciowej w jakikolwiek sposób wpływało na decyzję Banku w odniesieniu do udzielenia finansowania, ponadto poręczenie osobiste G. T. nie było niezbędne do udzielenia finansowania, a co za tym idzie, nie mogło być elementem pomocnictwa w popełnieniu czynu z art. 297 § 1 k.k. Była już kilkakrotnie mowa, że nie ma żadnych wątpliwości co do faktu, że to oskarżona przesyłała bądź przedkładała w banku faktury VAT. Twierdzenie jakoby poręczenie osobiste nie było niezbędne do przyznania kredytu w sytuacji, gdy stanowiło ono jedno z warunków jego przyznania, odrywa się od realiów sprawy, aczkolwiek prawdą jest, że poręczenie to nie stanowiło głównego zabezpieczenia kredytu. Przesłanie przez oskarżoną dokumentacji fotograficznej miało bez wątpienia na celu przekonanie banku, iż już przyznane pieniądze wydatkowane są zgodnie z przeznaczeniem, co było warunkiem uruchomienia kolejnej transzy kredytu. To właśnie przekazanie tej dokumentacji oraz faktur VAT spowodowało, że spółka otrzymała kolejne pieniądze z przyznanego jej kredytu. Próba podważenia tej okoliczności jest zupełnie nieprzekonująca i sprzeczna z materiałem dowodowym.

Błędna jest teza skarżącego, jakoby z uwagi na fakt, iż sfałszowane faktury zostały przedłożone bankowi na etapie trzeciej transzy kredytu, nie sposób mówić o możliwości zakwalifikowania zachowania oskarżonych z przepisów art. 286 § 1 k.k. i art. 297 § 1 k.k. Występek z art. 286 § 1 k.k. dokonany jest w chwili, gdy pokrzywdzony niekorzystnie rozporządzi swoim mieniem. Tak więc w wypadku dokonywania tego rozporządzenia w formie kolejnych transz, zamiar oszustwa może pojawić się nie tylko na etapie ubiegania się o kredyt, jak to miało miejsce w niniejszej sprawie, ale na każdym kolejnym etapie postępowania kredytowego, a czynności sprawcze (wprowadzenie w błąd, wyzyskanie błędu) mogą dotyczyć doprowadzenia pokrzywdzonego do niekorzystnego rozporządzenia mieniem w postaci nie całej przyznanej kwoty kredytu, lecz kolejnej jego transzy. Podobnie realizujące znamiona przestępstwa z art. 297 § 1 k.k. przedłożenie podrobionego przerobionego, poświadczającego nieprawdę albo nierzetelnego dokumentu, albo nierzetelnego, pisemnego oświadczenia dotyczącego okoliczności o istotnym znaczeniu dla uzyskania wsparcia finansowego, może zatem nastąpić nie tylko w czasie ubieganie się o uzyskanie takiego wsparcia, ale też na późniejszym etapie postępowania w celu wykazania rzekomego spełnienia warunków niezbędnych do uzyskania jego kolejnej transzy. Sytuacja bowiem osoby ubiegającej się o przyznanie kredytu i osoby ubiegającej się o uruchomienie kolejnej jego transzy jest zbliżona.

Na marginesie wypada zwrócić uwagę na niewłaściwe sformułowanie zarzutu z punktu 1 (w art. 438 pkt 2 k.p.k. mowa jest o obrazie przepisów postępowania, która mogła mieć wpływ na treść orzeczenia, nie zaś o obrazie przepisów postępowania mogących mieć wpływ na treść orzeczenia).

Odnosząc się do apelacji pełnomocnika oskarżyciela posiłkowego, należy w pierwszej kolejność stwierdzić oczywistą niezasadność zarzutu sformułowanego w punkcie 1.

Przypomnieć należy, iż art. 415 § 5 k.p.k., w brzmieniu obowiązującym przed nowelizacją, która weszła w życie w dniu 1 lipca 2015 r. (Dz. U. z 2015 r. poz. 396), a obecnie art. 415 § 1 zd. 2 k.p.k., stanowi, że nawiązki na rzecz pokrzywdzonego, obowiązku naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę nie orzeka się, jeżeli roszczenie wynikające z popełnienia przestępstwa jest przedmiotem innego postępowania albo o roszczeniu tym prawomocnie orzeczono. W orzecznictwie wskazuje się, że wymagana jest tożsamość roszczenia zarówno w płaszczyźnie przedmiotowej, jak i podmiotowej (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 lutego 2012 r., V KK 9/12, LEX Nr 1119576). Ze zdania drugiego art. 415 § 1 k.p.k. wynika więc kategoryczny zakaz rozstrzygania w różnych postępowaniach o tej samej szkodzie, a co za tym idzie kumulowania tytułów egzekucyjnych wynikających z różnych orzeczeń. Jeżeli zatem roszczenie wynikające z popełnienia przestępstwa jest przedmiotem innego postępowania albo o roszczeniu tym prawomocnie orzeczono, to nie jest możliwe ponowne orzekanie o obowiązku naprawienia szkody, i to niezależnie od tego, czy zasądzone w postępowaniu cywilnym roszczenie zostało wyegzekwowane (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 października 2010 r., III KK 305/10, OSNwSK 2010, Nr 1, poz. 2030). Należy też zwrócić uwagę, iż zakaz wynikający z dyspozycji art. 415 § 1 zd. 2 k.p.k. odnosi się do każdego określonego w ustawie wypadku orzekania karnoprawnego obowiązku naprawienia szkody (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2013 r., II KK 268/12, LEX Nr 1313135), a w orzecznictwie przyjmuje się, iż bankowy tytuł wykonawczy opatrzony klauzulą wykonalności uniemożliwia orzeczenie nawiązki i obowiązku naprawienia szkody (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 maja 2017 r., IV KK 154/17, LEX nr 2297396).

Bank (...) w T. uzyskał bankowy tytuł egzekucyjny, któremu Sąd Rejonowy w Sosnowcu nadał klauzulę wykonalności 26 lutego 2015 r. (sygn. akt I C 550/15), na podstawie którego wszczęto postępowanie egzekucyjne. Trafnie zatem Sąd Okręgowy uznał, iż z uwagi na klauzulę antykumulacyjną nie mógł orzec obowiązku naprawienia szkody. Sąd Apelacyjny ma w polu uwagi, iż w dniu 27 listopada 2015 r. weszła w życie ustawa z dnia 25 września 2015 r. o zmianie ustawy Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw, która uchyliła art. 96-98 Prawa bankowego dotyczące bankowego tytułu egzekucyjnego. Jednakże w myśl art. 11 ust. 3 wspomnianej ustawy z dnia 25 września 2015 r., bankowy tytuł egzekucyjny, któremu nadano klauzulę wykonalności na podstawie przepisów dotychczasowych, zachowuje moc tytułu wykonawczego także po dniu wejścia w życie tej ustawy.

Zgodnie z art. 415 § 5 k.p.k., w brzmieniu obowiązującym do dnia 30 czerwca 2015 r. (obecnie art. 415 § 1 zd. 2 k.p.k.), bankowy tytuł egzekucyjny, któremu nadano klauzulą wykonalności na podstawie przepisów obowiązujących przed wejściem w życie ustawy z dnia 25 września 2015 r. o zmianie ustawy Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw, stanowi przeszkodę w orzekaniu w postępowaniu karnym nawiązki na rzecz pokrzywdzonego, obowiązku naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, gdyż prowadziłoby to do kumulowania tytułów egzekucyjnych.

Jako niezasadny Sąd Apelacyjny ocenił także zarzut sformułowany w punkcie 2, aczkolwiek akceptuje dominujący w orzecznictwie pogląd, iż na podstawie art. 72 § 1 pkt 8 k.k. można zobowiązać skazanego do wykonania prawomocnego orzeczenia sądu cywilnego nakazującego naprawienie szkody wynikającej z przestępstwa (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 13 marca 1982 r., VI KZP 18/81, LEX nr 19770; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10 grudnia 2014 r., IV KK 219/14, LEX nr 1616922; wyroki: Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z dnia 10 lipca 2014 r., II AKa 56/14, LEX nr 1496040; Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 6 marca 2014 r., II AKa 301/14, LEX nr 1451859; Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 20 września 2012 r., II AKa 179/12, LEX nr 1307470; Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 8 kwietnia 2009 r., II AKa 63/09, LEX nr 534015; Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 20 maja 2016 r., II AKa 110/16).

Nie oznacza to wszakże, iż w każdym przypadku wystąpienia klauzuli antykumulacyjnej celowe staje się orzekanie na podstawie art. 72 § 1 pkt 8 k.k. obowiązku wykonania prawomocnego orzeczenia cywilnego nakazującego naprawienie szkody wynikającej z przestępstwa. Orzeczenie środka probacyjnego na podstawie art. 72 § 1 pkt 8 k.k. jest zasadne, „jeżeli może to zapobiec” popełnieniu ponownie przestępstwa. W ocenie Sądu Apelacyjnego ta przesłanka nie została spełniona. Mając na uwadze dotychczasowy sposób życia oskarżonych oraz ich aktualną sytuację materialną, nie jest uzasadnione dla osiągnięcia celów prewencyjnych nakładanie na nich środka probacyjnego zgodnie z wnioskiem oskarżyciela posiłkowego, którego prawa zostały szeroko zabezpieczone w sposób przez niego ustalony w momencie zawierania umowy kredytowej i na rzecz którego prowadzone jest postępowanie egzekucyjne.

Reasumując, Sąd Apelacyjny nie uwzględnił wniesionych w sprawie apelacji, a nie znajdując także z urzędu podstaw do uchylenia lub zmiany zaskarżonego wyroku niezależnie od podniesionych zarzutów, wyrok ten utrzymał w mocy.

Nadto zasądził od oskarżonych T. T. i G. T. oraz oskarżyciela posiłkowego Banku (...) w T. na rzecz Skarbu Państwa wydatki za postępowanie odwoławcze w wysokości po 1/3 od każdego z nich oraz wymierzył im opłaty za II instancję.

SSO del. Andrzej Ziębiński SSA Marek Charuza SSA Grażyna Wilk