Postanowienie z dnia 1993-01-26 sygn. II CRN 74/92

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt II CRN 74/92

Postanowienie

Sądu Najwyższego

z dnia 26 stycznia 1993 r.

Przewodniczący: Sędzia SN T. Wiśniewski.

Sędziowie SN: G. Bieniek, B. Czech (spr.).

Protokolant: P. Malczewski.

Prokurator: Witold Brynda.

Sentencja

Sąd Najwyższy Izba Cywilna po rozpoznaniu w dniu 26 stycznia 1993 r. sprawy z powództwa Wałbrzyskiego Przedsiębiorstwa Gospodarki Mieszkaniowej w Wałbrzychu przeciwko Zdzisławowi J. - Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowo-Usługowe "J." w Wałbrzychu o zapłatę, na skutek rewizji nadzwyczajnej Ministra Sprawiedliwości S/C VII G 535/94/92 od wyroku Sądu Wojewódzkiego w Wałbrzychu z siedzibą w Świdnicy VI Wydział Gospodarczy z siedzibą w Dzierżoniowie z dnia 15 stycznia 1992 r. postanawia:

odrzucić rewizję nadzwyczajną.

Uzasadnienie

Powód żąda zasądzenia od pozwanego kwoty 135.535.302 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 15 IX 1991 r. z tytułu zaległego czynszu najmu lokalu użytkowego.

Pozwany nie złożył odpowiedzi na pozew.

Sąd Wojewódzki na posiedzeniu niejawnym wydał wyrok zaoczny uwzględniający powództwo. Sprzeciw nie został wniesiony.

Na skutek podania pozwanego Minister Sprawiedliwości złożył od tego wyroku rewizję nadzwyczajną, zarzucając rażące naruszenie art. 3 § 2 k.p.c., art. 339 § 2 k.p.c. w związku z art. 479¹⁷ k.p.c. oraz wniósł o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Wojewódzkiemu w Wałbrzychu - Sądowi Gospodarczemu do ponownego rozpoznania. Rewizja nadzwyczajna kwestionuje prawidłowość doręczenia pozwanemu odpisu pozwu oraz stanowisko Sądu Wojewódzkiego przyjmujące, że twierdzenia powoda o okolicznościach faktycznych przytoczonych w pozwie nie budzą uzasadnionych wątpliwości co do zgodności z prawdziwym stanem rzeczy.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

1. Dochodzona w rozpoznawanej sprawie kwota jest związana z prowadzeniem przez pozwanego działalności gospodarczej. Stosownie do art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 23 XII 1988 r. o działalności gospodarczej (Dz. U. Nr 41, poz. 324 z późn. zm.) podmiotem prowadzącym działalność gospodarczą (podmiotem gospodarczym) może być m.in. osoba fizyczna. Podjęcie działalności gospodarczej przez osobę fizyczną wymaga zgłoszenia do ewidencji działalności gospodarczej (art. 8 ust. 1 cyt. ustawy). Stosownie do art. 16 ust. 1 powołanej ustawy zgłoszenie to powinno zawierać m.in. oznaczenie podmiotu gospodarczego i jego siedziby (miejsca zamieszkania).

Jeżeli osobą prowadzącą działalność gospodarczą jest osoba fizyczna, to osoba ta, a nie nazwa (firma) pod jaką występuje ona w obrocie, ma zdolność sądową (por. niepubl. uchwałę Sądu Najwyższego z 18 XII 1992 r. III CZP 152/92).

W rozpoznawanej sprawie pozwanym jest więc Zdzisław J. jako osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą pod nazwą (firmą): "Zdzisław J. - Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowo-Usługowe "J.", ul. B. 1b, Wałbrzych" (taka nazwa wskazana została w pozwie, a następnie podana w piśmie pozwanego z dnia 28 VII 1992 r. skierowanym do Sądu Najwyższego na druku firmowym). Okoliczność ta ma znaczenie zarówno dla prawidłowego oznaczenia pozwanego w pozwie (art. 126 § 2 i art. 187 § 1 k.p.c., jak i dla sposobu dokonywania doręczeń pism sądowych (art. 133, 135, 138 i 139 k.p.c.).

2. Pozew skierowany przeciwko osobie fizycznej powinien zawierać m.in. oznaczenie miejsca zamieszkania pozwanego (art. 126 § 2 i art. 187 § 1 k.p.c.). W rozpoznawanej sprawie z przytoczonego w pozwie oznaczenia pozwanego nie wynika, czy podany tam adres odnosi się do miejsca zamieszkania pozwanego (siedziby podmiotu gospodarczego), czy też do miejsca prowadzenia działalności gospodarczej. Na tle art. 12 ust. 1 i art. 16 ust. 1 pkt 1 cyt. ustawy o działalności gospodarczej miejsce zamieszkania osoby fizycznej, prowadzącej działalność gospodarczą, może być jednocześnie miejscem jej działalności gospodarczej (np. w przypadku handlu obwoźnego, czy prowadzenia małego warsztatu w swoim mieszkaniu), ale tak być nie musi w każdym przypadku, albowiem miejsce zamieszkania (art. 25 k.c.) oraz miejsce prowadzenia działalności gospodarczej mogą się nie pokrywać. Ten drugi przypadek, jak się wydaje, ma miejsce w rozpoznawanej sprawie, skoro pełnomocnik pozwanego na rozprawie przed Sądem Najwyższym oświadczył, że jego mocodawca mieszka w Jedlinie Zdroju, ul. 6/4. W toku postępowania okazało się więc, że pozew nie odpowiadał wymienionemu warunkowi formalnemu i przewodniczący (sąd) powinien był wezwać powoda do jego uzupełnienia przez podanie miejsca zamieszkania pozwanego, pod rygorem z art. 177 § 1 pkt 6 k.p.c., a tak się nie stało. Ma to wpływ na ocenę prawidłowości doręczenia pism sądowych dla pozwanego.

Jeżeli stroną jest osoba fizyczna, doręczenia dokonuje się jej osobiście, a gdy nie ma ona zdolności procesowej, jej przedstawicielowi ustawowemu (art. 133 § 1 k.p.c.). Doręczenia dokonywa się w mieszkaniu, w miejscu pracy lub tam, gdzie się adresata zastanie (art. 135 k.p.c.). Doręczenia dokonywane są przede wszystkim w miejscu zamieszkania (art. 126 § 2 k.p.c.), a przy trudnościach z doręczeniem w miejscu zamieszkania - w miejscu pracy. Jest to tzw. doręczenie właściwe dokonywane do rąk adresata. Gdy ono nie jest możliwe, ma wówczas zastosowanie doręczenie zastępcze do rąk innych osób niż adresat, określonych w art. 138 k.p.c., bądź doręczenie w trybie art. 139 k.p.c.

Jeżeli doręczający nie zastanie adresata w mieszkaniu, może doręczyć pismo sądowe dorosłemu domownikowi, a gdyby go nie było - administracji domu, dozorcy lub sołtysowi, jeżeli osoby te nie są przeciwnikami adresata w sprawie i podjęły się oddania mu pisma (art. 138 § 1 k.p.c.). Dla adresata, którego doręczający nie zastanie w miejscu pracy, można doręczyć pismo osobie upoważnionej do odbioru pism (art. 138 § 2 k.p.c.). Sytuacja unormowana w art. 139 k.p.c. nie wchodzi w grę w rozpoznawanej sprawie.

3. Odbiór odpisu pozwu, wysłanego na adres podany w pozwie, potwierdziła Krystyna S., określona przez doręczyciela jako "sekretarka". (k. 12). Ta sama osoba potwierdziła też otrzymanie odpisu wyroku zaocznego (k. 15), z tym że na zwrotnym poświadczeniu odbioru jest pieczątka firmy pozwanego z podaniem innej niż w pozwie nazwy ulicy i numeru domu.

Gdyby przyjąć, że adres podany w pozwie jest miejscem zamieszkania pozwanego, to doręczenia te nie są skuteczne, albowiem "sekretarka" nie należy do grona osób wymienionych w art. 138 § 1 k.p.c., do których rąk można dokonać właściwego doręczenia zastępczego.

4. Powstaje pytanie: czy jest to doręczenie w miejscu pracy osobie upoważnionej do odbioru pism (art. 138 § 2 k.p.c.)? Według poglądów wyrażanych przez komentatorów, osobą upoważnioną do odbioru pism w miejscu pracy adresata, jest osoba upoważniona do odbioru pism skierowanych do zakładu pracy. Czym jednak jest "zakład pracy" w odniesieniu do osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą?

Kodeks postępowania cywilnego nie definiuje określenia "zakład pracy". W związku z tym sięgnąć trzeba do Kodeksu pracy z 26 VI 1974 r. (Dz. U. Nr 24, poz. 141 z późn. zm.), w którym określenie to nie tylko występuje, ale otrzymuje także dwojakie znaczenie. Otóż kodeks ten pod nazwą "zakład pracy" rozumie bądź stronę stosunku pracy (znaczenie podmiotowe np. w art. 39, 43, 52 § 1, art. 94, 96, 98 itd.), bądź placówkę zatrudnienia (znaczenie przedmiotowe np. w art. 3).

Według powołanego art. 3 k.p. zakładem pracy jest jednostka organizacyjna zatrudniająca pracowników, choćby nie posiadała osobowości prawnej; w szczególności zakładem pracy jest przedsiębiorstwo państwowe, urząd lub inna państwowa jednostka organizacyjna, spółdzielnia, organizacja społeczna. Z mocy art. 299 § 1 k.p. określenie to stosuje się odpowiednio do osób fizycznych zatrudniających pracowników. W rozumieniu przedmiotowym "zakład pracy" oznacza więc zorganizowaną i samodzielną jednostkę organizacyjną, składającą się zarówno z elementów materialnych (budynki, urządzania techniczne, środki transportowe itp.), jak i osobowych (załoga zakładu).

Ze względu na takie znaczenie nadawane wymienionemu pojęciu, występujące w art. 138 § 2 k.p.c. określenie "miejsce pracy" adresata i odpowiadające mu, przyjęte w komentarzach, wyrażenie "zakład pracy" należy przede wszystkim wiązać ze znaczeniem przedmiotowym tego ostatniego określenia. Art. 138 § 2 k.p.c., dopuszczając możliwość doręczenia pisma adresatowi, którego doręczający nie zastał w miejscu pracy, stanowi, że może to nastąpić jedynie do rąk osoby upoważnionej do odbioru pism skierowanych do zakładu pracy. Ten wymóg z kolei zbliża rozumienie wyrażenia "miejsce pracy" do znaczenia podmiotowego określenia "zakład pracy", albowiem osoba uprawniona do odbioru pism skierowanych do zakładu pracy związana jest zwykle z pracodawcą. Wynika z powyższego, że "miejscem pracy" według art. 138 § 2 k.p.c., Jest jedynie taki "zakład pracy" w znaczeniu przedmiotowym, w którym jest osoba uprawniona do odbioru pism, skierowanych do zakładu pracy. Doręczyciel, przed oddaniem pisma, powinien upewnić się czy oddaje pismo osobie kompetentnej w podanym tu znaczeniu. Sąd (przewodniczący) w razie wątpliwości powinien zaś sprawdzić prawidłowość doręczenia. W praktyce może to nastręczać rozmaite trudności.

Ta zasada doręczania odnosi się przede wszystkim do pracowników zatrudnionych przez osobę fizyczną prowadzącą działalność gospodarczą, ale także odnosi się również i do tej osoby, dla której "zakładem pracy" w znaczeniu przedmiotowym, jest ta jednostka organizacyjna, w której jest osoba uprawniona do odbioru pism skierowanych do zakładu pracy.

Z akt sprawy wynika, że przewodniczący nie sprawdził, czy osoba, która potwierdziła odbiór odpisu pozwu (i odpisu wyroku zaocznego), była osobą upoważnioną do odbioru pism skierowanych do zakładu pracy (art. 138 § 2 k.p.c.). Tymczasem z pisma Departamentu Prokuratury Ministerstwa Sprawiedliwości z dnia 9 XI 1992 r. skierowanego do Sądu Najwyższego wynika, że osobą tą była nie "sekretarka" S., lecz główna księgowa. Nastąpiło zatem rażące naruszenie art. 138 § 2 k.p.c. oraz art. 339 § 1 k.p.c. i art. 479¹⁸ § 2 k.p.c., albowiem podstawowym warunkiem dopuszczalności wydania wyroku zaocznego jest prawidłowe doręczenie pozwanemu odpisu pozwu. Sąd Wojewódzki zaś, mimo braku tego prawidłowego doręczenia, wydał wyrok zaoczny.

5. Doręczenie pozwanemu odpisu wyroku zaocznego, skoro nastąpiło w taki sam sposób jak doręczenie odpisu pozwu, należy uznać z tych samych przyczyn za pozbawione skuteczności. W konsekwencji tego wyrok zaoczny nie stał się prawomocny. Wniesienie rewizji nadzwyczajnej było zatem niedopuszczalne. Rewizją nadzwyczajną można bowiem zaskarżyć orzeczenie kończące postępowanie w sprawie, jeżeli orzeczenie to jest prawomocne (art. 417 § 1 k.p.c.). Wniesiona rewizja nadzwyczajna jest zatem niedopuszczalna i podlega odrzuceniu (art. 423 § 1 k.p.c. w zw. z art. 372 k.p.c.).

Skoro odpis wyroku zaocznego nie został dotąd skutecznie doręczony pozwanemu, Sąd Wojewódzki postąpi w stosunku do pozwanego zgodnie z art. 443 k.p.c.