Postanowienie z dnia 2009-08-19 sygn. III CSK 351/08

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CSK 351/08

POSTANOWIENIE

Dnia 19 sierpnia 2009 r.

Nieusuwalna utrata przez stronę zdolności sądowej w toku postępowania kasacyjnego uzasadnia umorzenie jedynie tego postępowania.

Sąd Najwyższy w składzie :

SSN Marian Kocon (przewodniczący)

SSN Teresa Bielska-Sobkowicz

SSN Barbara Myszka (sprawozdawca)

w sprawie z powództwa Arcybractwa M. w K.

przeciwko C. sp. z o.o. w K. i Wyższej Szkole (…) im. (…) w K.

przy interwencji ubocznej po stronie pozwanych Arcybractwa M. (…) w K.

o wydanie nieruchomości,

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej

w dniu 19 sierpnia 2009 r.,

skargi kasacyjnej strony pozwanej C.

sp. z o.o. w Krakowie

od wyroku Sądu Apelacyjnego w (…)

z dnia 25 stycznia 2008 r., sygn. akt I ACa (…),

umarza postępowanie kasacyjne.

Uzasadnienie

Sąd Okręgowy w K. – po rozpoznaniu sprawy z powództwa Arcybractwa M. w K. C. sp. z o.o. w K. i Wyższej Szkole (…) im. (…) w K., przy udziale Arcybractwa M. (…) w K. jako interwenienta ubocznego po stronie pozwanej – wyrokiem z dnia 18 lipca 2007 r. nakazał pozwanym, aby wydali powodowi zabudowaną nieruchomość położoną przy ul. (…) w K., objętą księgą wieczystą nr (…), prowadzoną przez Sąd Rejonowy w K.

Sąd Okręgowy ustalił, że postanowieniem Sądu Wojewódzkiego w K. z dnia 1 marca 1990 r. powód został wpisany do prowadzonego przez ten Sąd rejestru stowarzyszeń, a po utworzeniu Krajowego Rejestru Sądowego – do rejestru stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji oraz publicznych zakładów opieki zdrowotnej. Ponadto został wpisany w dziale II księgi wieczystej założonej dla spornej nieruchomości w 1990 r. W dniu 23 marca 2005 r. powód zawarł z pozwanym C. umowę najmu tej nieruchomości, wyrażając zgodę na oddanie jej w podnajem pozwanej Wyższej Szkole im. (…) oraz E. sp. z o.o. w K.. We wrześniu 2005 r. C. zawarło umowę podnajmu z Wyższą Szkołą im. (…), a w listopadzie 2005 r. przestało płacić powodowi umówiony czynsz. Pismem z dnia 22 listopada 2005 r. powód wezwał najemcę do zapłaty zaległego czynszu, wyznaczył termin do spełnienia świadczenia i przypomniał o przewidzianej w umowie najmu możliwości jej rozwiązania ze skutkiem natychmiastowym. W odpowiedzi C. poinformowało, że wstrzymało się z zapłatą czynszu w związku z wszczęciem postępowania o wykreślenie powoda z Krajowego Rejestru Sądowego.

W dniu 8 listopada 2005 r. Arcybractwo M. (…) w K., które na podstawie rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 29 lipca 2004 r. (Dz. U. Nr 179, poz. 1852) uzyskało osobowość prawną, zawarło z pozwanym C. umowę najmu spornej nieruchomości o takiej samej treści jak umowa z dnia 23 marca 2005 r. zawarta z powodem. Powód natomiast pismem z dnia 21 marca 2006 r. – powołując się na art. 12 § 3 pkt a umowy najmu – rozwiązał ją ze skutkiem natychmiastowym i wyznaczył termin wydania nieruchomości.

Sąd Okręgowy stanął na stanowisku, że twierdzenia strony pozwanej, według których istnieje tylko jedno Arcybractwo, mianowicie Arcybractwo M. (…) w K., i to ono jest właścicielem spornej nieruchomości, trzeba uznać za chybione. Arcybractwo M. (…) jest stowarzyszeniem kościelnym, powód natomiast – stowarzyszeniem świeckim, wpisanym do Krajowego Rejestru Sądowego. Ponieważ postępowanie zmierzające do wykreślenia powoda z tego rejestru nie zostało zakończone, brak – zdaniem Sądu Okręgowego – podstaw do kwestionowania jego podmiotowości prawnej. Ze względu na rozwiązanie przez powoda umowy z dnia 23 marca 2005 r. wygasł zarówno stosunek najmu, jak i łączący pozwanych stosunek podnajmu, co sprawia, że żądanie wydania nieruchomości jest uzasadnione.

Apelacje pozwanego C. i interwenienta ubocznego zostały przez Sąd Apelacyjny w (…) oddalone wyrokiem z dnia 25 stycznia 2008 r. Sąd Apelacyjny stwierdził, iż u podstaw obu apelacji legło przekonanie, że jest tylko jedno stowarzyszenie mające w nazwie słowo „Arcybractwo", a mianowicie – Arcybractwo M. (…) w K., które istnieje nieprzerwanie od 1584 r., tj. od daty założenia Arcybractwa M. i Banku (…) przez księdza P.S., lub od 1588 r., tj. od daty wydania edyktu przez legata papieskiego powołującego to stowarzyszenie do życia. Arcybractwo to zostało zlikwidowane decyzją administracyjną z dnia 6 sierpnia 1960 r. Jednakże, Minister Spraw Wewnętrznych decyzją z dnia 4 grudnia 1989 r. uchylił decyzję o likwidacji Arcybractwa i przejęciu jego majątku, co stało się podstawą do założenia dla spornej nieruchomości księgi wieczystej i ujawnienia w niej powoda jako właściciela. Odnosząc się do tego poglądu Sąd Apelacyjny stwierdził, że postanowienie o wykreśleniu powoda z Krajowego Rejestru Sądowego wydane przez Sąd Rejonowy w dniu 6 listopada 2007 r. nie jest prawomocne, wobec czego powodowi nadal przysługuje osobowość prawna, a ponieważ wpis w księdze wieczystej prowadzonej dla spornej nieruchomości opiewa na powoda, na jego rzecz przemawia domniemanie z art. 3 ust. l ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361 ze zm. — dalej: „u.k.w.h.”). Oznacza to, że własność nieruchomości przysługuje powodowi, a nie interwenientowi ubocznemu. Za pozbawiony racji uznał Sąd Apelacyjny zarzut niewłaściwej reprezentacji powoda przy zawieraniu umowy najmu i w toku procesu z powodu niezaakceptowania Brata Starszego Arcybractwa przez Arcybiskupa Metropolitę K. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, użycie w § 11 statutu określenia „zaakceptowanie”, a nie „zatwierdzenie”, nie uzależnia bowiem ważności wyboru od akceptacji. Powód jest zresztą osobą świecką i nie mają do niego zastosowania ani przepisy ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 29, poz. 154 ze zm. – dalej: „u.s.p.k.k.”), ani postanowienia Konkordatu między Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską podpisanego w W. dnia 28 lipca 1993 r. (Dz. U. z 1998 r. Nr 51, poz. 318).

W skardze kasacyjnej od wyroku Sądu Apelacyjnego pozwane C., powołując się na obie podstawy określone w art. 398³ § l k.p.c., wnosiło o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz wyroku Sądu Okręgowego w K. z dnia 18 lipca 2007 r. i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania ewentualnie uchylenie obu wyroków i odrzucenie pozwu, ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu w (…), ewentualnie uchylenie obu wyroków, orzeczenie co do istoty sprawy i oddalenie powództwa. W ramach pierwszej podstawy skarżący wskazał na naruszenie przepisów: art. 38 k.c. przez nieuwzględnienie braków w zakresie reprezentacji powoda skutkujących nieważnością postępowania, art. 33, art. 35 i art. 37 k.c. w związku z art. 14 u.s.p.k.k. przez uznanie, że powód nie jest kościelną osobą prawną, art. 3 ust. 1 u.k.w.h. przez przyjęcie, że prawo własności spornej nieruchomości przysługuje powodowi, i art. 222 § 1 k.c. przez jego zastosowanie, mimo że powód nie wykazał prawa własności spornej nieruchomości. W ramach drugiej podstawy skarżący podniósł natomiast zarzut obrazy: art. 379 pkt 2 w związku z art. 386 § 2 i art. 378 § 1 k.p.c. przez nieuwzględnienie braku organu uprawnionego do reprezentowania powoda, a tym samym nieuwzględnienie z urzędu nieważności postępowania, art. 67 i art. 68 k.p.c. przez nieuwzględnienie, że pełnomocnictwo procesowe nie zostało udzielone przez uprawniony organ Arcybractwa, i art. 244 k.p.c. przez odmówienie mocy dowodowej decyzji Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 4 grudnia 1989 r.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Sąd Najwyższy, rozpoznając skargę kasacyjną, z urzędu bada przesłanki procesowe warunkujące postępowanie cywilne. Może zatem z urzędu prowadzić dowody w celu weryfikacji zarzutu lub podejrzenia braku jednej z przesłanek procesowych, od istnienia których uzależniona jest dopuszczalność prowadzenia postępowania (zob. co do nieważności postępowania wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 maja 2000 r., III CKN 416/98, OSNC 2000, nr 12, poz. 220).

W ramach kontroli, o której mowa. Sąd Najwyższy ustalił, że postanowienie Sądu Rejonowego w K. z dnia 6 listopada 2007 r., KR XI Ns Rej KRS (…), o wykreśleniu powodowego Arcybractwa M. w K. z Krajowego Rejestru Sądowego uprawomocniło się z dniem 30 maja 2008 r. W dniu tym Okręgowy w K. oddalił wniesione od wymienionego postanowienia apelacje Arcybractwa M. w K. i Prokuratora Okręgowego w K., stwierdzając, że wpis Arcybractwa w 1990 r. do rejestru stowarzyszeń, prowadzonego wówczas przez Sąd Wojewódzki w K., był niedopuszczalny. Arcybractwo M. było bowiem kościelną osobą prawną i nie miały do niego zastosowania przepisy ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r. – Prawo o stowarzyszeniach (Dz. U. Nr 20, poz. 104 ze zm.; jedn. tekst: Dz. U. z 2001 r. Nr 79, poz. 855 ze zm.). Sąd Okręgowy uznał za zbędne prowadzenie postępowania likwidacyjnego z tej przyczyny, że dokumenty znajdujące się w aktach rejestrowych nie pozostawiały wątpliwości co do tego, że zebranie w dniu 20 października 1989 r. nie miało na celu powołania nowego stowarzyszenia, lecz reaktywację zlikwidowanego w 1960 r. Arcybractwa M. i Banku P. Osoby reaktywujące stowarzyszenie nie uchwaliły nowego statutu ani nie wybrały komitetu założycielskiego; wybrały jedynie zarząd w oparciu o statut zatwierdzony przez władzę kościelną. Konkludując, Sąd Okręgowy uznał, że nie doszło do powołania nowego, świeckiego stowarzyszenia pod nazwą Arcybractwo M. i dlatego wpis dokonany w rejestrze podlegał wykreśleniu na podstawie art. 12 ust. 2 ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (Dz. U. Nr 121, poz. 769 ze zm.; jedn. tekst: Dz. U. z 2007 r. Nr 168, poz. 1186 ze zm.),jako niedopuszczalny.

Powodowe Arcybractwo wniosło od postanowienia Sądu Okręgowego z dnia 30 maja 2008 r. skargę kasacyjną, lecz Sąd Najwyższy postanowieniem z dnia 20 lutego 2009 r., III CSK 317/08 ( nie publ.), odmówił przyjęcia jej do rozpoznania.

Wykreślenie powodowego Arcybractwa M. z Krajowego Rejestru Sądowego spowodowało utratę przez powoda osobowości prawnej, a co za tym idzie, zdolności prawnej i zdolności sądowej. W konsekwencji, powodowe Arcybractwo M. w K. przestało istnieć pod względem prawnym. Utrata zdolności sądowej ma przy tym charakter nieusuwalny. Nieusuwalna zdolność sądowa strony należy do bezwzględnych przesłanek procesowych, które Sąd Najwyższy obowiązany jest brać pod rozwagę z urzędu. Następcza utrata tej zdolności przez stronę uzasadnia umorzenie postępowania na podstawie art. 182 § 1 zdanie drugie k.p.c. W niniejszej sprawie przyczyna umorzenia zaszła w dniu 30 maja 2008 r., a więc w toku postępowania kasacyjnego. W tej sytuacji umorzeniu podlega jedynie postępowanie kasacyjne.

Z powyższych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 182 § 1 zdanie drugie w związku z art. 391 § 1 i art. 398²¹ k.p.c. orzekł, jak w sentencji.