Postanowienie z dnia 2004-03-24 sygn. I CK 448/03

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I CK 448/03

POSTANOWIENIE

Dnia 24 marca 2004 r.

Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Tadeusz Wiśniewski (przewodniczący)

SSN Zbigniew Strus (sprawozdawca)

SSA Barbara Kurzeja

Protokolant Anna Matura

w sprawie z wniosku S. H., W. H., K. H. i M. H.

przy uczestnictwie M. B. i W. B.

o podział majątku spółki,

po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 24 marca 2004 r., kasacji uczestników postępowania od postanowienia Sądu Okręgowego w Rzeszowie z dnia 21 lutego 2003 r., sygn. akt VI Ga 137/02,

I zmienia zaskarżone postanowienie wraz z postanowieniem Sądu Rejonowego Sądu Gospodarczego w Rzeszowie z 14 sierpnia 2002 r. sygn. akt V GNs 1/2001 w punkcie 2), w zakresie orzeczenia o odsetkach od zasądzonej kwoty 300.000 złotych, w ten sposób, że ich datę początkową określa na dzień 25 marca 2004 r.

II w pozostałym zakresie oddala kasację i orzeka, że każdy uczestnik ponosi koszty postępowania związane z jego udziałem w sprawie.

III prostuje zaskarżone postanowienie w zakresie wskazania sygnatury postanowienia Sądu Rejonowego w ten sposób, że w miejsce wyrażenia "VI GNs1/01" wpisuje "V GNs 1/01".

Uzasadnienie

Oddalając apelację uczestników postępowania, Sąd Okręgowy stwierdził, że zarzut jednostronnej oceny materiału dowodowego nie został skonkretyzowany. Akceptował również sposób rozstrzygnięcia polegający na określeniu wysokości spłaty zasądzonej od uczestników postępowania na rzecz wnioskodawców bez wskazania komu i jakie pozostałe składniki rozwiązanej spółki cywilnej zostały przyznane.

Odnosząc się do zarzutu nieokreślenia terminu i sposobu uiszczenia spłat oraz odsetek Sąd drugiej instancji wskazał, że uczestnicy długotrwałego postępowania winni wskazywać okoliczności i dowody wpływające na obniżenie spłaty. Uczestnicy w postępowaniu przed Sądem I instancji nie podnosili również zarzutów przeciw - dokonanym przez biegłych - wyliczeniom osiągniętych zysków. Podział zysków, wg. Sądu Okręgowego, wynikał z prowadzenia hodowli na przemian, a wkłady były jednakowe. Ponieważ wnioskodawcy żądali zasądzenia 300.000 zł., tj. kwoty niewyczerpującej połowy należnej im kwoty, sposób obliczenia zysku nie ma znaczenia.

Kasację od tego postanowienia wnieśli uczestnicy postępowania. Przytaczając obydwie podstawy (art. 393¹ pkt 1 i 2 k.p.c.), wskazali następujące przepisy, których naruszenie wypełnia te podstawy:

1. art. 212 § 3, 216 § 2 i 3 k.c. w związku z art. 875 k.c. przez ich niezastosowanie,

2. art. 867 § 1 oraz art. 875 § 3 k.c. przez błędne zastosowanie przy ustalaniu zysków przypadających na poszczególnych wspólników,

3. art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. oraz art. 233§ 1 k.p.c. przez nierozważenie zarzutów apelacji i wszechstronnej oceny materiału dowodowego.

Skarżący wnosili o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje.

Przedmiotem postępowania w sprawie był podział majątku wspólnego spółki pozostałego po jej rozwiązaniu, a nie zniesienie współwłasności gospodarstwa rolnego. Mimo odpowiedniego stosowania przepisów o współwłasności do majątku wspólnego po rozwiązanej spółce cywilnej, między tymi dwiema masami majątku istnieją też zasadnicze różnice. Współwłasność gospodarstwa rolnego opiera się na wspólności składników rzeczowych (gruntu z częściami składowymi oraz przynależnościami), natomiast źródłem wspólności majątku wspólnego byłych wspólników spółki cywilnej jest stosunek obligacyjny ukierunkowany na osiągnięcie celu gospodarczego. Należy ponadto zwrócić uwagę na sformułowanie art. 875 § 1 k.c., według którego do wspólnego majątku wspólników przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych stosuje się odpowiednio. Ustawa nie daje zatem postaw do stwierdzenia, że wspólnicy spółki cywilnej po jej rozwiązaniu są współwłaścicielami masy majątkowej w rozumieniu art. 195 i n. k.c. Status tych wspólników można określić jako szczególny rodzaj wspólności obejmujący cały majątek a nie tylko składniki rzeczowe. Dlatego nawet prowadzenie hodowli w ramach spółki, tj. prowadzenie działalności charakterystycznej dla pewnych typów gospodarstwa rolnego, bez wspólnego elementu rzeczowego nie pozwala stosować przepisów art. 216 k.c.

Reguły postępowania z majątkiem b. wspólników określa przepis art. 875 § 1 k.c., stanowiący, że najpierw spłaca się długi „spółki” a z majątku pozostałego zwraca się wspólnikom ich wkłady. W przepisie określa się również regułę normującą zwrot wkładów przez odesłanie do przepisów o zwrocie wkładów w razie wystąpienia wspólnika ze spółki. Dopiero pozostałą nadwyżkę wspólnego majątku dzieli się między wspólników w takim stosunku, w jakim uczestniczyli w zyskach spółki. Z unormowania tego wynikają doniosłe konsekwencje. Mianowicie, przedmiotem podziału sensu stricto majątku wspólników są aktywa pozostałe po uregulowaniu długów. Przepis regulujący podział nie wspomina o podziale zysków. To rozliczenie należy do bieżącej działalności spółki bilansującej straty i zyski i dzielącej zysk netto według reguły określonej w art. 867 k.c. Dopiero w razie nierozliczenia zysków wspólnicy w chwili podziału ich majątku wspólnego mogą pod groźbą utraty roszczenia (art. 618 § 2 k.p.c.) zgłaszać je również w postępowaniu nieprocesowym.

Odesłanie do przepisów normujących zniesienie współwłasności pozwala również w postępowaniu o podział stosować regulacje zawartą w art. 212 § 3 k.c. i w razie ustalenia spłat lub dopłat oznaczyć termin i sposób ich uiszczenia, wysokość i termin uiszczenia odsetek, a w razie potrzeby także sposób ich zabezpieczenia.

Postanowienie Sądu meriti wydane co do istoty w rozpoznawanej sprawie nie wyodrębnia rozstrzygnięć o poszczególnych roszczeniach a nawet nie wyodrębnia pozostałej masy majątkowej podlegającej podziałowi. Odpowiada to ogólnikowym żądaniom uczestników skoncentrowanym na ogólnej wysokości zasądzonych kwot bez należytej precyzji w ich prawnej kwalifikacji i uzasadnieniu faktycznym. Nie jest to jednak uchybienie mające wpływ na treść postanowienia, ponieważ jest bezsporne, że w ręku uczestników skupiły się wszystkie aktywa, tj. własność gruntu, na którym wspólnicy dokonywali nakładów na budowę kurnika oraz zyski osiągane w okresie wyłącznego prowadzenia hodowli kolejnych partii kurcząt.

Naruszenie powołanych w kasacji przepisów postępowania: art. 233 § 1 w zw. z art. 328 § 2 i art. 13 § 2 k.p.c. nie zostało wykazane. Skarżący odwołuje się do zarzutów apelacji zawartych na jej str. 9 -11. Znajdujące się tam szczegółowe wywody dotyczące sposobu budowy kurnika, opłacalności produkcji kurcząt rzeźnych, motywów zaprzestania produkcji kurcząt przez wnioskodawców powinny być zasadniczo roztrząsane w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji. Tam bowiem następuje koncentracja materiału dowodowego, jego analiza i ocena. Sąd drugiej instancji uzupełnia ten materiał z urzędu w drodze wyjątku, jeśli dostrzega taką konieczność, a na wniosek uczestnika, jeśli ten wykaże późniejsze powstanie potrzeby lub możliwości ich wskazania. Same twierdzenie strony z reguły nie mogą zastąpić dowodu, zwłaszcza, gdy zachodziłaby potrzeba podważenia opinii biegłych. Tym trudniejsze jest podważenie podstawy faktycznej orzeczenia w postępowaniu kasacyjnym, ukierunkowanym na kontrolę wykładni i stosowania prawa (arg. z art. 393¹ pkt 1 i 2 k.p.c.). Dlatego odwołanie się skarżących do szeregu twierdzeń faktycznych zawartych w apelacji nie uzasadnia drugiej podstawy kasacji. Zarzucając naruszenie art. 233 k.p.c. (bez wskazania nawet części tego przepisu normującego różne czynności sądu przy konstruowaniu podstawy faktycznej) skarżący nie może oczekiwać od sądu kasacyjnego, że dokona po raz kolejny oceny przeprowadzonych dowodów i dokona korzystnych dla niego ustaleń faktycznych, dotyczących warunków hodowli sprzed kilkunastu lat. Sąd ten jest bowiem sądem prawa i tylko wykazanie jakie reguły stosowania art. 233 § 1 k.p.c. zostały naruszone oraz wykazanie wpływu tych uchybień na treść orzeczenia mogą stanowić skuteczna podstawę kasacyjną. Dlatego Sąd Najwyższy zgodnie z przepisem art. 393¹¹ § 2 k.p.c. nie przeprowadza ponownych dowodów i nie ustalał wartości nakładów i wysokości zysku w kolejnych rzutach hodowli z lat 1989 –1990.

Również wytknięta wada sentencji postanowienia Sądu I instancji nie mogła odnieść skutku. Brak orzeczenia, komu Sąd przyznaje na własność majątek wspólny nie wpływa na wynik rozstrzygnięcia, gdy wnioskodawcom zostaje przyznana spłata, a reszta w postaci nakładów na nieruchomość uczestników z zasad prawa rzeczowego stanowi jej część składową. Ponieważ zyski osiągnięte z prowadzenia hodowli przejmowali uczestnicy prowadzący tę działalność, uchybienie w zakresie redagowania sentencji postanowienia nie miały wpływu na materialną treść rozstrzygnięcia.

Odnośnie do naruszenia art. 212 § 3 k.c. Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym sprawę podziela pogląd, że brak w postanowieniu o zniesienie współwłasności orzeczenia o terminie dokonania spłaty i odsetkach oznacza, że terminy uiszczenia spłaty i prawomocności pokrywają się i od tej chwili zobowiązany pozostaje w opóźnieniu w rozumieniu art. 481 § 1 k.c. ze skutkami określonymi przez ten przepis. Oznacza to, że za czas opóźnienia obowiązany jest uiszczać odsetki w wysokości ustawowo określonej.

Mając na względzie tę regułę Sąd Najwyższy na podstawie art. 393¹³ § 1 k.p.c. zaskarżone orzeczenie zmienił w ten sposób, że pozostawiając bez zmiany sumę spłaty (300 tys. złotych), początkową datę, od której będą naliczane odsetki w ustawowej wysokości w razie opóźnienia w uiszczeniu spłaty określił na pierwszy dzień po uzyskaniu prawomocności, tj. na 25 marca 2004 r. W pozostałej części z mocy art. 393¹² k.p.c. oddalił kasację i o kosztach postępowania kasacyjnego orzekł zgodnie z regułą określona w art. 5320 § 1 k.p.c.