Wyrok z dnia 2004-10-14 sygn. I PK 543/03

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I PK 543/03

Wyrok

Sądu Najwyższego

z dnia 14 października 2004 r.

Przewodniczący: Sędzia SN Jadwiga Skibińska-Adamowicz.

Sędziowie SN: Katarzyna Gonera, Zbigniew Myszka (sprawozdawca).

w sprawie z powództwa Rafała M. przeciwko Prokuratorowi Okręgowemu o przywrócenie do pracy,

po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 14 października 2004 r., kasacji powoda od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 23 maja 2003 r.,

oddala kasację.

Sąd Okręgowy Wydział Pracy wyrokiem z dnia 23 maja 2003 r. zmienił zaskarżony przez pozwanego Prokuratora Okręgowego wyrok Sądu Rejonowego-Sądu Pracy z dnia 31 marca 2001 r. przywracający powoda Rafała M. do pracy na stanowisku asesora Prokuratury Rejonowej, w ten sposób, że powództwo oddalił. W sprawie tej ustalono, że powód od dnia 1 stycznia 2000 r. uzyskał nominację na stanowisko asesora Prokuratury Rejonowej z powierzeniem mu pełnienia czynności prokuratorskich na okres dwóch lat. Na jego wniosek został z dniem 17 kwietnia 2000 r. przeniesiony na stanowisko asesora Prokuratury Rejonowej. W dniu 7 listopada 2000 r. bezpośredni przełożony powoda Prokurator Prokuratury Okręgowej Bogusław T. zarzucił powodowi popełnienie przewinienia służbowego, polegającego między innymi na lekceważeniu poleceń przełożonych, zaniedbaniach w zakresie opracowania i przedłożenia w zakreślonym terminie planu śledztwa, zaniechania nadania sprawom biegu pomimo wytyku i nieinformowaniu o biegu spraw, za co wymierzył mu karę porządkową upomnienia na podstawie art. 72 ust. 1 ustawy o prokuraturze. Powód nie odwoływał się od wymierzonej kary. W grudniu 2000 r. Kierownik Okręgowy Ośrodka Szkolenia dokonał na wniosek przełożonego powoda przeglądu powierzonych mu spraw. W wyniku tej kontroli Prokurator Okręgowy w dniu 19 lutego 2001 r. wystąpił do Prokuratora Apelacyjnego z wnioskiem o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego przeciwko powodowi. Postanowieniem z dnia 22 lutego 2001 r. rzecznik dyscyplinarny przy Prokuraturze Apelacyjnej wszczął postępowanie wyjaśniające w sprawie pociągnięcia powoda do odpowiedzialności dyscyplinarnej, ale odstąpił od skierowania wniosku o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego, poprzestając na wymierzeniu powodowi kary porządkowej upomnienia na podstawie art. 72 ust. 1 ustawy o prokuraturze. W międzyczasie powód został delegowany do pełnienia czynności służbowych w Prokuraturze Rejonowej. Wobec dalszych uchybień Prokurator Okręgowy w dniu 9 marca 2001 r. wystąpił do Prokuratora Generalnego z wnioskiem o zwolnienie powoda ze służby z dniem 30 czerwca 2001 r. Jako przyczynę wypowiedzenia, dokonanego na podstawie art. 98 i 100 ust. 2 ustawy o prokuraturze w dniu 22 marca 2001 r. z zachowaniem trzymiesięcznego okresu, wskazano nieuzyskanie przez powoda kwalifikacji do samodzielnego wykonywania obowiązków prokuratora.

Po rozpoznaniu odwołania powoda Sąd Rejonowy wyrokiem z dnia 31 grudnia 2001 r. oddalił powództwo, uznając, że przesłanki uzasadniające zwolnienie asesora nie są identyczne z przesłankami uzasadniającymi zwolnienie prokuratora, ponieważ art. 100 ust. 2 ustawy o prokuraturze stosuje się jedynie odpowiednio, a nie wprost, a celem odesłania zawartego w art. 100 ust. 2 tej ustawy jest jedynie wyposażenie asesora w niezbędne uprawnienia procesowe. Po rozpoznaniu apelacji pozwanego Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 8 marca 2002 r. zmienił wyrok Sądu Pracy i przywrócił powodę do pracy na stanowisku asesora Prokuratury Rejonowej, przyjmując, że wskazana powodowi przyczyna wypowiedzenia nie mieści się w ustawowym katalogu przesłanek uzasadniających zwolnienie asesora ze służby z zachowaniem trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia (art. 16 ust. 3 pkt 1 i 3 ustawy o prokuraturze). Kasacja strony pozwanej od tego wyroku został odrzucona.

W dniu 11 marca 2002 r. powód stawił się do pracy w Prokuraturze Rejonowej, przejawiając gotowość wykonywania pracy na stanowisku asesora. Prokurator przełożony B. T. nie powierzył powodowi żadnej pracy, ale skierował go do Prokuratora Okręgowego w celu określenia rodzaju jego czynności. Z dniem 20 marca 2002 r. powód został oddelegowany do Prokuratury Rejonowej w (...). Zgodnie z poleceniem Prokuratora Rejonowego i w związku z brakiem tzw. votum, powód wykonywał czynności powierzane aplikantom, wywiązując się bez zastrzeżeń z powierzonych mu obowiązków. Następnie pismem z dnia 20 maja 2002 r., doręczonym powodowi w dniu 28 maja 2002 r., zwolniono go z zajmowanego stanowiska z zachowaniem trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia z uwagi na nieuzyskanie kwalifikacji do samodzielnego wykonywania obowiązków prokuratora oraz utratę przymiotu nieskazitelnego charakteru wskutek lekceważenia poleceń przełożonych. Zwolnienie nastąpiło na wniosek Prokuratorów Apelacyjnego i Okręgowego w związku z opinią z dnia 9 marca 2001 r. o nieprzydatności powoda do pracy w prokuraturze z uwagi na niewywiązywanie się z nałożonych obowiązków i niewystarczające umiejętności organizacyjne na zajmowanym stanowisku.

W ramach takich ustaleń Sąd Rejonowy uznał, że zwolnienie powoda było sprzeczne z art. 16 ust. 1 ustawy o prokuraturze, który określa przesłanki zwolnienia prokuratora, znajdujące odpowiednie zastosowanie do zwolnienia asesora. Sąd ten przyjął, że powód nie był karany dyscyplinarnie ani nie zrzekł się stanowiska, a strona pozwana w toku procesu nie wykazała zasadności przyczyn wypowiedzenia, ograniczając się do stwierdzenia, że ocena pracy powoda nie uległa zmianie. Pozwana nie wskazała za jaki okres i według jakich kryteriów dokonano oceny pracy powoda, nie powołała żadnych nowych okoliczności faktycznych w zakresie uzasadnienia braku kwalifikacji powoda, a nowy zarzut utraty nieskazitelnego charakteru nie został sprecyzowany w toku procesu, "jednakże przesądził on o merytorycznym rozpoznaniu sprawy i oddaleniu powództwa, a nie jego odrzuceniu". Sąd ten nie podzielił stanowiska powoda o bezskuteczności dokonanego wypowiedzenia z uwagi na podpisanie decyzji o zwolnieniu rzekomo przez podmiot nieuprawniony, wskazując, że przepisy ustrojowe (art. 1, 6, 10 i 12 ustawy o prokuraturze) przewidują instytucję zastępców urzędowych Prokuratora Generalnego, którzy mogą dokonywać za niego między innymi czynności w sprawach pracowniczych.

Sąd Okręgowy uwzględnił apelację strony pozwanej. Nie podzielił stanowiska wyrażonego w uzasadnieniu wyroku tego Sądu z dnia 8 marca 2002 r., który przyjął, że zwolnienie asesora ze służby z zachowaniem okresu wypowiedzenia może nastąpić tylko w razie zaistnienia przesłanek określonych w art. 16 ust. 3 pkt 1 i 2 ustawy o prokuraturze. Tymczasem stosownie do treści art. 100 ust. 2 ustawy o prokuraturze, Prokurator Generalny może z zachowaniem trzymiesięcznego wypowiedzenia zwolnić ze służby asesora powszechnej jednostki organizacyjnej, z uwzględnieniem unormowania zawartego w art. 16 ust. 3 tej ustawy, który stosuje się odpowiednio. Unormowania te nawiązują do art. 98 ustawy o prokuraturze, który wyposaża Prokuratora Generalnego w kompetencje do mianowania i zwalniania asesorów powszechnych jednostek prokuratury, " stanowiąc jego rozwinięcie". Za "istotę zagadnienia" Sąd Okręgowy uznał rozstrzygnięcie, "czy art. 100 ust. 2 ustawy o prokuraturze normuje sytuację zwolnienia asesora prokuratury w sposób samodzielny, a zatem czy korzystając ze swego upoważnienia Prokurator Generalny jest zobowiązany uwzględnić inne zapisy ustawy, w szczególności art. 16 ust. 1 zezwalający na rozwiązanie stosunku pracy jedynie w enumeratywnie wymienionych sytuacjach, czy też zakres badania przesłanek zwolnienia nie jest ograniczony do powyższych sytuacji, a zwolnieniu mogą decydować inne poza wymienionymi w Art. 16 ust. 1 okoliczności". Sąd ten przyjął, że unormowanie zawarte w art. 100 ust. 2 ustawy o prokuraturze wyczerpująco reguluje przesłanki zwolnienia asesora prokuratury ze służby i ma charakter szczególny w stosunku do ust. 1 tego przepisu. Regulując w sposób odrębny kwestię zwolnienia asesora w art. 100 ust. 1, a więc wyłączając zastosowanie art. 16, Sąd ten przyjął, że do tej grupy zawodowej będzie miał odpowiednie zastosowanie ust. 3 tego przepisu dotyczący zrzeczenia się stanowiska. Zatem tylko w tym ograniczonym zakresie znajdzie zastosowanie art. 16 ustawy. Gdyby art. 16 stosować z mocy art. 100 ust. 1 ustawy, to odesłanie zawarte w jego ust. 2 byłoby zbędne i stanowiłoby nadregulację. Ponadto występują znaczne odrębności w uregulowaniu statusu prawnego prokuratora i asesora, które nie uprawniają do twierdzenia "o zasadniczej tożsamości tych grup zawodowych". Odmienności te polegają na tym, że wykonywanie przez asesora czynności prokuratorskich wymaga aktu ich powierzenia przez Prokuratora Generalnego, co może nastąpić jedynie na okres 2 lat. Tymczasem stosunek służbowy prokuratora nie jest czasowo ograniczony i jest objęty szczególną ochroną. W przypadku asesora brak jest przepisów ustanawiających gwarancję zatrudnienia po zakończeniu "asesury w charakterze prokuratora lub chociażby określających przesłanki możliwości podjęcia zatrudnienia" W szczególności art. 100 ust. 2 ustawy o prokuraturze przewiduje "możliwość zwolnienia asesora nawet przed terminem dwuletnim, i to bez wskazywania określonych przyczyn, a zwłaszcza okoliczności określonych w art. 16 ust. 1 ustawy", a to z uwagi na specyfikę pracy asesora, która "ma być świadczona w oznaczonym okresie czasu a nie ma być w założeniu stosunkiem trwałym". Skoro stosunek pracy z asesorem rozwiązuje się z upływem dwóch lat, to brak przeszkód do wcześniejszego jego rozwiązania bez względu na okoliczności, "gdyż takie uprawnienie daje wspomniany art. 100 ust. 2 ustawy". Sąd Okręgowy "uzupełniająco" podkreślił, że przewidziane w Kodeksie pracy możliwość wypowiedzenia stosunku pracy obwarowana jest koniecznością podania przyczyny wypowiedzenia tylko wtedy, gdy dotyczy umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony.

W kasacji powoda podniesiono następujące zarzuty: 1/ błędnej wykładni art. 16 ust. 1 ustawy o prokuraturze, polegającej na przyjęciu, że Prokurator Generalny może zwolnić ze służby asesora powszechnej jednostki prokuratury, z zachowaniem trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia, niezależnie od zaistnienia okoliczności wskazanych w art. 16 ust. 1 tej ustawy, 2/ niewłaściwego zastosowania art. 378 § 1 k.p.c. i błędnej wykładni art. 98 w związku z Art. 10 ust. 3 ustawy o prokuraturze - polegających na nierozpoznaniu przez Sąd Okręgowy kwestii, czy zwolnienie powoda ze stanowiska asesora przez zastępcę Prokuratora Generalnego było dokonane przez podmiot uprawniony. Za przyjęciem kasacji do rozpoznania przemawia potrzeba wykładni art. 100 ust. 1 i 2 w związku z art. 16 ust. 1 ustawy o prokuraturze, a w szczególności wyjaśnienie, czy przesłanki zwolnienia ze służby asesora powszechnej jednostki prokuratury, który nie zrzekł się stanowiska, określa jedynie art. 100 ust. 2, czy też stosuje się art. 100 ust. 1 w związku z art. 16 ust. 1 ustawy o prokuraturze. Według skarżącego, zaskarżony wyrok oczywiście naruszył art. 378 § 1 k.p.c. wskutek nierozpoznania kompetencji zastępcy Prokuratora Generalnego do zwolnienia ze służby asesora powszechnej jednostki prokuratury, co budzi wątpliwości na gruncie art. 10 ust. 3 i art. 98 ustawy o prokuraturze. W uzasadnieniu kasacji skarżący wskazał, że w art. 100 ust. 1 ustawy o prokuraturze ustawodawca expressis verbis wyłączył stosowanie do asesorów wyraźnie wymienionych przepisów ustawy o prokuraturze, bez wymienienia art. 16 ust. 1 tej ustawy. Określone w tym przepisie przesłanki dopuszczające zwolnienie prokuratora ze służby znajdują zatem zastosowanie do asesora prokuratury. Rozwiązanie stosunku pracy asesora, którego podstawą jest nominacja, nie jest dopuszczalne na zasadzie dowolności lub uznaniowości. Ponadto żaden z przepisów ustawy o prokuraturze nie przewiduje terminowego charakteru zatrudnienia asesora, a jedynie terminowy okres sprawowania tzw. votum, polegającego na wyposażeniu go w uprawnienia do samodzielnego wykonywania czynności prokuratorskich w okresie, który nie może przekroczyć dwóch lat. W konsekwencji stosunek pracy asesora jest stosunkiem bezterminowym, którego rozwiązanie jest uzależnione od wykazania istnienia ustawowo wskazanej przyczyny. Ponadto, zdaniem skarżącego, zastępca Prokuratora Generalnego nie jest uprawniony do wypowiadania stosunku pracy asesorowi prokuratorskiemu, gdyż art. 98 ustawy o prokuraturze zastrzega mianowanie i zwalnianie prokuratorów do wyłącznej kompetencji Prokuratora Generalnego i wyklucza podejmowanie takich decyzji przez podległych mu prokuratorów.

Pozwany Prokurator Okręgowy wniósł o oddalenie kasacji.

Uzasadnienie prawne

Sąd Najwyższy zważył, co następuje.

Zgodnie z art. 10 ust. 1 ustawy o prokuraturze, działalnością prokuratury kieruje Prokurator Generalny osobiście bądź przez swoich zastępców. Decyzja o zwolnieniu powoda ze stanowiska asesora została podjęta przez Prokuratora Generalnego, a jedynie podpisał ją prokurator krajowy, który jest jednym z ustawowych zastępców Prokuratora Generalnego (art. 12 ustawy o prokuraturze) i działał z upoważnienia Prokuratora Generalnego. W konsekwencji nie mogło być mowy o naruszeniu kompetencji służbowych (art. 98 tej ustawy) przy zwolnieniu powoda ze służby asesora prokuratury rejonowej.

Rozpoznawanie dalszych zarzutów kasacji wyklucza niewłaściwe określenie Prokuratora Okręgowego jako strony pozwanej w sprawie z zakresu stosunku pracy asesora prokuratury rejonowej. W utrwalonej judykaturze przyjmuje się, że pracodawcą prokuratora prokuratury rejonowej jest jednostka organizacja prokuratury, w której pełni on czynności służbowe, czyli prokuratura rejonowa będąca jego pracodawcą w rozumieniu Artykuł 3¹ k.p., w imieniu którego czynności z zakresu stosunku pracy wykonuje prokurator okręgowy, tyle że nie ma on statusu pracodawcy (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 29 lipca 2003 r., III PZP 8/03, niepublikowana). Powyższe oznacza, że pracodawcą asesora prokuratury rejonowej jest także prokuratura rejonowa, do której uzyskał on nominację lub do której został przeniesiony i gdzie pełni czynności służbowe. Skoro zatem pracodawcą asesora jest ta jednostka organizacyjna prokuratury, w której wykonuje on powinności służbowe, niezależnie od tego, że czynności z zakresu jego stosunku pracy wykonuje prokurator okręgowy, to powód niewłaściwie określił stronę pozwaną, a Sądy obu instancji wydały orzeczenia przeciwko Prokuratorowi Okręgowemu, który nie ma w sprawie biernej legitymacji procesowej. Powyższe sprawia, że nie jest usprawiedliwiona kasacja wniesiona w sprawie, w której strona pozwana nie miała i nie ma biernej legitymacji procesowej. Prowadziło to do oddalenia kasacji, zgodnie z Artykuł 393¹² k.p.c., bez potrzeby ustosunkowania się do postawionych w niej ważkich zagadnień prawnych, których wyjaśnienie i tak nie miałoby wpływu na wynik sprawy ze stosunku pracy asesora prokuratury rejonowej, bezpodstawnie wszczętej i prowadzonej przeciwko Prokuratorowi Okręgowemu, który nie był pracodawcą powoda i nie miał biernej legitymacji procesowej w rozpoznawanej sprawie.